SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych
MNIEJSZOSCI
NARODOWE I ETNICZNE W POLSCE
INFORMATOR 2003
Pod redakcją Lecha M. Nijakowskiego i Sławomira Łodzińskiego
/
' i
i
Wydawnictwo Sejmowe
Warszawa 2003
SPIS TREŚCI
Wstęp 7
Część pierwsza ,
Rozdział I. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. Charakterystyka ogólna ... 9
1. Mniejszości narodowe 9
Białorusini 9
Czesi 12
Litwini 15
Niemcy 21
Ormianie 26
Rosjanie 28
Słowacy ( 31
Ukraińcy 34
Żydzi 39
2. Mniejszości etniczne . . . 46
Karaimi 46
Łemkowie 48
Romowie (Cyganie) 53
Tatarzy 65
Rozdział II. Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych
— perspektywa europejska. . . . - 68
1. Zarys historii ochrony mniejszości narodowych w Europie 72 2. Problemy ochrony prawnej mniejszości narodowych ( 74
3. Pojęcie „mniejszości narodowej" 76
4. Ochrona mniejszości narodowych w ramach ONZ . r 80
Artykuł 27 Paktu praw obywatelskich i politycznych 80
Deklaracja praw osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, reli
gijnych i językowych 82 '
Inne dokumenty (konwencje) ONZ dotyczące ochrony mniejszości narodowych ... 83
Mechanizmy kontrolne w ramach ONZ 84
3
5. Ochrona mniejszości w ramach OB WE (KBWE) 86 Dokument spotkania kopenhaskiego w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE .... 86 6. Ochrona mniejszości narodowych w ramach Rady Europy 89
Wprowadzenie 89
Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych 92 Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych 93 Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji 102 7. Ochrona mniejszości w ramach Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich) .... 102
Wprowadzenie 102
Działalność (rezolucje) Parlamentu Europejskiego 104
Inne działania (środki) UE dotyczące mniejszości i języków mniejszościowych . . 108 Ochrona mniejszości w ramach stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej 110 Pakiet antydyskryminacyjny — perspektywy ochrony praw mniejszości narodowych
i etnicznych w ramach Unii Europejskiej 113
8. Zakończenie 117
Rozdział III. Sytuacja prawna mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce .... 121
1. Uwagi wstępne 122
Horyzont poznawczy PRL 122
Nowa sytuacja społeczna po 1989 roku 124
2. Ochrona prawna mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce 126
Konstytucja RP 127
Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych Rady Europy a prawo
polskie 129
Prawa polityczne 131
Prawa językowe 132
Prawa oświatowe 137
Postęp do mediów w Polsce mniejszości narodowych i etnicznych 141
Aktywność kulturalna i upamiętnienia mniejszości 143
Finansowanie działalności mniejszości 145
Przeciwdziałanie dyskryminacji 147
Ratyfikowane konwencje międzynarodowe i traktaty dwustronne 150 Standardy i problemy polityki państwa wobec mniejszości narodowych i etnicz
nych w zakresie praw wyznaniowych 152
3. Polityka państwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych 153
Parlament 153
Administracja rządowa ' 155
Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych 155
Wydział do Spraw Mniejszości Narodowych Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji 157 Departament Kultury Mniejszości Narodowych w Ministerstwie Kultury 158
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu " 158
Pełnomocnicy wojewodów ds. mniejszości narodowych 159
Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 159
Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn 160
Rzecznik Praw Obywatelskich 161
Organizacje pozarządowe 161
Rozdział IV. Udział przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych w życiu
politycznym 162
Niemcy 163
Białorusini 168
Litwini 171
Ukraińcy 172.
Inne mniejszości 174
Rozdział V. Dostęp mniejszości narodowych i etnicznych do środków masowego
przekazu 176
Zestawienie audycji dla mniejszości narodowych i etnicznych w ich językach macie
rzystych 180
Telewizja Polska 180
Radio publiczne 181
Rozdział VI. Spory i konflikty wokół miejsc pamięci mniejszości narodowych i et
nicznych 182
Perspektywa prawna 182
Perspektywa socjologiczna 186
Konflikt wokół pomników poświęconych żołnierzom Wehrmachtu 189
„Obozy dla Niemców" 197
Pomniki i tablice upamiętniające żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii
(Ukraińcy) 199
Pomnik wozaków (Białorusini) 202
Pomnik .Prawosławnym Mieszkańcom Białostocczyzny Zabitym, Zamordowanym,
Zaginionym i Zamęczonym w latach 1939-1956" 204
Część druga/
Rozdział I. Organizacje, związki religijne i prasa mniejszości narodowych, etnicznych
i językowych w Polsce 205
Białorusini 205
Czesi 206
Karaimi 206
Kaszubi 207
Litwini 207
Łemkowie 207
Niemcy .> 208
Ormianie 222
Romowie (Cyganie) 222
Rosjanie 224
Słowacy . . . .» 225
Tatarzy 225
Ukraińcy 225
Żydzi 227
Rozdział II. Wybór fragmentów aktów prawnych dotyczących mniejszości narodowych,
etnicznych i językowych w Polsce 229
5
Aneks
Bibliografia wybranych prac oraz badań opinii publicznej na temat sytuacji mniejszości narodowych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych XX w 249 Wykaz dotacji przyznanych decyzją Ministra Kultury na zadania realizowane przez
organizacje mniejszości narodowych i etnicznych w 2002 r 252
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 279
/
t
