Wykorzystanie wyników egzaminu klas trzecich gimnazjum (część matematyczno - przyrodnicza) w planowaniu i podnoszeniu jakości pracy nauczyciela.
Na konferencji Stowarzyszenia Nauczycieli Matematyki w Łowiczu uczestniczyłam w bardzo interesujących zajęciach pana Grzegorza Janochy, który poprowadził warsztat pt.
"Statystyka w ewaluacji osiągnięć ucznia". Wykłady te skłoniły mnie do przemyśleń i po powrocie do pracy zachęciłam swoich uczniów, aby opracowali wyniki próbnego egzaminu matematyczno - przyrodniczego w postaci diagramów pudełkowych. Opis tego rodzaju opracowania znajduje się w podręczniku dla klasy trzeciej gimnazjum „Matematyka 2001”..
Analiza diagramów pudełkowych poszczególnych klas pozwoliła mi porównać klasy zarówno pod względem rozwiązywania zadań zamkniętych i otwartych, jak i pod względem tego jak plasują się one w różnych obszarach oraz ułatwiła odpowiadanie na pytania uczniów:
Jak wypadłem na tle klasy, szkoły?
Czy mój rezultat to wynik typowy w klasie, w szkole?
Na co mam zwrócić uwagę, aby poprawić swoją pozycję w klasie pod względem wyników egzaminu?
Czy warto dawać ściągać? - bo przecież mogę stracić swoją pozycję na tle grupy, a moje miejsce zajmie ten, kto pracował niesamodzielnie i uzyskał lepszy wynik
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH I GIMNAZJÓW
W szkole uczniowie kształcą swoje umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy, aby w ten sposób lepiej przygotować się do pracy w warunkach współczesnego świata.
Nauczyciele stwarzają uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:
1) Planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, przyjmowania za nią coraz większej odpowiedzialności;
2) Skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i uwzględniania poglądów innych ludzi, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, przygotowania do publicznych wystąpień;
3) Efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm;
4) Rozwiązywania problemów w sposób twórczy;
5) Poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną;
6) Wykorzystywania zdobytej wiedzy teoretycznej w praktyce oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków;
7) Rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań;
8) Przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Egzamin bada cztery z ośmiu wymienionych umiejętności. Zestaw egzaminacyjny dotyczący przedmiotów matematyczno - przyrodniczych przeznaczony jest do sprawdzenia zakresu opanowania przez uczniów klas trzecich gimnazjum umiejętności i wiadomości opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych, spójnych z ww. podstawą programową.
Sprawdza on umiejętności i wiadomości opisane w następujących obszarach standardów egzaminacyjnych:
1) Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno - przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu;
2) Wyszukiwanie i stosowanie informacji;
3) Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności zaś przyczynowo- skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych;
4) Wykorzystanie zdobytej wiedzy zintegrowanej i umiejętności do rozwiązywania problemów.
Analiza ogólnopolskich wyników sprawdzianów klas 6. i egzaminów klas III gimnazjum jednoznacznie ukazuje bardzo słabe rezultaty uczniów w zakresie wykorzystania w praktyce zdobytej przez nich wiedzy oraz rozumienia tekstu.
Również polscy uczniowie objęci badaniami PISA (Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD) uzyskują niskie wyniki. Celem tego programu jest prowadzenie testów, które mierzą poziom wiedzy uczniów i ich umiejętności w dziedzinach mających znaczenie dla ich dalszej drogi życiowej.
Testy takie przeprowadzane są co 3 lata, wśród młodzieży 15-letniej. Jest to wiek, w którym w większości krajów OECD kończy się nauczanie obowiązkowe.
Musimy zdawać sobie sprawę, że jednym z czynników, który wpływa na te wyniki badań, jest wkład pracy nauczycieli, w tym realizacja założeń reformy oświatowej.
Zadajmy sobie pytanie:
Jakie umiejętności należy kształtować, aby uczniowie dobrze napisali egzamin?
Przyjrzyjmy się naszym wynikom:
Procenty wyrażają stosunek ilości zdobytych punktów do maksymalnej wartości, która była możliwa do uzyskania.
III a III b III c III d Szkoła
Obszar 1 46% 55% 60% 51% 53%
Obszar 2 66% 69% 79% 75% 72%
Obszar 3 56% 58% 66% 62% 60%
Obszar 4 15% 23% 32% 27% 24%
Analiza standardów wykazała, że również i u nas najgorzej wypada wykorzystywanie przez uczniów zdobytej wiedzy do rozwiązywania problemów (4) oraz umiejętne wykorzystanie terminów, pojęć i procedur niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu (1).
Przyjrzyjmy się obszarowi 1.
Były to zadania, w których uczeń musiał:
Obliczyć różnicę czasu miejscowego
Obliczyć masę soli po odparowaniu wody
Obliczyć pola figur i je porównać
Obliczyć, jakim procentem jednej liczby jest druga liczba
Nazwać rodzaje zależności między organizmami
Znać gatunki ryb
Wykonać obliczenia praktyczne z zastosowaniem skali
Wymienić witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Obliczyć średnią prędkość, zamieniając jednostki
To właśnie w tym obszarze widać jak ważna jest korelacja przedmiotowa. Matematyka jest narzędziem, które uczeń powinien wykorzystywać zarówno do obliczeń chemicznych, jak i fizycznych i geograficznych.
Wniosek:
Uzgodnijmy treści przedmiotowe w zakresie:
- Rozwiązywania zadań o stężeniach procentowych (matematyka, chemia - jakie metody?);
- Skali, podobieństwa figur (matematyka, geografia - jak uczymy?);
- Przeliczania jednostek, obliczania prędkości, drogi i czasu (matematyka, fizyka);
A ucząc, podpowiadajmy uczniom skojarzenia, np. odnośnie gatunków ryb – „Ulubionego węgorza łowimy i w morzu, i w jeziorze, a więc…???”.
Bardzo słabe wyniki uzyskane w obszarze czwartym dotyczyły w tym roku zadań z matematyki i chemii.
Nasi uczniowie znają wzory, posiadają wiedzę, ale nie potrafią wykorzystać jej w zadaniach problemowych, w których ważne jest samodzielne myślenie.
Zadanie o latawcu, jak policzyć jego pole? - „Pamiętajcie dzieci, że latawiec każdy poleci! I ten w kształcie kwadratu i rombu! Zawsze konstruując latawiec, zbijamy dwie prostopadłe listewki.
Również w ten sam sposób możemy policzyć powierzchnię latawca, jeśli znamy długość listewek.
A może zrobimy latawiec na technice?”.
Gdy rozwiązujemy zadania na obliczanie pól czy objętości, niech to będą zawsze zadania z kontekstem praktycznym.
Należy uczyć różnych metod rozwiązywania zadań otwartych.
A jak wykształcić w uczniach tę umiejętność na lekcjach chemii, fizyki, geografii czy biologii?
Na pewno dobrą metodą jest wprowadzanie prac projektowych, które mogą być mniej lub bardziej obszerne, ale które będą długoterminowe i wymagające od ucznia samodzielnego rozwiązywania problemów. A może przygotujemy tematy takich prac w zespole matematyczno - przyrodniczym?
Bardzo dokładnie powinniśmy omówić z uczniami zadania z tego obszaru.
Rezultat powinien być taki, aby po powtórnym rozwiązaniu tego samego zadania, wyniki poprawiły się o 50%, (tzn. właśnie w naszej klasie, o ile punktów?).
Jak jeszcze możemy pomóc naszym uczniom, żeby lepiej napisali egzamin?
Po sprawdzeniu prac egzaminacyjnych naszych uczniów oraz na podstawie wniosków, które przekazują egzaminatorzy z OKE, można wskazać 7 ważnych czynników, które powinny być spełnione, aby poprawiły się wyniki egzaminów:
1) Uczmy strategii rozwiązywania zadań zamkniętych, uczeń ma na przykład odrzucić błędne odpowiedzi, nie może testów rozwiązywać tak jak zadań otwartych.
2) Uczeń musi dobrze gospodarować czasem, a więc prawidłowo wyznaczajmy czas potrzebny do rozwiązania klasówki i nie przedłużajmy go!
3) Uczeń musi być zdecydowany, jego decyzje muszą być przemyślane, nie ma możliwości wielokrotnego poprawiania.
4) Uczeń musi pracować samodzielnie, sprzyjajmy temu w szkole, na klasówkach zaś bądźmy rygorystyczni!
5) Uczeń musi wykonać polecenie zgodnie z instrukcją oraz ocenić sensowność swojego wyniku.
6) Odpowiedź trzeba zapisać w odpowiednim miejscu, tam, gdzie jest ono wyznaczone.
7) Estetyka i czytelność pracy to też ważny element, zwracajmy na to uwagę w codziennej pracy z uczniami.
Analiza diagramów pudełkowych dla poszczególnych klas pozwoli porównać klasy w różnych obszarach oraz ułatwi odpowiadanie na pytania uczniów:
- Jak wypadłem na tle klasy, szkoły?
- Czy mój rezultat to wynik typowy w klasie, w szkole?
- Na co mam zwrócić uwagę, aby zająć lepszą pozycję w klasie pod względem wyników egzaminu?
Do tego opracowania wykorzystałam prace:
1. Grzegorz Janocha, Warsztaty - Statystyka w ewaluacji osiągnięć ucznia (przeprowadzone w czasie konferencji Nauczycieli Matematyki), Łowicz 2004
2. Anna Dubiecka, Prezentacja w ramach I Kongresu Edukacyjnego w 2004 r., Warszawa 2004 3. Krystyna Dałek, Artykuł na temat badań PISA, [w:] Gazetka dla nauczyciela zamieszczona na stronach www.wsip.com.pl
