WYKORZYSTANIE METODY INTEGRACJI SENSORYCZNEJ W KORYGOWANIU ZABURZEŃ GRAFOMOTORYCZNYCH U DZIECI
Metoda Integracji Sensorycznej kierowana jest przede wszystkim do dzieci z trudnościami w uczeniu się. Sporą grupę tych dzieci stanowią dzieci z problemami w zakresie rozwoju grafomotoryki. Funkcje ręki rozwijają się w pierwszych 13 – 14 miesiącach Ŝycia dziecka. Zatem rodzice, uwaŜnie obserwując rozwój swojego dziecka mogą dostrzec pewne niepokojące objawy, które w przyszłości mogą wpłynąć na rozwój funkcji grafomotorycznych.
W rozwoju kaŜdego dziecka, zarówno prenatalnym jak i postnatalnym obowiązują dwie główne zasady. Rozwój dokonuje się w kierunku:
• cefalokaudalnym – od głowy w dół
• proksymodystalnym – od środka na zewnątrz ciała
Te zasady wyznaczają kierunek postępowania terapeutycznego przy zaburzeniach grafomotorycznych.
Najczęściej obserwowane zaburzenia w zakresie grafomotoryki to:
mało czytelne lub nieczytelne pismo
litery niekształtne, o róŜnej wielkości, pisane pod róŜnym kątem
nieprawidłowe połączenia między literami
nie kończenie słów i liter lub ich opuszczanie
nierównomierne zagęszczenie pisma,
zróŜnicowanie wielkości liter w obrębie wyrazów
niejednolite nachylenie liter
litery „drŜące” o niepewnej linii
nieprawidłowy, niezwykły chwyt ołówka
nieprawidłowa pozycja całego ciała, nadgarstka, przedramienia lub papieru, na którym dziecko pisze
uwaŜna obserwacja piszącej ręki
pisanie wolne, z duŜym wysiłkiem
Są to objawy dysgrafii. Termin ten pochodzi od greckiego czasownika – „grapo”- piszę, rysuję oraz
„dys”- źle, cięŜko. Zaburzenie to definiuje się jako zespół trudności w opanowaniu umiejętności pisania pod względem graficznym, który sprawia, Ŝe pismo jest nieestetyczne oraz mało lub zupełnie nieczytelne.
Wg teorii integracji sensorycznej na pisanie mają wpływ:
integracja odruchów
stabilizacja i napięcie mięśni
planowanie motoryczne
koordynacja ruchów
sekwencyjność i kierunkowość
percepcja wzrokowa i słuchowa
pamięć i wizualizacja
postawa
właściwa samoocena
Na funkcjonowanie ręki mają wpływ:
odruchy toniczne
rozwój procesów integracji sensorycznej
rozwój chwytu
rozwój ruchowy
rozwój funkcjonalny ręki
Pierwszą, najbardziej pierwotną reakcją dziecka na bodziec są odruchy. Z rozwojem ręki w sposób szczególny łączą się odruchy: Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB) i Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS). Dla prawidłowego rozwoju koordynacji wzrokowo – ruchowej istotne jest, aby te odruchy w porę wygasły, a pojawić się powinien Odruch Przedsionkowo – Okoruchowy, który umoŜliwia
stabilizację głowy przy jednoczesnym ruchu oczu.
Rozwój ruchowy dziecka jest warunkowany rozwojem ośrodkowego układu nerwowego a dojrzewanie oun zaleŜy od rozwoju procesów integracji zmysłowej. Integracja wraŜeń sensorycznych i ruchowych rozpoczyna się jeszcze w okresie prenatalnym ale najbardziej widoczna jest w pierwszych miesiącach i latach Ŝycia dziecka. Reakcje ruchowe na bodźce sensoryczne stają się coraz bardziej złoŜone i coraz lepiej kontrolowane.
Wraz z rozwojem ruchowym dziecka rozwija się chwyt pisarski. W wieku ok. 13 m.Ŝ. z chwilą zdobycia przez rękę dziecka zdolności do pronacji i supinacji - dziecko jest zdolne do wykonywania ręką większości ruchów jakie zdobywa w swoim rozwoju człowiek. W wieku ok. 4 lat dziecko powinno właściwie trzymać ołówek a między 4,6 – 6 r.Ŝ. utrwala się prawidłowy chwyt pisarski.
WaŜną komponentą rozwoju ruchowego ręki, zwłaszcza mającą wpływ na umiejętność pisania jest rozwój funkcjonalny ręki. Nazywamy tak zdolność do prawidłowego ułoŜenia ręki adekwatnie do tego, co chcemy wykonywać.
Istnieje grupa dzieci, które odznaczają się obniŜonym napięciem mięśniowym, osłabioną
koordynacją ruchową, zaburzeniami w zakresie równowagi i stabilizacji, problemami z integracją odruchów – bo ich mózg nie odbiera z właściwą siłą informacji z systemów: przedsionkowego, proprioceptywnego, wzrokowego. To oznacza, Ŝe systemy te (jeden lub wszystkie) są zbyt mało czułe (podwraŜliwe). Mózg otrzymuje za mało informacji, aby generalizować stabilizację, napięcie mięśni, równowagę. A te funkcje, jak wiadomo, leŜą u podstaw rozwoju umiejętności grafomotorycznych. Dlatego rozpoczynając terapię zaburzeń grafomotorycznych naleŜy kierować się przedstawionymi do tej pory zasadami rozwoju.
Proponowana technika terapeutyczna – oparta o metodę integracji sensorycznej jest wskazana dla dzieci podwraŜliwych przedsionkowo, czyli poszukujących ciągłych doznań ruchowych, lubiących huśtanie, kręcenie, podskakiwanie, nie mogących usiedzieć na miejscu, lubiących jednocześnie zabawy z uciskaniem, przepychaniem, siłowaniem – czyli podwraŜliwych proprioceptywnie. W przypadku dzieci nadwraŜliwych na ruch i z niepewnością grawitacyjną ta technika terapeutyczna nie powinna być stosowana.
W procesie diagnozy badamy:
• zdolności ruchowe:
w obrębie głowy i oczu
tułowia
barków i obręczy barkowej
przedramion
poszczególnych palców
• napięcie mięśniowe
• przetrwałe odruchy toniczno – szyjne
• obustronną koordynację i sekwencyjność
• wraŜliwość sensoryczną (dotyk i ruch)
• koordynację wzrokowo - ruchową
Kolejność postępowania terapeutycznego i propozycje ćwiczeń do wykorzystania podczas zajęć z dziećmi z obniŜonym poziomem graficznym:
1. Wygaszanie przetrwałych odruchów:
• kołyska w leŜeniu na brzuchu i na plecach
• odbijanie podwieszanej piłki nogami w leŜeniu na plecach i rękoma w leŜeniu na brzuchu
• leŜenie na brzuchu z uniesionymi rękoma na czas, leŜenie na plecach z podniesionymi nogami na czas
• róŜne ćwiczenia w pozycji antyATOS 2. Usprawnianie ruchów oczu
• wodzenie wzrokiem za poruszającym się interesującym przedmiotem najpierw w pozycji leŜącej, potem siedzącej
• obserwacja przedmiotu we wszystkich czterech krańcach pola widzenia
• turlanie się lub wolne obroty na krześle obrotowym z fiksacją wzroku
• huśtanie się na huśtawce lub na hamaku w pozycji leŜącej na brzuchu i rzucanie do celu 3. Poprawa ruchów obręczy barkowej
• krąŜenie ramion z przodu, z boku
• zwisanie na rękach na drabinkach, drąŜku
• pływanie „na sucho”
• „taczki”
• chód kraba
• krąŜenie tułowiem
4. Kształtowanie prawidłowości w ruchach przedramion, zdolności do pronacji i supinacji
• ćwiczenia na drąŜku
• ćwiczenia wymagające rotacji przedramion
• przemieszczanie kulek na wyprofilowanym drucie 5. Poprawa mobilności nadgarstka
• róŜne zabawy wymagające ruchu w nadgarstku, np. nawijanie sznurka na drąŜek 6. Ćwiczenia precyzyjności ruchów palców
• wystukiwanie palcami pokazanej sekwencji ruchów
• zaciskanie – rozluźnianie palców
• lepienie w masach plastycznych
7. Regulacja w zakresie napięcia mięśniowego i reakcji posturalnych
• skakanie na piłce z uszami, na batucie
• huśtanie na róŜnym sprzęcie podwieszanym w pozycji na brzuchu i plecach
• kręcenie się na karuzeli (jeśli dziecko akceptuje ten rodzaj ruchu i nie ma padaczki)
• zjeŜdŜanie na zjeŜdŜalni w róŜnych pozycjach
• jazda na hulajnodze, rowerku trzykołowym, rowerze
• chodzenie po niestabilnym podłoŜu
• chodzenie po murkach, krawęŜnikach, równowaŜniach
• gra w piłkę na róŜne sposoby
• utrzymywanie równowagi na duŜej piłce w róŜnych pozycjach 8. Poprawa obustronnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności
• róŜne ćwiczenia z piłką: łapanie, kozłowanie, odbijanie
• jednoczesne rysowanie na duŜej powierzchni obiema rękoma w tym samym kierunku, a potem w przeciwnych
• wyklaskiwanie, wystukiwanie rytmu dwoma pałeczkami
• obustronne ruchy rąk z wykorzystaniem róŜnych zabawek
9. Stymulacja dotykowa poprawiająca normalizację odbioru i przetwarzania bodźców dotykowych oraz rozwój schematu ciała szczególnie w obrębie ręki
• nie dostarczamy tych wraŜeń, na które dziecko jest nadwraŜliwe
• kompresja stawów (uciski): głowa, barki, łokcie, nadgarstki, palce, biodra, kolana, stopy
• ćwiczenia i zabawy z wykorzystaniem róŜnych faktur, substancji o róŜnej konsystencji, materiałów sypkich, róŜnych temperatur
• ciasne rolowanie dziecka w matę, wałkowanie piłką
• zabawy z cięŜką pracą mięśni
• uŜywanie róŜnych szczotek do kąpieli, mycia rąk
• odgadywanie rysowanych na plecach wzorów, rysowane wierszyki
• wyszukiwanie przedmiotów bez uŜycia wzroku, odgadywanie dotykiem: co to za przedmiot 10. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo – ruchowej
• odbijanie podwieszanej piłeczki, najpierw na siedząco, potem w staniu, potem podczas huśtania
• rzuty do celu
• malowanie, rysowanie na duŜym arkuszu papieru zawieszonym na ścianie lub tablicy
• zróŜnicowane ćwiczenia przy stole
Na początku stosujemy duŜo ćwiczeń z duŜej motoryki a z czasem coraz więcej z małej motoryki.
Stopniowo przechodzimy od ruchów duŜych do coraz mniejszych, od ogólnych do precyzyjnych. Na kaŜdym spotkaniu wprowadzamy zadania z ołówkiem i długopisem – na początku krótko, potem coraz dłuŜej.
Zalecenia dodatkowe:
1. Zmniejszyć oczekiwania związane z tempem pisania
2. Dostosować ilość materiału do pisania, wykorzystywać karty pracy 3. Dzielić materiał do przepisania na części
4. Wykorzystać narzędzia ułatwiające pisanie
5. Zredukować czas poświęcany na pisanie zastępując go wypowiedziami ustnymi 6. Dbać o prawidłowy chwyt ołówka
7. Dbać o właściwą pozycję podczas pisania – musi być odpowiednia wysokość krzesła i stołu 8. Zwrócić uwagę na właściwe usadzenie dzieci leworęcznych z praworęcznymi.
9. Dzieci nadpobudliwe nie powinny siedzieć blisko siebie gdyŜ ich nadruchliwość będzie się sumowała
10. Dbać o prawidłowe ułoŜenie zeszytu – na linii środkowej ciała z lekkim pochyleniem dla praworęcznych w lewo, dla leworęcznych – w prawo
opracowała:
Małgorzata Ardel
Literatura:
1. Przyrowski Z. 2007 „Terapia integracji sensorycznej” – Zeszyty naukowe. Promyk Słońca 2. Przyrowski Z. 2001, „Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej” w: „Podstawy
diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieŜy niepełnosprawnej”, red. Cz. Szmigiel, AWF Kraków 3. Przyrowski Z. 2001 „Schemat ciała. Neurofizjologia – Rozwój – terapia” Biuletyn SI nr 2
4. Maas V. F. 1998 „Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej”, WSiP Warszawa
