Analiza wykorzystania zasobów pracy województwa katowickiego oraz ich aktywizacja w 1976-80

A N A L I Z A

WYKORZYSTANIA ZASOBÓW PRACY WOIEWÓOZTWA KATOWICKIEGO ORAZ ICH AKTYWIZACIA W LATACH 1976 - 80

■ ■ ■ ■ ■

paźd ziern ik 1981

)

A N A L I Z A

WYKORZYSTANIA ZASOBÓW PRACY WOIEWÓOZTWA KATOWICKIEGO ORAZ ICH AKTYWIZACJA W LATACH 1976 - 80

O pfocow oł Do użytku

dr Edmund C ZA R SK I wewnętrznego

p aźd zie rn ik 1981

Struktura ludności województwa katowickiego w latach 1976-80 /Stan w dniu 31 XII/

Tablica nr 1

Lp. Wyszczególnienie

L a t a

1976 1977 -, 1978 1979 1980

1. Ludność w tys. 3535.0 3577,5 3615,9 3677,0 3733,9 w tym kobiety 1775,1 1 7 9 6 ,2 1821,3 1651,7 1879,8 2. Ludność w miastach

w tys. 3069,4 3110,2 3150,9 3210,4 3265,4

3. Ludność na wsi

w tys. 465,6 467,3 465,0 466,6 468,5

Źródło : Rocznik Statystyczny w o j . Katowickiego 1 9 8 1 e. 14,

Dynamikę rozwoju ludności województwa wyznacza obok ruchu naturalnego /średnioroczny wzrost o blisko 30,0 tye. osób/ również ruch imigracyjny. W latach 1971-75 zwerbowano do województwa

z różnych stron Polski prawie 104 tye. osób, a w latach 1976-80 około 108 tys. osób. Głównym kierunkiem migracji eg rozwijające i budujące się kopalnie ROW, Huta "Katowice" oraz przemysł i bu­

downictwo dużych miast, co powoduje nasilenie się żywiołowych pro­

cesów urbanizacji, a także skutków 1akie nasilenie to powoduje.

Zwraca uwagę w tablicy l/w latach 1977-80/względna stabilność globalna ludności na wsi województwa, co oczywiście nie przesądza o rozmiarach tzw. chłoporobotników, których liczebność w gospodęr.

ce województwa jest znaczna.

Z punktu widzenia gospodarowania zasobami pracy - a także perspektyw reprodukcji ludności - szczególnej rangi nabiera struk­

tura ludności według w i eku, która obrazuje stopień obciążenia lud­

ności w wieku produkcyjnym osobami znajdującymi się poza granica­

mi tego wieku.

Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w latach 1976-00 /Stan w dniu 31 XII/.

I

' Tablica nr 2

Lp.

i Wyszczególnienie

1 1

L a t a t

,

1976 ‘ 1977 1978 1979 1980 i.

\ Ludność w tys, w wieku przedpro­

dukcyjnym /0-17 lat/ 933,3 937,2 960;i 973,3 989,7 2. Ludność w tys. w

wieku poprodukcyj­

nym 405,7 406,4 401,0 402,8 402 ,5

3. Ludność w tys. w

wieku produkcyjnym 2196,0 2233,9 2254,8 2300,9 2341,7 4. Ludność w wieku nie

produkcyjnym na 100 osób . w wieku

produkcyjnym 61,0 60,1 60,4 v 59,8 59,5

ź r ó d ł o : kócznik Statystyczny województwa katowickiego 1981. eVl4 Z punktu widzenia potrzeb perspektywicznego rozwoju wojewódz­

twa istotny jest stopień młodości demograficznej województwa mie­

rzony odsetkiem dzieci i młodzieży do lat siedemnastu, Z tablicy nr 2 wy n i k a , że województwo posiadało w 1980 roku 26,5 proc. , udział ludności w wieku młodzieżowym i dziecięcym i stosunkowo wysoki odsetek /63,0 proc./ osób w produkcyjnym przedziale wieku

- -

/18-64 lat dla mężczyzn i 18-59 dla kobiet/. Wyniki te obrazuję

' r ’ - '

stosunkowo dobrę sytuację bieżęcę wykorzystania zasobów siły ro- boczęj, ale stwarzaję niepokojęce perspektywy.

Zmiany w strukturze, wieku ludności miejskiej 1 wiejskiej idę na przestrzeni ostatnich lat w zasadzie w tym samym kierunku, przy czym proces starzenia się ludności wiejskiej jest bardziej zaawansowany. Wieś posiada wyższe odsetki osób w najstarszych

ź

grupach w i e k u ..

I tak udział osób w wieku 50-64 lot wynosił w czasie ostatniego Spisu Powszechnego:

- no wsi 13,3 proc. /w roku 1970 - 13,0 proc./, - w miastach 12,3 proc. /w roku 1970 - 11,1 proc./.

IV wieku 65 lat i więcej :

- no wsi - 11,5 proc. /w roku 1970 - 13,6 proc./, - w miastach - 9,1 proc. / w roku 1970 - 7,0 proc./.

Rozmiary zasobów pracy określa ‘liczebność osób dysponujących pełną i częściową zdolnością do pracy.Obejmujemy tym pojęciom wszystkich, którzy z punktu widzenia swojego w i eku, stanu zdrowia oraz nabytych kwalifikacji mogę prowadzić społecznie użyteczną działalność w gospodarco narodowej, własnych gospodarstwach domo­

wych lub wzbogacać swoją wiedzo w systemie szkolnictwa stacjonar­

nego. .

Wyniki ostatniego Spisu Powszechnego, które są najbardziej wiarygodnym weryfikatorem szacunków wykazały, że 47,7 proc. lud­

ności województwa stanowiła ludność czynna zawodowo, przy czym w rolnictwie wskaźnik ten wynosił 67,2 proc. Stosunkowo niski od­

setek osób czynnych zawodowo jest wynikiem szerokiej gamy świad­

czeń społecznych /urlopy bezpłatne, wcześniejsze przejścia na orne­

ry turę, świadczenia dla kombatantów itp/. Należy się liczyć, że w najbliższym czasie wskaźnik efektywności nieco się obniży z uwa­

gi na wprowadzenie zasiłków wychowawczych dla kobiet wychowujących

■i ' '

dzieci. ,'

• 0 '

" 1 . ł

Warto odnotować, że Spis zarejestrował blisko 576,6 tys.

osób /z czego 518,8 tys. w miastach/ biernych Zawodowo w wieku produkcyjnym z tego 154,4 tys. mężczyzn i 422,2 tys. kobiet /380,0 tye, w miastach/. Wśród mężczyzn, blisko 98,6 tys. Jako przyczynę bierności zawodowej podało i posiada emeryturę, rentę, inwalidztwo,

- 5 - \ i w . ° zły stan zdrowia, a 45,2 tys. osób odbywało naukę zawodu. Wśród

kobiet dominujęcę przyczynę jest wychowanie dzieci i prowadzenie domu - 262,6 tys. osób oraz n.ouka - 44,0 tys. osób.

Badanie struktury biernych zawodowo w/g wykształcenia wyka­

zało, że 10,8 proc. posiadało wykształcenie wyższe, 19,4 proc.

średnie a 21,6 proc. zasadnicze zawodowe /bez zawodu stanowię 40,2 proc./.

Jednym z wiolu, ale zneczęcym przykładem określajęcym rozmia- ry biernych zawodowo, jest liczbo osób pobierajęcych renty i eme­

rytury /stanowięca w 1980 roku - 535,4 tys. tj. 11,9 proc. rent

* i emerytur w kraju/.

Przeciętno miesięczna liczba rent i emerytur w latach 1976 - 80

Tablica- nr 3

Wyszczególnienie 1976 1977 1978 1979 1980

Ogółem w tys. 469,9 475,3 492,9 514,0 535,4

w tym dla •

rolników • w 2,9 4,6

ź r ó d ł o : materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach Te ważne elementy - a nie wszystkie - jakie trzeba by tu wymienić sprawiaję, żo wskaźnik zatrudnienia na 1000 ludności

ogółem chociaż wyższy od krajowego, to jednak systematycznie spada

w województwie, wynosząc : . . *

- w 1978 roku - 445 osób - w 1979 roku '- 443 osoby

' V

- w 1980 roku - 436 osób /w kraju 343 osoby/ ‘ ,

Wskaźnik ten również w odniesieniu do przemysłu i budownictwa osiąga w województwie wyższe wielkości niż średnio w kraju i wyno­

si dla roku 1980 - w przemyśle - 232 osoby w"kroju 134 osoby - w budownictwie- 60 osób w kroju 33 osoby Wskaźnik zatrudnienia na 1000 ludności jest w poszczególnych miastach województwa różny, choć ogólnie biorąc bardzo wysoki. Dla przykładu: w Trzebini osiąga wielkośś-921, w Katowicach - 676, Dąbrowie Górniczej - 610, w Gliwicaoh - 600.

Różnice w wartości wskaźnika wynikają głównie z relacji liczb miejsc pracy do liczby ludności w wieku produkcyjnym z uwzględnie­

niem rozmiarów dojazdu do orocy poza miejsce stałego zamieszkania /np. w Trzebini 60,0 proc. zatrudnionych, to dojeżdżający do pracy

spoza miasta/.

Dominacja przemysłu i budownictwa w gospodarce uspołecznio­

nej województwa znajduje odzwierciedlenie we wszystkich zagadnie­

niach dotyczących zatrudnienia /zatrudnienie w gospodarce uspołecz nionej stanowi blisko 99,0 proc. zatrudnienia ogółem/.

Struktura zatrudnienia /pelnozatrudnionych/ według działów gospodarki narodowej w 1980 r.

Tablica nr 4

Wyszczególnienie

woj. katowickie Polska

'w % ogółu zatrudnionych

Gospodarka uspołeczniona 100,0 100,0

w tym :

- przemysł 53,2 31,8

- budownictwo 13,8 8,1

Ź r ó d ł o : Rocznik statystyczny woj.katowickiego 1981 oraz Mały Rocz­

nik Statystyczny GUS 1981.

Analiz struktury zatrudnienia w przemyśle województwo ' 1900r gdzie ponad 45,0 proc. ogółu zatrudnionych pracuje w przemyśle

paliwowo-energetycznym /tylko w przemycie węglowym porad 309 tys.

osób/ oraz ponad 36,0 proc. w przemyśle elektromaszynowym i meta­

lurgicznym, jednoznacznie określa specyfikę zawódowę zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej województwa. IV 1900 roku spośród pra­

cowników pełno/zatrudnionych posiadało wykształcenie:

6,7 proc. - wyższe /w kroju .8,1 proc,/,

- 10,5 proc, - średnio zawodowe /w kraju 20,9 proc./, 5,2 p r o c . - średnio ogólnokształcące,

- 30,6 proc. - zasadnicze zawodowo, 9

- 33,9 proc. - podstawowe /połne i niepełne/.

Zwraca uwago w ostatnich lotach wzrost udziału pracowników ż wykształceniem ponadpodstawowym w ogólnoj liczbie zatrudnionych, źródeł tych korzystnych zmian upatrywać nałoży w ty m , że wykształ­

cenie i kwalifikacje zawodowe oraz ich nieustanne doskonalenie

I

staję sii. war toć cię sarnę w sobie, jednym z ważnych celów życiowych, aspiracji i ambicji każdego człowieka. Innym ważnym elementem Jest intensywna mechanizacja przemysłu, budownictwo, transportu oraz rosnęce wymagania społeczne wywołujęce konieczność dokonywa­

nia zasadniczych przemian w strukturze zawodowej i kwalifikacyjnej

/

pracowników gospodarki narodowej. •Uczynienie z kwalifikacji pracow­

niczych faktycznego czynnika wzrostu wymaga jednak racjonalnej

gospodarki zasobami pracy zarówno pod względem posiadanego wykształ cenią, jak i rozmieszczenia działowo-gałęziowego, co nabiera szcze- gólnej wymowy w okresie reformy gospodarczej, która niesie z sobę

i ( ' ,

konieczność, przesunięć zatrudnionych na wielkę skalę. Dojrzewa ko-

-

nieczność dokonania zasadniczych przemian w strukturze zawodowej i kwalifikacyjnej, które sprowadzaję się do ujawnienia następuję- cych tendencji*

- maleje szczególnie szybko liczba miejsc pracy dla ooób

> * .

o niskich kwalifikacjach,

- wzrasta w sposób silnie odczuwalny liczba miejsc pracy dla osób o wysokich kwalifikacjach,

- nieustannie rosnę wymogi wobec osób o najwyższych kwalifi­

kacjach.'

Wynika z tego, że procesom intensywnie mechanizowanego przemysłu, I

transportu, budownictwa i rolnictwa, rozbudowy coraz bardziej skomplikowanej sieci handlu i usług, a także w świetle nowych potrzeb wynikajgcych z niesłychanie szybkiego postępu nauki i techniki, wzrostu dobrobytu i wymagań ludności oraz głębokich przemian społecznych, powinno towarzyszyć i cięgle te procesy wspomagać - ustawiczne doskonalenie kadr. Potrzebę takę odczuwało w ostatnich latach wiele milionów pracowników, a jol wyrazem jest

kraju

fakt, że o ile w 1970 roku w gospodarce uspołecznionojVz wykształ­

ceniem ponadpodstawowym zatrudnionych,było 3,9 min osób, to w 1980*

już 7,3 min osób. Także liczby mówięce o zatrudnieniu w gospodarce uspołecznionej absolwentów wyższych uczelni wskazuję no poetępuję- ce nasycenie. W roku 1970 stanowili oni 5,3 proc. ogółu zatrudnio­

nych /502 tys,/, w roku 1979 już 7,7 proc. /891 tys/, q w roku

■' l

108(3 p resent ten jest j e ee ee e w y żsay, be preeuje pened 1 min I n ży ­

nierów i magistrów. W gospodarce uspołecznionej województwa kato­

wickiego w 1975 roku absolwenci wyźjszych uczelni stanowili 5,4 proC' /79,0 tys./ w roku 1979 - 6,4 proc. /99,0 tys/, w roku 1980 - 6,7

proc. /103 tys./.

Istotnym problemem w gospodarce województwa jest nie tylko

• '

samo posiadanie kwalifikacji, ale ich właściwe wykorzystanie. Na

.. f _ • , . •

tym polu-obok prawidłowyćh relacji - obserwujemy szereg nleprawi- . , ^' dłowości. Do nich należy m.in, f a k t , ż e spośród pracowników wyko-

» .

nujecych zawody o niezbędnych kwalifikacjach poziomu wyższego, uż

30 proc. zatrudnionych nie spełnia wymogów wykształcenie, w t>

2 proc. zatrudnionych legitymuje się wykształceniem podstawowym lub zawodowym. ZaledVvie ułamek procenta tej grupy zatrudnionych uzupełnia wykształcenie. Innym przejawem nieracjonalnego zatrud­

nienia jest fakt zatrudniania ponad 3 typ. absolwentów szkół w y ż ­ szych na stanowiskach wymagających wykształcenia średniego. Kolej­

nym przykładem nieracjonalnego zatrudnienia ludzi jest praco ponad 40 tys. osób z wykształceniem podstawowym na stanowiskach o śred­

nim wymogu kwalifikacyjnym. Tylko niewielu z nich uzupełnia swoje wykształcenie, Należy przypuszczać, żo przedsiębiorstwa stając się w najbliższym czasie 'samorzędno, będą jeszcze mniej zainteresowano

/

przyjęciem pracowników z wyższym wykształceniem. Jeżeli będą mu­

siały powiększyć zatrudnienie, to zgłoszą zapotrzebowanie bardziej na ślusarzy, stolarzy, majstrów 1 innych robotników wykwalifikowa­

nych niż inżynierów.

Przy stole zwiększającym się niedostatku siły roboczej trwa także już od wielu lat i stale się powiększa jedno z najbardziej szkodliwych zjawisk dla gospodarki województwa - nadmierna fluktu­

acja zatrudnionych. W roku 1980 spośród,blisko 1,7 min zatrudnio-

— — -*V. • ^ i

nych w gospodarce 'uspołecznionej prawie 335 tys. osób /2,7 min

— - .

w kraju/ zmieniło pracę. Proces ten, w zależności od gałęzi gospodarki narodowej, przybiera w województwie różne rozmiary:

- w przemyśle zwolniło się 165,4 tys. osób, w tym 44,5 tys. porzu­

ciło pracę,

- w budownictwie zwolniło się 74,5 tys. osób /współczynnik zwol­

nień 32,0 proc,/, w tym 17,1 tys. osób porzuciło,pracę,

- w transporcie i łączności zwolniło się blisko 32,0 tys. osób,

w tym 3,6 tys. osób porzuciło pracę, ,

/

W świetle badań aregu resortów wynika, że najważniejszymi 'motywami zmiany pracy są m .in. :

- łatwość uzyskania pracy, powodująca często brak poszanowania samej pracy i mienia społecznego,

- fascynacja kadry kierowniczej dla funkęji technicznych przy i zaniedbywaniu sprpw pracowniczych,

- zbyt daleko idąca formalizacja ocen, która w skrajnych przypad­

kach uniemożliwia rzetelną ocenę pracownika, a na codzieó spro­

wadza się do uproszczonych ocen wyłącznie na podstawie kwalifi­

kacji formalnych i sprawności działania,

- zbiurokrptyzowany nieefektywny lub niesłuszny system awansowania, nie uznający osobistych oczekiwań i ambicji, *

- niedostateczne uznanie za wykonywaną pracę /materialne i poza materialne/,

- zła organizacja pracy, powodująca niesprawiedliwe przydziały pracy,

- dążenie do wyższych zarobków, - nadmierne obciążenie pracą, 1

- szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe warunki pracy, - długie i uciążliwe dojazdy,

- względy rodzinne, '

• złe stosunki z przełożonymi /styl kierowania, t j . sposób przy­

dzielania zadań, ton, przystępnośó itp/,

♦

- stopień identyfikacji z zespołem /więzi nieformalne, współpraca, z kolegami/,

- brak troski o pracownika /brak wsparcia różnorakich przejawów aktywności, np. społecznej, politycznej, samorządowej itp/, - chęć zmiany zawodu /niska ranga zawodu/ i zdobycie dodatkowych

kwalifikacji, - nieciekawa praca,i

- Lrak możliwości podnoszenia kwalifikacji, - - trudna sytuacja mieszkaniowa i bytowa,

- zbyt odległa perspektywa otrzymania mieszkania;

Uznajęc celowość a nawet konieczność ruchliwości pracowniczej w określonych sytuacjach należy podkreślić, że fluktuacja żywiołowa na ogromną skalę, dezorganizuje produkcję i rynek procy, dezinteg­

ruje załogi i powoduje wielo ujemnych następstw gospodarczych i społecznych, a w konsekwencji przynosi ogromne straty gospodar­

ce województwo. Widać to na przykładzie branży górnictwa węglowego gdzie fluktuacja zatrudnionych Jest bardzo wysoka, gdzie jedno­

cześnie przygotowanie zawodowo, praktyka i doświadczenie maję ogromne znaczenie. Także zdyscyplinowanie, umiejętność pracy w ko­

lektywie, wysokie poczucie odpowiedzialności, rozwagi, odporności psychicznej a nawet dzielności, nabieraję w górnictwie szczególnego znaczenia. Być może, tak wysokie wymagania powoduję, że fluktuacja jest znaczna i straty wysokie. Straty to wynikaję głównie z powodu:

- niepełnej realizacj zadań,

- niepełnego wykorzystania maszyn 1 urzędzeń,

- mniejszej wydajności w poczętkowym okresie zatrudnienia, - konieczności zwiększania nakładów przeznaczonych na nabór

i przygotowanie nowych pracowników,

i ’

- zwiększenie liczby wypadków.

i -

Fluktuacja jest szczególnie dotkliwa w tych zakładach, które maję złożone procesy produkcyjne i wymagaję ustabilizowanej załogi o dużym doświadczeniu zawodowym. Toteż traktując zjawisko ruchli­

wości pracowniczej jako Jednę z charakterystycznych cech współ­

czesnych procesów zatrudnienia, musimy przyjęć, że nadmierna ruch­

liwość pracownicza, a zwłaszcza będęca następstwem porzucenia pra­

cy 1 masowych zwolnień na własne żądanie, powinna skłaniać do refleksji i odpowiednich działań. Oczywiście dużym uproszczeniem

byłoby twierdzenia, że odchodzę tylko "cwaniacy” tym niemniej większość tych, którzy porzucili w województwie pracę, a było ich w 1980 roku aż 75,1 t y s ., nie poniosła z tego tytułu żadnych kon­

sekwencji i nie miała żadnych trudności ze znalezieniem nowej, często wbrew obowięzujęcym przepisom lepiej płatnej pracy. Wśród tych pracowników przeważali ludzie, z którymi już w poprzednim miejscu pracy, będź nawet w kilku kolejnych zakładach, został roz­

wiązany stosunek procy z ich winy. Taka praktyka jest jak się powszechnie sędzi - wynikiem daleko posuniętego liborelizmu

w egzekwowaniu formalnej dyscypliny pracy i płacy. Nie był w stanie zmienić tego stanu rzeczy nawet niepowtarzalny klimat obyczajowy

rodziny górniczej , wyróżniający ję spośród innych rodzin szcze­

gólną rolę matki, harmonię współżycia, potrzeoę ciepła, poczuciem bezpieczeństwa rodzinnego i kształtującej idealne wzorce ludzi

' ' ' "

pracujących pod ziemię, o wysokiej.identyfikacji z zawodem, gdzie dyscyplina pracy, poczucie obowiązku i odpowiedzialności za pracę, są tradycyjnie wynoszone ponad prywatne sprawy.

Warto na tym tle zauważyć, że nie tylko w górniczej rodzinie potrzebne nam jest umiejętne, ciekawe % wielostronne, budzące refleksję i rozwijające świadomość etydzną konstruowanie wzorców osobowych odpowiadających potrzebom społecznym. Może to np. nastę- • powac poprzez ukazywanie życia i działalności ludzi osiągających więcej niż przeciętne rezultaty ccy, umiejących czynić przed­

miotem pasji swoją pracę zawodową, działalność społeczną, nowato­

rów, pionierów myśli a nawet marzeń użytecznych, a także tych borykających się z ogromem trudności. Wzorce osobowe muszę być Jednak prawdziwe, gdyż ich siła polega na realizacji tego, co na pozór nieosiągalne, na dopingu do wysiłku.

Inny przejaw liberalizmu, to brak skutecznych działań na rzecz właściwego wykorzystania czasu pracy a głównie - ograniczenia ńio

usprawiedliwionych absencji. W sumie w roku 1900 na jednego ro­

botnika zatrudnionego w gospodarce uspołecznionej województwa

przypadało ponad 201 godzin nieprzepracowanych /nie liczęc urlopów/.

Oddzielnym problemem sę godziny nieprzepracowane z powodu choroby. Ilość tych godzin na 1 zatrudnionego zwiększyła się

ze 125 w 1979 roku do 135 godzin w roku 1980 /w przemyśle do 139

\

godzin, w gospodarce komunalnej do 130 godzin/. Zatem stała troska o poprawę warunków pracy, przeciwdziałanie zagrożeniom, dbałość o stan higieny, właściwe żywienie i racjonalny wypoczynek załogi- musi być przedmiotem'bacznej i systematycznej uwagi każdej prze­

mysłowej służby zdrowia. *

Praktyka dowiodła również, że niezbędno jest mocniejszo po­

wiązanie wszelkich poczynań organizacyjnych i produkcyjnych z od­

powiednio motywację psycho-społecznę pracowników, do której zali­

cza się m . i n . potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę satysfakcji i uz-

*

n o nia, potrzebę poczucia sprawidliwoóci społecznej i potrzeby aktywności. Do problematyki usprawnień organizacji procy zaliczyć można m.in.:

- otworzenie sprecyzowanych zadań na wszystkich szczeblach

e r g a n ł i a o y j n y e h , p @ d § t a w r y tm A e s n e g e i e y e t e m e t y c g n e g g d s i t a r e g e n Ł a s u r e w e ó w i m a t e r i a ł ó w / w ł a ś a i w a e r ge n i e a ej a

i obsługa stanowisk roboczych/,

-

- prawidłowa kooperacja i harmonizacjo pracy wszystkich ogniw wewnętrz przedsiębiorstwa,

- usprawnienie gospodarki narzędziowej i częściami zamiennymi, - wprowadzenie ładu pracy transportu, w tym wewnętrzzaкLodo­

wego,

- operatywne kontrole wykonania i przebiegu prac,

- zapewnienie metodycznie poprawnego rzetelnego i szybkiego obiegu informacji ograniczajęcego przypadkowość,

- ustalenie odpowiedzialności no podstawie kompetencji, a nic pozycji administracyjnej.

Spełnienie -iś potrzeby satysfakcji i uznania Zapewnia się pracownikom wówczas, gdy praca wykonywana jest w przekonaniu, żc zaspakajane sę ich określone potrzeby. Do najistotniejszych potrzeb zaliczamy:

- dobre warunki pracy i stały jej przebieg, - możliwie wysoka i sprawiedliwa płaca,

- różnorodne możliwości rozwoju zawodowego z integrację celów osobistych i instytucjonalnych,

- sprawna organizacja procy,

- obiektywna ocena pracownika w/g wyników, a nie w/g cech osobowości i postaw ze strony kierownictwa,

- dobre warunki socjalno-bytowe, /np. opieka zdrowotna,, orga­

nizacja wypoczynku, wyżywienia, opieko nad dziećmi, wetera­

nami itp/ ,

- stabilność zatrudnienia, pozwalajęca na polne urzeczywist­

nienie potencjalnych możliwości, .

- dobro opinia o zakładzie pracy z perapektywicznę wizję roz- woj u ,

- zadawalajęce świadczenia socjalne.

Uzyskanie satysfakcji i uznania w pracy jest możliwe szybko i na trwale, gdy "przeciętny" kierownik charakteryzuje się następuję-

cymi cechami: '

» . * \

- sprawiedliwy w pracy i ocenie /docenianie wyników, skłon­

ność do wyróżniania, niechęć do karania, wynagradzanie w/g doświadczenia, wyników, wykształcenia, stażu, trudności i odpowiedzialności/ co W a r z y w i§ ź emocjonalnę, przywlę- zanie pracowników do zakładu, ofiarność w pracy,

- rzeczowy ale względnie wyrozumiały /nie tracący jednak ' wytrwałości w dążeniu do celu określonego dla przedsię­

biorstwa/ ,

- wykształcony, uprzejmy, życzliwy oraz szanujący i ceniący pracę innych, który jednak obok troski o podwładnych pa­

mięta także o stawianiu ludziom wymagań i ich egzekwowa­

niu ,

- zdyscyplinowany, sumienny, dokładny, odpowiedzialny i ucz- c iwy.

Tak stworzone warunki dla motywacji zatrudnionych wymagają mobilizacji wielu środków i metod dla właściwego ich-wykorzysta­

nia. Wśród środków tych niepośrodnią rolę powinna odgrywać poli­

tyko p ł a c , uwzględniająca nie tylko element sprawidliwoóci społecz nej, ale także możliwości ludzi przeciętnych oraz twórcze zdol­

ności ludzi utalentowanych.

i

Traktując płace jako aktywny instrument wzrostu gospodar­

czego, wyzwalania rezerw i poprawy jakości, obserwować możemy na przestrzeni ostatnich lat /na podstawie specjalnych badań GUS

« ' i %

prowadzonych- co dwa lata w miesiącu wrześniu/ pozytywne zmiąny

i »

w strukturze zarobków, chociaż w samych płacach panuje wielki chaos, występują niczym nie uzasadnione dysproporcje w zarobkach różnych grup zawodo\vych i między branżami^ eysten 1 .struktura płac eą w wielu przypadkach skomplikowane, niesprawiedliwo i nia-

■ -

zrozumiałe, trudno nie zauważyć także, że oderwane od prew ekono­

micznych.

Struktura zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej w/g wysokości wynagrodzenia /za miosięc wrzesień/

Tablica nr 3

Lp. Wyszczególnienie 1976 . 1978 1980

1. Ogółem zarabiający 100,0 100,0 100,0

2. 2000 zł i mniejX 5.9 2,5 0,9

3. 2001 - 3000 16,7 10,5 4,2

4. 3001 - 4000 19,0 15,3 10,3

5. 4001 - 5000 15,7 15,0 12,3

6. 5001 - 6000 12,5 12,4 12,1

7. 6001 - 7000 9,0 11,0 11,1

8. 7001 - 8000 7,3 9,5 10,3

9. 8001 - 9000 8,5 12,4 16,3 .

10. 10000 zł i więcej 4,6 11,4 22,5

x/ płaco minina I n a : w 1976 г - 1200 z ł , w 1978 - 1600 zł, w 1980 - 2200 zł.

Ź r ó d ł o : materiały Wojewódzkiego Urzęfdu Statystycznego w Katowicach.

Struktura zatrudnionych w/g wysokości wynagrodzenie przedsta­

wiała się korzystniej w województwie katowickim aniżeli w kroju.

W 1980 roku blisko 72,0 proc. zatrudnionych w gospodarce uspołecz­

nionej województwo zarabiało powyżej 5 tys. zł, w tym 22,5 proc.

powyżej 10 tys. zł, podczas gdy średnio w kraju odpowiednio - 57,5 proc. oraz 7,0 proc. W województwie tym Jednak, .obok powszechnie akcentowanej zasady, że dochody z pracy powinny być zależne od jakości i ilości poniesionego w y s iłku, wzrasta nacisk na ochronę zarobków najniżej zarabiających poprzez ich podniesienie i wyrów-

nanio do średniej . Zamiast więc ochrony poprzez pomoc społeczną łamie się zasadę i powstaje błędno koło. Gest to jednak problem, gdzie szczególnie silnie zarysowuje się sprzeczność między świado­

mością przestrzegania słusznych i uznawanych przez wszystkich za­

sad a emocję, któro bierze górę nad rozwagę.

Sytuacja w grupie pracowników na stanowiskach robotniczych jest nieco korzystniejsza. Blisko 77,6 proc. zatrudnionych na sto-

*

nowiskoch robotniczych w gospodarce .uspołecznionej województwa za­

rabiało powyżej 5 tys. zł. w tym 25,6 proc. /w przemyśle 32,7 proc./

\ ■

powyżej 10000 zł, podczas gdy średnio w kroju odpowiednio - G O ,1 proc. oraz 7,5 proc. /w przemyśle 10,4 proc/.

Przeciętne płace netto za miesięc wrzesień 1980 roku wynosiły w województwie:

ogółom 7559 złotych, /w kraju 5907 z ł / ,

w tym pracownicy no stanowiskach robotniczych 7856 zł /w kro­

ju 6002 zł/,

<

w przemyśle ogółem - 8G90 zł /w kroju G632 zł/,

/ '

w tym prac. na stanowiskach robotniczych - 8649 zł /w kraju G5G0 zł/,

w budownictwie ogółem - 7522 zł /w kroju 6570 zł/,

w tym pracownicy no stanowiskach robotniczych - 7623 zł /w kra­

ju 6560 zł/.

Powyższo ilustruje, utrzymujęce się od wielu lot znóczne zróżnicowanie rozkładów płoc w poszczególnych działach gospodarki narodowej. Dla ilustracji tego zjawiska zestawiono w tablicy nr 6 wybrano działy gospodarki uszeregowano w/g malejącego udziału pracowników o płacach niższych od przeciętnej płacy zatrudnionych w gospodarce uspołecznionoj wo wrześniu 1980 r. Dla działów tych podano również informacjo o udziale pracowników o pł cuch niskich

- 18

/do 2200 zł/ i wysokich /powyżej 0000 z ł / .

Zróżnicowanie rozkładów płuc w działach gospodarki narodowej w województwie katowickim we wrześniu OOr.

Tablico nr Б

1

Lp. Działy gospodarki narodowej

\

U dz in ł zatrudnionych v;

danym dziale gospodar- l<i narodowej w proc,

o płacach

l-- -- bredni' płaca

* do 2200 zł powyżej

8000 zł

1. Oświata i wychowanie 9,8 3,5 4284

2. Admin.państw. i wymiar

sprawiedliwości 4,4 13,9 5230

3. Kultura i sztuka 3,0 8,0 4721

4. Rolnictwo 2,4 19,3 6041

5. Ochrona zdrowia i opieko

społeczna 1,2 7,3 4548

G

.

7. i landal 0,8 7,8 5000

s.

9. Gospodarka komunalna 0,6 25,9 6600

10. Tf-ansport i łączność 0,2 32,9 7165

11. Przemysł 0,2 5 2 ,1 0690

12. Nauka i rozwój techniki 0,1 25,3 6692

Źródło : materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach.

Podkreślenia wymaga fakt, że mimo regulacji ;lac w szkol­

nictwie ogólnokształcącym i zawodowym w działo oświata i wychowa­

nie obserwowaliśmy największy odsetek zarabiających do 2200 zł i najmniejszy udział zarabiających powyżej 8000 zł. Należy zazna­

czyć , źe prezentowano dane nie uwzględniają jednak regulacji pł с

wprowadzonych dla tej grupy po miesiącu wrześniu w 1980 roku, a tak­

że w 1981 r.

Zdawać sobie musimy takżo sprawę z togo - także w odniesieniu do innych działów, że -jest to stan miesiąca września, który w znacz­

nym stopniu się zdezaktualizował, choć jęgo prezentacja jest poży­

teczna ze względu na walory poznawczo. Ponadto proporcje te sztucz­

nie zawyża кilkudziesięciotysięczna grupa ludzi mieszkająca w hote­

lach robotniczych i otrzymujących dqdatek za rozłąkę oraz znaczna ilość nadgodzin jaka miała miejsce w przedsiębiorstwach wojewódz­

twa . Widać to wyraźnie na przykładzie gospodarki komunalnej, gdzie

'

we wrześniu 1930 roku 25,9 proc. zatrudnionych zarabiało ponad 8000 złotych, ale średnia płaca za cały rok wynosiła 6442 zł. Szczegó­

łowe dano w zakresie zatrudnienia i płac w tej dziedzinie są nastę­

pujące:

Zatrudnienie i płace w gospodarce komunalnej województwa katowickiego na tle kraju według branż w 1980 roku

Tablico nr 7

Komuni Gospo­ Gospo Żaliła Z-dy Gazyfi 1

Drogow Pozoe Wyszcze­

gólnienie

kac ja darka durka dy ziele kacja nictwo tołe miejs- wod. - cie­ oczyez ni bez- , miej a- dzia­

ko kan. plna ozenie miejs klej

przewo dowa

kie ły

Kraj' 7490 5826 5514 5540 4703 5157 5523 5073

Województwo 8366 5832 5750 6003 --- 1---

5096 5104 6044 5742

Ź r ó d ł o : Gospodarka komunalna 1980 GUS s.101-103.

Z tabeli wynika, że wszystkie /za wyjątkiem komunikacji miej­

skiej/branże gospodarki komunalnej posiadają niższe od średniej płace, chociaż są one wyższe od płac dla kraju. Szczegółowo anali­

za materiałów GUS wykazuje, że w poszczególnych województwach

i branżaci rozl-. lad pin с jest ogromny i chyba trudno wytłumacżelny racjonalnymi przesłankami. Np. średnio płaca w komunikacji miejs­

kiej dir kroju wynosi 7490 zł, dla województwa - 8366 zł, a w w o j . zamojskim - 9815 zł. Trudno przecież nawet porównywać stopień

•utrudnienia w wykonywaniu zawodu w obu województwach. W tymże samym w o j . zamojskim, średnia płaca dla "pozostałych działów" gos­

podarki komunalnej wynosi tylko 2083 zł, podczas gdy w woj. kato­

wickim 5742 zł, o w w o j . elblgskim - 6092 zł,, w woj. legnickim- 7569 zł. Analizujęc płace w branży wod.-kan. dostrzegamy, żo średnig płacę województwa katowickiego /5832 zł/ przewyższajg m.in. województwa: warszawskie - 6753 zł, szczecińskie - 6416 zł, wrocławskie - 6052 zł, żaó w branży gospodarki cieplnej, średnig płacę województwa katowickiego /5750 zł/ przewyższajg m.in. woje­

wództwa: opolskie - 6171 zł, gorzowskie - 6043 zł. Tylko szczegó­

łowe analiza utrudnień pracy może odpowiedzieć na pytanie, czy tak znaczno różnice w ćrodniej płacy on uzasadnione.

Praw кonomii sg bezlitosno. Wzrost płac i skrócenie czasu pracy - z jednej strony, a stale obniżajgcy się poziom produkcji

. \ ,

szczególnie urowców i energii - z drugiej sprawia, żo nie znaj­

dujemy skutecznej drogi dla unormowania sytuacji gospodarczej i ętćbiliz"cj i społeczno-politycznej, tak w kraju jak i w woje­

wództwie. fJie będzie to możliwe i w przyszłości bez przywrócenie normalnej rytmiki produkcji^zasad elementarnej dyscypliny, przywró­

cenia inicjatywy i przedsiębiorczości, pozwalajgcych na pełno wy- korzystanie mocy produkcyjnych.

Szczególnie dezorganizujgcym zabiegiem w gospodarce był zabieg skrócenia czasu procy bez poprawy organizacji i normowania pracy, przy jednoczesnym wzroście przeciętnych płac o około 25 proc.

Oost ro owonoment w skali światowej. Najlepiej funkcjonująca gospo-

— 21 ^—

darło nie byłaby w stanie przetrwać takiego zabiegu, bez poważnego kryzysu rynkowego. Podobny zabieg w przyszłości może być wynikiem gwałtownego skracania czasu pracy w wyniku dłuższych urlopów

i wcześniejszego przechodzenia na rentę - które zadziałaj? w spo­

sób identyczny jak skokowy wzrost płac.

Wzrasta w aktualnej sytuacji rola współdziałania wownątrz resortów, branż i przedsiębiorstw, wzrasta rolo współdziałania z innymi ogniwami, drogę powiązań poziomych, opartych na współ­

pracy ludzi, ich wzajemnej pomocy i zaufaniu. Żaden bowiem zespół nie jest W stanie sprawnie funkcjonować bez wzajemnej uczciwości i wzajemnego zaufania, poszanowanie dla wzajemnych zobowiązań,dla przyjętych zasad i obowiązków.

Badanie zasobów pracy w województwie katowickim w aspekcie wykształcenia i aktywizacji, wykorzystania kwalifikacji, motywa­

cji płacowej, rozmiarów fluktuacji i absencji oraz wykorzystania czasu procy, wymaga refleksji oraz głębokiej weryfikacji z punktu widzenia specyfiki gospodarczej województwa, ogromnego spustosze­

nia przemysłu w środowisku naturalnym i jego wpływie na zdrowot­

ność ludzi. Jest to konieczne, gdyż coraz powszechniejsza staje się świadomość, że jedną z istotnych barier realizacji zadań nad­

chodzącego okresu będzie niedobór kadr o pożądanej strukturze kwalifikacji. Źródeł tego stanu rzeczy szukać można m.in. w ogrom­

nym wysiłku inwestycyjnym państwa w latach siedemdziesiątych.

Pozwalały na to znaczne przyrjity zasobów procy, wynoszące w kraju w lotach: 1970 - 75 ponad 2,0 min

1976 - 80 ponad 1,1 min

Różnią się one znacznie od przewidywanych przyrostów zasobów pracy na najbliższe lata i Jak się szacuje wynosić będą w latach:

1981 - 85 około 0,4 min 1986 - 90 około 0,1 min.

л

\

Podobne proporcje kształtuję się w zasobach pracy województwa katowickiego, których przewidywany bilans do roku 1985 nie jest . korzystny.

Z prognozy uwzględniajęcej wszystkie składniki bilansu wy­

nika, że ludność województwa katowickiego osięgnie w 1985 roku liczebność 4019,6 tys/ osób, w tym 3544,2 tys. w miastach z nie- wiolkę przewagę kobiet tak w miastach, jak i no wsi. Liczebność ludności w wieku od 7 - 16 lat wzrośnie o blisko 90 tys,, a w wie­

ku 19 - 24 lata zmaleje o 55 tys. Ilość mężczyzn w wieku od 18 - 64 lat wzrośnie o ponad 90 tys., ilość kobiet w wieku 18 - 59 lat wzrośnie o blisko 54 tys. /z czogo w miastach odpowiednio: 86 tys.

i 54 tys./. Ludności w wieku 6,0 .lśt i więcej będzie w 1985 roku ponad 495 tys. z czego 424 tys. w miastach /w tym 270 tys. kobiet

I

w miastach/. Przyrost naturalny ze wskaźnika 8,6 no 1000 ludnośćj w 1980 roku spadnie do 6,9 w 1985 roku /na wsi z 8,5 do 7,3/.

V, *

Wszystkie niekorzystno uwarunkowania w społecznych i kwalifi­

kacyjnych aspektach problematyki wykorzystania zasobów pracy skłaniać powinny do rewizji dotychczasowych założoń polityki za- zatrudnicnia - z e szczególnym wyeksponowaniem przesunięć między

v z-*'

gałęziami, branżami i rejonami, w powięzaniu z eliminację dolekich dojazdów do pracy i rozwojom budownictwa indywidualnego ludności,

V/ województwie katowickim sprowadzi się to do konieczności

,

przeprowadzenia następujęcych zabiegów:

- usunięcia dysproporcji narosłych w strukturze zatrudnienie, wyrażajęcych się zbyt niskim przyrostem zatrudnienia w sfe­

rze usług, a zbyt wysokim w sforze produkcji przemysłowej i budownictwo inwestycyjnego,

- zabezpieczenia odpowiedniego tempa budownictwa mieszkanio­

wego i usługowego stosownie do zmian w rozmieszczeniu lud-

ności oraz wypływajęcych.atęd potrzeb,

- rozbudowy infrastruktury komunalnej do poziomu zabezpiecza­

jącego sprawne funkcjonowanie układów komunikacyjnych oraz miast i osiedli.

Przeprowadzenie powyższych zabiegów będzie korzystne zarówno dla województwa, jol< i pracowników. Przesuwanych i zwalnianych pracow­

ników /po odpowiednim przygotowaniu/ uwolni od frustracji i obawy

1 : I

przed utratę pracy i konieczności^ jej poszukiwania w innym regio­

nie lub poza granicami kraju. Województwu - zapewni rezerwy, które wywierać będę zasadniczy wpływ na skutecznę realizację obecnej strategii rózwoju określonoj jako pełna integracja rozwoju gospo­

darczego z rozwojem społecznym.

■ •

DrukzWUS ä-ee, 7/81 100 A4