Joanna Szerszunowicz
"Świat roślin w polskiej frazeologii",
Alicja Nowakowska, Wrocław 2005 :
[recenzja]
Prace Językoznawcze 8, 129-131
UWM PRACE JĘZYKOZNAWCZE ZESZYT VIII 2006
RECEN ZJE, OMÓWIENIA, SPRAW OZDANIA
A lic ja N o w a k o w sk a : Ś w ia t roślin w p o ls k ie j fr a z e o lo g ii. W y d aw n ictw o U n i w e rsy te tu W ro cław sk ieg o . W ro c ła w 2 0 0 5 , 2 31ss.
A u to rz y o p ra c o w a ń z z a k re su fra z e o lo g ii w ie le u w a g i p o św ię c a li w ię z i c z ło w ie k a z p rz y ro d ą , k o n c e n tru ją c się n a o b razie fa u n y z a w a rty m w z w ią z k a ch ję z y k o w y c h . P o to c z n a w ie d z a o flo rze u trw a lo n a w e fra z e o lo g ii z re g u ły b a d a n a b y ła w y c in k o w o 1, p rz e d sta w ia n o w y b ra n e zag a d n ie n ia, n a to m ia st b ra k o w a ło ca ło śc io w e g o o p ra c o w a n ia o b sz a ru b a d a w c z eg o ta k isto tn e g o za ró w n o z p u n k tu w id z e n ia ję z y k a , ja k i k u ltu ry 2. P ra c a A lic ji N o w a k o w sk ie j w y p e łn ia tę lu k ę w p o lsk im p iśm ie n n ic tw ie fra z e o lo g icz n y m , g d y ż sta n o w i w ie lo a sp e k to w e o p ra co w an ie p o d ję te g o tem atu .
P ie rw sz a część pracy, z ło ż o n a z trz e c h ro zd ziałó w , z a w ie ra o g ó ln e te o re ty c z n e p ro b le m y frazeo lo g ii. W ro z d z ia le p ie rw sz y m p rz e d sta w io n o z a g a d n ie n ia te rm in o lo g ic z n e , p o ję c ie je d n o s tk i fraze o lo g iczn e j i je j cechy. R o z d z ia ł d ru g i z a w ie ra ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e sta tu su je d n o s te k fra z e o lo g ic z n y c h w o b ręb ie k o n stru k c ji m ię d z y w ra z o w y ch . A u to rk a p rz e d sta w ia sto su n k i z a c h o d z ąc e m ię d zy te rm in a m i tak im i, ja k : k o n stru k c ja a n ality czn a, z e sta w ie n ie , w ie lo w y ra z o w e je d n o s tk i fu n k c y jn e do p o ję c ia je d n o s tk i fra zeo lo g iczn ej. O so b n e p o d ro z d z ia ły p o św ię c o n e z o sta ły p o ró w n a n iu i p rz y sło w iu k la sy fik o w a n y m ja k o je d n o s tk i
1 Wyjątkiem jest monografia M. Marczewskiej poświęcona drzewom, zob. M. Marczewska: Drzewa w języku i kulturze. Kielce 2002. Zob. również tejże: Osika w ludowym obrazie świata. „Etnolingwistyka” 1998, nr 7, s. 121-134; tejże, Dąb - drzewo zmarłych (z rozważań nad języko- wo-kulturowym obrazem dębu). „Etnolingwistyka” 1998, nr 9/10, s. 121-134. Na wymienienie za sługuje również praca D. Piekarczyk poświęcona językowemu obrazowi wybranych kwiatów (róża, lilia, fiołek, chaber, wrzos). Zob. D. Piekarczyk, Kwiaty we współczesnym językowym obrazie świata. Lublin 2004.
2 Zob. np. inne prace A. Nowakowskiej: Polszczyzna imbirem pachnąca (Związki frazeolo giczne z nazwami przypraw korzennych). „Poradnik Językowy” 1994, z. 10, s. 1-10; Frazeologi- zmy biblijne z nazwami roślin w słownikach języka polskiego. „Poradnik Językowy”, 1996, z. 10, s. 25-32; Porównanie jako jednostka frazeologiczna (na podstawie związków z nazwami roślin). „Rozprawy Komisji Językowej” WTN, XXVI, s. 5-22; Nazwy roślin w stałych polskich konstruk cjach komparatywnych. „Problemy Frazeologii Europejskiej”. Red. A. M. Lewicki. T. IV. Lublin 2001, s. 59-70; Róża w języku i kulturze. „Język a kultura”. T. 16. Red. A. Dąbrowska, I. Kamiń- ska-Szmaj. Wrocław 2001, s. 17-25; Sfrazeologizowane porównania z nazwami roślin. [W:] Od starożytności do współczesności. Język - literatura - kultura. Księga poświęcona pamięci profeso ra Jerzego Woronczaka. Red. I. Kamińska-Szmaj. Wrocław 2004, s. 347-357.
130 Recenzje, omówienia, sprawozdania
fra z e o lo g icz n e. W ro z d z ia le trz e c im o m ó w io n e z o sta ły z a g a d n ie n ia te o re ty c z n e z w ią z a n e z p o ró w n a n ie m fra z e o lo g icz n y m , ta k ie ja k re la c ja m e ta fo ra - p o ró w n a n ie, ro d z a je p o ró w n a ń (p o ró w n a n ia in a b se n tia i in p r a e s e n tia , p o ró w n a n ia s e n s u s tr ic to i s e n s u largo), re la c je se m a n ty c z n e m ię d z y c z ło n am i p o ró w n a n ia o ra z statu s sk ła d n io w y p o ró w n a ń .
O m ó w ie n ie o b ra z u św ia ta fa u n y o d z w ie rc ie d lo n eg o w e fra z e o lo g ii ro ślin n ej z o sta ło p rz e d sta w io n e w części d ru g iej, k tó ra z ło ż o n a je s t z d w ó c h ro zd ziałó w . P ie rw sz y z n ich , z a ty tu ło w a n y N a z w y ro ślin n e w p o r ó w n a n ia c h fr a z e o lo g ic z n y c h , z a w ie ra o g ó ln ą c h a ra k te ry s ty k ę p o ró w n a ń z n a z w a m i ro ślin n y m i o raz sz c z e g ó ło w ą a n a liz ę w y e k sc e rp o w a n eg o m a te riału . S fra z e o lo g iz o w a n e p o ró w n a n ia n a le ż ą do je d n o s te k o sze ro kim z a k re sie u ży cia, w y s tę p u ją za ró w n o w j ę z y k u lite ra c k im , j a k i p o lsz c z y ź n ie p o to cz n ej. O m a w ia ją c p o ró w n a n ia z n a z w a m i ro ślin n y m i, N o w a k o w sk a z w ra c a u w a g ę n a ró ż n e cec h y p rz e d sta w ic ie li flory, w a ru n k i w e g e ta c ji o ra z w a lo ry u ż y tk o w e, k tó re m o ty w o w a ły stałe p o ró w n a n ia fra z e o lo g iczn e. W śró d b a d a n y c h a sp e k tó w do n a jw a ż n ie jsz y c h n a le ż ą k sz ta łt i w y g lą d ro ślin , p rz e d sta w ia n e w n a stę p u ją c y c h k a teg o riach : w ie lk o ść , g ru b o ść i fo rm a, b arw a, p ię k n o i b rz y d o ta , zap a c h , sm ak , ciężar, z a c h o w a n ie, o to czen ie, w a lo ry u ży tk o w e . W p o ró w n a n ia c h fra z e o lo g ic z n y c h o d z w ie rc ie d lo n y z o sta ł ró w n ie ż o b raz ro ś lin ja k o n a tu ra ln e g o śro d o w isk a w ie lu g atu n k ó w fauny, s ta n o w ią c y o d b icie o b se rw a c ji p o c z y n io n y c h p rz e z czło w ie k a. A u to rk a p o św ię c a j e d en z p o d ro z d z ia łó w sfra z e o lo g iz o w a n y m p o ró w n a n io m z k o m p o n e n te m fitoni- m ic z n y m o p isu ją c y m in telek t.
R o z d z ia ł d ru g i tra k tu je o n a z w a c h ro ś lin w z w ią z k a c h fra z e o lo g icz n y c h i p rz y sło w ia c h w y e k sc e rp o w a n y c h z ro z m a ity c h o p ra c o w a ń fra z e o lo g icz n y c h , p o c h o d zący ch z ró ż n y c h o k resó w ro z w o ju polszczyzny. K o rp u s liczący 1500 j e d n o ste k p o d d an y zo sta ł ję z y k o w o -k u ltu ro w e j analizie, której g łó w n y m celem by ło usta len ie p o d sta w y m o ty w acy jn ej zw iązków . U w zg lę d n ien ie je d n o s te k o ch arak te rze recesy w n y m , a n a w e t w n ie k tó ry c h p rz y p ad k ach archaicznych, p o z w a la n a u ch w y cen ie m e ch a n izm ó w p o w sta w an ia p o lsk ic h frazeologizm ów . R ó żn e aspekty o b co w an ia c zło w iek a z p rz y ro d ą u k azan e zo stały p o p rzez p rzed staw ien ie ró ż n y c h ro d za jó w k o n tak tu czło w iek a ze św iatem roślin: obserw acji, u p raw y (rolnictw o, sad o w n ic tw o , h o d o w la ), k o n su m p c ji (ro ślin y n a p o lsk im stole). A u to rk a p rz e d sta w ia ró w n ie ż je d n o s tk i m o ty w o w a n e p ra k ty k a m i m e d y c z n y m i i m a g ic z n y m i o ra z w ie rz e n ia m i. W o so b n y c h p o d ro z d z ia ła c h z o sta ły z a n a liz o w an e je d n o s tk i 0 p o c h o d z e n iu b ib lijn y m o ra z z w ią z k i m o ty w o w a n e z a b a w ą słow em . N o w a k o w sk a z w ra c a u w a g ę n a fakt, że p o d s ta w ą m o ty w a c ji w ię k sz o śc i fra z e o lo g izm ó w 1 p rz y słó w n ie s ą z a te m ce ch y in h e re n tn e ro ślin , le c z ic h cech y relacy jn e .
C zę ść trz e c ia p ra c y p o św ie c o n a j e s t fra z e o lo g ii ro ślin n ej w e w sp ó łczesn e j p o lsz c z y ź n ie , k tó ra n ie je s t z b y t lic z n ie re p re z en to w a n a , g d y ż z e b ra n y m a te ria ł n ie p rz e k ra c z a stu je d n o ste k . P o w sz e c h n ie z n a n e z w ią z k i z k o m p o n e n te m ro ś lin n y m p o c h o d z ą z ró ż n y c h ep o k ro z w o ju ję z y k a , p rz y c zy m d o m in u ją z w iązk i,
Recenzje, omówienia, sprawozdania 131
k tó ry c h p ie rw sz e u ż y c ia z o sta ły o d n o to w a n e w X IX w. A u to rk a p o d k re śla , że do za so b u b a d a n y c h k o n stru k c ji w c h o d z ą „za ró w n o je d n o s tk i o d ługiej h isto rii, ja k i k o n stru k c je ek sp a n sy w n e , u trw a la ją c e d o p iero sw o je m ie jsc e w ję z y k u ”3. N o w a k o w sk a z w ra c a u w a g ę n a z ró ż n ic o w a n ie g e n e ty c z n e je d n o s te k z k o m p o n e n te m ro ślin n y m fu n k c jo n u ją c y c h w e w sp ó łc z e sn e j p o lsz c z y ź n ie . P e w n ą część an alizo w an eg o m a te ria łu s ta n o w ią bib lizm y , k tó re n a le ż ą do z b io ru frazeo lo g i- z m ó w e u ro p ejsk ich . A u to rk a p o d k re śla , że w śró d a n a liz o w a n y ch z w ią z k ó w d o m in u ją je d n o s tk i o d w o łu ją c e się do p o lsk ic h re a lió w p rz y ro d n ic z o -k u ltu ro w y c h . N o w a k o w sk a k o n sta tu je , że „ sta b iln e fra z e o lo g iz m y c h a ra k te ry z u ją się z a z w y czaj p rz e jrz y s tą m o ty w a c ją , w y ra z isty m o b ra z o w a n ie m i je d n o z n a c z n y m w arto - śc io w a n ie m ”4, co p o z w a la u ż y tk o w n ik o m ję z y k a n a k re a ty w n e p a ra fra zo w a n ie ty c h je d n o ste k . A n a liz a m a te ria łu p ro w a d z i do k o n sta ta c ji, że fra z e o lo g izm y z k o m p o n e n te m ro ślin n y m lic z n ie w y s tę p u ją w ję z y k u p u b lic y sty c z n y m , p rz y c zy m w y s tę p u ją ró w n ie ż w in n y c h s ta n d a rd o w y c h o d m ia n a c h p o lsz c z y z n y . W sw ojej p ra c y N o w a k o w sk a u w z g lę d n ia ró w n ie ż je d n o s tk i n a w ią z u ją ce sw o im sk ła d e m le k sy k a ln y m do św ia ta ro ślin , k tó re w y s tę p u ją w żarg o n ach , n a p r z y k ła d w ję z y k u u c z n ió w i studentów .
P ra c a A . N o w a k o w sk ie j sta n o w i k o m p e n d iu m w ie d z y n ie ty lk o o w y c in k u ję z y k a , ja k im je s t fra z e o lo g ia ro ślin n a , ale ró w n ie ż o k u ltu rze. Je d n o stk i z a w ie ra ją c e w sw y m sk ład zie n a z w y ro ś lin s ta n o w ią b o w ie m o d z w ie rc ie d len ie tra d y cji, z w y c z a jó w i d o św ia d c z e ń u ż y tk o w n ik ó w ję z y k a . C e n n e je s t z esta w ie n ie fra z e o lo g ii re je stro w a n e j w d o stę p n y c h sło w n ik a c h p o c h o d z ą c y c h z ró ż n y c h ep o k z je d n o s tk a m i fu n k c jo n u ją c y m i w e w sp ó łc z e sn e j p o lsz c z y ź n ie , g d y ż p o z w a la stw ierd zić , ja k w ie le je d n o s te k n a le ż y do fra z e o lo g ii rec e sy w n e j lub a r ch aiczn ej. N a p o d k re śle n ie z a słu g u je b o g a c tw o w y k o rz y sta n y c h w p ra c y o p ra c o w a ń le k sy k o g ra fic z n y c h o ra z im p o n u ją c a lite ra tu ra p rz e d m io tu . In te g ra ln ą część p ra c y stan o w i p o d a n y w p o rz ą d k u a lfa b e ty c zn y m in d ek s je d n o s te k fra z e o lo g icz n y ch , w k tó ry c h w y ra z e m h a sło w y m je s t n a z w a roślin.
J o a n n a S ze rszu n o w ic z (B iały sto k )
3 A. Nowakowska: Świat roślin w polskiej frazeologii. Wrocław 2005, s. 151. 4 Ibidem, s. 154.
