Regulacje prawne dotyczące narkomanii w Polsce i na tle porównawczym*

Jowanka MORAWSKA

Regulacje prawne dotyczące narkomanii w Polsce i na tle porównawczym*

Regulation in law dealing with problem of drug addiction in Poland when compared

KlinikaToksykologii

OśrodekInformacjiToksykologicznej CollegiumMedicum

UniwersytetJagielloński

Kierownik:Prof,drhab. JanuszPach

Dodatkowe słowakluczowe:

konwencjemiędzynarodowe narkomania

substancjepsychoaktywne środkiodurzające

zapobieganie

Additional key words:

international conventions drug addiction

psychoactive substances psychodelics

prevention

‘Publikacjatajestfragmentem pracy magisterskiej obronionejw Katedrze Socjologii Prawa

na Wydziale Prawa i AdministracjiUJ pod kierunkiem Prof.Krzysztofa Paleckiegow październiku 2000 roku.

Adresdokorespondencji:

Mgr prawa Jowanka Morawska Klinika Toksykologii CM UJ

Ośrodek Informacji Toksykologicznej Os.Złotej Jesieni1,31-826 Kraków

Praca niniejszaprzedstawia uregu­

lowania prawne obowiązujące we współczesnym świecie, mające na celu zapobieganieizwalczaniezjawi­

ska narkomanii. Pozwoliłaona prześle­

dzić prawie całe spektrummożliwych, a istniejących na świecie przepisów, w tym także działalność organizacji międzynarodowych w tymwzględzie.

Szczególną uwagę poświęcono usta­

wodawstwu polskiemu i porównaniu Ustawy o Zapobieganiu Narkomanii z 31 stycznia 1985roku iUstawy o Prze­

ciwdziałaniu Narkomanii z24 kwietnia 1997 roku. Starano sięteż przybliżyć problem narkomanii i przestępczości w oparciu oustawodawstwo polskie.

Wstęp

Najogólniej rzecz ujmując panujące obecniena świecie podejście do środków odurzających ipsychotropowych, zwanych potocznie narkotykami, określićmożna jako podejście prohibicyjne. Jest ono w znacz­

nej mierze kształtowane nie tylko przez prze­

pisy wewnętrzne ustawodawstw państw, lecz przede wszystkim przez przepisy pra­ wa międzynarodowego[8].

Wzwiązkuz szybkim rozprzestrzenia­ niem się zjawiskanarkomanii na całym świe­ cie obserwuje sięstałedążeniedo likwida­ cji tego zjawiska i jego skutkówśrodkami prawnymi. Już na początku XX wieku po­

wstał szereg regulacjiprawnychiumów mię­ dzynarodowych. Pierwsząznich była Mię­

dzynarodowa Konwencja Opiumowaza­ warta wHadze23.01.1912 roku [6]. Głów­ nymijej postanowieniami byłakontrola pro­ dukcji iobrotu,wywozuorazprzewozu prze­

tworów opium. Państwa któreją ratyfikowa­

łymiały obowiązekustanowienia przepisów wewnętrznychregulującychtekwestie. Jed­

nakże dopiero podpisanie Jednolitej Kon­ wencji o Środkach Odurzających w 1961 rokuw Nowym Jorku stanowiło wyraźny krok naprzód w walce z narkomanią[3].

Treść tej Konwencji reguluje szeregspraw:

wykaz substancji objętychkontrolą,ograni­ czenia wyrobu i przewozu tych substancji, specjalne postanowienia dotycząceuprawy maku, powoływanie organizacji krajowych dospraw opium, ograniczenie zbiorówmaku opiumowego przeznaczonego do obrotu międzynarodowego, kontrola nad słomą makową, postanowienia dotyczącekrzewów i liści koki, kontrola nad konopiami indyjski­ mi,wyrób, obrótirozprowadzanie środków

The présentpaper introducesrégu­ lation of law obligatoryin the modern world, with a viewof preventing and fighting againstdrug addiction. It al- lowed to chart approximately the en- tire spectrum ofpossibleand obeyed rules in the world. Amongst it the ac- tivity of international organisations was considered. A spécial attention was given to Polish législation. Also the Law about prévention from Drug Addiction (31“ January 1985)and laW aboutCounteractagainstDrugAddic­ tion (24,hApril 1997) were particularly regarded.A lot ofeffort was madę to bringing the problem of drug addiction and delinquency forward, based upon Polishlégislation.

odurzających, specjalne postanowienia do­

tyczące przewozu środków odurzającychna statkachlub w samolotachna trasachmię­ dzynarodowych, warunki posiadaniaśrod­ ków odurzających,leczenie narkomanów. W szczególności niedozwolone są: uprawa, zbiór, wyrób, sporządzaniewyciągów, prze­

twarzanie, posiadanie, oferowanie, rozpo­

wszechnianie, kupno,sprzedaż, dostarcza­

nie, pośredniczenie,wysyłanie, przesyłanie, przewóz,wywóz, przywózśrodków odurza­

jących sprzeczne z postanowieniami kon­ wencji. Po raz pierwszy został poruszony problem pomocy dla osób uzależnionych- Konwencja zobowiązujesygnatariuszy do szczególnej troski polegającej na zapewnie­ niu pomocy lekarskiej, opiekii leczenia od­

wykowego narkomanów.

Jednolita Konwencjao środkach odurza­

jących nie regulujewprawdzie wszystkich zagadnień związanych z narkomanią, ale ujednolicasposóbwalkiz nią.

Lawinowo wzrastający obrót substancja­

mipsychotropowymispowodował odrębne uregulowanie tej kwestii w Konwencji 0 substancjach psychotropowych podpisa­

nej w Wiedniuw1971 roku [5].

Treść jej postanowień obejmuje: zakres stosowania kontroli nad substancjami psy­ chotropowymi,kontrolę preparatów, ograni­

czenia ichużywania do celówleczniczych1 naukowych, zezwoleń, recept, napisôvy ostrzegawczych, rejestracji, postanowień dotyczących handlu międzynarodowego' zakazyi ograniczenie przywozu i wywozu, przewozu substancji psychotropowych na statkach morskich ipowietrznych w ruchu międzynarodowym, inspekcje, sprawozda­

nia przedstawiane przez strony konwencji,

208 Przegląd Lekarski 2001 /58/4 J. Morawski'

ustalanie odpowiednich organów kontrolu­ jących,środkistosowaneprzeciwkonaduży­ waniusubstancji psychotropowych, posta- nowienia karne itp.

Konwencja zakłada, żepoważnejej na- hJszeniabędąkaranesurowo, a w szcze­

gólności przez karę pozbawienia wolności.

Konwencja przewiduje możliwość stosowa­

naśrodków leczniczych,możliwość kształ- Cenia. opieki, rehabilitacji dlaosób uzależ- nonych. Przepisy konwencji przewidująteż Możliwość ekstradycji oraz recydywę mię­ dzynarodową.

Państwa, które podpisały Konwencjęo

^arkotykach i Konwencję o Substancjach Hsychotropowych, ogólnie mówiąc, zobo-

^Ążaly się doograniczenia uprawy, produk- CJ'. exportu i importu, dystrybucji i handlu, ubywania i posiadania niektórych narkoty-

°w- Na liściekontrolowanychnarkotyków 2r|alazly się: suroweopium i koka, opiaty i parkotyki opiatopodobne,kokaina ikonopie lndyjskie wewszystkich odmianach,środki Pobudzające mózg, środki uspakajające i

Plotki nasenneoraz środki halucynogen- ne' Surowe formywprowadzania konwencji życie były usprawiedliwione poważnym 2agrożeniemdla zdrowia i życiapubliczne- 9°i groźnymi konsekwencjami spoleczny- 1111 i ekonomicznyminarkomanii. System li­ cencjonowania umożliwia Międzynarodowe-

u Komitetowi Kontroli Narkotyków moni­

towanie światowego handlu legalnymi Parkotykami.

Organizacją, która decyduje opolityce

°bec narkotyków jest Komisja ds. Nar-

°tyków, w którejskład wchodzą delegaci aństw członkowskich ONZ i delegaci anstw nie będącychczłonkami, którepod­ dały Konwencję z 1961 roku, wśród któ- jest Polska. Komisja otrzymuje infor- acje i rekomendacje z różnych zaintere- danychorganizacji i inicjuje przeprowa- anie badań. Jej zadaniem jest tworzenie monitorowanie strategii wobec zjawiska rkomanii oraz doradzanie rządom po- czególnych krajów, jak zjawisko to w spo- P legalnyograniczyć[17j.

k Projekt nowej konwencji w sprawie nar- ykówbyt również przedmiotem rozważań Pczas54sesjiZgromadzeniaOgólne- g° nterpolu, która odbyła sięwdniach 1-

Października 1985 r.w Waszyngtonie.

¿gromadzenie Ogólne Interpoluw toku J sesji uchwaliło i przyjęło rezolucję, wktó- Zal raCającsię d° poszczególnych państw

>,.ecadokonanie uregulowań prawnych w te hres'e;stosowanianaterenie tych państw

óniki nadzoru nad dochodzeniami prowa- nymi w sprawach o nielegalny handel rot kotykami, objęcia regulacją prawnąob-

narkotykami odbywającegosię na“te- nj?°r|achniczyich", udoskonalenia mecha- Dig171^ Prawnych umożliwiających dokona- p ’ stosunkowo szybko, ekstradycji osób ha danych ° prowadzenienielegalnego

^an U narkotykami, obligatoryjnegowpro- , 2enia instytucji tymczasowegoaresztu ec osób podejrzanych o uczestnictwo cy/Z11handlu, opracowania środkówslużą- kor> d° skutocznego przeciwdziałania wy- sył yStaniu poczty doprzekazywania prze- k zawierających narkotyki pochodzące kra' Palności przestępczejoraz poprawy

J°wychsystemówzbieraniadanych, za­

równo o nielegalnym handlu narkotykami, jak i o nadużywaniu tych narkotyków,w celu szybkiego ujawnienianastępującychzmian 1 przekazywania tych informacjidodyspo­

zycjikrajowych służbzajmujących sięwal­

ką znarkomanią.

Francja

WeFrancji problemy narkomanii regu­

lujeustawa nr 70 -1320 z 31 grudnia 1970 r., dotycząca środków sanitarnych, walki z narkomanią,represji iścigania handluoraz nielegalnegoużywania substancji trujących [12]. Ustawa ta stanowi, iż wszystkie oso­ by, którew sposóbnielegalny używają sub­ stancji lub roślin zaliczonych do środków odurzających, poddane są pod nadzór władz sanitarnych(art. 355-14).

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną za nieprzestrzeganieprzepisów ad­

ministracji publicznej w zakresie produkcji, transportu, importu, eksportu, posiadania, oferowania,zbywania, nabywaniaiużywa­ nia substancjialbo roślin uznanychjako tru- jące;orzekana karato pozbawienie wolno­

ści w wymiarze od 2 miesięcy do 2 lat i grzywna od 2 tys. do10tys. franków,albo jedna z tych kar (art. 626).

Nielegalne używanie substancji lub ro­

ślin klasyfikowanych jako środki odurzają­

ce podlega karze pozbawienia wolności od 2 miesięcy do1 roku igrzywnie od 500 do 5 tys. frankówlub tylko jednej z tych kar (art.

628). Ustawa przewiduje możliwość orze­ czenia konfiskaty zajętychsubstancji i ro­ ślin w drodze nakazu przewodniczącego sąduwysokiej instancji na żądanieproku­

ratora.

Niezależnieod powyższych przepisów karnych ustawa szczegółowo reguluje kwe­ stie związane zleczeniemosób uzależnio­ nych,które może następować w drodze re­ alizacji orzeczonegoprzez prokuratora skie­

rowania naleczenie oraz w drodzedobro­

wolnego zgłoszenia się osóbuzależnionych w celupodjęcia leczenia.

Holandia

Na terenieHolandiiproblemy narkoma­ nii regulujeustawa opiumowa [2]. Ustawa zabrania importowania, eksportowania, przyrządzania, poddawania działaniu che­

micznemu, podawania, dostarczania, posia­

dania lubwytwarzania leków (narkotyków).

Jednakże wyżej wymienione czyny nie sta­ nowią przestępstwa, jeżeli dotyczą narko­

tyków w ilości nie przekraczającej 30 gra­ mów (art. 11 pkt 4).

Holenderska ustawa opiumowa zabra­

nia rozpowszechnianiainformacji wyraźnie mających nacelu reklamę lub zachęcanie do używania środków odurzającychlub psy­

chotropowych (art.3b).

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną za przepisanie środkaodurzającego lub psychotropowego niezgodnie z posiada­ nym zezwoleniem (od 6 miesięcy aresztu lub do10 tys. florenówgrzywny) i za posia­ danie środka odurzającego lub psychotro­ powego (od 4 lat pozbawieniawolności lub grzywnie do50 tys. florenów alboobu ka­ romłącznie) - art.10pkt 1,2. Ustawaprze­

widuje również możliwość popełnienia prze­

stępstwa naruszającegojej postanowienia przez urzędnika państwowego wzwiązkuz

wykonywanymi czynnościami (art. 12).

Ujawnione środkiodurzającelub psychotro­

powe podlegają konfiskacie (art. 13a). Ana­ liza treści zawartych w obowiązującej na terenie Holandii ustawieopiumowej pozwa­

la stwierdzić, iż koncentruje się ona głów­

nie na represji za naruszeniejej postano­

wień. Nie zawiera natomiast jakichkolwiek rozstrzygnięć w zakresie postępowania z osobami uzależnionymi od środkówodurza­

jącychlub psychotropowych.

Niemcy

W Niemczech problemy narkomanii omawia ustawa o reorganizacjiprawa o nar­ kotykach z dnia 18lipca1981 roku [12].

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karnązanastępujące czyny dokonywane w sposób niezgodny z jej postanowieniami:

uprawa, wytwarzanie,handel środkamiodu­ rzającymi, rozpowszechnianie, wywożenie, sprzedaż, odstąpienie, wprowadzanie do obiegu,nabywanie lub zdobywanie w inny niż wymienionysposób, wytwarzaniew dro­

dzeprzetworzeniainnychsubstancji, posia­

danie bez zezwolenia, przekazanieinnym osobom sum pieniężnych i wartości mająt­ kowych z przeznaczeniemichna nielegal­ ny handel, oddanie do dyspozycji innych osób nielegalnej produkcji tych środków, przewożenie wsposób niezgodnyz § 11, aplikowanie lub pozostawienie do bezpo­

średniego użycia, reklamowaniew sposób niezgodny z §14. Czyny powyższe zagro­

żone sąkarą pozbawienia wolności do 4 lat albo karągrzywny. Ustawa przewiduje kon­

fiskatę ujawnionych narkotyków, a także przedmiotów, których dotyczy czyn karalny (§ 33).

Ustawa szczegółowo regulujepostępo­ wanie wstosunku do przestępców uzależ­

nionych od narkotyków (rozdz. VII). Prze­

widuje odroczeniewykonania kary o wymia­

rze nie wyższym niż 2 lata pozbawienia wolności, gdy sprawca wyraża zgodę na podjęcie leczenia w zakładziespecjalistycz­ nym, a z uzasadnienia wyroku wynika, iż czynu dopuścił się wnastępstwie powstałej zależności od środków odurzających(§35);

czaspobytu w państwowej placówcelecz­ niczej podlega zaliczeniu na poczet orze­ czonejkary(§ 36). Nadto ustawa przewidu­

je rezygnację ze ściganiasprawcy, któryw następstwieuzależnienia od środków odu­

rzających dopuścił sięczynu zagrożonego karą pozbawienia wolności do2 lat, a rów­ nocześniesprawca ten od co najmniej 3 miesięcy pozostajepodstałą opieką lekar­

ską i należy oczekiwaćjego pełnej resocja­

lizacji(§ 37).

Tajlandia

Tajlandia posiada jedno z najsurowszych praw dotyczących problemu narkomanii, które reguluje ustawaonarkotykach z dnia 22 kwietnia 1979roku.[12].

Ustawa zawierapodział narkotyków na 5 kategorii: zabrania konsumpcjinarkotyków 1 i5 kategorii (heroina, marihuana) -§ 57 oraz zabrania konsumpcji narkotyków 2 ka­ tegorii (morfina, kokaina,kodeina, medycz­

ne opium) - § 58.

Wysokość sankcji, jakie przewiduje ustawa, jestzróżnicowana wzależności od kategorii narkotyku,który stanowiprzedmiot

ZcKl*t<l Lekarski 2001 /58/4 209

przestępstwa.

Dlaprzykładu, produkcja (wytwarzanie), import,eksport narkotyków zaliczanych do 1kategorii podlega karze dożywotniego wię­ zienia. Jeśli jednak wymienione czyny zo­ stająpopełnionew celu uzyskania korzyści materialnej,toustawa przewiduje możliwość orzekania kary śmierci (§ 65). Sprzedaż narkotyków zaliczanych do 1 kategorii lub ichposiadaniew celu sprzedaży wilości 100 gramów czystej substancji podlega karze więzienia od lat 5 do dożywotniego lub grzywny od50 tys. do500 tys. baht. Jeśli jednakilość narkotykówprzekracza 100 gra­

mów, tokarę stanowi dożywotnie więzienie lub kara śmierci (§ 66).

Posiadanie, bezwymaganejna ten cel zgody, narkotyków zaliczanych do 1 kate­

gorii w ilości mniejszejniż 20gramów pod­ lega karze od 1 roku do 10latwięzienia i grzywnie od10 tys.do 100 tys.baht(§ 67).

Kara podlegazwiększeniu o połowę,jeśli pokrzywdzonąjest kobieta. Jeżeli przedmio­

tem przestępstwa jest heroina, to kara pod­ lega podwojeniu, a jeśli czyn popełniono wobeckobiety lub osoby,która z mocy pra­

wa znajdujesię podopieką sprawcy, to za­

grożenie stanowi kara śmierci (§93).

Mimo niezmiernie surowych sankcji, któ­

rych stosowanie przewiduje obowiązująca w Tajlandii ustawa o narkotykach, Parlament tego kraju w 1985 r.omawiał propozycję jej zmiany,mające na uwadze ułatwienie dzia­

łańorganówściganiawstosunku do zorga­

nizowanejprzestępczości, związanejz nar­

kotykami atakżemożliwościdokonywania konfiskat dochodów uzyskanych z handlu narkotykami [12].

StanyZjednoczoneAmeryki (USA) WUSAproblemy narkomaniiregulują:

ustawa o substancjach kontrolowanych i ustawa o imporcie i eksporcie substancji kontrolowanych [12]

Ustawa o substancjach kontrolowanych (CSA) wyraźnie rozgranicza przestępstwa związane z substancjami podlegającymi kontroli- przestępstwa produkcji, wytwarza­

nia przezosoby dostarczająceich osobom uzależnionym - odprzestępstw związanych z używaniem tych substancji. Wysokość orzekanej kary jest uzależniona od rodzaju grupy, do której zakwalifikowano substan­ cję kontrolowaną(ustawa wyróżnia5grup), a także odwielokrotności popełnieniaczy­ nu (przewiduje podwojenie kary przy ponow­

nym skazaniu).

Ustawa przyjmuje pojęcie „trafficking”, które definiuje jako: nieupoważnione wytwa­ rzanie, dystrybucję (dostarczanie drogą sprzedaży, prezentu itp.), lub posiadanie z zamiarem rozpowszechniania jakiejkolwiek substancji kontrolowanej[12].

Posiadaniesubstancjiznajdującychsię pod kontrolą stanowi zawszeprzestępstwo i jeżelidotyczy substancji zaliczanych do1 grupy, to kara wynosido1 rokuwięzienia i 5tys. doi. grzywny -wwypadku skazania po raz pierwszy,natomiast gdy sprawcanie ukończył 21 lat następuje skazanie na rok więzienia z zawieszeniem wykonania kary, w wypadku skazania po razdrugi - karę sta­ nowią2 latawięzieniai 10 tys. doi. grzywny (§ 844 ustawy).

Ustawa przewiduje zaostrzonąodpowie-

dzialność kamą przestępców, którzy udo­ stępniają substancje kontrolowaneosobom, które nie ukończyły 21 lat - karę stanowi podwójny wymiar kary za dany czyn, a w wypadku ponownego jego popełnienia,karą jesttrzykrotnypodwójnyjejwymiar(§ 845).

Importowanie lub eksportowanie sub­ stancji objętych kontrolą, dokonywane w sposób sprzeczny zpostanowieniamiusta­

wy, podlega karze więzienia do 15 lat lub grzywny do 25 tys. dolarówalbo obukarom łącznie, jeśli dotyczy substancji klasyfikowa­

nych jako narkotyk, natomiast minimalny okres warunkowego zwolnienia wynosi 3 lata. Jeśli jednak powyższe czynności doty­

czą innych substancjiniż narkotyki, orzeka­

na jestkarawięzienia do 5 latlub grzywna do15 tys.doi. albo obie kary łącznie, nato­ miast minimalnyokres warunkowego zwol­ nienia wynosi 2lata (§ 960).

ONZ w walce z narkomanią

Problemy związane z zapobieganiem nielegalnemu obrotowi narkotykami, atak­ że walka ztymobrotem, były przedmiotem dyskusjipodczas VII Kongresu Narodów Zjednoczonych w sprawie zapobiegania przestępczości i postępowania z przestęp­

cami, który odbył się w dniach26 sierpnia do6 września 1985r.wMediolanie. W toku obrad Kongresu zwróconouwagę na potrze­ bę koordynacji walki z nielegalnym obrotem narkotykami; jako pilne uznano powołanie stałego mechanizmu warunkującego prze­

strzeganie przepisów prawnychdotyczących narkotyków [12]. Wskazano na potrzebę umocnienia międzynarodowej współpracy, jaki na powołanie międzynarodowych środ­

ków przeciwdziałania szerzącemu się zja­ wisku narkomanii,bowiem realizowane do­

tąd porozumieniadwustronnenie stanowią dostatecznej przeciwwagi dla zorganizowa­ nej przestępczościzwiązanejz narkotyka­ mi. Podkreślono niewątpliwy wpływ prze­ stępstw związanych z narkotykami na są­

downictwo karne poszczególnych państw.

Odnotowany stały wzrost tych przestępstw powoduje wzrost liczby aresztowań ich sprawców, co rodzi potrzebę zwiększenia aparatuścigania, a także potrzebętworze­ nia odpowiednich warunków do leczenia osób uzależnionych. Osadzanie tej grupy sprawcówprzestępstww specjalistycznych placówkachpenitencjarnych uznano za wa­ runek koniecznyich resocjalizacji. Jest to zadanieniezmiernie trudne do zrealizowa­ nia, zwłaszcza w krajach, w których stano­ wią oni 1/3 lub 1/2 ogółu populacji pozba­

wionych wolności. Wskazano również na występujące, szczególnie w krajach Ame­ ryki Południowej, nadmierne przeciążenie sądów sprawami karnymi, związanymi z narkotykami, gdzie nierzadko ma miejsce łagodne traktowanie sprawców tej grupy przestępstw,bowiem istniejącezakładykar­

ne nie są w stanie pomieścić wszystkich skazanych zaprzestępstwa związanez nar­ kotykami.

Na szczeblu międzynarodowym, w toku obrad Kongresu, podjęto próbęujednolice­ nia systemu działań penitencjarnych oraz koordynacjiprzepisów prawnych, stosowa­ nych wobec sprawców przestępstw związa­

nych z narkotykami.

Wtym względzie mamiejsce brak jed­

nolitego podejściaustawodawstw poszcze­

gólnych państw, w których występują róż­ norodnetendencjewwalcez narkomanią Przykład stanowi posiadanie narkotyków, za co w niektórychregionach światagrozi kari śmierci, podczas gdy w innych nie podlega to odpowiedzialności karnej. Rządy wiela krajów zaostrzyły represje związane z ob­

rotem narkotykami, jednak notowane s®

przypadki niezmiernie łagodnego traktowa­ nia osóbprowadzących handel narkotyka­

mi. Analiza przepisów prawnych wskazuj®

na, nierzadko, mechaniczny ich charakter nie dopuszczający działań elastycznych, podczasgdy zarówno używanie narkotyków, jak i obrót nimi powinny kształtować różne podejście prawne.

W konkluzji uczestnicyKongresuopo­

wiedzieli się za systematycznym podnosze­ niem efektywności sądownictwa karnego w walce znarkomanią a także za opracowa­ niem ustawodawstw karnych i systemów penitencjarnych, mających zastosowani®

wobec osóbprowadzących obrót narkoty­

kami.

Narkomania w ustawodawstwie pol­

skim -ewolucja postanowień prawnych Ustawodawstwo karne obowiązujące na ziemiach polskich znajdującychsię pod za­

borami niepenalizowało zachowań związa­

nych z przyjmowaniem środków odurzają­

cych, z wyjątkiem napojówalkoholowych, coniewątpliwie wynikało z faktu, żedopie­ row 1913 r. podpisanyzostał pierwszy akt prawnyocharakterze międzynarodowym, regulujący kwestie związane ze środkami odurzającymi[11].

Dopiero ustawa z dnia 22 czerwca1923 r. o przedmiocie substancji i przetworów odurzających, czyli tzw. ustawa “przeciW- narkotykowa" [13], była pierwszym polskim aktem prawnym w zakresie kontroli środ­

ków odurzających, która stworzyła podsta­ wy polskiego prawodawstwa w tym zakre­ sie. Ustawa zabraniała: “wytwarzania, prze­ róbki,przywozui wywozu, przechowywania, handlu oraz wszelkiego obiegu surowego opium, opium leczniczego,opium do pale­ nia i jego odpadków, haszyszu, morfiny, kokainy, heroiny, wszelkich ich soli i prze­ tworów oraztych pochodnych, które na pod­

stawie badań naukowych w drodze rozpo­

rządzenia Ministra Zdrowia Publicznego będą uznane zawywołujące szkodliwe skut­ ki dla zdrowia" (art. 1 ustawy).Wyjątekod powyższego zakazu stanowiły działania podejmowanedla celów leczniczych, nauko­

wych iprzemysłowych,dokonywanejednak na podstawiezezwolenia Ministra Zdrowia Publicznego (art. 4).

Kolejnymi aktami prawnymi w przedmio­

cie regulacji postępowania i kontroli środ­

ków odurzających były rozporządzenia Mi­

nistra Spraw Wewnętrznych z dnia22 lute­ go 1928 r. o uznaniu eteru etylowego >

jegomieszanin za szczególnie niebez­ pieczne dla zdrowia [10]oraz zdnia 20 maja 1929r. o detalicznej sprzedaży substan- cyj i przetworów odurzających [9].

Stosunkowo szybki wzrost narkomani' w Polsce, a także wiążące się znimnastęp­ stwa,zmusiły władze państwowe do podję­ cia energicznejwalkiztym nałogiem. Prze­

jawem podjętych działań był wydany w 1935

210 Przcglqd Lekarski 2001 /58/4 J. Morawski'

r-okólnik wsprawie ścigania przestępstw Wiązanychz narkomanią[7] W akcie tym zwróconouwagę zarówno nawzrost narko­

manii w ścisłym tegosłowa znaczeniu (tj.

morfinizm, kokainizm itp.), jak i na wzrost (ozmiarów eteromanii.Oile pierwszy prze­

jaw zjawiska dostrzegany byłwyłącznie wśród ludnościmiejskiej,o tyle drugi domi­ nował na wsi. Okólnik zwracał uwagę sę­

dziów i prokuratorówna niezawszedosta- eczne z ich strony zrozumienie zagadnię­

tanarkomanii, atym samym na zwalcza­ neprzestępstw towarzyszących temu zja­

wisku.

Przepisy karne dotyczące narkomanii 2°staly zawarte wKodeksieKarnym z 1932 roku. w Art 244 przewidzianazostała moż­ ność zastosowaniaaresztu lub karypozba- W'eniawolności do lat 5 za„udzielanieinnej

°sobie bez upoważnienia trucizny odurza­

jącej". Redakcja tegoprzepisu w Kodeksie karnym z 1969 roku w art. 161 różniłasię Oc* Poprzedniegoi przewidywała karę pozba­

wienia wolnościwobec każdego „ktonie bę- ącdotego upoważniony udzielainnej oso- le środka odurzającego,albonakłania do

?-ażywania takiego środka”[4]

Ustawa zdnia 8stycznia1951roku o rodkachodurzającychtraktowałagłów- nie ośrodkach farmaceutycznychi odurza-

^cych, orazo artykułach sanitarnych i na- adała obowiązek karania przez odpowied- n'einstytucje nielegalnego obrotu tymi sub- rancjami oraz zakazywała używaniaśrod-

°w odurzających bez zalecenia lekarzaw

°Warzystwieinnejosoby [16].

Specyfika polskiej narkomanii polegają­

cana zwiększającej się liczbieosób uza- znionych odpochodnych makowych spo- odowała wydanie Rozporządzenia Mini- erstwaRolnictwaiGospodarki Żywnościo- eJ z dnia 29 października 1952 roku w sprawie rejestracji upraw maku lekarskie­

go i wykupu słomy makowej, oraz wyda­

je dekretu w dniu 29 października 1952 Ku, który wprowadził obowiązek zareje- rowania w określonym terminie upraw aku,zakaz uszkadzania, ukrywania lubw ny sposób czynienia niezdatnym go do 2ytku,atakże nabywania i wprowadzania

obrotu makowin bez zezwolenia.

Następnym krokiemw ustawodawstwie lskim było uchwalenie Ustawy ozapo- r’eganiu narkomanii z 31 stycznia1985

KU[15]. Opierała się ona na trzech głów- założeniach:

Nakładała na organy państwowe owiązek podejmowaniawszechstronnych 'ałań zmierzających dozapobiegania nar- nianii i wspierania wtym zakresie dzia- Pości organizacji społecznych, Kościoła i Pych związków wyznaniowych.

2- Urzeczywistnianie podstawowych dań przez działalność wychowawcząi rJ°Naktyczną,kontrolęnad środkami, któ-

P!ogą prowadzić do narkomanii, orazle- r en'e, ^habilitację, readaptację, a także

socjalizację osób uzależnionych.

m 3. StworzenieFunduszu Zapobiegania rkomanii w celu zapewnienia infrastruk- tyw tej dziedzinie i finansowania koniecz- ych potrzeb, łącznie z udzielaniem pomo- 7osobom uzależnionym i ich rodzinom.

Ustawa ta zaliczana jest do tzw. nurtu PPisywnego w regulowaniu prawnym pro­

blemównarkomanii, który w małymstopniu posługujesię represją. Przykładem tego jest niekaralność używania środkówodurzają­

cych, niskie sankcje,zasada dobrowolno­

ścirehabilitacjii resocjalizacji osóbuzależ­

nionych. Niezależnie od tego ustawastwa­

rzałateż warunki do stosowania surowych karwobec tych zwłaszczaosób,które same nie będąc uzależnionymipodejmują działa­ nia, najczęściej dlazysku, w celu uzależ­

niania innych.

Ustawazawierała 6 rozdziałów: „Prze­

pisyogólne”, „Uprawa makuikonopi",„Środ­ ki odurzające i psychotropowe", „Postępo­

wanie w stosunkudoosób zagrożonychuza­ leżnieniem oraz uzależnionych", „Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowei końcowe”.

Ustawazawierałaszereg wyjaśnień ter­

minów związanychznarkomanią, obejmo­

wała też szeroką kontrolą substancje psy­ chotropowe, środkiodurzające oraz inne środki zastępcze. Zpowodu pojawiających się coraz częściejnowychśrodków narko­

tycznychMinisterZdrowiaiOpieki Społecz­

nejzobowiązany byłdoustalania nowych, odpowiednich wykazów i prowadzeniabar­

dzo ścisłejkontrolinad produkcją i dystry­

bucją środków wykorzystywanych w celach leczniczych i naukowych.

Ustawanakładałateż obowiązek na Mi­ nistraEdukacji Narodowej i na innych mini­

strów poruszania tematyki zapobiegania narkomaniiwe wszelkiego rodzajuprogra­

mach wychowania i nauczania we wszyst­

kichrodzajachszkół oraz zapewnieniemło­ dzieżyzagrożonejuzależnieniem szerszych form wychowawczych i zapobiegawczych.

Ustawę o zapobieganiunarkomaniispo­ wodowaław pewnym stopniu ograniczenie podaży środków uzależniających. Dopusz­ czałauprawę maku i konopi przezosoby fi­

zyczne, jak i jednostki gospodarcze po speł­ nieniu warunków.

Łamanietych przepisów zagrożonebyło sankcjąkarnąw postaci możliwości wymie­

rzenia kary pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności oraz kary grzywny.

Bezprawne uprawy maku i konopi, jaki po­

siadanie ich zapasów ulegały zmocy pra­ wazniszczeniulubkonfiskaciebez odszko­

dowania na rzeczSkarbu Państwa (w try­ bie przepisów o postępowaniu egzekucyj­ nym w administracji). Jednakże ustawa do­

puszczała możliwość uprawy maku przez indywidualnych rolników, pod warunkiem uprawywyłącznie dla celówspożywczych na powierzchni do 20 m2.

Surowo starano sięograniczyć podaż substancji psychotropowych jak i środków odurzających. Mogły się tymzajmować je­

dynie osoby fizyczne i jednostki organiza­

cyjne do tego uprawnione, a ich produkcja odbywała się na podstawie zezwolenia Mi­ nistra Zdrowia iOpieki Społecznej.Działa­

nie bez uprawnieńi zezwoleń było karane zniszczeniem lub konfiskatą bezodszkodo­ wania narzeczSkarbu Państwa. Przywóz i wywóz zagranicęśrodków odurzających i substancji psychotropowych mógłsię odby­ wać wyłącznie za pośrednictwem jednostek organizacyjnych określonychprzez Ministra HandluZagranicznego.

Polska podpisując JednolitąKonwencję o ŚrodkachOdurzającychzobowiązała się

do podjęcia wszelkich możliwych kroków, które mogą zapobiec nadużywaniu takich substancji oraz leczenia, rehabilitacji i opie­

ki poleczeniu[3]. Wcześniejsze regulacje prawnenie zawierały wyczerpujących po­

stanowień co do tych kwestii. Ustawao za­

pobieganiunarkomanii przewidywała prowa­ dzenie działań rehabilitacyjnych, leczniczych oraz resocjalizację przez różne organy pań­ stwowe ispołeczne. Regułąbyłoleczenie dobrowolne, ale ustawa dopuszczała moż­ liwość leczenia przymusowego osób, które nie ukończyły 18 lat.

Ustawazapewniałaosobom uzależnio­

nym różne formy pomocynp. bezpłatne le­ czenie i korzystanie z usług zakładów spo­

łecznej służby zdrowia.

Przepisykarne ustawy represjonowały szczególnie osoby zajmujące siędziałalno­ ścią prowadzącą do uzależnienia innych osób. Ustawaprzewidywałakarępozbawie­ nia wolnościdolat 8 i grzywnę za czyny ta­

kie jak : wprowadzanie do obrotu środków odurzających lub psychotropowych (też sa­

mych produktów doichwytwarzania),a w przypadku gdy przedmiotem przestępstwa były znaczne ilości tych środków, kara ta byłaorzekana wjejgórnym wymiarze.

Mimo swoich zalet, ustawa ta jednak przestałaprzystawać do rozwijającej się w dużym tempie narkomanii lat 90-tych.

Znaczniezwiększyłsięobrót substancjami narkotycznymi oraz produkcja środków uza­ leżniających. Polska stałasię największym w Europieproducentemamfetaminy, głów­

nymszlakiem tranzytowym z Ameryki Połu­

dniowej iAzji do Unii Europejskiej. Powsta­ łowiele nowych substancji narkotycznych, które coraz częściej zaczęły trafiać doco­

raz młodszych odbiorców. Dlatego też po­

trzeba było nowejregulacji, która, uwzględ­

niając doświadczenia państw obcych, była­ by odpowiedzią na wyzwaniawspółczesnej narkomani.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii

Obecnie polskieprawo antynarkotyko­ we opiera sięo ustawęzdnia 24 kwietnia 1997r.oprzeciwdziałaniu narkomanii[14].

Ustawa ta określa zasadyprzeciwdzia­ łania narkomani przez którerozumie się:

1. Działalność wychowawczą i zapo­ biegawczą.

2. Leczenie irehabilitację osób uzależ­

nionych.

3. Nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii.

4. Zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, i posiadania substancji, których używanie może dopro­

wadzić do narkomanii.

6. Nadzór nad uprawami roślin zawie­ rających substancjenarkotyczne.

W odróżnieniu od poprzedniej ustawy, zadania w zakresie przeciwdziałania narko­

maniirealizowane są nietylko przez orga­

nyadministracji rządowej, ale także i jed­ nostki samorządu terytorialnego. Równo­ cześnie zadaniaterealizowane sąw odpo­

wiednim zakresie przez szkoły, uczelnie wyższe, zakładyopieki zdrowotnej, jednostki wojskowe iPolicji, kluby sportowe, zakłady poprawcze, areszty śledcze i zakłady kar­

ne.Dopuszczono także szeroki, dobrowol­

p

ice4d Lekarski 2001 /58/4 211

ny udział w przeciwdziałaniu narkomanii róż­

nego rodzaju stowarzyszeń, organizacji spo­ łecznych, fundacji,kościołów, innych związ­

ków wyznaniowych, medycznych samorzą­ dów zawodowych, rodzin osób uzależnio­

nych orazgrupsamopomocyosóbuzależ­

nionych i ichrodzin.

Podstawą działań w zakresie przeciw­ działania narkomanii stanowi Krajowy Pro­

gram Przeciwdziałania Narkomanii uchwalany przez RadęMinistrów. Składać ona musiSejmowi, w terminie do 30 czerw­ ca, coroczne sprawozdanie z jegowykona­

nia.

Ustawa przewiduje powołanie, w miej­

sce istniejącej na gruncie starej ustawy, Komisjids.Zapobiegania Narkomanii, Radę ds. Przeciwdziałania Narkomanii, która działając przy Prezesie Rady Ministrów opi­ niuje idoradzawsprawach zzakresuprze­

ciwdziałania narkomanii.Charakteryzujesię ona większymi kompetencjami od poprzed­ niej Komisjii szerszą reprezentacją różnych środowisk społecznych w niej zasiadają­

cych.

Ponadtoustawa posiadawart. 6.słow­ niczek pojęć używanychw tekścieustawy, któryjużsam sygnalizuje szersze ujęcie te­

matu od ustawy z1985 r. w szczególności odwołuje się do załączników klasyfikujących środki odurzające, prekursory,substancje psychotropowe.Ułatwiato wznaczny spo­

sób identyfikacjęśrodków i wprowadza ja­ snei klarowne kryteria systematyczne.

Ustawa o przeciwdziałaniunarkomanii stwarza podstawy do szeroko rozumianej działalnościzapobiegawczej i wychowaw­

czej w celu eliminacji zjawiska narkomani.

Działania te obejmująpromocję zdrowia psychicznego,zdrowegostylu życia, infor­ mowania o szkodliwości środków isubstan­ cji, których używanie może prowadzić do narkomanii. Zadania te, stawiane przez ustawodawcę mają byćrozwinięte w Krajo­

wym Programie Przeciwdziałania Narkoma­

nii, w szczególnościpoprzez wprowadzenie problematyki zapobiegania narkomanii do programów szkolnych, do programów szkół kształcących nauczycieli i wychowawców, tworzenie placówek prowadzących działal­

ność zapobiegawczą, wspieranie organiza­ cjizajmujących się promocjązdrowia.

Ustawa zobowiązuje ponadto odpo­ wiednich resortowo ministrów do podjęcia działańzgodnychzzałożonymicelami i wy­ tyczonymizadaniami orazwcelu informo­ wania społeczeństwa o szkodliwości narko­

tyków. Również ustawa zobowiązuje właści­

wychministrów dofinansowania iprowadze­ niawodpowiednich placówkach badań na­

ukowych nad problematyką narkomanii, w tym badań statystycznych i epidemiologicz­ nych.

Kolejnąkwestią poruszaną przez usta­ wodawcęw ustawie ozapobieganiu narko­

manii jest problempostępowania z uzależ­

nionymi. Jest ono na gruncie obowiązują­ cych przepisów dobrowolne, za dwoma wy­ jątkami. Pierwszy dotyczy skierowania uza­ leżnionego, którynie ukończył18lat,na le­ czenie lubrehabilitacjęnawniosekprzed­

stawiciela ustawowego, krewnego w linii prostej, rodzeństwa, faktycznego opiekuna, lubz urzęduoktórym orzekasąd rodzinny.

Drugi wyjątek dotyczy skazania osoby uza­

leżnionej za przestępstwopozostające w związkuz używaniemśrodkówodurzających lub psychotropowychna karę pozbawienia wolności - sąd w odpowiednich przypad­

kach maobowiązek (warunkowe zawiesze­ nie wykonaniakary), a w niektórych przy­ padkachprawo (skazaniebez warunkowe­

go zawieszenia) orzec o umieszczeniuska­ zanego w zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia lub rehabilitacji. Wobutych przy­ padkach czas pobytu nie musi być z góry oznaczony lecz niemoże przekroczyć2lat.

Ustawawprowadza także instytucję leczenia substytucyjnego, polegającego na podawaniu osobie uzależnionej prepa­ ratów zastępczych w celu wyprowadzenia jej z nałogu. Szczegółowewarunki takiego leczenia oraz zasady jego prowadzenia określa Minister Zdrowia i OpiekiSpołecz­

nej.

Ustawa zawieratakże rozdział poświę­ cony prekursorom, środkom odurzającym i substancjom psychotropowym. Zasadniczo preparaty te posiadać może wyłącznie pod­

miot gospodarczy, jednostka organizacyjna, osobafizyczna uprawniona na podstawie przepisów ustawy. W razie złamania zaka­

zu stosujesię tu, niezależnie od przepisów karnych, przepadek mienia narzecz Skar­

bu Państwa. Obowiązkiem podmiotu chcą­ cegowytwarzać określone rodzaje środków, wymienionychw załącznikach do ustawy, jest, oprócz spełnienia wymagań natury technicznej,uzyskanie zezwolenia w formie koncesji lub zezwoleniaGłównegoInspek­

toraSanitarnego.To samodotyczy importu ieksportu wymienionych środków. Sprawa ma sięanalogicznie jeśli chodziowprowa­ dzenie tychsubstancji do obrotu,przyczym ich sprzedaż detaliczną mogą prowadzić wyłącznie apteki.

Następną kwestią poruszoną przez Ustawę oprzeciwdziałaniu narkomaniijest ograniczenie podażyśrodków uzależniają­ cych. Mak odwieluwiekówbył uprawiany na terenachcałejPolski dla celów spożyw­

czych związanych z tradycjąspożywania go w określonych sytuacjach. Same nasiona maku zawierają bardzo niewielkie ilościal­ kaloidów, słoma makowa jest natomiast nie­ zbędnadoprodukcji różnego rodzaju nar­ kotycznych środków przeciwbólowych (np.

morfiny), akonopie wykorzystywane są do produkcji sznurka snopowiązałkowego, przędzy dywanowych itechnicznych. Argu­

mentyte jednak nie przeważyły za zezwo­

leniem przez ustawodawcęna uprawę nie­ zbędnej ilości nawet do ściśle określonych celów. Ustawa stanowi, że uprawa maku może być prowadzonawyłącznie na potrze­ by przemysłu farmaceutycznegoi nasien­ nictwa po spełnieniu odpowiednich warun­

ków. Jedyniemak niskomorfinowy możebyć uprawiany także wcelachspożywczych, a konopie włókniste na potrzebyprzemysłu włókienniczego i celulozowo-papierniczego, również pospełnieniu analogicznych warun­ ków.

Ustawa określa nawet w sposób bardzo kazuistyczny procedurę zbierania maku i jego uzyskania. Przepisy karne ustawy zaś przewidująsurowe kary, z karą pozbawie­ nia wolności włącznie za nieprzestrzeganie statuowanych zakazów i nakazów. Widać tu bardzo ostrąpolitykę wstosunku do niele­

galnych producentów produktów mogących służyćdo produkcjinarkotyków.

Ustawao przeciwdziałaniunarkomanii stwarza solidne podstawy do wprowadze­

nia programówpromocyjnychi zapobiegaw­

czych, uruchomienia wydatnej pomocy dla ludzi uzależnionych.Niestety nie wszystkie jej założenia i zalecenia są stosowane. W dalszym ciągu brakjest dobrych szczegó­

łowych programów, materiałów zapobiegaw­

czychi informacyjnych dla dzieci i młodzie­

ży, brak jest zrozumienia w polskim społe­

czeństwiedlaosóbuzależnionych i ich kło­

potów .Wszczególności brakjestakcepta­

cji społecznej koniecznościleczenia i bez­ płatnej pomocy. Polskinarkomandalej jest postrzegany jako wyrzutek,osoba bezwar­ tościowa, bez szans do powrotu do normal­

nego życia,co jest stereotypemdalekood­

biegającym od prawdy.

Narkomania a problem przestępczo­ ściw świetle prawa polskiego

Z problemem narkomaniinierozerwalnie wiążesię problem przestępczości, a więc całegoszeregu działań sprzecznych z pra­ wem, a wywołanych najczęściej chęciąosią- gnięcia szybkiego idużego zyskufinanso­ wego kosztem uzależnienia się innych.

Oczywiście problem ten dotyczy także prze­

stępstw tzw. kodeksowych, popełnianych przez osoby będącepod wpływem środków odurzających i psychotropowych, lecz jest to już sfera zainteresowań etiologii przestęp­ czości.

Przepisy karne dotycząca narkomanii zawarte sąw polskim prawie przede wszyst­

kim wopisanej powyżej ustawie z dnia24 kwietnia 1997 r. oprzeciwdziałaniu narko­

manii. Zawartesąone w rozdziale 6 ustawy zatytułowanym “przepisy karne".Przepisy te charakteryzują się objęciem ochroną osób małoletnich, narażonych na szczególne nie­ bezpieczeństwo nakłaniania ichdo używa­ nia narkotyków, zwiększeniem liczby czy­ nów objętych sankcjami karnymi, rozszerze­ niem zakresu podmiotowego w stosunku do obowiązującego poprzednio stanu prawne­

go, rozwarstwieniem sankcji zich równocze­

snym zaostrzeniem w stosunku do osób, które w celu uzyskania korzyści majątko­ wych podejmują działania prowadzące do uzależnienia innych.

Najważniejszą zmianąjakąwprowadził ustawodawca obecną ustawą, w odróżnie­ niuod poprzedniego stanu prawnego, jest faktpenalizacji samego posiadaniaśrodków odurzającychi substancjipsychotropowych.

Kto posiada takowe, podlegakarze pozba­

wienia wolności do lat 3. Wprzypadku mniej­

szej wagi, sprawca podlega karzegrzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli zaś przedmiotem czynu jest znaczna liczbaśrodków odurza­

jących lub substancji psychotropowych sprawcapodlega obligatoryjnej grzywnie i karze pozbawienia wolnoścido lat 5. Taka kwalifikacja prawna czyni posiadanie nar­ kotykówwznacznej ilościzbrodnią. Nato­

miast nie podlegakarze sprawca występku określonego w art. 48 ust. 1, który posiada nawłasny użytek środki odurzające lubsub­

stancje psychotropowe w ilościnieznacznej- Kwestia określenia jaka ilość jest traktowa­ na jako “nieznaczna" pozostawionoorzecz­

212 PrzcRląd Lekarski 2001 /58/4 J. Morawska

nictwu sądowemu.

Należy zauważyć,iżpenalizacja posia­ dania narkotyków przyczynićsię może do graniczenia zjawiskanarkomanii,gdyżza­ grożeniekarą i skuteczne egzekwowanie Przepisów przez Policję i Prokuraturę oraz

^ądy spowoduje zwiększenieryzyka “wpad- uosób sięgającychpo środki odurzają­

ce jedynie w celach tzw. rozrywkowych, na spotkaniach towarzyskich. Jednakże celem głównympenalizacji tego rodzaju czynutj.

Posiadania, są osobysprzedającenarkoty-

™ łub transportujące je na terenie kraju, dotychczas nie byli oni w praktyce zagro- 2eni, tłumacząc się przyzatrzymaniu, iżza­

rekwirowany lub znaleziony przy nich nar­ kotyk posiadają wyłącznie naużytek własny, doecnieosoby takie odpowiadająza wystę- Pek lub zbrodnie zart. 48 ust1 lub i3usta­ ny oprzeciwdziałaniu narkomanii.

Następną zmianą w stosunku do po­

przedniego stanu prawnegojest objęcie S2czególną ochronąmałoletnich, narażo­

nychnanakłanianie, proponowanienarko- yków przez dealerów w miejscach gdzie Pojawiają się one same,bez rodziców a więc P^edszkołami, nadyskotekach, w kawiar­

kach. Coraz częstsze przypadki uzależnie- niamłodzieżyi skala zjawiskaznalazła swo- odbicie wustawie. Obecnie szczególna

°chronamałoletnich wyraża się wustawo-

"vym zwiększeniu kary za: udzieleniemato­ wemu, wbrewprzepisom ustawy,środka

?durzającego lub substancji psychotropowej onakłonienie jej do użycia takiego środka j Substancji (art. 45ust 2 ustawy) z do- ychczasowego zagrożenia karą grzywny,

graniczenia wolności albo pozbawienia ołności dolat 3, na wyłącznie pozbawie- le Wolności do lat 5.Mamy tu już więc do czynieniazezbrodnią, a nie jak poprzednio Występkiem.

Kolejnym przepisemstatuującym surow-

^odpowiedzialnośćwsytuacji, gdy dzia­

bniedotyczy małoletniego jestart. 46 ust.

Ustawy. Dotyczy on sytuacji analogicznej bk art. 45 ust 2, z tym że działanie prze-

?Pcze musi być powodowanechęcią osią- ę^ęcia korzyści majątkowej lubosobistej.

tym przypadku zagraża kara pozbawie- la Wolnościna czas nie krótszy niż3 lata.

st°dać w tym miejscu należy, iż przestęp­

co podstawowe, tj. art. 46ust 1 przewi- d łe karę pozbawienia wolności od 1 roku

0 łat 10. W przypadku mniejszej wagi Prawcapodlegakarze grzywny, ogranicze- l^bwolnościalbo pozbawienia wolności do

Rozszerzenie liczby czynów objętych nkcjami karnymi,w stosunku do poprzed- 9o stanu prawnego, natleobecnie obo- I kującychprzepisów dotyczytakże pena- bcji działań sprzecznychz ustawą pole- łących na wytwarzaniu, przetwarzaniu,

<erabianiu, przywożeniuz zagranicy, wy- CieŻeniu 2a granicę, przewożeniuw tranzy-

■ Posiadaniui przechowywaniu prekurso- śr Celu niedozwolonego wytworzenia

°uków odurzających lubsubstancji psy­

chotropowych. Zachowanietakie zagrożo- ś Jest karągrzywny, ograniczenia wolno-

lub pozbawienia wolności do lat2 (art.

?a Ustawy). Natomiast kara grzywny grozi akie samo zachowanie jednakżepodej- wane nie w celu wytworzenia środka

odurzającego lubsubstancji psychotropo­ wych (art. 49ustawy).

Należy zwrócić również uwagę na szczególne uregulowanie dotyczące przy­ gotowania do przestępstw określonych w art. 42ust 1,3 i 43 ust 1,3.Dotyczy to więc przygotowania do przestępstwa polegające­

go na przywożeniu z zagranicy, wywożeniu za granicę przewożeniu wtranzycie środ­ ków odurzających, substancjipsychotropo­ wych, mleczkamakowegolubsłomymako­ wej(art. 42ust1)zagrożonego karągrzyw- ny ipozbawienia wolności do lat 5oraz prze­

stępstwawprowadzania do obrotu tych sa­

mych środków, wbrew przepisom ustawy, albouczestnictwa w takim obrocie (art. 43 ust 1) zagrożonego karą grzywny i pozba­

wieniawolności od 6 miesięcy do lat8. W obu przypadkach przygotowanie podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnościalbo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 44 ust 1).Przygotowanie natomiast do typów kwa­

lifikowanych tych samych przestępstw, a więc dotyczących znacznych ilościśrodków odurzających, substancji psychotropowych, mleczka makowego, słomy makowej lub działania w celu osiągnięcia korzyści ma­

jątkowej (art. 42 ust 3 i 43 ust 3), zagrożo­

nych karą pozbawieniawolności, odpowied­

niona czas niekrótszyniżlat 3 i karągrzyw­ ny oraz karą grzywnyi pozbawienia wolno­

ści do lat10, podlegająkarze pozbawienia wolności do lat5 (art. 44 ust 2).

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii penalizuje jednakżeprzedewszystkim wy­ twarzanie, przetwarzaniealbo przerabianie środków odurzających lub substancji psy­ chotropowych, mleczkamakowego orazsło­

my makowej. Są to najczęstsze czyny ka­ ranew polskich sądach. Podlegająone ka­ rze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 40 ust1). Typ kwalifikowany, awięc dotyczący znacznej ilości takich środków, lub popeł­ niony w celuosiągnięcia korzyścimajątko­

wej lub osobistejzagrożony jest karągrzyw- nyi pozbawienia wolności do lat 5 (art. 40 ust2).Podobnie niebezpieczne, ze społecz­ nego punktu widzenia, jest zachowaniepo­

legające na posiadaniu, przetwarzaniu,zby­ waniu, nabywaniu przyrządów służącychdo produkcji narkotyków. Podlegaono grzyw­

nie, karze ograniczeniawolności,pozbawie­

nia wolności do lat 2 (art. 40ust 1). Tej sa­ mej karze podlega ten kto przystosowuje naczynia i przyrządy dotakiejprodukcji lub wchodzi w porozumienie w celu popełnie­

nia tegoprzestępstwa(art. 40 ust2).

Należy zaznaczyć również, iż przepisy karne wustawie o przeciwdziałaniunarko­

manii w sposób szczególny traktująosoby uzależnione, którym zarzucono popełnienie przestępstw przewidzianych w ustawie. W art. 56 i 57 przewidziano dwie możliwości poddania przymusowemu leczeniutego typu sprawców. Należą do nich przymusowe od­

danie osobyuzależnionej pod dozórwyzna­

czonejosoby, instytucjilub stowarzyszenia (art. 56 ust1), oddanie na leczeniedo od­

powiedniego zakładu opieki zdrowotnej (art.

56 ust 2)przyspełnieniuodpowiednich prze­

słanek wynikającychz podanych przepisów.

Przeprowadzone powyżej rozważania dotykają głównie konstrukcjiobowiązującej obecnie w Polsce ustawy oprzeciwdziała­

niu narkomani. Rozpatrując problem kore­

lacjizjawiska narkomanii oraz przestępczo­

ści należy sformułować również kilkaogól­ nych wniosków pozwalających ująć omawia­ ne zagadnieniew sposób syntetyczny.

Wpływ użycia narkotyku na konkretne zachowanie może być dwukierunkowy: użyt­

kownik może być sprawcą lub ofiarą prze­

stępstwa [1]. Bez względu na to, czy ze względu najego rodzaj, narkotyk działa se- datywnie,stymulująco czy też psychodelicz­

nie w każdym omalżeprzypadku dochodzi do zmiany zdolności człowieka do reagowa­ nia na bodźce pochodzące ze środowiska lubz jego własnegoorganizmu. Nie można jednakże stawiaćznaku równości pomiędzy spożyciem przez sprawcę lub ofiaręnarko­

tyku a przyczynąpopełnienia przestępstwa.

W wielu bowiem przypadkachnarkotyk nie jest przyczynąprzestępstwa, a jedynie współwystępujeniedziałając przyczynowo [1]. Narkotyk należy uznaćza przyczynę przestępstwazawszewtedy, gdy używanie bądźposiadanietakiego środka jest uzna­

ne za karalne. Jak wynika również z prze­

prowadzonej wcześniej analizy przepisów ustawy prawo polskie generalnie rzadko przewiduje ściganieza spożycie narkotyków.

Jednym zniewielu przykładów art. 87 §1-2 k.w. (prowadzenie pojazdu po użyciu alko­ holu lub podobnie działającego środka), je­

ślioczywiście przyjąćgeneralnazasadę, że narkotykjest środkiem działającympodob­

nie do alkoholu. Niewątpliwejest,że popad- nięcie wuzależnienieod narkotyków może sprzyjać zachowaniomspołecznie nie apro­

bowanym, m.in. przestępczości najczęściej wskutek postępującejdegradacji psychicz­ nej, degradacji społecznej i braku legalnie uzyskiwanych pieniędzy, gdyż zapotrzebo­ waniena narkotyki zwiększa się wraz z uza­

leżnieniem, co ogranicza możliwości legal­ nego zarobku. Niejest tojednakżerównież prosta zależność, gdyż poduwagę należy wziąćchociażby przeszłość kryminalnąwie- lu narkomanów na długo przed uzależnie­

niem. Przestępczość osób uzależnionych może być zatem tak wynikiem przyjmowa­

niaprzeznichnarkotykówjakteżkontynu­ acjąich już wcześniej rozpoczętej kariery przestępczej [1].

Pozostaje jeszczeproblem związku po­

między zażywaniem narkotyków przez jed­ ne osoby, a doraźnymzachowaniemosób innych, nie pozostających pod wpływem ta­

kich środków. W tym przypadkuobserwo­

wać możnadwie grupy przestępnychdzia­ łań:

1. przestępnedziałanie nastawione na uzyskanie korzyścimajątkowejlub osobistej wynikającejz:

• użycia przez konkretną osobę nar­ kotyku, np. obrabowanie osoby znajdującej pod wpływemśrodkaodurzającego, poda­ nie narkotyku celemdoprowadzenia do sta­ nu umożliwiającego odbycie czynu nierząd­

nego;

• niedostępności narkotyków np.jed­ norazowy przemyt narkotyków;

2. przestępne działanie zmierza do zmiany sytuacji własnej, lecz związanej z narkomanią innej osoby.

Tego rodzaju przestępstwa są notowa­ nebardzorzadko,natomiast częstotliwość ichpopełnianiajest zapewnewiększa, gdyż nieznanajest ciemna liczba takich prze­

1 rzcelild Lekarski 2001 /58/4

213

stępstw. Nie można również wnioskować o częstotliwości popełniania takich prze­ stępstw na podstawie danychilu sprawców nie pozostających pod wpływem narkoty­ kówokradło lub pobiło osoby znajdujące się w stanie odurzenia, ponieważ nie można bez analizydodatkowych okoliczności stwierdzić czy stanie się ofiarąprzestępstwa było wy­ nikiemzażycianarkotyku, czy też stan odu­

rzenia byłbez znaczenia dla ich pokrzyw­

dzenia.

Donioślejsze znaczeniema zapewne to, w jaki sposóbuzależnienieodnarkotyków wpływa na sytuację społecznąbądź życio­ wąkarierę osób nie uzależnionych.Wyróż­ nić tumożna dwa zjawiska kryminogenne:

1) sytuacja,gdy narkomania stajesię stałym, nielegalnym źródłem dochodów z przemytu, produkcji i sprzedaży narkotyków;

2) wpływśrodowiskanarkomanów po­

wodujący, że osoba nie uzależniona staje się narkomanem lubwkracza na drogę ka­ riery przestępczej.

Tego rodzaju społeczno-patologiczne

działaniejest szczególnie niebezpieczne, gdyż implikujeżywiołowy, niekontrolowany rozwój narkomanii zagrażającyspołeczeń­

stwu.Reasumując, obserwowany jest silny wpływ osób uzależnionych na osoby nie uzależnione przekładający się na wzrost przestępczości wtejdrugiej grupie.

Piśmiennictwo

1. Gaberle A.: Patologia Społeczna. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1993 r.

2.Janicki P.: Narkomania, polski projekt a holenderskie prawo opiumowe. Gazeta Prawnicza 1984, n. 18.

3.JednolitaKonwencjaoŚrodkach Odurzających z 1961 r. Dz. U. z 1966 r. Nr.45, poz. 277.

4.Kodeks Karny- ustawa z 19 kwietnia 1969 r.Dz. U.

Nr. 13, poz. 94 z późn. zm.

5.Konwencja osubstancjach psychotropowych. Dz.U.

z1976 r.Nr 31 poz. 180.

6. Międzynarodowa KonwencjaOpiumowa z 1921 r.

Dz. U. R.P.z 1923 r. Nr9, poz.55.

7.Okólnikw sprawie ścigania przestępstw związanych z narkomanią.W: II zbiórsystematyczny rozpo­

rządzeń I okólników Ministra Sprawiedliwości.

Warszawa 1935, rozdz.IX, poz. 408.

8. RobsonP.: Narkotyki. Medycyna Praktyczna, Kraków

1997.

9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych l dnia 20 maja 1929 r. o detalicznejsprzedał'/

substancyj i przetworów odurzających. Dz. U. Nr 48.

poz. 402.

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych l dnia 22 lutego1928 r.o uznaniu eteru etylowegoi jegomieszanin za szczególnie niebezpieczne dli zdrowia.Dz.U. Nr 45, poz. 443.

11.Śliwowski J.: Kodekskarzący Królestwa Polskiego 181Br. Warszawa 1958.

12.Ślusarczyk B.: Problemy prawno-kryminologiczne.

WydawnictwoPrawnicze, Warszawa 1991.

13.Ustawa z dnia 22czerwca 1923 r.o przedmiocie substancji iprzetworów odurzających. Dz.U. Nr72.

poz.559.

14.Ustawa z dnia 24 kwietnia1997 r.o przeciwdziałaniu narkomanii. Dz. U. 97.75.468 z późn.zmian.

15.Ustawa z dnia 31 stycznia1985 o zapobieganie narkomanii. Dz. U. Nr. 4, poz. 15;zm.: Dz. U. z 1985 r. Nr. 15,poz. 66 ; z 1987 r. Nr 33, poz.180 i z1989 r. Nr. 35 poz.192

16.Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o środkach farmaceutycznych i odurzających oraz artykułach sanitarnych. Dz. U. Nr1, poz. 4,zpóż. zm.

17.Zieliński A.: Obrazwspółczesnejnarkomanii W Europie. Alkoholizm i Narkomania. Warszawa1990, 33.

214 Przegląd Lekarski 2001 /58/4 J. Morawska