MEDIA REGIONÓW?
Cechy charakterystyczne francuskiego systemu medialnego
Obserwując system medialny Francji, nie sposób nie zauważyć, że ideaZjed noczonej Europy, a zwłaszcza kwestia budowaniaponadnarodowej tożsamości, niezbędnej w tworzeniu nowej Europy, obecne na początkuprocesu budowania Wspólnoty,nie stały siędla Francji zasadniczymipolami, na których skupiałaby się uwaga mediów. Francja zawszezachowywała pewną odrębność, może nawet poczucie pewnej wyższości wobec innych krajów. Paryż, pępek kraju, dyktuje ton; tam koncentruje się to, co najważniejsze dla życia politycznegoi kulturalne
go.Mniej, przynajmniej w praktyce, dlażyciamediów. Odkąd mowa jest o Euro
pie regionów jako głównej idei Zjednoczonej Europy, można zaryzykować stwier
dzenie, że Francja dosyć wyraźnie wpisuje się w ten nowy, regionalny pejzaż.
Trzyczwarte ogólnegonakładu prasy francuskiej to dzienniki i tygodniki regio
nalnei lokalne.Mimotradycyjnej atencji dla wszystkiego co paryskie, czytelnicy spoza stolicy wybierają mediaregionalne jako te, które lepiejpotrafią imwytłu maczyć złożonośćwspólnej Europy: z jednej strony, pokazująmożliwości zwią zanezotwarciem, z drugiej, utrwalająi chronią to, co stanowi tradycję i tożsa mość narodową.I jeśli nawet nie ma jeszczedzisiaj jednomyślności co do przy
szłości mediów we Francji, to wielewskazuje na to, że najmocniejsi na rynku mediów będą lub już są wydawcyregionalni, a nie ogólnokrajowi.
Pierwszą cechąwyróżniającą system francuski jest działalność we Francji jed
nej z trzech najważniejszych agencji informacyjnych świata, jedynej nieanglo- amerykańskiej, Agence France Presse, którajest jednocześnie najstarszą, bo ist
niejącąod 1832roku, agencją na świecie.
Specyficzną cechą systemu francuskiego jest to, że prasa regionalna cieszysię większą popularnościąwśród czytelników niż prasao zasięgu ogólnokrajowym.
Dzienniki o zasięgu ogólnokrajowym (37, 4 egz. /1000 mieszkańców, 1997 rok) tracą swoich czytelników, awzrasta liczbaczytelników prasyregionalnej(230,4 egz. /
1000 mieszkańców). Pierwszy we Francjipod względem nakładu, a jedenasty w Europie jestdziennikregionalnyOuest-France,wydawanywRennes,wBretanii1. Nakład dzienny tego dziennika to 800tys.egzemplarzy(TheTimes: 724 tys.egz.).
Ponadto wysokapozycja prasyperiodycznej we Francji pozwala uznać, żesys
tem medialnyFrancjiróżnisię od europejskiejnormy, gdyż liczbatytułów prasy
Źródło: World Assotiation of Newspapers, 2000 (w: ) Folder Informacyjny Ouest-France.
periodycznej weFrancji znacznie przewyższatęw pozostałych krajach Unii. Cha rakterystyczny jest równieżfakt jej demasyfikacji, coprzejawiasięprzezzawęże nie tematyczne. Prasa ta jest skierowana do bardzo szczegółowookreślonych grup odbiorców.
Trzecim czynnikiem wyróżniającym system medialny we Francjijest mała zasobność finansowa prasy drukowanej i konsekwencje tego faktu. Prasa zdoby
wa tylko 50%swoich wpływów z reklam (podczas gdy niemiecka aż 75%,a ame
rykańska 60-70%)2. Zniezamożnos'cią prasy wiąże się bezpośrednio niemoż ność lub trudności w zakresie modernizacji przedsiębiorstw prasowych. Wskaź
nikczytelnictwawe Francji spada bardziej niż w innych rozwiniętych krajach.
Obecnie wynosi on 153egzemplarzena 1000mieszkańców (w 1946roku wyno sił 370 egz./1000 mieszkańców). Francja sytuujesię pod tym względem na dzie
siątymmiejscuw UniiEuropejskiej.
2 C.-J. Bertrand: Médias, Introduction à la presse, la radio et la télévision. Ellipses, 1995, s. 78.
3 B. Golka: System medialny Francji, Elipsa, Warszawa 2001, s. 116-117.
Czwartymelementem jest fakt, że reklama we Francji jest stosunkowo,w po
równaniu z innymi krajami europejskimi i świata, mało rozwinięta, cooznacza, że wydatkiw tym sektorze wprzeliczeniu na jednego mieszkańca wynoszą zale dwie 40% nakładów ponoszonych w innych rozwiniętych krajach.
Piątą cechą wyróżniającą jest to, że Francja pozostaje czwartą światową po tęgą wprodukcji kinematograficznej (po Indiach, USA i Japonii).
Znaczneróżnice między francuskim systemem a innymi wEuropie obserwuje się również w kwestiiformywłasności mediów. We Francji występująażcztery typy własności:
a) prywatna;
b) państwowa;
c)stowarzyszeń wytwórców;
d) organizacji społeczno-politycznych.
I choćdwiepierwszedominują,topozostałe wpływają przecieżnafunkcje prasy.
Ze względu na funkcjemediów stosuje się we Francji podział na:
•radio i telewizję, które pełniąfunkcję informacyjną;
•gazetyi czasopisma,którespełniająrolę komentującą.Dziennikarstwo we Francji jest bardziejdziennikarstweminterpretacyjnym niż informacyjnym.
Kolejna specyfika systemu francuskiegopolegana tym,że we Francjiukazuje się prasa od skrajnie prawicowej do lewackiej, bogactwo publikacji o różnym zabarwieniu politycznym (w Anglii pod tym względem panuje raczej monoto nia), powodujesubiektywizm informacji, przedstawianychpod kątem opcji poli tycznej reprezentowanej przez poszczególne publikacje. Medioznawcy francu scy twierdzą, że we Francjinieistniejeobiektywizmdziennikarski.
Ważną cechą system medialnego Francji jest również nacisk,jaki wydawcy kładą na jej funkcjęedukacyjną. Obok wytrwałegoi bezwzględnego traktowania prasyjako źródła zyskuFrancjawprowadziła wraz z Anglią, Szwecją,Danią iHo landiąedukację medialną do szkół3.
Prasa drukowana
Prasa francuska reprezentuje równieżwsposób szczególny,wspólny dla wszyst kichrynków mediów w Europie,system konkurencyjności. Zasady nim rządzące należą do systemu wolnejkonkurencji i własności prywatnej, jednakże w obrębie tego europejskiego iświatowego systemu Francja wprowadziła wiele zmian, do
stosowując godopowszechnie we Francji obowiązującego prawa regulującego działalność przedsiębiorstw.
System prawny
System prawny, naktórym opiera się funkcjonowanie przedsiębiorstw praso
wych we Francji, został sformułowany już w 1789 roku, kiedy w Deklaracjipraw człowieka i obywatela pojawiłsię zapis mówiący o wolności poglądów. Artykuł
H tej deklaracji proklamował również wolnośćwypowiedzi. Wrzeczywistości wolnośćprasyzostała w całości potwierdzona wiek później Ustawą o wolności prasyz 29 lipca 1881 roku. Jest to dodzisiaj obowiązującaustawa z wprowadza
nymi na bieżąco modyfikacjami.
Najważniejsze uregulowania wprowadzoneprzez tę ustawę1’ to:
• obowiązekujęciaw stopce nazwy lubnazwiska wydawcy, dyrektora publi kacji oraz częstotliwości jejukazywaniasię (ustawa z 1881 roku została znoweli
zowana 27 listopada 1986 roku). Tym zapisem ustawodawca zdecydował, że każ
dapublikacjama obowiązek ujawnić,kto dostarcza informacji w niej zawartych;
• obowiązek tzw. dépôt légal, czyli złożenie obowiązkowego egzemplarza publikacji w BiblioteceNarodowej, Bibliotekach Regionalnych,BiurzePrawnym Ministerstwa Informacji i Komunikacji, w magistratach oraz Ministerstwie Spra
wiedliwości w przypadku publikacji dla dzieci i młodzieży;
• określony sposób, w jaki musi być zachowana przejrzystość finansowaprzed siębiorstw prasowych(np. akcje muszą być imienne,niewolno użyczać swojego nazwiska do zakupywania przez osoby trzecie akcji wydawnictwa prasowego).
Celem jest niedopuszczenie dokoncentracji własności;
•ograniczenia wolności prasy:
1)w sferze poszanowania porządku publicznego(policjai merowie miast po
siadają narzędzia pozwalające ograniczyć wolność prasy„w imię utrzymania oraz zaprowadzenia porządku publicznego w przypadku ich realnego zagrożenia”, Ocznie z zatrzymaniem nakładu;
2) w trosce o interes publiczny. Najważniejsze nakazy wtym zakresie to:
-minimumdyskrecji (np. zakaz druku informacjio charakterzemilitar nym, ważnych dla bezpieczeństwa państwa,a nieujawnionych publicznie przez rząd, utajnionychinformacji opracach komisji parlamentarnych, informacji o nie letnichprzestępcachi uciekinierach z domu);
4 F. Balle: Médias et Sociétés, Montchrestien 2000, s. 365-366.
- minimum powagi (publikowanie lub reprodukcja nieprawdy, tekstów sfabrykowanych, kłamliwych jest karalne, gdy „narusza spokój publiczny” lub gdy materiał publikowany jest „wzłej wierze”);
- świadomość odpowiedzialności (karalne jest podburzanie,namawianie, zachęcaniebezpośrednio lub pośredniodoprzestępstwalub zbrodni). Zapisyo ogra niczeniu wolności prasy chroniąnie tylkoosobyfizyczne, ale również instytucje (sądy, wojsko, walutę narodową, przedstawicieli rządów obcych państw);
• ochronaosób fizycznych zawiera zapisy o:
1)prawiedoodpowiedzi (każda osoba, o której ukazał sięartykuł nałamach francuskiej prasy, ma prawodo zamieszczenia odpowiedzi na tej samej stronie, naktórej ukazał się artykuł,takąsamączcionkąiktórego długość nie przekracza długości samego artykułu, w 3 dni po publikacji (dzienniki) i w najbliższym ko
lejnym numerze (periodyki));
2) ochronie życia prywatnego osób (nazwiska,obrazu osoby, głosu, reputa cji; zakazane jest publikowanie wizerunkuosób w kajdankach lub wsytuacjipo
niżającej,w imię obronyprawa tych osóbdo domniemania niewinności);
3) ochronie dziecii młodzieży przed demoralizacją, pornografią, zbrodnią iwszelką przemocą.
O specyfice francuskiego systemu prawnego stanowiprzede wszystkim zapis oprawiedo odpowiedzi, krytykowanydosyć powszechnie. Gdyby wielu czytelni ków zechciało z niego równocześnie skorzystać, mógłbyon okazać sięszczególnie uciążliwy, a nawet zagrażającyistnieniu gazety. Regulacjedotyczące zawartości tre
ścimediów we Francji należą do Conseil Supérieur deF Audiovisuel (CSA), insty tucji oquasi-prawnej władzy quasi-normatywnej. Stwierdzić należy jednak5,że teuregulowaniasą we Francjiznacznie mniej rozwinięteniżw Anglii i Kanadzie.
Natomiast bardzowyraźna jest autocenzura w publikacjach francuskich,a prawie każde medium ma swójwłasny kodeks etyczny.
5 J. Cluzel: Presse et Démocratie, Librairie générale de droit et de jurisprudence, EJA, 1997, s. 171.
Status dziennikarzy
Ustawa z 29 marca 1935roku,zmodyfikowana w 1974(tzw. ustawa Cressarda), ustanowiłastatuszawodowydziennikarzy we Francji. Ustawa z 1974rokumody fikuje definicję zawodu dziennikarza. W ustawiez 1935 roku była to osoba, dla której podstawowym źródłem utrzymania była praca w dzienniku, periodyku lub agencjiinformacyjnej.Ustawa Cressardamówi o osobie, która zasadnicze docho dy czerpie z pracy dziennikarza. 17 stycznia 1936 rokupowstała istniejąca do dzisiaj KomisjaParytetowa,w składktórej wchodzą wrównej liczbiepo 7 osób:
dziennikarze, dyrektorzypublikacji i agencji prasowych - najważniejsza osoba w kierownictwie gazety, personalnie odpowiadająca wobec prawaza informacje zawarte w każdej gazecie. Jest to jedyna instytucjawydająca ważną na jeden rok legitymację dziennikarską.
Prawa autorskie dziennikarzy są chronione. Istnieje we Francjizakaz przedru
ku i reemisji bez zgody autora programów i tekstów razjuż opublikowanych.
W 1998 roku, wobec pojawianiasię wInternecie dużej ilości artykułów i obra
zów opublikowanych w druku, Société desGensdesLettrespowołała do życia instytucję o nazwieSOFIA (Société Française des Intérêts des Auteurs del’Écrit), mającą bronićpraw autorów przed wykorzystaniem w Internecie. Broni ona nie tylkodziennikarzy, ale i wszystkich autorów tekstów drukowanych, którychtwór czość możebyć zamieszczona w Internecie przez osoby trzecie.
Koncentracja
Szczególnymprzedmiotem troski państwajest zachowanie konkurencji, przej rzystości finansowej przedsiębiorstw prasowych oraz pluralizmu w mediach.
Wprowadzono w tym celu kilka podstawowychśrodków.Pierwszy z nich to pra
wo dotyczące przedsiębiorstw prasowych, ich tworzenia i organizacji. Drugim jest różnego rodzajupomoc państwa (aktywna i pasywna). Ustawa z 1 sierpnia 1986 rokuokreśla konieczność zachowania niezależności prasy francuskiej od kapitału zagranicznego. Artykuł 7 likwiduje, co prawda, zakazudziałukapitału zagranicznegow mediach francuskich, aleokreśla jego próg do 20%dlapubli kacjiw języku francuskim. Artykuł 11 tej samej ustawy określana 30% maksy malną ilość rozprowadzanych publikacji jednego typu (np. dzienników) przez tego samego wydawcęna terenie całego kraju. Trzecim środkiem jestzobligo
wanie AFP do sprzedaży po identycznej cenie informacji dla wszystkich od
biorców francuskich bez względu nazasobność finansowączy wielkość przedsię biorstwai jego znaczenie na rynku.Po czwarte, obniżono podatki, zmniejszono koszty transportu i opłat pocztowychoraz telekomunikacyjnych. Jest to pomoc pasywna.
Istnieją również fundusze, którepaństwokierujena pomoc dla dzienników ozasięgu krajowym, mających małe dochody zreklam, dlaregionalnych i lokal
nych gazetomałych dochodach z ogłoszeń, które w przypadku tych gazet zastę
pują reklamę. W 1993rokusystem pomocyfinansowejzostał wzmocniony wo becprzedsiębiorstw prasowych najbardziej dotkniętych brakiem reklam, tj. dzien
ników i tygodników ogólnoinformacyjnych, krajowych i regionalnych. Ostatni projekt pomocy z 1997 roku przewiduje rozwinięcie systemu dostawy gazetdo domów czytelników zapośrednictwem roznosicieli. Natomiast dekret z 8 lutego
1999 roku powołuje fundusz na modernizację technologiczną przedsiębiorstw prasowych. Jest to aktywna forma pomocy państwa.
Wielu specjalistów uważa, że dopóki państwo nie zróżnicuje form pomocy dlaposzczególnychmediów, jaktosiędziejewinnychkrajachrozwiniętych, do
póty trudno będzie mówić o zdrowej konkurencji. Tymczasem zastosowanie po
mocyegalitarnej zarównodlamałych,niezamożnych przedsiębiorstw, jaki wiel
kich koncernów, spowodowałowzmocnienie nierówności i zdusiło, aniewzmoc niło konkurencję oraz spowodowało większą jeszcze koncentrację na rynku mediów drukowanych.Trudnoteżuwierzyćw niezależność prasy, gdy korzysta ona z dośćznacznej weFrancji pomocy państwa.
Kryzys prasy drukowanej
Obserwowanyodwielu lat kryzys prasy drukowanej na całyms'wiecie,wobec zwiększającej sięroli mediów elektronicznych i Internetu, spowodował koniecz
ność poprawy sposobów dystrybucji. Jest ona bowiem kluczowa dla poprawy ogólnej sytuacji narynku mediów drukowanych. We Francjiskupia sięuwagęna zmniejszeniu ciągle zbyt wysokich kosztów dystrybucji i na obniżaniu liczby zwrotówpublikacji. W 1993 roku kosztdystrybucji wynosił 14%ceny publika
cji. Dzięki ograniczeniu ilości dépositaires (miejsc, w których zaopatrują się właściciele poszczególnych punktów sprzedaży gazet)z 2000 do 350, w okresie od 1994 do 1997rokuudział kosztów kolportażu w cenie jednego egzemplarza danego tytułu udało sięzmniejszyć do 9%. Obecnieistnieje350 dépositaires (w Niemczechjest ich 97, w Anglii 115). Następnym krokiembyła decyzjao zwięk szeniu punktów sprzedaży. Gazety sprzedawane są w sklepach, tych najbliżej domówczytelników, w supermarketach, w metrze. Wskaźnik zwrotów w 1998 roku wynosił średnio 36,9egzemplarza. Zbytdużo, żebygazety mogły obniżyć cenę. Ta część planupoprawy pozycji prasy drukowanej na rynku mediówpozo
staje we Francji wfazierealizacji i wymaga wprowadzeniadalszych zmian.
Nie sposób niewspomnieć równieżoodnotowywanymprzez medioznawców kryzysie wiarygodności prasy.Relacje między prasą, władzą i czytelnikiem są we Francji, bardziej niż gdzie indziej, zdeformowane przez podejrzenia i nieufność.
Nietolerancja między dziennikarzami i władzą powoduje, że nainstytucjach me dialnychciążą nieustającopodejrzenia, poddawane są krytyce, stawiasiępodzna kiem zapytania ich wiarygodność. Bohaterowie świata mediów: dziennikarze, wydawcy iczytelnicywydają się prowadzićindywidualnąwojnę pozycyjną, dzie
ląc jednak wspólne przeczucie, że i tak wszystko skończy się katastrofą, czyli upadkiem prasy. Niektórzy dziennikarzeciągleobarczająwiną wydawców i dy
rektorów gazet, wskazująnaichkonserwatyzm,inninawzględnąobojętnośćczy telnika.Poza tym, jakżadnidziennikarzena świecie, uważają się zaelitę, wybrań
ców, bardziej literatów niż dziennikarzy.
Dziennikarstwo we Francjipozostaje ciągle dziennikarstwemopartymnaana lizach i komentarzach, na polemikach, anie na dostarczaniu informacji. Jest to dziennikarstwo obserwacyjne, podstawową formą są kronikiikomentarze, a mniej sprawozdaniaireportaże. I tym różni się ono od faktograficznegodziennikarstwa angielskiegoi od bardziej pedagogiczno-analitycznego dziennikarstwa Niemiec6.
6 P. Alber: La Presse Française, La Documentation Française, 1998, s. 41.
Dyrektorzy prasyzaś, zwłaszcza ci z prasy wielkonakładowej, wrzucają naj częściej kamyczekdo ogródka dziennikarzom,zarzucającim, że zbyt mocno chcą
„wyprzedzać” czytelnika. Czasemskarżą się na prawo prasowe, zbyt często wstrzy mująceich informacje. Czytelnicy z kolei więcej zaufania okazują telewizji, na wet jeślipozostają wierni gazetom. Pomiędzy tymi trzemagrupami trwa bitwa, obecna sytuacja przypominatę w kinie amerykańskim sprzed 1948 roku iw pra
sie angielskiej na początku lat siedemdziesiątych.MonopolHollywood został roz
bity z jednej stronyprzez wprowadzenie w życie prawaantytrustowego i z dru giej przez pojawienie się wielu małych, niezależnych producentów. Natomiast wydawcy prasy angielskiejzrozumieli, że należy całą uwagę skupićna zaintere
sowaniach czytelnika, które zmieniająsię wsposób niewiarygodnie szybki, oraz na obniżeniu ceny gazety.
Kontrastowo różne poglądy na przyszłość gazet, niewystarczające albo nie adekwatne zainteresowanie potrzebami czytelników, specyficzne relacje zeźró
dłamiinformacji, niestety- zbyt często dwuznaczne, sprawiają, żeprasadruko
wana we Francji, codzienna i periodyczna, wydaje się niezmieniona mimo nadej ścia konkurencji.
Według wielu obserwatorów, prasa drukowana we Francji niestałasię uznaną instytucją,us'więconą,mającąswoją jasnąrację bytu, swojeprocedury, swoje cele.
I dziennikarstwo, w tych samych proporcjach,niezdołałonigdyprzekonaćFran cuzówo wiarygodności swojegodziałaniaanionieporównywalnymstatusie, jaki powinno mieć w rozwiniętym społeczeństwie demokratycznym7.
7 F. Balie: op.cit., s. 412.
Klasyfikacja rynku prasy drukowanej
Cecha wyróżniająca francuskąprasę drukowanątoprzede wszystkim obecność ogromnejliczby tytułów prasy periodycznej. O ile zjawisko zwiększanialiczby tytułów w tej grupie jest powszechne we wszystkich rozwiniętych krajach, o tyle sytuacja we Francji jestszczególnaz powodu ich wielkiego zróżnicowania te
matycznego i demasyfikacji. Francja jest dzisiaj największym konsumentem Prasy magazynowej. Najsilniej reprezentowana jest prasa specjalistyczna ipro fesjonalna: liczy 1332 tytuły, costanowi 40,9% całego nakładu prasy drukowa
nej (od 1985 do 1996roku liczba tytułóww tym sektorze wzrosła o 300). Prasa specjalistyczna dla szerokiego kręgu odbiorców ma 1040 tytułów (31,9%całe go nakładu), prasa lokalna ogólnoinformacyjna -427 tytułów (13,1% całego nakładu) i wreszcie prasa ogólnokrajowaogólnoinformacyjna - 73 tytuły (2,2%
rynku) oraz prasa bezpłatna,odnosząca corazwiększesukcesy, zawiera 386 ty tułów (dane pochodzą z 1997roku). Ten ostatni sektor dostarczał w 1997 roku 1,7 miliarda egzemplarzy,a reklamahandlowa przynosiłamu 80% dochodów istanowiła 20% całości rynku reklam w prasie francuskiej.Większość tytułów Prasy bezpłatnej należy do wydawców prasy płatnej. Dwie grupy prasowedzielą między siebie ten sektor rynku mediów:Comareg (filia grupy Havas)orazSpir CommunicationCorillon (filia grupy Ouest-France). 75% Francuzówdeklaru
je, że przegląda regularnie, a 55%,że czytaregularnie ten rodzaj prasy. Prasa magazynowa, rozrywkowa posiadała 470 tytułów w 1996roku, sportowa 120, młodzieżowa94 tytuły, prasa kobieca liczyła 87 tytułów. Dorodziny prasy dru kowanejnależy dołączyć jeszcze prasęstowarzyszeniową. Tak nazywa się we Francji rozpowszechnione bardziej niż w innych krajach rozwiniętych gazety Wydawane przez różne grupyspołeczne, mniejszości, organizacje, kluby, a nie
przez przedsiębiorstwa prasowe. W 1998 rokuistniało około 30tys. tytułów pra
sy stowarzyszeniowej8.
8 Wszystkie dane dotyczące prasy drukowanej pochodzą z książki: F. Balie: op.cit., s. 363-422.
Prasaperiodyczna
Sytuacjatygodnikówopiniotwórczych o zasięgu ogólnokrajowym, mimo cza
sem czterokrotnego wzrostu ich ceny, przedstawia się dobrze, w odróżnieniu od dzienników o tymsamymprofilu. W 1999 roku istniało 7 tytułów typu informa
cyjnego oraz 7 typu ilustracyjnego. Wśród nich: „Paris Match” (1949) - ilustro wany, „L’Express”(1953) - opiniotwórczy, „Nouvel Observateur”(1964) - opi
niotwórczy, „Le Point” (1972) - równieżopiniotwórczy,sądzisiaj prawdziwymi instytucjami. Najpoważniejszyznich, „L’Express”, ustępujemiejsca„Nouvel Ob servateur”, a „Le Point” od 1997rokustale wzmacnia swoją pozycję.Powszech
nie stosowanym sposobem przyciągającym czytelnika stały się prezenty ofero
wane przezwydawcówwraz zzakupywanym egzemplarzem. Niestety,wpływy z reklam w tejprasiezmalały od 1988 roku z 55% do 46%w 1997 roku. Dwa nowe tytułyzdobyły powodzenienarynku magazynów: „Courrier International” (1990), proponujący wybór najciekawszych artykułów z prasy zagranicznej, oraz .Marianne”.Prawie wszystkietytuły w celuzwiększenianapływureklami nowych czytelników zmieniają format izawartość.
Mimo wzrostu ceny magazynów-tygodników o tematyce ogólnoinformacyj
nej ich pozycja jest dość stabilna. Wymienić należy 7 ważnych tytułów opinio twórczych (poza „Paris Match”, który jest typowym ilustrowanym tygodni kiem,alebardzopopularnym):
1.„ParisMatch”, (1949),porównywalnyz „Time”, „Life”. Podstawowa for
ma to fotodziennikarstwo.
2. „Express” (1953), opiniotwórczy, polityczno-informacyjny.
3. „Le Nouvel Observateur”(1964), lewicowy, rywalizujez„L’Express”.
4.„LePoint”(1972), zawiera wszechstronną informację, wiadomości kultu
ralne i rozrywkę.
5. „Courrier International” (1990), opiera się na przedrukach ważnych ar tykułów zcałego świata.
6. „Le Canard Enchaîné”(1915), anarchizujący, satyryczny.
Do najpoczytniejszych miesięczników należy zaliczyć:
1. „Prima”(kobiecy).
2. „Notre temps” (rodzinny).
3. „Reader’s Digest” (wersja francuska).
4.„Modes et Travaux”(kobiecy).
5.„TopSanté”(o zdrowiu).
6. „Marie Claire” (kobiecy).
7. „Gćo”(geograficzny).
8. „Star-Club” (młodzieżowy).
9. „Capital” (ekonomiczny).
10. „Auto*moto”.
11. „Science & Vie” (naukowy).
12. „Point de Vue”(rozrywka).
Dzienniki
Prasacodzienna wkraju,wktórymsię narodziła, traci niestety znaczenie,czy telnictwo dzienników spada. Od 1946 roku z 322 tytułów pozostało 70 w roku 1999. Kryzys najbardziej dotknął prasę wydawaną w Paryżu, przeznaczoną na rynek ogólnokrajowy.
Powody kryzysu dzienników są wspólne dlacałej prasy:
• zbyt wysoka cena egzemplarza, dziennik ogólnokrajowy stał się towarem luksusowym;
■ zbytwysoka cena papieru;
• niedostatecznie dobrysystem dystrybucji;
• opórdrukarzyprzed modernizacją technologiczną;
• koszty drukuw Paryżu wyższe niż wregionach;
■ konkurencja audiowizualnych mediów na rynkureklam;
• słabość lub brak środków własnych przeznaczonych na inwestycje;
• brakzaufania do dziennikarzy;
•brak wiarywich niezależność;
■ zarzut, że prasa jest zbyt zainteresowana polityką i nie spełnia oczekiwań odbiorców.
Jeszcze większy kryzys dotknął prasę popularną, zwaną tabloidową. Wyda wanawParyżu,odniosławielki sukces w całej Francji. „Le PetitParisien”, „Fran- ce-Soir”, „Le Parisien Libéré”znacznie zmniejszyły nakłady.Ten ostatni wyprze dzał w 1975 roku największy dziennik w tym sektorze „France-Soir”. W 1986 roku zmieniłtytuł na „Le Parisien”iwprowadził wersję ogólnokrajowąpod nazwą
»Le Parisien d’Aujourd’hui”. W 1998 roku osiągnął nakład 470 tys.egzemplarzy.
Nieobecność narynku albosłaba obecność prasypopularnej sprawia, żeFrancja staje się wyjątkiemw tym sektorze narynku mediów światowych (silna pozycja
»Mirror”, „Bild Zeitung”,„USA Today”).
„LaCroix” i,X’ Humanité”, do niedawna opiniotwórcze,ważnedzienniki, prze
żywają poważny kryzys. Zwiększyły cenę, by przetrwać, ale straciłyczytelników.
Ich wpływy z reklam maleją, a ich przyszłość stoi pod znakiem zapytania. Po wielu próbach powołaniado życianowego dziennika o zasięgu ogólnokrajowym, ale tańszegoniżzakorzenionena rynku„LeFigaro”i„Le Monde”, okazało się, że te próbyniepowiodły się. Jednak, coistotne, nie brak popytu był powodem ich porażki. Te, które się pojawiały, odnotowywały duże zainteresowanie czytelni
ków. Powodem, w opinii specjalistów, jest raczej brak wystarczającointeresują cej oferty.Jak twierdził w 1992 rokuJean-Clémont Texier (współczesnyfrancu ski autor,zajmujący się naukami humanistycznymi):
„Skończy! się czas prosperity. [...]. Prasa [...] musi odwołać się do wiedzy z dziedziny zarządzania. Wydawcy muszą, tak jak przemysłowcy, mieć prawdziwą strategię finansową.
[...] Najwięksi w sektorze komunikacji są dzisiaj wielkimi przemysłowcami”’.
Obecnie na liście najważniejszych dzienników o zasięgu ogólnokrajowym znajduje się 11 gazet. Paryż jest jedyną stolicą świata, która oferuje aż taką ich ilość:
1.„LeFigaro”, najstarszy paryskidziennik (1854), zawierający kompetentną publicystykę, jestteżdostawcą informacji dladziennikarzyprowincjonalnych.
2. „Le Parisien”, wywodzi się z „Le Parisien Libéré”(1944),dzienniko za
barwieniu nacjonalistycznym, antykomunistycznym.
3. „Le Monde” (1944), pojawia się w sprzedaży wczesnym popołudniem (dziennik uniwersalny, niezależny, najbardziej renomowany. Porównywany do
„The New YorkTimes”, „Times”), elitarny. Charakteryzuje sięobiektywizmem i niezależnością polityczną.
4. „L’Equipe” (1946), dziennik sportowy obiektywny, promuje fairplay.
5. „France-Soir” (1944), pojawiasię, mimotytułu „Francja-Wieczór”, rano;
typowo informacyjny, z żywą szatą graficzną, sensacją,w przeszłości gaullistow- ski,treść emocjonalniezabarwiona,główniesłużąca rozrywce.
6. „L’Humanité” (1904), stary dziennik komunistyczny,
7. „Libération” (1973), lewicowy, od 1981 bardziej umiarkowany. Dzien nikopiniotwórczy, ogólnoinformacyjny i kulturalny.
8. „Paris-Thrf” (1946), dziennik sportowy,głownie poświęcony hippice.
9.„Les Echos” (1908), dziennik specjalistyczny, ekonomiczny,własność bry tyjskiej grupyPearson.
10. „La Croix” (1883),dziennik katolicki.
11. „La THbune” (1985), opisuje aktualne problemyekonomiczne, politycz ne, społeczne.
Zupełnieinaczej przedstawia się,w porównaniuz dziennikamiparyskimi, sy tuacja dzienników regionalnych. Największypod względem nakładudziennik we Francji, „Ouest-France”z Rennes(nakład 800 tys.egzemplarzy),oraz „Sud-Ouest”
z Bordeaux stały sięczęściami składowymiwielkich grup medialnych.Powody sukcesu tej grupydzienników są głównie ekonomiczne. Koszt „mikroinforma- cji” jest mniejszyniżinformacji ze świata iz Paryża, a koszty produkcji są znacz nie niższe na prowincji niż w stolicy. Liczne fuzje albo porozumieniaw obrębie jednego departamentu lub regionu pomiędzy tytułami pozwoliłyprzetrwaćsłab szym. Wprowadzane są przezwydawców zmianyformuły, modernizacja dru ku, umowyhandlowe na reklamy. Wszystko poto, by zdobyć nowych czytelni
ków (przede wszystkim kobiety i ludzi młodych). Powstająlicznedodatki- spor
towe, kobiece, programy TV i inne. W pejzażu Presse Quotidienne Régionale (Regionalnej Prasy Codziennej) dwie grupyprasowe - Havas i Hachette - wiodą prym, dzielącprzestrzeń kraju międzysiebie. Natomiast dwie inne: Ouest-France
’ F. Balle: op.cit., s. 403.
i Socpresse (ta ostatnia należąca do grupy Hersant) połączyły swoje siły w 1999 rokui utworzyły holding: Loire Océan Communication, kontrolowany w 53%
przez Ouest-France.Hersantkontroluje wschodnią i północno-wschodnią część Francji, natomiast Ouest-Francepółnocno-zachodniączęśćkraju. 6 min egzem plarzydziennie, 20 min czytelników prasy regionalnej, sprawiają, żestała się ona pierwszym narodowym medium, które wyprzedza we Francji nawettele wizję10.
10 Les Médias, „Cahiers Français”, nr 266, maj-czerwiec, 1994, La Documentation Française, s. 37.
Listadziennikówregionalnych(wg nakładu) przedstawia się następująco:
1. „Ouest-France”. 2. „Le Progrès” (Lyon).
3. „Sud-Ouest” (Bordeaux).
4. „La Voix du Nord” (Lille).
5. „Dauphiné Libéré” (Grenoble).
6. „NouvelleRépublique” (Tours).
7. „Nice Matin”(Nicea).
8. „L’Est Républicain” (Nancy).
9. „La Montagne” (Clermond Ferrand).
10. „Dernières Nouvelles d’Alsace”(Strasburg).
Prasa i internet
W dobie Intemetu trzeba odnotowaćrównież fakt, że we Francji prawie wszyst
kie gazetyozasięgukrajowym posiadają swoje stronyw Internecie, aliczba gazet regionalnych obecnych w tym medium stale rośnie i przekroczyła obecnie 20.
Wydawcyrozumieją,żejest to najszybszy i najtańszy sposób dystrybucji oraz że gazeta w Interneciejest komplementarną formą jej istnienia narynku mediów.
Grupy prasowe
Lista najważniejszych grup prasowych nie zmienia się,chociażposzczególne tytuły zmieniają stale swoich właścicieli. Ich cechą charakterystyczną, wyróżnia jącą je od pozostałych grup europejskich i światowych, jest fakt, że posiadają niewielkie udziały w mediach elektronicznych oraz że jest ichznaczniewięcej niż w innych krajach. WeFrancjilicznesąrównież małe grupy lub przedsiębior stwarodzinne.Todzięki nimprasa francuska utrzymuje stosunkowo wysokąja
kość iróżnorodność. Największe grupyprasowe (czyli zespoły tytułów mających jedno, wspólne źródłofinansowania) to:
1. Groupe Hachette.
2. GroupeHersant.
3. Les Editions Mondiales.
4. Groupe Ouest-France.
5. CEP Communication.
6. Prisma Presse.
7. Editons Philippe Amaury (rodzinna).
8. Filipacchi (filiaHachette).
9. BayardPresse (katolicka).
10. Groupe Sud-Ouest.
11. HavasPublication.
Wobecspadkuzainteresowania czytelników prasą drukowaną, zwłaszcza in formacyjną, obserwujesię wyraźne dwietendencjew procesie koncentracji me diów.Jedna znichtonapływ obcego kapitału. Tu prymwiodą trzy grupy:
1. Pearson (angielska).
2. Bertelsman (niemiecka).
3. Emap (angielska).
Druga tendencja to wzmacnianie obecności wielkich firm przemysłowych i handlowych na rynkumediów:
1. Pathé (Libération)-pierwszy niezależny producent filmów w Europie, or
ganizator sal kinowych, nadawca telewizjikablowej.
2. LVMH - lider na rynku marektowarów luksusowych: perfum, biżuterii, win, etc.
3. Dassault - przemysł wojskowy.
4. Pinault (Le Point)-zaczynał od handlu drzewem, dzisiaj jest potentatem m.in. na rynku księgarskim (FNAC - największa francuska sieć księgarń), wie- kichdomów towarowych i dystrybutorem słynnych firm, takich jak Gucci,Ives Saint Laurent.
Podsumowanie
Do wyróżniającychcech prasy francuskiej zaliczyć można następujące ele menty:
• organy informacyjneto prasacodzienna i tygodniki;
• ciągły rozwój periodyków, Francja jest największymna świeciekonsumen
tem prasy magazynowej;
• wysoki wskaźnik czytelnictwa periodyków: ponad 1300 egz. na 1000 miesz
kańców;
• istnienie ponad 100 magazynów sportowych;
• istnienie mocnej podgrupy, którą stanowią publikacjetelewizyjno-radiowe;
■ duża liczba czasopism dla kobiet (ponad 80);
• nowe zjawisko tzw.prasy ulicznej;
• znikanie z rynku, na korzyść prasy periodycznej, dzienników ogólnoinfor macyjnych oraz olbrzymia ichróżnorodność i demasyfikacja.
Media elektroniczne
Po roku 1980pejzażmediów elektronicznych uległzmianie. Stało się tak dzięki zniesieniu monopolu państwa i dopuszczeniu, na wzór amerykański, komercyj-
nego radia i telewizji. Wprowadzono telewizję kablową i satelitarną. Nastąpiła ekspansjarozrywki wtelewizji i radiu, ale przede wszystkim wielkieznaczenie miaładecentralizacjai powołaniedo życia instytucji, którejzadaniem jest wszelka regulacja na rynku mediów elektronicznych - Conseil Supérieurdel’Audiovisuel (CSA), a głównie oddzielenie radiaitelewizji odwpływów państwa.
Radio
Dolatosiemdziesiątych działało we Francji 12stacji radiowych. Obecnie jest ich ponad 1500. Istnieje też około 400stacji stowarzyszeniowych, które nie są nastawione na zyski, utrzymująsię dzięki pracy wolontariuszy i udziałowi słucha czy, a ichcelemjestsłużenie małej społecznościlub niewielkim grupom w mia
stach i wsiach. Zasięg stacji lokalnych niemożeprzekraczać promienia 30km.
Radia komercyjne dzielą sięna4 kategorie:
1.Stacje lokalne, niezależne.
2. Stacje lokalne, afiliowane przy wielkich sieciach radiowych.
3. Stacje ogólnokrajowe, tematyczne.
4. Stacje ogólnokrajowe, ogólnoinformacyjne.
Do prywatnych,najpopularniejszych stacji zaliczasię:
1. RTL- uniwersalne.
2. Europe 1 - uniwersalne.
3. RMC - uniwersalne.
4. Europe 2- tematyczne,muzyka.
5. NRJ- tematyczne,muzyka.
6. Nostalgie- tematyczne, muzyka.
7. F unRadio - tematyczne,rozrywka,muzyka.
Radia publicznez kolei to instytucja Radio France, w skład której wchodzą:
1.France Inter- uniwersalne.
2. FranceMusique.
3. France Culture.
4.FranceInfo - informacje całą dobę.
5. RFI -dlazagranicy, w wielu językach.
6. RFO - dlaterytoriówzamorskich Francji.
Radio publiczne jest subwencjonowane przez państwo. Mimostarań o zdoby cie nowych,zwłaszcza młodychsłuchaczy, sytuacjaekonomiczna radia jest słaba zpowodu niedoinwestowania w tym sektorze,znikome, jaknapotrzeby finanso
we, są również wpływy z reklam.
Telewizja
Do końca lat siedemdziesiątych telewizja we Francjibyła całkowicie uzależ niona od państwa. Dopiero ustawa z7 lipca 1974 roku otworzyła drogędo prawdzi
wego pluralizmu w tymsektorze, tym samymtelewizjafrancuska weszła w erę konkurencji.Ustawa powołała dożycia 7 spółek pod zarządem premiera, których kapitał należał w całości do państwa:
1.RadioFrance.
2. TélévisionFrançaise1 (TF1).
3. A2.
4. FR3.
5. SFP(SociétéFrançaise de productionet de création audiovisuelle).
6. INA(Institut National de l’audiovisuel).
7. TDF (Télédiffusion de France).
W 1986 roku zlikwidowano monopol państwa i wprowadzono CNCI- Com mission Nationale de la Communication et des Libértés. Komisja tama misję gwa ranta dostępu wszystkich obywateli do środków komunikacji. Magwarantować wolność instalacjiurządzeń, icheksploatacji oraz wspólny dostępdlaużytkowni ków. Działalność tej instytucji dotyczy wyłącznie mediów prywatnych. Przeło
mem w historii mediówelektronicznych stała się prywatyzacja TF1 w roku 1987.
Ustawa z 17 stycznia 1986roku powołała do życia CSA (Conseil Supérieur de l’Audiovisuel), ciało mająceza cel zagwarantowanie wolności komunikacji audiowi zualnej we Francji. Mianuje ono prezesów radia i telewizji publicznych, wydaje pozwolenia na działalność stacji telewizyjnych iradiowych lokalnych i krajo wych, stacjomnadającymdrogą kablową i satelitarną, zarządza i przyznaję czę
stotliwości radiowe itelewizyjne,czuwa nad zapewnieniempluralizmupolitycznego i związkowegow poszczególnych stacjach radiowychi telewizyjnych, organizuje telewizyjne kampanie wyborcze, czuwanad przestrzeganiem przez wszystkich nadawców obowiązującego prawa.
Obecnie istnieją następującestacje publiczne:
1. France2 (1964) - ogólnotematyczna.
2. France3 (1973) - ogólnotematyczna, regionalna.
3. La Cinqième (1994) - 61%udziału państwa, edukacyjna.
4. ARTE (1993) -kultura,50% Francja i 50% Deuchland TV.
5. RFO1 (1964) -dlaDOM i TOM (terytoriów zamorskich) powtórki innych programów publicznych orazprodukcja lokalna.
6. RFO2 - dlaDOMi TOM, powtórki La Cinqième iARTE.
Największe stacjeprywatne to:
1. TF1 - ogólnotematyczna.
2. CanalPlus - ogólnotematyczna, kino, sport,muzyka.
3. M6 - ogólnotematyczna.
4. TV5 - stacja międzynarodowa, współpraca i wymiana programów prywat nychi publicznych stacji Francji, Belgii, Szwajcarii i Quebeku oraz francuskoję
zycznej Afryki, szeroko finansowanaprzez rządy tychkrajów.
Platformy cyfroweFrancji to:
1. CanalSatellite (1996) - pierwszy w Europie operator cyfrowy.
2. TPS (1996).
3. ABsat".
11 Wszystkie dane dotyczące telewizji i radia we Francji pochodzą z książki: B. Gołka: op.cit., s. 162-171.
Mimo że telewizje prywatnezdobyły ogromną przewagę narynku, telewizja publiczna odgrywaważną rolę kulturotwórczą, informacyjną i edukacyjną. W dzie
dzinie programówkulturalnychma najwyższywskaźnik w Europie: ponad 21%
czasu antenowego. Stosunkowo mało jest programów będącychtowarem ekspor
towym, pod tym względem rynek niemiecki i angielski są znacznie bardziejak
tywne.Źródłem dochodówtelewizji publicznej jest abonamenti reklama.Obser wuje się we Francjizjawiskoregionalizacji telewizji, gdyżpowstaje wiele progra
mów i nawet stacji telewizyjnych przeznaczonych wyłącznie dla określonego obszarugeograficznego.Przykłademmoże być rozwójtelewizji publicznej Fran- ce3 Regions oraz nadająca w Bretanii (choćnie tylko dla niej, kanałjest bowiem dostępny dla wszystkich zainteresowanych kulturą celtycką od września 2000 roku) stacjaTVBreizh. Cechą charakterystyczną telewizjifrancuskiej jest odcho dzenie poszczególnych stacji od systemu oferty ogólnotematycznej, podczas gdy przybywa corazwięcej kanałówtematycznych.
Bibliografia
AlbertP.: LaPresseFrançaise,laDocumentationFrançaise, 1998.
Balle E: Médias et sociétés, Montchrestien,2000.
BertrandC.-J.: LesmédiasenFrance:situationactuelle (w:) Médias, introductionà la presse, la radio, etla télévision, Ellipses, 1995.
Cluzel J.: PresseetDémocratie, Librairiegénéralededroitetde jurisprudence,EJA, 1997.
Folder informacyjnyOuest-France,wydany przez Groupe Ouest-France, Rennes 2001.
Golka B.: System medialnyFrancji, Elipsa, Warszawa 2001.
Les Médias, Cahiers Français,nr266,maj-czerwiec, 1994,LaDocumentation Française.
