Z problematyki ochrony środowiska

Damazy Gracz

Z problematyki ochrony środowiska

Palestra 27/1-2(301-302), 61-64

N r 1-2 (301-302) Z p r o b l e m a t y k i o c h r o n y ś r o d o w is k a ₆₁

6. W y b rałem ty lk o k ilk a przepisów k w alifik u jąc y ch się do zm iany. Ale ta k n ap ra w d ę , je st ich o w iele w ięcej. R ozm iary niniejszego a rty k u łu nie p o zw a lają n a cy tow anie dalszych przykładów .

M yślę, że nie byłoby źle, gdyby doszło do szerszej d y sk u sji na te m a t p rz y ­ d atn o ści dotychczasow ych przepisów z za k resu p ra w a rodzinnego i cyw ilnego łącznie z p rzep isam i procesow ym i. A do tej d y sk u sji p o w in n i być zaproszeni p rzed e w szystkim p raktycy, któ rzy n a co dzień s ty k a ją się z tym i p rzep isam i i doskonale w iedzą, ja k sp ra w d z a ją się w życiu n orm y tw orzone z d ala od sal sądow ych.

DAMAZY GRACZ

Z PROBLEMATYKI OCHRONY ŚRODOWISKA

A r t y k u ł z a w ie r a w o g ó ln y c h z a r y s a c h s tr e s z c z e n ie p rz e p is ó w u s ta w y , k tó r a w p r a w d z ie n ie r e g u lu je sz c z e g ó ło w o p o s z c z e g ó ln y c h za g a d n ie ń r o z lic z n y c h d z ie ­ d z in o c h r o n y ś r o d o w is k a , a le w w ie lu w y p a d k a c h n a k r e ś la j e d y n ie o g ó ln e z a ­ sa d y , w r a m a c h k t ó r y c h n a k ła d a na o r g a n y a d m in is tr a c ji p a ń s tw o w e j — s to s o w ­ n ie d o ic h w ła ś c iw o ś c i re s o r to w e j — z a d a n ie w p r o w a d z e n ia w ż y c ie u s ta w y p r z e z w y d a n ie n o r m a ty w n y c h t w y k o n a w c z y c h a k tó w p r a w n y c h . G łó w n y m j e d ­ n a k c e le m a r t y k u ł u » je s t s k o n c e n tr o w a n ie u w a g i n a ty c h p rz e p isa c h , k tó r e o b e j­ m u ją o c h r o n ę p s z c z ó ł p r z e d w y tr u c ie m p e s ty c y d a m i.

Z apow iedziane od w ielu la t kom pleksow e u reg u lo w an ie ochrony śro d o w isk a n a tu ra ln e g o doznało ram ow ego un o rm o w an ia w u chw alonej w dniu 31.1.1980 r. u sta w ie o o chronie i k sz tałto w an iu środow iska (Dz. U. N r 3, poz. 6). U staw a, s k ła ­ d a ją c a się z V III działów, podzielonych n a 20 rozdziałów i 118 arty k u łó w , w eszła w życie z dn iem 1.IX.1980 r.

Moje ro z w a ż a n ia o g ran iczają się do streszczenia . podstaw ow ych zasad z a w a r­ ty c h w u staw ie, m ających bezpośredni lu p ty lko p ośredni zw iązek z ty m i n o r ­ m a m i praw n y m i, k tó re o b ejm u ją ochronę pszczół przed niebezpieczeństw em z a g ra ­ żający m ich życiu w sk u te k w y tru c ia ow adobójczym i pestycydam i.

A rty k u ł 1 „określa zasady ochrony i racjo n aln eg o k sz tałto w an ia śro d o w isk a zm ierzające do zapew nienia w spółczesnem u i przyszłym pokoleniom k orzystnych w aru n k ó w życia oraz realizacji p ra w a k o rzy sta n ia z zasobów środow isk i zacho­ w a n ia jego w arto śc i” , tudzież uściśla pojęcie środow iska w n a stę p u ją c e j defin icji: „Ś rodow iskiem w zrozum ieniu u sta w y je st ogół elem entów przyrodniczych, w szcze­ gólności pow ierzch n ia ziem i łącznie z glebą, kopaliny, wody, p ow ietrze a tm o sfe ­ ryczne, św ia t ro ślin n y i zwierzęcy, a ta k że k rajo b raz , zn a jd u ją cy c h się zarów no w stan ie n a tu ra ln y m , ja k też przekształconych w w y n ik u działalności czło w iek a” .

S p raw ę ochrony pszczół sw oim zasięgiem pośrednio o b e jm u ją przepisy a r t. 15 ust. 3 i 4 w rozdziale pod ty tu łe m „O chrona p ow ierzchni ziem i i k o p alin ” . U stęp 4 tego a rty k u łu stanow i, że „M inistrow ie R olnictw a oraz L eśn ictw a i P rz em y słu D rzew nego w porozum ieniu z M in istram i A d m in istra cji, G ospodarki T eren o w ej i O chrony Ś ro d o w isk a oraz Z drow ia i O pieki Społecznej w drodze rozp o rząd zen ia określą sposób, zak res i w a ru n k i stosow ania środków , o k tó ry ch m ow a w ust. 3,

dostosow anych do. po trzeb ochrony śro d o w isk a”. U stęp 3 tegoż a rty k u łu n a k ła d a na „jed n o stk i organ izacy jn e i osoby fizyczne prow adzące działalność zw ią za n ą

62 D a m a z y G r a c z N r 1-2 (301-303)

z rolniczym lu b leśnym u ży tk o w an iem g ru n tó w ” obow iązek stosów ania środków chem icznych i biologicznych, w p ro w ad zan y ch „bezpośrednio lu b pośrednio do gle­ by, w ilościach i w sposób nie n aru sz a ją c y rów n o w ag i przyrodniczej, a zw łaszcza nie pow odujący szkodliw ego zanieczyszczenia gleby lu b w ody, niszczenia zw ierząt, ro ślin i ekosystem ów albo pogorszenia w a ru n k ó w ich życia lu b hodow li”.

„Szczegółowe zasady g o sp o d ark i w odnej i ochrony w ó d ” (których skażenie w m niejszym sto p n iu zagraża życiu pszczół — uw aga m oja D.G.) „oraz organy a d m in istra c ji p ań stw o w ej w łaściw e w sp raw ac h tej ochrony o k re śla ją przepisy szczególne” (art. 24).

W rozdziale pod ty tu łe m „O chrona p ow ietrza atm osferycznego” ustaw odaw ca w yjaśnia, że „zanieczyszczeniem p o w ietrza atm osferycznego je s t w prow adzenie do p ow ietrza su b sta n c ji stałych, ciekłych lu b gazow ych w ilościach, k tó re m ogą u je m ­ nie w pły n ąć n a zdrow ie człow ieka, klim at, p rzy ro d ę żywą, glebę, w odę lu b sp o ­ w odow ać inne szkody w śro d o w isk u ” (art. 26). R ad a M inistrów w drodze rozpo­ rządzenia o k reśli „dopuszczalne stężen ie su b sta n c ji zanieczyszczających pow ietrze atm o sfery czn e”, tudzież zak res k o m p e ten c ji te re n o w y ch organów a d m in istra c ji p a ń ­ stw ow ej w sp raw ie reg u la cji ro d za ju i g ra n ic zanieczyszczeń (art. 29).

S każenie p o w ietrza atm osferycznego może się stać groźnym dla życia pszczół zw łaszcza w tedy, gdy podczas zabiegów ochrony roślin w ykonyw anych chem iczny­ m i śro d k am i ow adobójczym i p a n u ją niek o rzy stn e w a ru n k i klim atyczne, w szcze­ gólności ta k ie poryw y w ia tru , k tó re u trz y m u ją p re p a ra ty p yliste lu b opryskow e przez dłuższy czas w p o w ietrzu i unoszą je na dalsze odległości, działając w ten sposób d rogą k o n ta k to w ą lu b oddechow ą zabójczo na pszczoły lotne, gdy te z n a jd ą się w ich zasięgu.

Do n ajw a żn iejsz y ch p o stan o w ień z zak resu życia pszczół zaliczyć należy przepis zaw arty w a r t. 33 ustaw y pod nagłów kiem rozdziału: „O chrona św ia ta roślinnego i zw ierzęcego” . O chrona ta polega „na rac jo n aln y m k o rzy sta n iu z zasobów św ia ta roślinnego i zw ierzęcego oraz ich o d tw arz an iu w sposób zapew n iający utrzy m an ie rów now agi p rzy ro d n icz ej” . P rz ep is ten, ja k m ów i dalej ustaw a, „m a n a celu: 1) stw orzenie w a ru n k ó w praw id ło w eg o rozw oju i optym alnego sp ełn ian ia przez

roślinność i zw ierzęta fu n k c ji biologicznej na rzecz środow iska,

2) zapobieganie lu b ograniczenie szkodliw ych o ddziaływ ań na środow isko, któ re' m ogłyby n ie k o rz y stn ie w pływ ać n a zasoby i sta n św ia ta roślinnego i zw ie­ rzęcego.”

A rty k u ł 35 ust. 2 -zaw iera n a s tę p u ją c e stw ierdzenie: „Zasady ochrony zw ierząt gospodarskich i dom ow ych o k re ś la ją przepisy szczególne” . Słowo „ o k re śla ją ” może być nieściśle in te rp re to w a n e , gdyż o d d a je ty lk o częściow o istn iejący ju ż obecnie sta n p raw ny. W istocie bow iem „przepisy szczególne” są dopiero w tra k c ie opracow y­ w an ia przez M in isterstw o R olnictw a. Św iadczy o tym pism o G ab in e tu M inistra R olnictw a, o k tó ry m będzie d o k ła d n iej m ow a niżej.

Na uw agę zasługuje jeszcze przepis a rt. 81 ustaw y, k tó ry m ówi, że „w łaściciel lu b posiadacz nieruchom ości, z k tó re j k o rzy sta n ie je st połączone z uciążliw ościam i pow odow anym i naru szen iem przepisów o ochronie środow iska, może w ystąpić do sądu z roszczeniem o zan iech an ie takiego n a ru sz en ia przeciw ko jednostce o rg a ­ nizacy jn ej lu b osobie fizycznej dopuszczającej się n a ru sz e n ia ” . P rzep is te n je st od­ p ow iednikiem a rt. 144 k.c. i n ie jak o rozszerzeniem jego za k resu działan ia w r a ­ m ach ustaw y o ochronie środow iska.

U staw a nie p recyzuje d okładnie poszczególnych norm p raw n y ch w w ielorakich dziedzinach o chrony i k sz ta łto w a n ia środow iska, lecz n ak re śla ogólne zasady, w r a ­

N r 1-2 (381-1*2) Z p ro b le m a tyk i o ch ro n y środow iska ₆₃

m ach k tó ry ch n a naczelne i terenow e o rgany a d m in istra c ji p ań stw o w ej (w edług w łaściw ości reso rto w ej) oraz n a R adę M inistrów sp a d a ogrom ne leg islaty w n e i w ykonaw cze zad an ie o p raco w an ia i w y d an ia całego szeregu n o rm aty w n y c h tu ­ dzież w ykonaw czych ak tó w p raw n y ch oraz w cielenia ich w życie i cz u w an ia nad ścisłym ich przestrzeg an iem w życiu potocznym zgodnie z lite rą p ra w a i in te n c ją ustaw odaw cy.

Dó nad zo ru nad p raw id ło w ą rea liza cją i zgodnym z p raw em stosow aniem w p r a k ­ tyce p o stanow ień ustaw y pow ołana została — obok o rg an izacji spółdzielczych i spo­ łecznych (art. 89 ust. 2) — P ań stw o w a In sp ek c ja O chrony Ś rodow iska, n a k tó re j czele stoi głów ny In sp e k to r O chrony Ś rodow iska, pow oływ any i odw oływ any przez P re z e sa R ady M inistrów (art. 95). P o n ad to u sta w a tw orzy P ań stw o w ą R ad ę O chrony Ś ro d o w isk a ja k o o rgan doradczy i opiniodaw czy R ady M inistrów . Przew odniczącego i członków R ady m ia n u je P rezes R ady M inistrów (art. 97).

Szeroko z a k ro jo n y obow iązek udziału w tw o rzen iu w a ru n k ó w ochrony środo­ w isk a n a k ła d a u sta w a na sam orządy m ieszkańców m ia st i w si i na sam orządy ro ­ botnicze, a ta k że na zw iązki zaw odowe i inne o rg an iz ac je społeczne (art. 99—103). Szczególnie tru d n ą i odpow iedzialną rolę do sp e łn ie n ia b ęd ą m iały sądy za­ ró w n o cyw ilne ja k i k a rn e w procesach, ja k ie się w yłonią n a tle odpow iedzialności za n aru sz en ie przepisów ustaw y. W dziale V II pod ty tu łem : „P rzepisy k a r n e ” u sta w o d aw ca w prow adził w życie nowe, dotychczas nie istn iejące sa n k cje k a rn e w sto su n k u do osób odpow iedzialnych za n aru sz en ie przepisów z zak resu ochrony środow iska. A trzeb a zaznaczyć, że sa n k cje te są b ardzo rygorystyczne.

Dla p rzy k ła d u p rzytaczam tu a rt. 107, ob ejm u jący sw oim zasięgiem odpow ie­ dzialność k a r n ą za w y tru cie pszczół, k tó ry m a brzm ienie n astęp u jące : „K to n a ­ ru sza obow iązek ochrony środow iska i pow oduje chociażby nieum yślnie za n ie­ czyszczenie w ody śródlądow ej, p ow ietrza atm osferycznego lub p o w ierzchni ziemi, ta k że m oże to n ara zić n a niebezpieczeństw o życie i zdrow ie ludzkie, spow odow ać w znacznych rozm iarach zniszczenie w św iecie ro ślin n y m lub zw ierzęcym albo w yrządzić pow ażne szkody, podlega k arze pozbaw ienia w olności do la t 3.” S a n k cje te, jako rzecz now a w naszym w ym iarze spraw iedliw ości, będą w ym agały od sę­ dziów orzek ający ch bardzo w nikliw ego zastan o w ien ia się n ad w łaściw ą in te r ­ p re ta c ją in te n c ji u staw odaw cy przy fero w a n iu w yroków w poszczególnych s p r a ­ w ach. T rz eb a tu bow iem pam iętać także o tym , że w y ro k i sk azu jące w sp raw ac h k arn y c h d ec y d u ją rów nież o odpow iedzialności w procesach cyw ilnych o odszkodo­ w an ie za w yrządzone stra ty , ja k to w y n ik a z p rzepisu a rt. 11 k.p.c. („U stalenia w ydanego w postęp o w an iu k a rn y m praw om ocnego w y ro k u skazującego co do po­ pełn ien ia p rze stę p stw a w iążą sąd w postępow aniu cy w iln y m ”).

J a k ju ż zaznaczono w yżej, u sta w a nie n o rm u je szczegółowo przepisów d o ty ­ czących poszczególnych dziedzin ochrony środow iska, lecz w ytycza tylko ogólne zasady, w ra m a c h któ ry ch kom p eten tn y m organom a d m in istra c ji p aństw ow ej po­ w ierzone zostało — stosow nie do ich w łaściw ości reso rto w ej — o pracow anie k o n ­ k re tn y c h ak tó w p raw n y ch i w prow adzenie ich w życie. O chrona pszczół należy do k o m p eten cji M in isterstw a R olnictw a, k tó re też w spólnie z M in isterstw em Z d ro ­ w ia w ydało ju ż w sw oim czasie, m ianow icie d n ia 24.XI.1959 r. (Dz. U. z 1960 r. N r 1, poz. 4), rozporządzenie z m ocą ustaw y w przedm iocie ochrony środow iska p rzy stosow aniu środków chem icznych w rolnictw ie. R ozporządzenie to, poru szające także sp raw ę ochrony pszczół p rzed w ytruciem , znalazło sw oje odbicie w p ra k ty c e t u ­ dzież w orzecznictw ie sądow ym i może stanow ić c e n n ą w skazów kę dla M in iste r­ stw a przy opraco w y w an iu szczegółow ych a k tó w p raw n y ch w m yśl zaleceń u sta w y zaw artych w a rt. 35 ust. 2.

64 J a n G r n j e t D i k t N r 1-2 (301-302)

W łaśnie taicie alcty p ra w n e są w te j c h w ili w tra k c ie o p racow yw ania. Ś w iadczą o ty m odpow iedzi B iu ra P ra c Sejm ow ych S ejm u P R L z dnia 12 m a rc a 1980 r. — B P S/S. 170-6526/80 i G ab in e tu M in istra R oln ictw a z dnia 20 m a rc a 1980 r. — GM pr. 041/80 n a m oje pism o z d n ia 28 stycznia 1980 r., w ystosow ane z propo­ zycjam i le g isla ty w n y m i do przew odniczącego P o d k o m isji do ro zp a trz en ia p ro je k tu u sta w y o ochronie i k sz ta łto w a n iu środow iska. Otóż z tre ś c i powyższej odpow iedzi M in istra R olnictw a z -d n ia 20 m a rc a 1980. r. w ynika, że:

1) w o p rac o w a n iu są w tej chw ili dw a a k ty praw n e, a m ianow icie p ro je k t u sta w y o chow ie i hodow li zw ierząt gospodarskich oraz środków ich żyw ienia tudzież rozporządzenie M in istra R olnictw a w sp raw ie zasad stosow ania chem icz­ nych środków w ro ln ic tw ie zapobiegających za tru c iu zw ierząt gospodarskich ja k o a k tu w ykonaw czego do p ro je k to w a n e j u staw y . Nie trze b a dodaw ać, że puzez p o ­ jęcie „zw ierząt gospodarskich” rozum ie się ta k że pszczoły;

2) „ P a le s tra ” odegra histo ry czn ą rolę w p o w sta n iu polskiego p raw o d aw stw a pszczelarskiego, skoro „p o stu la ty z a w arte w (...) a rty k u le pt. «O chrona p ra w n a pszczół p rzy zabiegach zw alczania szkodników roślin», zam ieszczonym w nrze 2/77 «P alestry»,1 w y k o rzy stan e zo staną przez M in isterstw o przy o p raco w y w an iu ” (cytat z p ism a M in isterstw a — u w ag a m oja D.G.) pow yższych dw óch ak tó w p raw n y ch

1 J e s t to a r t y k u ł a u to r a n in ie jsz e g o o p r a c o w a n ia (R ed .).

JAN GRAJEWSKI

TRYB ŚCIGANIA NA WNIOSEK

W KONTEKŚCIE POSTĘPOWAŃ SZCZEGÓLNYCH DEKRETU

Z DNIA 12 GRUDNIA 1981 R.

(Dz. U. Nr 29, poz. 156)

Ś ciganie n a w niosek, c h a ra k te ry z u ją c e się isto tn y m w pływ em u p raw n io n y c h podm iotów n a b y t p o stęp o w an ia karnego, w y m ag a k o n fro n ta c ji z ro zw iązaniam i p rz y ję ty m i w dek recie z d n ia 12 g ru d n ia 1981 r. o postęp o w an iach szczególnych w sp ra w a c h o p rz e stę p stw a i w y k ro czen ia w czasie obow iązyw ania sta n u w o jen ­ nego (Dz. U. N r 29, poz. 156). P o trz eb a ta k ie j analizy w y n ik a przed e w szystkim z n ie k tó ry c h problem ów procesow ych rodzących się n a tle p ostępow ania doraźnego, a ta k ż e z isto tn y ch o d stę p stw od „m odelu” p o stępow ań szczególnych zn an y ch k o d ek ­ sow i p o stę p o w an ia karnego.