Rozwiązania techniczne
i oprogramowanie OPFARMSoftNova
w opinii pracowników aptek ogólnodostępnych
Piotr Merks
1,2,5,6, Damian Świeczkowski
3, Urszula Religioni
4, Kordian Dryka
6,7, Miłosz Jaguszewski
3,5,61 Wydział Medyczny. Collegium Medicum, Auditorium Maximum, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska
2 Katedra Technologii Postaci Leku,Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
3I Katedra i Klinika Kardiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, Polska
4Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Warszawa, Polska
5Polska Grupa Farmaceutyczna S.A., Łódź, Polska
6 Konsorcjum Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z Piktorex sp. z o.o w Warszawie, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska
7Apteka ogólnodostępna, Ujście, Polska
Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line)
Technical solutions and software OPFARMSoftNova in the opinion of the pharmacy staff in community pharmacy – an exploratory study
Background
Pharmaceutical pictograms are important tools that can improve the quality use of drugs and adherence, particularly among people with low health literacy. However, designing high-quality pharmaceutical pictograms requires a multi-step process to make sure that the pictogram is legible and understandable for patients. The success of this tool is associated with effective software and technical arrangement, both greatly contributing to the process of the implementation of pictograms into community pharmacy settings.
Aim of the study
To collect opinions of pharmacy staff working in community pharmacy settings in terms of software and technical arrangements accompanying
‘Lekolepki’ – pharmaceutical pictograms.
Materials and methods
Authorial questionnaire was distributed in online form among pharmacy staff experienced in the use of ‘Lekolepki’. Close and open-ended Adres do korespondencji
Piotr Merks, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Medyczny.
Collegium Medicum, Auditorium Maximum, ul. Kazimierza Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa;
e-mail: p.merks@uksw.edu.pl
Źródła finansowania
Grant edukacyjny przyznany przez firmę farmaceutyczną Polpharma S.A.
z siedzibą w Warszawie i wsparcie logistyczne
w zakresie przeprowadzenia badania.
Konflikt interesów:
Nie istnieje konflikt interesów.
Otrzymano: 2021.01.26 Zaakceptowano: 2021.02.22 Opublikowano on-line: 2021.02.24
DOI
10.32383/farmpol/133603
ORCID
Piotr Merks (ORCID id: 0000-0001-8966-3799) Urszula Religioni (ORCID id: 0000-0002-1434-2138) Damian Świeczkowski (ORCID id: 0000-0002-5648-4652) Miłosz Jaguszewski (ORCID id: 0000-0003-2032-7484)
Copyright
© Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne
To jest artykuł o otwartym dostępie, na licencji CC BY NC
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/
Wstęp
Piktogramy farmaceutyczne są cennym narzę- dziem wykorzystywanym w praktyce klinicz- nej i aptecznej do poprawy stopnia przestrzega- nia zaleceń terapeutycznych poprzez zwiększenie poziomu wiedzy pacjentów na temat działania leku, schematu dawkowania czy też identyfika- cji działań niepożądanych [1, 2, 3]. Piktogramy, historycznie głównie związane z populacjami o bardzo niskim poziomie kompetencji zdrowot- nych czy nawet analfabetyzmie zdrowotnym, są również przydatnym narzędziem wśród pacjen- tów geriatrycznych krajów rozwiniętych, którzy z racji wieku narażeni są na wielochorobowość i tym samym polipragmazję, której konsekwen- cjami są niejednokrotnie skomplikowane schematy dawkowania, zmniejszające stopień przestrzega- nia zaleceń terapeutycznych [4, 5, 6]. Ponadto, dotychczasowe badania wskazują na to, że pacjenci geriatryczni nie mają problemów z zapamiętaniem informacji zamieszczonej na piktogramie farma- ceutycznym [7].
Zaprojektowanie wysokiej jakości piktogramów farmaceutycznych związane jest jednak z koniecz- nością przeprowadzenia wieloetapowego procesu, którego celem jest upewnienie się, że piktogram jest czytelny i zrozumiały dla pacjentów [8, 9].
Inny obszar trudności związany jest z implemen- tacją tego rozwiązania do rzeczywistej praktyki questions were applied. Data were analyzed quantitively based on
descriptive statistics. Portions of respondents’ opinions are presented without detailed qualitative analysis.
Results
The study involved 42 respondents - employees of community pharmacies using the software to operate ‘Lekolepki’. 90.5% of the survey participants confirmed that the suggestions obtained from the installed system are useful for pharmacy staff. In the opinion of 92.7%
of respondents, patients perceive the benefits of labeling medicinal products with pharmaceutical pictograms. The respondents also identified technical problems, including difficult patient service due to the installed software. Study participants indicated that the printing of pictogram labels remained an important domain for improvement.
Conclusions
The respondents found the technical solutions accompanying
‘Lekolepki’ satisfactory, although they indicated a significant space for improvement, such as facilitating the installation process or optimizing the printout. Further research, especially in the qualitative approach, is necessary to deepen scientific deliberations in this area.
Keywords: pharmaceutical pictograms, ‘Lekolepki’, community pharmacy, pharmaceutical care, adherence.
© Farm Pol, 2021, 77 (1): 3–8
aptecznej. Dotychczas przeprowadzone badania potwierdziły przydatność piktogramów farma- ceutycznych nie tylko w kontekście długotrwałej farmakoterapii stosowanej w chorobach przewle- kłych, ale również w kontekście farmakoterapii krótkotrwałej, takiej jak antybiotykoterapia nie- przekraczająca 10 dni [1]. Brak jest jednak szcze- gółowych badań nakierowanych na zbadanie per- cepcji pracowników aptek ogólnodostępnych na piktogramy farmaceutyczne w kontekście akcep- tacji rozwiązań technologicznych koniecznych do ich wdrożenia do rzeczywistej praktyki. Badania takie mogą być prowadzone w podejściu jakościo- wych (np. z wykorzystaniem wywiadów pogłę- bionych i w oparciu o teorię ugruntowaną [10]) lub badań ilościowych (techniką ankiety z wykorzy- staniem kwestionariuszy) [11]). Niniejsze bada- nie wpisuje się w to ostatnie podejście, osadzone w naukach społecznych.
Cel pracy
Celem niniejszego badania było zebranie opinii użytkowników – pracowników aptek ogólnodo- stępnych, o systemie „Lekolepek” – w kontekście oprogramowania OPFARMSoftNova wspierającego proces wykorzystania piktogramów farmaceutycz- nych podczas dyspensowania produktów leczni- czych.
OPFARMSoftNova to program oparty na sys- temie Windows, program wspierający konsulta- cje pacjenta przez pracowników pierwszego stołu.
System jest dostępny zarówno w wersji dla jed- nego użytkownika, jak i w systemie z funkcjami sieciowymi dla wielu użytkowników. Służy on do edukacji pracowników, lepszej obsługi pacjentów oraz etykietowania leków. Po zeskanowaniu kodu kreskowego leku na ekranie monitora pojawia się informacja z przypisanymi do wydawanego leku odpowiednimi piktogramami. System OPFARM- SoftNova działa niezależnie od stosowanego opro- gramowania aptecznego czy szpitalnego. Usługa etykietowania aptecznego jest podstawową usługą farmaceutyczną, dzięki której można realizować założenia opieki farmaceutycznej w formie etykiet informacyjnych naklejanych na każde opakowa- nie leku pacjenta. Przy użyciu tego narzędzia przy- gotowuje się spersonalizowane opakowania leków dla pacjenta.
Materiał i metody
W badaniu wykorzystano autorski kwestio- nariusz przygotowany przez zespół badawczy posiadający doświadczenie w prowadzeniu badań z obszaru farmacji społecznej i marketingu farma- ceutycznego. Obok danych typowo ilościowych,
Tabela 1. Wyniki badania – podsumowanie ilościowe.
Table 1. Study results - quantitative summary.
Pytanie Liczba (n-liczba respondentów) Respondenci (%)
Jak przebiegła instalacja oprogramowania?
Bezproblemowo 29 69,1%
Pojawiły się problemy techniczne? Jakie? 13 30,9%
Czy instrukcja w książeczce jest wystarczająca?
Tak 38 92,7%
Nie. 3 7,3%
Ile zajęło przeszkolenie personelu z oklejania?
Do 10 min. 28 66,7%
Pow. 10 min. 14 33,3%
Nie przeprowadzałam/em szkolenia 0 0,00%
Czy podpowiedzi z zainstalowanego systemu są przydatne dla pierwszego stołu?
Tak 38 90,5%
Nie 4 9,5%
Na ile wystarczyły w aptece Lekolepki przekazane w ramach testów?
Do 1 miesiąca 7 16,7%
2-3 miesiące 26 61,9%
Powyżej 3 miesięcy 9 21,4%
Czy pacjenci widzą korzyści wynikające z oklejania Lekolepkami leków?
Tak 39 92,9%
Nie 3 7,1%
Czy apteka zakupi kolejną partię Lekolepek?
Tak 24 60,0%
Nie. Dlaczego? 16 40,0%
Ile czasu zajmuje wdrożenie Lekolepek w aptece?
Do 15 minut 21 50,0%
Do 1 godziny 18 42,9%
Ponad godzinę 3 7,14
Czy dało się zauważyć jakikolwiek wpływ używania Lekolepek na sprzedaż leków?
Tak 9 21,4%
Nie 8 19,1%
Trudno powiedzieć 25 59,5%
kwestionariusz umożliwiał zebranie danych o cha- rakterze jakościowym, tj. otwartych wypowie- dzi respondentów. Kwestionariusz został oparty o kafeterię dysjunktywną, tzn. respondent mógł wskazać tylko jedną odpowiedź, która w razie potrzeby mogła zostać uzupełniona wypowie- dzią o charakterze otwartym. Dla narzędzia – autorskiego kwestionariusza, oceniono trafność fasadową oraz przeprowadzono krótkie badanie pilotażowe. Respondentami badania byli użytkow- nicy oprogramowania i Lekolepek – pracownicy aptek ogólnodostępnych z terenu Polski. Z uwagi na pilotażowy i eksploracyjny charakter badania zrezygnowano ze zbierania danych socjodemo- graficznych. Dane ilościowe analizowano z wyko- rzystaniem statystyki opisowej. Odstąpiono od
klasycznego podejścia spotykanego w analizie danych jakościowych (np. analizy tematycznej), z uwagi na brak możliwości pogłębionej analizy materiału.
Wyniki
W badaniu wzięło udział 42 respondentów – pracowników aptek ogólnodostępnych (farma- ceuci z tytułem magistra farmacji) korzystają- cych z oprogramowania do obsługi „Lekolepek”.
Respondenci w zdecydowanej większości oce- nili instalację oprogramowania jako bezproble- mową – odpowiedzi takiej udzieliło blisko 70%
badanych. Również dla blisko 93% uczestników badania instrukcja w książce instalacyjnej była
wystarczająca. Średni czas konieczny do przeszko- lenia personelu apteki ogólnodostępnej z obsługi programu i procesu oklejania leków etykieto- piktogramami według respondentów wynosił do 10 minut (66,7% ankietowanych). Także 90,5%
uczestników badania potwierdziło, że podpowiedzi z zainstalowanego systemu są przydatne dla pra- cowników „pierwszego stołu” (ekspedycji). W oce- nie 92,7% badanych pacjenci dostrzegają korzyści wynikające z korzystania z systemu etykietowa- nia produktów leczniczych piktogramami farma- ceutycznymi. Wyniki badania z punktu widzenia analizy ilościowej zostały podsumowane w tabeli 1.
Podsumowanie wypowiedzi respondentów przedstawiono w tabeli 2. W opinii respondentów podczas instalacji wystąpiły problemy z aktualiza- cją oprogramowania. Z punktu widzenia samego etykietopiktogramu uczestnicy badania uznali, że
„Lekolepki” powinny zawierać informacje o sche- macie dawkowania (np. „o maksymalnej dawce dobowej”). Respondenci nie są przekonani, czy
zdecydują się na zakup kolejnej partii produktu.
Brak przekonania motywują powodami natury finansowej („ponieważ finansowo nie jest w sta- nie tego udźwignąć”) lub brakiem wpływu Leko- lepek na obroty i rentowność apteki („nie do końca jestem przekonany, że wpływa to na obroty w mojej aptece”). Respondenci identyfikują również pro- blemy natury technicznej, w tym utrudnioną obsługę pacjenta z uwagi na zainstalowane opro- gramowanie („program opóźnia sprzedaż, infor- macja wyświetla się jedynie poprzez skanowanie”).
Uczestnicy badania wskazują, że druk etykieto- piktogramów jest ważnym obszarem do poprawy („naklejki, aby drukowały się bezpośrednio do danej recepty. Na początku był problem z wyszu- kiwaniem odpowiedniej naklejki”).
Dyskusja
Badanie ma charakter eksploracyjny – dal- sze badania naukowe konieczne są do pogłębienia
Tabela 2. Wyniki badania – podsumowanie jakościowe.
Table 2. Study results – qualitative summary.
Pytanie Przykładowe odpowiedzi respondentów
Jak przebiegła instalacja oprogramowania? Apteka posiada bardzo stare komputery, na jednym komputerze nie było możliwości zainstalowania programu
„Lekolepki”.
***
Problemy przy instalacji związane z aktualizacją.
***
Oprogramowanie z pendrive nie obsługiwało modelu czytnika z pierwszej apteki. Po telefonie do pomocy, oprogramowanie na pendrive zostało zaktualizowane i instalacja przebiegła pomyślnie, oraz w pozostałych aptekach już bez problemowo.
Co jeszcze mógłby podpowiadać system? Brak dawkowania. Mało szczegółowy opis przy niektórych lekach, np. przy ASA.
***Przydałaby się informacja odnośnie dawkowania leku lub chociaż informacja o maksymalnej dawcę dobowej.
***Wszystkie informacje są wystarczające.
Czy apteka zakupi kolejną partię Lekolepek? Nie.
Dlaczego? Ponieważ finansowo nie jest w stanie tego udźwignąć – zbyt duża konkurencja aptek sieciowych w okolicy.
***
Nie do końca jestem przekonany, że wpływa to na obroty w mojej aptece.
***
Nie jest to dla nas przydatne. Żaden emeryt nie przeczyta tego, co jest na naklejce.
***Program opóźnia sprzedaż, informacja wyświetla się jedynie poprzez skanowanie. Zbyt duża liczba naklejek.
***System powinien posiadać drukarkę, która będzie drukować potrzebne Lekolepki do zeskanowanego leku, ponieważ szukanie naklejek przy dużej kolejce jest bardzo czasochłonne, zwłaszcza że w pakiecie startowym są tylko wybiórcze naklejki.
Czy jest coś co zmieniłby Pan/Pani w Lekolepkach? Powinny być drukowane automatycznie.
***
Nie wyświetlanie dodatkowych komunikatów zajmujących cały monitor. Mniejsza powierzchnia z boku.
***
Aby naklejki drukowały się bezpośrednio do danej recepty. Na początku był problem z wyszukiwaniem odpowiedniej
naklejki.
***Żeby się drukowały z drukarki od razu podczas obsługi pacjenta, długi czas obsługi pacjenta.
***Za mała czcionka na Lekolepkach, informacje powinna się ukazywać po wyszukaniu produktu, a nie tylko przy sprzedaży, za często pojawia się komunikat o aktualizacji systemu – utrudnia to prace w aptece.
opinii użytkowników systemu „Lekolepek”. Szcze- gólnie w tym kontekście przydatne mogą być bada- nia jakościowe, z uwagi na ich właściwość genero- wania hipotez badawczych i szerokie zastosowanie w marketingu farmaceutycznym [12]. Ponadto, podejście jakościowe umożliwia badanie obszarów, w których dotarcie do percepcji i opinii uczest- ników badania jest utrudnione [13]. W podejście jakościowe wpisują się również badania etnogra- ficzne, które można wykorzystać w przyszłości również do badania, w jaki sposób system „Leko- lepki” wpływa na aptekę ogólnodostępną jako organizację [14].
Przeprowadzone badanie wskazuje, że w opinii respondentów pacjenci widzą duże korzyści z ety- kietopiktogramów, zaś proces zarówno instala- cji oprogramowania, jak i wdrożenia pracowni- ków apteki do obsługi pacjentów i dyspensowania leków wraz z piktogramami jest krótki. Zgodne jest to z wcześniejszymi obserwacjami, prowadzonymi również w warunkach polskich. Narożny i wsp.
w badaniu, którego celem była ocena poziomu satysfakcji pacjentów z etykietowania wykazali, że 96,1% uczestników badania uznało, że system ety- kietowania leków może być pomocny w realizacji zaleceń terapeutycznych oraz może ułatwić korzy- stanie z leków, a 84,5% stwierdziło, że piktogramy farmaceutyczne powinny być naklejane na wszyst- kie leki dyspensowane w aptece [15]. Analogicznie w badaniu, którego celem było określenie użytecz- ności piktogramów farmaceutycznych w kontek- ście farmakoterapii krótkotrwałej – antybiotyków, wykazano, że praktyka farmaceutyczna wykorzy- stująca piktogramy farmaceutyczne jest wyżej oce- niania przez pacjentów niż standardowa obsługa bez etykietopiktogramów [1]. Ponadto, w krajach, w których istotnym zjawiskiem socjologicznym jest migracja społeczna, piktogramy farmaceutyczne wydają się szczególnie istotne – nawet gdy istnieją istotne różnice kulturowe między populacjami [16].
Niemniej jednak w przedstawianym badaniu respondenci wskazali, że nie są przekonani, czy wprowadzenie etykietopiktogramów wpływa na obroty i kondycję finansową apteki ogólnodo- stępnej rozumianej jako przedsiębiorstwa pod- danego grze rynkowej. Dotychczas przeprowa- dzone badania wskazują jednak, że wprowadzenie etykietowania może być elementem dobrze poję- tej konkurencji rynkowej. Retrospektywna ana- liza pilotażowa przeprowadzona na gruncie pol- skim wykazała, że etykietowanie leków może być związane ze wzrostem obrotów apteki i poprawą jej sytuacji finansowej. Z uwagi na liczne ograniczenia powyższej analizy dane te należy jednak uznać za pilotażowe, a ostateczne wnioski za przedwczesne, wymagające dalszych badań [17]. Z historycznego punktu widzenia należy podkreślić, że większość
badań na piktogramach farmaceutycznych prowa- dzonych była w populacjach o istotnym analfabe- tyzmie (w tym analfabetyzmie zdrowotnym), np.
na kontynencie afrykańskim [18], w tym w krajach na Półwyspie Arabskim [19]. Z tego względu, bada- nia prowadzone w krajach rozwiniętych, wśród pacjentów ze zdecydowanie wyższymi kompeten- cjami zdrowotnymi, są niezwykle istotne.
Prezentowane badanie ma liczne ogranicze- nia. Po pierwsze do badania włączono niewielką liczbę respondentów. Ponadto, z uwagi na eks- ploracyjny charakter badania, nie gromadziliśmy danych socjodemograficznych oraz informacji na temat doświadczenia uczestników badania. Nie wiemy zatem, jak intensywnie osoby te pracowały z „Lekolepkami”. W części jakościowej, z uwagi na półotwarty charakter pytań nie istnieje możliwość przeprowadzenia typowej analizy danych jako- ściowych, np. analizy tematycznej (patrz: mate- riał i metody). Dalsze badania są konieczne, aby zwiększyć stopień zrozumienia badanej tematyki.
Ponadto, nie bez znaczenia są implikacje prak- tyczne, tzn. dalsze badania przyczynią się do poprawy rozwiązań technicznych i szerszą imple- mentację piktogramów farmaceutycznych do rze- czywistej praktyki aptecznej.
Podsumowanie
Respondenci uznali rozwiązania techniczne systemu OPFARMSoftNova, towarzyszące „Leko- lepkom”, za satysfakcjonujące, choć wskazali istotne obszary do poprawy, takie jak ułatwie- nie procesu instalacji czy optymalizacja wydruku.
Dalsze badania, szczególnie prowadzone w podej- ściu jakościowym, są konieczne do pogłębienia refleksji naukowej w tym obszarze oraz dalszych rekomendacji do zmian.
Podziękowania
Serdecznie podziękowania
dla firmy farmaceutycznej Polpharma S.A.
z siedzibą w Warszawie za pomoc finansową w postaci grantu edukacyjnego
i wsparcie logistyczne
w zakresie przeprowadzenia badania.
Piśmiennictwo
1. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, et al. Patients’ Perspective And Usefulness Of Pictograms In Short-Term Antibiotic Therapy - Multicenter, Randomized Trial. Patient Prefer Adherence 2019;
13: 1667–1676. Published 2019 Oct 2. doi:10.2147/PPA.S214419.
2. Merks P, Świeczkowski D, Balcerzak M, et al. The evaluation of pharmaceutical pictograms among elderly patients in community pharmacy settings - a multicenter pilot study. Patient Prefer Adhe- rence 2018; 12: 257–266. Published 2018 Feb 14. doi:10.2147/PPA.
S150113.
3. Gebreyohannes EA, Bhagavathula AS, Abegaz TM, et al. The effectiveness of pictogram intervention in the identification and
reporting of adverse drug reactions in naïve HIV patients in Ethio- pia: a cross-sectional study. HIV AIDS (Auckl). 2019; 11: 9–16.
Published 2019 Jan 14. doi:10.2147/HIV.S186797.
4. Vaillancourt R, Giby CN, Murphy BP, Pouliot A, Trinneer A. Recall of Pharmaceutical Pictograms by Older Adults. Can J Hosp Pharm.
2019; 72(6): 446–454.
5. Ng AWY, Chan AHS, Ho VWS. Comprehension by older people of medication information with or without supplementary pharma- ceutical pictograms. Appl Ergon. 2017; 58: 167–175. doi:10.1016/j.
apergo.2016.06.005.
6. Lin SY, Thompson HJ, Hart LA, Fu MCC, Demiris G. Evaluation of pharmaceutical pictograms by older “turkers”: A cross-sectional crowdsourced study [published online ahead of print, 2020 Aug 22]. Res Social Adm Pharm. 2020; S1551–7411(20) 30211–30214.
doi:10.1016/j.sapharm.2020.08.006.
7. Vaillancourt R, Giby CN, Murphy BP, Pouliot A, Trinneer A. Recall of Pharmaceutical Pictograms by Older Adults. Can J Hosp Pharm.
2019 Nov-Dec; 72(6): 446–454.
8. Montagne M. Pharmaceutical pictograms: a model for development and testing for comprehension and utility. Res Social Adm Pharm.
2013; 9(5): 609–620. doi:10.1016/j.sapharm.2013.04.003.
9. Vaillancourt R, Zender MP, Coulon L, Pouliot A. Development of Pictograms to Enhance Medication Safety Practices of Health Care Workers and International Preferences. Can J Hosp Pharm. 2018;
71(4): 243–257.
10. Foley G, Timonen V. Using Grounded Theory Method to Capture and Analyze Health Care Experiences. Health Serv Res. 2015 Aug;
50(4): 1195–1210. doi: 10.1111/1475-6773.12275.
11. Langbecker D, Caffery LJ, Gillespie N, Smith AC. Using survey methods in telehealth research: A practical guide. J Telemed Tele- care. 2017 Oct; 23(9): 770–779. doi: 10.1177/1357633X17721814.
12. Guirguis LM, Witry MJ. Promoting meaningful qualitative rese- arch in social pharmacy: moving beyond reporting guidelines. Int J Pharm Pract. 2019 Aug; 27(4): 333–335. doi: 10.1111/ijpp.12540.
13. Denny E, Weckesser A. Qualitative research: what it is and what it is not: Study design: qualitative research. BJOG. 2019 Feb; 126(3):
369. doi: 10.1111/1471-0528.15198.
14. Sinead Ryan G. An introduction to the origins, history and prin- ciples of ethnography. Nurse Res. 2017 Mar 22; 24(4): 15–21. doi:
10.7748/nr.2017.e1470.
15. Narożny A, Zdanowski S, Świeczkowski D, Jaguszewski M, Krysiń- ski J, Merks P. Ocena poziomu satysfakcji pacjentów z etykietopik- togramów w aptece pilotażowej. Farm Pol. 2020, 76(4): 185–194.
16. Kanji L, Xu S, Cavaco A. Assessing the Understanding of Pharma- ceutical Pictograms among Cultural Minorities: The Example of Hindu Individuals Communicating in European Portuguese. Phar- macy (Basel). 2018 Mar 5; 6(1): 22. doi: 10.3390/pharmacy6010022.
17. Świeczkowski D, Merks P, Dryka K, Jaguszewski M. Wpływ etykie- towania piktogramami na konkurencyjność aptek ogólnodostęp- nych – retrospektywna analiza pilotażowa. Farm Pol. 2017, 73(12):
711–715.
18. Barros IM, Alcântara TS, Mesquita AR, Santos AC, Paixão FP, Lyra DP Jr. The use of pictograms in the health care: a literature review. Res Social Adm Pharm. 2014 Sep-Oct; 10(5): 704–719. doi:
10.1016/j.sapharm.2013.11.002.
19. Kheir N, Awaisu A, Radoui A, El Badawi A, Jean L, Dowse R. Deve- lopment and evaluation of pictograms on medication labels for patients with limited literacy skills in a culturally diverse mul- tiethnic population. Res Social Adm Pharm. 2014 Sep-Oct; 10(5):
720–730. doi: 10.1016/j.sapharm.2013.11.003.
