Rozdział 5
5. 1. Zwalczanie chorób zakaźnych w krajach partnerskich projektu EuroPHEN - raport
porównawczy
Nicola E. Moran, Adrienne Hunt
Słowa klucze: choroby zakaźne, kwarantanna, przymusowa terapia, prawa człowieka, Europa, etyka
5. 1. 1. Wstęp
Zwalczanie chorób zakaźnych' może pociągać za sobą konieczność zastoso
wania działań naruszających swobody i prawa jednostki lub określonej grupy ludzi w celu ochrony szerszego interesu publicznego. Jeżeli osoby, u których stwierdzono lub podejrzewa się chorobę zakaźną, odmawiają współpracy i nie wykonują poleceń pracowników ochrony zdrowia, możliwejest zastosowanie wobec nich działań ograniczających swobodę osobistą, w tym przymusowego ograniczenia wolności oraz/lub izolacji w szpitalu/instytucji ochrony zdrowia, przymusowych badań laboratoryjnych, badań lekarskich, a w skrajnych przy padkach przymusowej terapii. Ten ostatni środek jest dopuszczalny w połowie krajów partnerskich projektu EuroPHEN. Jest także możliwe, że wobec osób zdrowych, które miały kontakt z osobami, u którychpodejrzewa się lub stwier dzono chorobę zakaźną („kontakt”), można zastosować takie działania, jak przymusowa kwarantannalub badanie lekarskie. Tego rodzaju kroki mają cha
rakter zdecydowaniekontrowersyjny i związane są ściślez zagadnieniem zrów
noważenia interesu prywatnego i interesu społecznego.Rothsteinw następujący sposóbwyjaśnia ten dylemat: „Decyzja co do właściwego poziomu interwencji
1 W niniejszej pracy termin„choroba zakaźna” odnosi siędo określonychzakaźnych stanów chorobowych uznanych za zagrożenie dla zdrowia publicznego ijako takie podlegających obo
wiązkowi zgłoszenia. Chorobyniepodlegające obowiązkowi zgłoszenia, jakna przykład przezię bienie, nie są więc przedmiotem niniejszego raportu.
192 Zdrowie publiczne w krajach europejskich- wybranezagadnienia etyczne
w zakresie zdrowia publicznego wymaga trudnego zrównoważenia względów naukowych, społecznych, politycznych i gospodarczych. Jeżeli kroki w zakresie zdrowia publicznego mają szeroki zakres i są rygorystycznie stosowane, roz
przestrzenianie się infekcji zostaje silnieograniczone, lecz taki sam los spotyka poparcie społeczne. Jeżeli z kolei podjęte kroki zawierają sporo wyjątków i są wdrażane elastycznie, poparcie społeczne dla nich rośnie, jednak choroba roz
przestrzenia się łatwiej. Dlatego określenie poziomu społecznej dopuszczalności możliwych strategii działania stanowi integralną część procesu podejmowania decyzji w zakresie zdrowiapublicznego”2.
2 Rothstein M. A.(2004), Are Traditional PublicHealth Strategies Consistent withContempo raryAmerican Values?,Temple Law Review, vol. 77, s. 176.
3 Więcej informacji natematkrajowychprzepisów dotyczących zwalczania chorób zakaźnych w Europie można znaleźćw bazie danych 1RIDE (InventoryofResources forInfectious Diseases in Europe) dostępnej onlinepodadresem:URL: http: //iride.cineca.org/
4 Więcej informacji na temat międzynarodowegoprawodawstwa w zakresie zwalczaniachorób zakaźnych możnaznaleźć pod hasłem International Health Regulations (międzynarodowe przepisy zdrowotne)Światowej Organizacji Zdrowia i jej Światowego Zgromadzenia Zdrowia (World He
alth Assembly) dostępnej onlinepod adresem: http://www.who.int/csr/ihr/en/
Omówienie proponowanych nowych międzynarodowych przepisów zdrowotnych znajduje się także w: Nicoll A., JonesJ., AavitslandP., Giesecke J.(2005), Proposednew International Health Regulations, Editorial in the BMJ,330, s.321-322 (12 February 2005).
Niniejszy rozdział koncentruje się na zagadnieniach przymusowego ograni czenia wolności, izolacji oraz kwarantanny, a także przymusowych badań labo ratoryjnych, badań lekarskich i terapii u osób z chorobą zakaźną w krajachpart nerskich projektu EuroPHEN.Tabela 1 zawiera przegląd kroków, które, zgodnie z prawem, można zastosować w poszczególnych krajach. Rozdział kończysię krótką analizązgodności prawodawstwa dotyczącego zwalczaniachorób zakaź nych zkonwencjąo ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Rady Europy oraz Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych (ICCPR) Wysokiej Komisji ONZ do spraw Praw Człowieka (UNHCHR). Roz
działtennie zawiera pełnej dokumentacji prawodawstwazwiązanegozchorobami zakaźnymi w krajach partnerskich3, nie zawiera także analizyprawodawstwa mię
dzynarodowego dotyczącego zwalczania chorób zakaźnych4. Koncentruje się ra czej na pewnych podobieństwach i różnicach w zakresieprawa i polityki, ilustruje także, w jaki sposób różne kraje europejskiepróbują pogodzić interesy i swobody prywatne jednostek zinteresemspołecznym, mając nawzględzieochronę zdrowia publicznego.
Zwalczanie chorób zakaźnychwkrajach partnerskich projektu EuroPHEN... 193
Tabela 1. Przegląd legalności przymusowego ograniczeniawolności, izolacji,kwarantanny, ograniczeńzatrudnienia, badań laboratoryjnych, badań lekarskich iterapii wkrajach
partnerskich projektu EuroPHEN, naktórych temat informacje są dostępne
Przymusowe ograniczenie
wolności
Przymusowa izolacjai / kwarantanna
Ograniczenie zatrudnienia
Przymusowe badania labo
ratoryjne i / badania le
karskie
Przymusowa terapia
Austria y/ V yj X* X*
Belgia yj - - yj
Dania
<♦*
y/ yj y/ yjFinlan dia
y/ yj y/ ■V yl
Niemcy y/ y/ X
Irlandia y/ yl yj •
Wiochy y/ y/ - y/ yj
Holan dia
yj y/
- yl X
Polska y/ yj yj yl
Szwecja y/” yj - yj X
Wielka Bryta nia
r yl yj yj X
Legenda:
yjzgodnez prawem Xniezgodne zprawem - brak informacji
’ dotyczy tylko gruźlicy (TB)
" krok może egzekwować policja nieinwazyjne
niejasne/nieokreślone
5.1.2. Przymusowe ograniczenie wolności, izolacja, kwaran
tanna i ograniczenia w miejscu pracy i w szkolnictwie
5.1.2.1. Przymusowe ograniczenie wolności, izolacja i kwarantanna
Osobycierpiące na chorobę zakaźną lub uktórych podejrzewa się taką cho robę mogą zostaćpoddane przymusowemu ograniczeniu wolności, izolacji oraz kwarantannie we wszystkich badanych krajach, a to w Austrii, Belgii, Danii,
194 Zdrowie publiczne w krajach europejskich - wybrane zagadnieniaetyczne
Finlandii, Niemczech, Irlandii, Włoszech, Holandii, Polsce, Szwecji oraz w Wielkiej Brytanii. Istnieją jednak pewneznaczące różnicepomiędzy prawo dawstwem obowiązującym wkażdym z tych krajów.
Fińska5 ustawa o chorobach zakaźnych z 1986 roku zezwala na „odizolowa nie osób, uktórych stwierdzono lub podejrzewa sięogólnie niebezpieczną cho
robę zakaźną, w instytucji opieki zdrowotnej, jeżeli zachodzi uzasadnione wy sokie ryzykorozprzestrzenienia tej choroby wprzypadku, gdyinne kroki nie za pobiegłyby takiemu rozprzestrzenianiuoraz jeżeli dana osoba nie może lub nie chce poddaćsię innymśrodkom koniecznym do zapobieżenia rozprzestrzeniania się tej choroby”6. Osoby fizyczne mogąpodlegać przymusowej izolacji maksy malnie przez okres dwóch miesięcy (okres ten można przedłużyć jeszcze mak
symalnie o trzy miesiące). Decyzję tę podejmuje samorządowa rada zdrowia, lecz w przypadkach nagłych może zostać podjęta przez głównego lekarza ośrodka zdrowia pierwszej instancji7 *. Osoby,wobec których zastosowano przy
musowąizolację, mają prawo do odwołania się od tejdecyzji. Ponadto fińskie regionalne wydziały opieki zdrowotnej mogą nakazać izolację mieszkańców i domówopieki oraz/lubnakazać zamknięcie ośrodkówopieki dziennejoraz in
stytucjiedukacyjnych, jeżelitakiedziałanie jest uznane za koniecznew celu za- pobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej uznanej za niebezpieczną . Osoby oraz instytucje, które nie przestrzegają tychprzepisów, mogą zostać ska zane na grzywnęlub nakarę więzieniaw maksymalnym wymiarzesześciu mie
sięcy9.
5 Informacjenatemat przepisówobowiązujących wFinlandiipodano za ustawąochorobach zakaźnych z 1986 rokuoraz dekretem o chorobach zakaźnych z 1986 roku: ustawa ochorobach zakaźnych (25 lipca 1986/583) [Finlandia], Nieoficjalny przekład 1.04.1996; dekret ochorobach zakaźnych(31października1986/786) [Finlandia],Nieoficjalny przekład 1.04.1996.
6Ibidem, paragraf17.
7 Ibidem, paragraf18.
* Ibidem, paragraf14.
’ Ibidem,paragraf37.
10 O ile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Szwecji podano za: Munthe C. (2003),Communicable DiseaseContro! (CDC) in Sweden. Prezentacja na spotkaniu projektu EuroPHEN, Barcelona, 6-9 listopada 2003 roku.
Zgodnie ze szwedzką10 ustawą ozwalczaniuchoróbzakaźnych (SFS)z roku 1988, osoby cierpiące nachorobę zakaźną, sklasyfikowaną jako „niebezpieczna dla społeczeństwa”(CD-DTS), mogą zostać przymusowo zatrzymane w szpitalu na okres maksymalnie siedmiu dni oraz odizolowane nawstępny okres- mak
symalnie trzech miesięcy. Po nim możenastąpić przedłużenie na okres maksy
malnie do sześciu miesięcy, jeżeli osoby nie chcą dobrowolnie zastosować się do środków mających naceluograniczenie rozprzestrzeniania się choroby. Cho
ciaż na przymusową izolację musi wyrazić zgodę sąd, krok ten może zostać podjęty bezzwłocznie w przypadku „bezpośredniego zagrożenia”. Na żądanie, pomocy we wdrażaniu przepisów mających na celu zwalczanie chorób zakaź
Zwalczanie chorób zakaźnych wkrajachpartnerskich projektuEuroPHEN... 195
nych może udzielić policja. W Danii" każdy powiat ma własną „epidemikom- mision” - komisję do spraw epidemiologicznych1112. Te komisje mogą wyrazić zgodę na przymusową izolacjęw domu lub wszpitalu każdego,u kogo stwier dzono lub podejrzewa się „niebezpieczną” chorobęzakaźną, lub kogoś, kto jest nosicielem„innej” choroby zakaźnej13. Podobniejak w Szwecji, także w Danii policja może wymusić izolację chorego14.
11 O ile niezaznaczono inaczej,informacjena tematprzepisówobowiązujących wDanii poda
no za: Holm S. (2003), Communicable Disease Control - Denmark. Raport dla projektu Eu roPHEN.
12W skład tych komisjiwchodzą komendant policji,lekarz zdrowia publicznego,weterynarz, przedstawicielKomisjiCeł i Podatków (odpowiedzialnej zakontrolęgraniczną) oraz trzech człon ków mianowanych przezlokalne władze samorządowe(zob. Holm, op.cit., przypis 11).
13Lovom foranstaltninger mod smitsomme sygdomme, DSK15015 af 29. marts 1994, paragraf 6.1.
N Ibidem, paragraf 5.2.
15 Oile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Holandii podano za: Verweij M. (2004), Communicable disese legislation in the Netherlands before and after2003: ThereandBack Again? Raport sporządzony dla potrzeb projektu EuroPHEN.
16 O ile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Polsce podano za: Czabanowska K., Włodarczyk C. (2003),Report on the Epidemiological Risk of Severe Acute RespiratorySyndrome (SARS) in Poland. Artykuł iprezentacja wygłoszona na spotkaniu projektu EuroPHEN,Barcelona, 6-9 listopada 2003 roku.
W Holandii15 przepisy ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnychuległy zmia
nie w 1998 roku i zostały poprawione w roku 2004. Ustawazroku 1998 („In- fectieziektenwet”) ustaliła jasnegranice interwencji państwowej i wprowadziła przejrzyste zabezpieczenia prawne. Zgodnie z nowymi przepisami, burmistrz, działając na podstawie informacji z lokalnego ośrodka zdrowia, może zalecić, by osobycierpiące na pewnechoroby zostały przymusowo izolowane wszpita
lu, apotem poddaneobowiązkowym badaniom lekarskim. Jednak tego rodzaju izolację można nakazać jedynie w przypadku bezpośredniego zagrożenia w sytuacji, wktórej inne kroki nie byłyby skuteczne. Ustawa z roku 1998 wy magała, by burmistrz wyznaczył prawnego reprezentanta osoby w ten sposób odizolowanej oraz gwarantowałaocenę decyzji burmistrzaprzez sąd. Przepisy zmieniono po raz kolejny w 2004 roku w następstwie zaniepokojeniaspowodo
wanego epidemią SARS oraz obawami przed bioterroryzmem. Wskutek tego prawne zabezpieczenia nie majązastosowania w przypadkach działań, których celem jest zwalczanie chorób zakaźnych o wysokiej śmiertelności. Zmienione przepisy prawa nadały także burmistrzom prawo do izolowania ludzi w ich własnych domach oraz do izolowania grup ludzi w oznaczonych budynkach.
W razie konieczności osoby te mogą także zostać objęte opieką medyczną bez ich zgody. Osoby, wobec których można zastosować takie środki, to te, uktórych podejrzewa się lub stwierdzono konkretne choroby zakaźne oraz oso
by, z którymi się kontaktowały.
Zgodnie z polską16 ustawąochorobach zakaźnychi zakażeniach z 2001 ro
ku, wszyscy mieszkańcy kraju oraz wszystkie osoby przybywające z zagranicy
196 Zdrowie publiczne w krajach europejskich- wybrane zagadnienia etyczne
mogą zostać poddane obowiązkowej hospitalizacji, izolacji oraz kwarantannie w sytuacji, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, iż cierpią na pewnechoroby zakaźne.Osoby,któremiały kontakt z chorymi, obowiązywać mogą ogranicze nia w poruszaniu się. Osoby mogą wyrazić zgodę na te obowiązkowe kroki, podpisującformularz zgody. Osoby, które zostały zatrzymane lub odizolowane przymusowo, mają prawodo sądowej kontroli prawomocności wszelkich decy
zji ograniczających ich swobodę. Przyczynypodjęciatakich decyzji należy tak że wyjaśnić krewnym pacjentów i musząone zostać odnotowane w historiach choroby.
W Wielkiej Brytanii17 ustawa o zdrowiu publicznym i zwalczaniu chorób z roku 1984 zezwala na przewiezienie do szpitala oraz ograniczenie wolności osobistej osób z chorobą zakaźną. Zgodnie z przepisami ustawy, samorząd lo kalny może wystąpić do sądu z wnioskiem o umieszczenie stwarzającej ryzyko osoby w szpitalu, jeżeli właściwe środki zapobiegawcze przeciwko rozprze
strzenianiu się choroby nie mogą zostać podjęte lub nie zostały podjęte18.
W szpitalu można zastosować przepis z paragrafu 38 w celu zatrzymania pa cjenta w szpitalu na okres taki,jaki uznany zostanie za konieczny, jeżeli nie można zastosować równie skutecznychśrodkówzapobiegawczych w przypadku wypisaniapacjenta19. Jednak ograniczenie wolności oraz izolacja są trudne do zastosowaniaw praktyce. Zgodniezpostanowieniami ustawy, wobecpacjentów nie można stosować przymusu fizycznego, więc nie można ich fizycznie za trzymać, jeżelizechcą wyjść ze szpitala i potencjalnie dalej rozprzestrzeniać in
fekcję. Chociaż policja może dostarczyć pacjentaz powrotem do szpitala, nie można nikogo zmusić dopozostania w nim. Należy zauważyć, żew odróżnieniu od innych krajów, które ograniczająswobodę obywateli bez wcześniejszej decy
zji sądu, w Wielkiej Brytanii decyzja sądujest wymagana przed podjęciem czynności zmierzających do ograniczenia wszelkichswobód obywatelskich.
17 O ile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Wielkiej Brytanii podano za: Moran N., Richardson E. (2003),CommunicableDisease Management in the United Kingdom with Special Reference to the Global SARSOutbreak in 2003. Prezentacjai arty
kuł zaprezentowanyna spotkaniu projektuEuroPHEN,Barcelona, 6-9 listopada 2003 roku.
11Ustawa o zdrowiu publicznymi zwalczaniuchoróbz1984 roku, paragraf 37(1).
19 Ibidem, paragraf 38 (1)(2).
20 Ibidem, paragraf47.
Ponadto w Wielkiej Brytanii osoby mieszkające razem,u których zdiagno- zowano lub podejrzewa się chorobę zakaźną, mogą także podlegać przymuso wemutymczasowemu przekwaterowaniu do schroniska lub innego miejsca za
mieszkaniawyznaczonego przez samorząd lokalny. Ponadto ustawa o pomocy krajowej z roku 1948zezwala nausunięcie mieszkańcówzich własnych domów i przyjęcie ich do szpitala lub podobnej instytucji, jeżeli „osoba cierpiąca na poważną chorobę przewlekłą lub w podeszłym wieku, zniedołężniała lub fi
zycznie upośledzona, przebywa w niehigienicznych warunkach”20. Chodzi o możliwość przekwaterowania ludzi, którzy nie mogą samodzielnie zadbać
Zwalczanie chorób zakaźnych wkrajach partnerskich projektuEuroPHEN... 197
osiebie, w ich własnym interesie,a także winteresiezdrowia publicznego, aby zapobiec rozprzestrzenianiusię chorób na innych ludzi21.
21 Takie środki można zastosować wyłączniew przypadku, gdy samorząd lokalny dysponuje uprzedniązgodą sądu pokoju.
22 Oile niezaznaczono inaczej, informacje na temat przepisówobowiązujących w Niemczech podano za: DOrries A., Bramesfeld A. (2003). Prezentacja i artykuł zaprezentowany na spotkaniu projektuEuroPHEN, Barcelona,6-9 listopada2003 roku.
23 Ustawa o zapobieganiu infekcjom(IfSG) z 2001 roku, paragrafy 28-30.
24 O ile nie zaznaczonoinaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Irlandii podano za: Cowley H., KelleherK. (2005), Irlandia:Communicable DiseaseReport. Raport spo rządzony na potrzeby projektuEuroPHEN.
25 Ibidem, paragraf 38(1).
26 Ibidem, paragraf 35.
27 O ile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisów obowiązujących w Austrii podano za: PiribauerF. (2003), AustrianPublicHealth SARS Handling -PH Handling of SARS:
Structures, Processes and Outcomes intheir Relation to EthicalDimensions. Prezentacjana spo
tkaniu projektuEuroPHEN, Barcelona,6-9listopada 2003 roku.
2SO ile nie zaznaczonoinaczej, informacjena temat przepisówobowiązujących wBelgii poda
no za: Dierickx K. (2003), SARSin Belgium.Artykuł iprezentacja wygłoszona na spotkaniu pro jektu EuroPHEN, Barcelona,6-9 listopada 2003 roku.
29 Ustawaozdrowiu publicznym i zwalczaniuchorób z 1984 roku, paragraf 17( 1 )(a).
Zgodnie z niemiecką22 federalną ustawą o ochronie przed infekcjami- „In- fektionsschutzgesetz”(IfSG) z 2001 roku, wszelkiekroki koniecznedo zapobie
gania lub zwalczania rozprzestrzeniania się chorób można zastosować bez zgo
dy osób zainteresowanych, jeżeli odmówią one współpracy oraz w sytuacji, w której inne środki byłyby nieskuteczne. Do środków tych zaliczają się kwa rantanna oraz izolacja naoddziale zamkniętym bezzgody pacjenta23. Zpodobną sytuacją mamy do czynienia w Irlandii24, gdzie ustawa o zdrowiu z roku 1947 pozwala na przymusowe ograniczenie swobodyoraz izolację osób uznanych za
„prawdopodobne źródło infekcji chorobą zakaźną”, dopóki nie zostaną uznane za „wolne od infekcji”25. Takie kroki mogą zostać podjęte wyłącznie na mocy podpisanego upoważnienia lekarza głównego oraz innego praktykującego zare jestrowanego lekarza26. Zgodnie z tym paragrafem, dopuszczalna jest także przymusowa kwarantanna. Austriackie27 * prawo o epidemiach („Epidemie Ge- setz”) pozwalana ograniczenie wolności osoby cierpiącej na jedną z czterdzie
stu, znajdujących się na państwowej liście, chorób zakaźnych, podczas gdy w Belgii każda osoba cierpiąca na chorobęzakaźną może zostać tymczasowo skierowanana przymusowąizolację w warunkach szpitalnych.
W Wielkiej Brytanii i w Irlandii przepisy prawa zachęcają osoby wiedzące, żecierpią nachorobę zakaźną, dodobrowolnego unikaniakontaktów z innymi.
Zgodniez paragrafem 17 brytyjskiej ustawyo zdrowiu publicznym i zwalcza
niu chorób z roku 1984, osoba świadoma tego, że cierpi na chorobę zakaźną, a która mimo to naraża innych na ryzyko infekcji poprzez własnąobecność lub zachowaniew jakimkolwiek miejscu publicznym, miejscu zgromadzeń lubroz
rywki, popełnia przestępstwo29. Podobnie osoba, której powierzono opiekę nad
198 Zdrowie publiczne w krajach europejskich - wybrane zagadnienia etyczne
osobą ze zdiagnozowanąchorobą zakaźną, a któranaraża innych na ryzyko in
fekcji w taki sam sposób, popełnia przestępstwo30. Jak widać, prawodawstwo brytyjskie nakłada na obywateli obowiązek niezarażania innych. Podobnie w Irlandii osoby cierpiące na chorobę zakaźną lub które opiekują się osobą cierpiącą nataką chorobę, mają obowiązek przedsięwziąćśrodki ostrożności,by nie zarażać innych, zgodnie z paragrafem 30 ustawy o zdrowiu z 1947 roku.
Niedostosowanie się do tego przepisu karane jest grzywną do 50 funtów ir landzkich (około 63,50euro)31.
30 Ibidem, paragraf 17(1 )(b).
31 Ibidem, paragraf 30(3).
32 Oile nie zaznaczono inaczej, informacje na temat przepisówobowiązujących we Włoszech podano za: Petrini C. (2003), Italian CDC report: system ofinfectious and transmissible diseases.
Artykuł i prezentacja wygłoszona na spotkaniu projektuEuroPHEN,Barcelona, 6-9 listopada 2003 roku.
33 Okólnik ministerialny,nr 4 z 13 marca1998 roku, „Kroki, jakienależy podjąć w stosunku do osób cierpiących naniektóre choroby zakaźne oraz wobec ich rodzin lub osób, z którymi miały styczność”.
Sytuacja we Włoszech32 jest nieco mniej jednoznaczna. Pismo okólne wło skiego ministra zdrowia z roku 199833 określa różne kroki, które należy podjąć w zależności od klasy i, co zatym idzie, powagi choroby zakaźnej ijej poten cjalnych implikacji dlazdrowia publicznego. Wśródstopni izolacjiwyróżnia się izolację oddechową, izolację kontaktową, izolację domową orazścisłą izolację.
Jednakże ministerialne pisma okólne nie mają mocy prawnej i jako takie nie mogą być egzekwowane. Zamiast tego władze lokalne mają możliwość nakazać obowiązkową terapię napodstawie informacji o pojedynczych przypadkachcho
roby zakaźnej, można także domniemywać,żezalicza się dotego izolacja oraz terapia osób cierpiących na chorobęzakaźną.
We wszystkich omawianychkrajach osobom poddanym przymusowemu od
osobnieniu, izolacji lub kwarantannie z pewnością nie wolno uczęszczać do szkoły ani pracować, więc mogą nie być w stanie zarobić naswoje utrzymanie.
Inne osoby, u których podejrzewa się lub zdiagnozowano (określoną) chorobę zakaźną, lecz których swoboda nie została ograniczona w taki sposób, może także obowiązywać zakaz uczęszczania do pracy lub do szkoły. Poniżej pre zentujemy analizę tego rodzajuograniczeń wkrajach partnerskich projektu Eu roPHEN oraz tam, gdzie podano odnośne informacje, prezentując rodzaje od
szkodowańproponowanych przez władze.
5.1.2.2. Ograniczenia wzatrudnieniuobowiązujące osoby cierpiące na chorobę zakaźną
Osobom cierpiącym na (określone) choroby zakaźne można zabronić wyko nywania pracy w Austrii, Danii, Finlandii, Niemczech, Irlandii, Polsce oraz Wielkiej Brytanii.
Zwalczanie chorób zakaźnych wkrajachpartnerskich projektuEuroPHEN... 199
W Austrii, Danii, Finlandii, Niemczech i Polsce ograniczeniastosują się do osób zatrudnionych w określonych gałęziach przemysłu. Na przykład w Danii osobom zatrudnionym w przemyśle spożywczym, w tym dystrybucji produktówżywnościowych, możnazabronić pracy34. Komisjado spraw Epidemii może także podjąć decyzję o zamknięciu firmztego sektora w celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby. Podobne ograniczeniaobowiązują wobec pracow
nikówtegosektora w Austrii. Do roku 2002 przepisy prawa wymagały,by wszy
scypracujący w przemyśle spożywczym i cateringu odbywali coroczne badania na nosicielstwo bakteriichorobotwórczych (np. salmonella) i pasożytów. Obecnie przepis ten ma zastosowanie tylko wobec osób rozpoczynających pracę w prze myśle masarskim.Ponadto pracownicy sektora służby zdrowia,cierpiącynapew ne choroby, mogą mieć zakaz pracy oraz zostać poddani obowiązkowym szcze pieniom, dotyczy totakże chorych nagruźlicę.
34Lov om foranstaltningermod smitsomme sygdomme,DSK15O15af 29. marts 1994, paragraf 11.2.
35Ibidem, paragraf 16, ustawa ochorobachzakaźnych z 1986 roku.
36Ibidem, paragraf 20.
37Ibidem.
38Dekret o chorobach zakaźnych z 31 października 1986/786, paragraf 11 z poprawkami w dekrecie z 28 sierpnia1992/833.
39Zob. ustawa o chorobach zakaźnych izakażeniach z 2001 roku oraz dekret Ministerstwa Zdrowiaozawodachszczególnego ryzyka zarażenia innych osób chorobami.
W Finlandii osobom, u których stwierdzono lub podejrzewa się niebez
piecznąchorobę zakaźną,można nakazaćurlopowanie na okres do sześciu mie sięcy wsytuacji, gdy inne środki,mające na celu zapobieżenie rozprzestrzenia
niu się choroby, byłyby nieskuteczne35. Na wniosek lokalnej rady zdrowia, ograniczenie to możezostaćprzedłużone przez OkręgowySąd Administracyjny o sześć okresów jednomiesięcznych36. Osobompracującymw niektórychzawo dach pracodawcy mogą polecić, żeby udowodniły, iż nie cierpią na niebez pieczną chorobę zakaźną, mogą także wymacać od nich poddawania się regu
larnym szczepieniom i badaniom lekarskim37. Ponadto dekret o chorobach za kaźnych z roku 1986 stwierdza, że pracodawcy muszą żądać wyników badań laboratoryjnych, prześwietleń lub innych badań, zanim pracownikowi będzie wolno pracować w ochronie zdrowia, wodociągach, z dziećmi lub osobami wpodeszłym wieku, wprzemyśle spożywczym i cateringulubw innych środo
wiskach, w których istnieje groźba rozprzestrzeniania niebezpiecznej choroby zakaźnej38.
W Niemczech zatrudnionym można także, bez ich zgody, zabronić wyko nywania obowiązków zawodowych. Szczególne ograniczenia stosują się do osób.chorych na pewnechoroby pracujących z dziećmi w przedszkolach, szko
łach, hostelach i innych instytucjach. Podobnie pracowników chorych na okre
ślone choroby zakaźne wPolsce nie dopuszczasię do pracyz ludźmi w szpita
lach oraz instytucjach oświatowych (na wszystkich poziomach)39.
200 Zdrowie publicznew krajach europejskich -wybranezagadnienia etyczne
W Wielkiej Brytanii osobaświadoma, iż cierpi na chorobę zakaźną, która mimo to nie unikasytuacji, wktórychistnieje ryzyko rozprzestrzeniania tejcho
roby, popełniaprzestępstwo40. Postępowanie takie jest karane grzywną. Osobom chorym na określone choroby „właściwy przedstawiciel samorządu lokalnego” (często konsultant do spraw zwalczania chorób zakaźnych) może nakazać prze
rwaniepracy41. Ponadto każdej osobie można zabronić pracy w miejscu, w któ
rym ostatnio notowanoprzypadkichoroby zakaźnej42.
40Ustawa ozdrowiu publicznym i zwalczaniuchorób z 1984 roku, paragraf 19.
41 Ibidem, paragraf20(1).
42Ibidem, paragraf 28.
43 Ustawa ozdrowiuz 1947 roku, paragraf 44.
44 Ibidem, paragraf44(3).
45 Ustawa o chorobachzakaźnych z 1986 roku, paragraf 27. Zasiłektaki przewiduje ustawa o krajowym ubezpieczeniu zdrowotnym (364/63).
Podobnie irlandzkie przepisy dotyczące chorób zakaźnych zezwalają urzęd
nikom na podjęcie wszelkich koniecznych kroków, mających na celu zapobie żenie rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej. Chociaż nie narzucają wprost ograniczeń dotyczących pracy lub uczestnictwaw zajęciach szkolnych, można założyć, żeograniczenia takie są dopuszczalne.
5.1.2.3. Rekompensata finansowa dla osób objętych zakazem pracy zarobkowej
W Austrii, Finlandii, Niemczech, Irlandii i Wielkiej Brytanii osobypozo stające w izolacji lub objęte zakazempracyzarobkowej iz tego względuniemo- gące się utrzymać mogąotrzymać finansową rekompensatę. W Austrii, Niem
czech i Wielkiej Brytanii taka rekompensata może być jedynie na poziomie po równywalnym zzasiłkiem chorobowym. WIrlandii osoby cierpiące nachorobę zakaźną i poddawane terapii, a także osoby, które stanowią „prawdopodobne źródłoinfekcji” i podejmującekroki zapobiegawcze w celuzapobieżenia poten
cjalnemu rozprzestrzenianiu się infekcji i które, w związkuz tym, nie mogąpra
cować, mogą otrzymać rekompensatę ze strony właściwego regionalnego wy
działu opieki zdrowotnej43. Rekompensata może polegać na: „(a) dokonaniu wpłaty na rzecz lub danej osobie lub osobom pozostającym najej utrzymaniu [oraz/lub] (b) częściowym lub całkowitympokryciu kosztówzatrudnienia osoby zastępującejchorego naczas jego/jejnieobecności”44.
System rekompensat w Finlandii jest bardziej hojny. Osoby pozostające wizolacji lub te, którymwydano zakaz pracyw celu zapobieżenia rozprzestrze nianiu się chorobyzakaźnej, mająprawo do dziennego zasiłku45. Zasiłekten jest także wypłacany rodzicom lub opiekunom, którzy nie mogą pracować, jeżeli opiekują się dziećmiw wieku poniżej 16 lat, któremuszą pozostaćwdomu,aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej. Równieżpracodawcom nale żysię rekompensata za okresnieobecności pracowników. Ponadto osoby, wobec
Zwalczanie chorób zakaźnych wkrajach partnerskich projektu EuroPHEN... 201
których obowiązuje zakazpracy, mogątakże otrzymać rekompensatę zautratę zarobków46. Jednak osobom, które nie chciały się dobrowolnie zgodzić na kroki zmierzające do zapobieżenia rozprzestrzenianiu choroby i w związku z tym zostały przymusowo izolowane, nie należy się rekompensata za utratę zarobków. Można się domyślać, że przepisten madziałać jako bodziec finan
sowy ułatwiający zainteresowanym wyrażenie zgody na podjęcie wobec nich takich kroków.
46 ibidem, paragraf 27.
47 ibidem, paragraf 16.
48Zob. ustawaochorobachzakaźnych i zakażeniach z 2001 roku.
49 Paragraf 21(1)i (3), ustawaozdrowiupublicznym i zwalczaniu chorób z 1984 roku.
50 ibidem, paragraf21(1).
51 Ibidem, paragraf 22.
5.1.2.4. Ograniczenia obowiązujące dzieci cierpiącena choroby zakaźne
Raporty zkrajów partnerskich EuroPHEN z Finlandii, Polski oraz z Wiel
kiej Brytanii wspominają także o przepisach dotyczących dzieci, u których stwierdzono lub podejrzewa się chorobę zakaźną. W Finlandii, jeżeli inneśrod kinie zapobiegają rozprzestrzenianiu się niebezpiecznej choroby zakaźnej, dzie
ci w wieku do lat 16 mogą zostać zobowiązane do absencji ze szkoły lub umieszczone w placówce zdrowotnej naokres do sześciu miesięcy47. Podobnie okręgowi inspektorzy sanitarni w Polsce mogą nakazać, by dzieci oraz mło
dzież, u których wykryto lub podejrzewa się chorobę zakaźną, powstrzymały się od uczestnictwa w zajęciach wszelkich instytucji edukacyjnych na wszelkich poziomach48.
W Wielkiej Brytanii rodzice lub opiekunowie posyłający do szkół dzieci, wiedząc, że cierpią one lub miały kontakt z nosicielem choroby zakaźnej, winni są przestępstwa i mogązostaćukarani grzywną49.Rodzice lub opiekunowie mo
gą ponownie wysłać dzieci do szkoły po otrzymaniu zaświadczenia od właści wego urzędnika stwierdzającego, że „w jego opinii dziecko może chodzić do szkoły bez nadmiernego ryzyka zarażenia tą chorobą innych”50. Właściwy urzędnik władz samorządowych może zażądać jako środka zapobiegawczego, od dyrekcji szkół listy wszystkich uczniów w szkole, wktórej wystąpił przypa
dek choroby zakaźnej. Dyrektorzy szkół otrzymują niewielką opłatę w zamian za wykonanie polecenia, a w przypadku niezastosowania siędo niego mogązo stać ukarani grzywną51. Jednak w Wielkiej Brytanii ograniczenia dotyczące dzieci rozciągają się poza uczestnictwo w zajęciach szkolnych. Podejmując działania mające na celu zapobieżenierozprzestrzenianiusięchoroby, wszystkie dzieci poniżej pewnego wieku mogą zostać wyłączone lub niewpuszczone do miejsca rozrywki lub zgromadzeń, na przykład kin, salonów gier, obiektów
202 Zdrowie publiczne w krajach europejskich - wybranezagadnienia etyczne
sportowych lub miejsc publicznych52. Wykluczenie to może stosować się do wszystkich dzieci, nawet tych, które nie chorują ani niemiały kontaktu z choro
bązakaźną. Kierownictwainstytucji, które nieprzestrzegają ograniczenia,mogą zostać ukarane grzywną.
52 Ibidem, paragraf 23.
Przymusowe ograniczenie wolności, izolacja, kwarantanna oraz zakaz wy konywania pracy lub innych działań stanowią naruszenie wolności osobistej człowieka w celu ochrony zdrowia publicznego. Kolejny rozdział analizuje le galność kroków, które są znacznie bardziej inwazyjne. Zaliczają się do nich działania odbierane jako naruszenie nietykalnościcielesnej człowieka, takiejak przymusowe badanialaboratoryjne, badania lekarskie iterapia.
5.1.3. Przymusowe badania laboratoryjne, lekarskie i terapia
Przymusowe badania laboratoryjne, badania lekarskie i terapia to potencjal
nie inwazyjne kroki, które można narzucić osobie, w celuzapobieżeniarozprze strzenianiu się danych chorób zakaźnych. Dane z krajów partnerskich projektu EuroPHEN są niepełne, lecz różnorodność potencjalnych interwencji prawnych jest bardzo znaczna, od zupełnej niemożności przymusowego leczenia osób po dejrzewanych o infekcję, aż poprawodo poddawania chorych przymusowej te rapii.
5.1.3.1. Przymusowe badania laboratoryjne i badania lekarskie
Osoby,u których zdiagnozowanolub podejrzewa się określone choroby za kaźne, mogą zostać poddane badaniom laboratoryjnym i lekarskim bez swej zgody w Danii, Niemczech, Finlandii, Włoszech, Holandii, Polsce, Szwecji i w Wielkiej Brytanii.
Nowe przepisy na temat zwalczania chorób zakaźnych wprowadzono wHolandii w 1998 roku. Umożliwia to burmistrzowi, po zasięgnięciu opinii dyrektora lokalnego ośrodka zdrowia, zalecenie obowiązkowych badań lekar skich odizolowanych osób, u których zdiagnozowano lub podejrzewa się okre ślone choroby zakaźne, pod warunkiemże istnieje bezpośrednie zagrożenie dla innych i w sytuacji, w której żadne inne środki nie byłyby skuteczne. Przymu sowe badania laboratoryjne są obwarowane zabezpieczeniami natury prawnej.
Po pierwsze, burmistrzjest zobowiązany do wyznaczenia prawnego doradcy osobie, która ma być poddana przymusowym badaniom laboratoryjnym lub le karskim. Po drugie, zasadnośćdecyzji burmistrza (po fakcie) ocenia sąd. I po trzecie, obowiązkowe badania lekarskie z wykorzystaniem procedur inwazyj nych są możliwejedynie po uprzednim upoważnieniu przez sąd. Jednakprawo
Zwalczanie chorób zakaźnych wkrajach partnerskich projektuEuroPHEN... 203
holenderskie zostało zmienione w2004 roku wnastępstwie obaw wywołanych epidemią SARS oraz bioterroryzmem. Ponadto do nowych przepisów dotyczą
cychizolacji i nadzoru lekarskiego wprowadzono zastrzeżenie, żew przypadku wysoce śmiertelnych i zaraźliwych chorób zakaźnych można nakazać przymu sowe inwazyjne badania lekarskie bez zgody zainteresowanych i bezuprzedniej zgody sądu.
Podobnie w Danii komisje do spraw epidemii mogą nakazać, by wszystkie osoby, u których stwierdzono lub podejrzewa się „niebezpieczną chorobę za
kaźną” albo szczególnie zjadliwą lub gwałtownie rozprzestrzeniającą się „inną chorobę zakaźną”, poddały siębadaniu lekarskiemu, zostały przyjętedo szpitala na obserwację53 oraz/lub poddały się koniecznym badaniom laboratoryjnym54.
Kroki te może egzekwować policja55. Prawodawstwo włoskie zezwala także burmistrzowi Jako regionalnemu wydziałowi opieki zdrowotnej” nakazanie przymusowych badań klinicznych56. Zezwala na to art. 32 Konstytucji tego kraju. Jednakże w celu ograniczenia przymusowych badań podjęto działania za pobiegawcze, mające na celu zapewnienie zgody i uczestnictwa ludności oraz rozwój prozdrowotnychdziałań edukacyjnych.
53 Lovom foranstaltninger mod smitsomme sygdomme, DSK15015af 29. marts 1994, paragraf 5.1.
5,1 Ibidem, paragraf 11.
55 Ibidem, paragraf 5.2.
56 Zob. art. 33przepisu 833 (1978).
57 Mogą się do nich zaliczać „badania bakteriologiczne, radiologiczne i podobne”, ustawa o zdrowiu publicznym i zwalczaniuchorób z 1984 roku,paragraf 35 (3).
58 Zob. przepis4 zbioru przepisów w zakresie zdrowia publicznegoi chorób zakaźnychz 1988 roku.
59Paragraf 36, ustawa ozdrowiu publicznym i zwalczaniuchoróbz1984 roku.
60Ibidem, paragraf32(1).
61 Ibidem, paragraf 40.
Zgodnie zprawodawstwem brytyjskim, krąg osób, które mogą zostać pod
daneprzymusowym badaniom, jest szerszy. Paragraf 35 ustawy o zdrowiu pu
blicznym i zwalczaniu chorób z 1984 rokuupoważnia sędziego pokoju do zde
cydowania, że osoba cierpiąca nachorobę zakaźną powinnazostać poddana ba daniu lekarskiemu nawet bezjej zgody57 58. Działanie to musi być uzasadnione interesem zdrowia publicznego lub interesem rodziny tej osoby. Osoby, wobec których istnieje uzasadnione podejrzenie, że są nosicielami drobnoustroju cho- robotwórczego,mogątakże zostać poddaneprzymusowym badaniom . Ponadto osoby kontaktujące się zchorym mogą także zostać zmuszone do poddania się badaniu lekarskiemu59, zaś osoby zamieszkującerazem z osobą zarażoną mogą zostać przymusowo przesiedlone do innego miejsca zamieszkania60. Krok ten ma także zastosowanie do pensjonatów i miejsc, w których przebywa większa liczbaosób, gdziewszyscy„pensjonariusze” mogą zostać zmuszenido poddania się badaniom lekarskim61, a sama placówka może zostać zamknięta, jeżeli wy
204 Zdrowie publicznew krajach europejskich- wybrane zagadnienia etyczne
stąpił w niej przypadek choroby zakaźnej62. Prawo fińskie, pod pewnymi względami, przypomina przepisy obowiązujące w Wielkiej Brytanii. Ponadto przymusowe badanie można zarządzić wobecosób, u których potwierdzono lub wykryto „niebezpieczną chorobę zakaźną”63. Przepisy fińskie upoważniają sa morządy lokalne donakazywania przymusowych badań lekarskich osób, które mieszkają lub pracują w określonych miejscach64. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, fińskie przepisy stwierdzają, że osoby, które mogły mieć kontakt z osobami chorującymi na daną chorobę zakaźną mogązostać poddane przy
musowemubadaniu,nawetjeżeli nie wykazująobjawówchoroby.
62Ibidem, paragraf42.
63Paragraf 16, ustawao chorobach zakaźnych z1986 roku.
M Ibidem, paragraf 13.
65 Przepis 11 ze zbioru przepisóww zakresiechorób zakaźnych z1981 roku.
Przepisy obowiązującew Polsce są chyba najbardziejwielostronne. W przy
padkupotwierdzonej diagnozy lub podejrzenia choroby zakaźnej władze mogą zastosować przymusowe badania lekarskie i laboratoryjne. Kroki te stosuje się oprócz obowiązkowych szczepień do wszystkich obywateli Polski oraz osób zamieszkujących w Polsce przez okres ponad trzech miesięcy, jako narzędzie zapobiegawcze przeciwkorozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Podejrzani o nosicielstwo chorób zakaźnych przybywający do Polski zinnych krajów mogą także zostać poddaniprzymusowym badaniom.
W Niemczech, jeżeli osoba, u której stwierdzono lub podejrzewa się chorobę zakaźną nie wyraża zgody na współpracę i nie chce poddać się badaniom, wszystkie kroki konieczne do zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorobymogą zostać przeprowadzone bezjej zgody. Zaliczająsię do nich przymusowe bada nia laboratoryjne, w tym pobranie krwi i innych próbek. Jednakże dalsze bada nia inwazyjne i inne badania wymagające znieczulenia nie mogą zostać wyko nane bezzgody pacjenta. W Szwecji, podobniejakw innych krajach, kładzie się nacisk na dobrowolność procedur. Jednak w sytuacjach, gdy osoby zaintereso
wane nie chcąwspółpracować, lekarze specjalizujący się w zwalczaniu chorób zakaźnychmogą wyrazić zgodę naprzymusowe badanie osób,uktórychstwier
dzonolub podejrzewa się chorobęzakaźną uznaną za „niebezpiecznądla społe
czeństwa” oraz te, co do których istnieje ustawowy obowiązekzgłoszenia. Po dobniew Irlandii prawo pozwalaurzędnikom medycznym „przedsiębrać takie kroki, jakie uznane zostanąza konieczne lub pożądane w celu zbadania natury iźródłatakiej infekcji”65.
Natomiast w Austrii tylko osoby chore na gruźlicę (TB) można poddawać przymusowym badaniom. Jednak mimo że badania nie są obowiązkowe dla wszystkich choróbzakaźnych, osoby, które nie dostosują się do zaleconych ba dań oraz z ograniczeniem swobód mogązostać skazane nagrzywnę w wysoko ści 1400 szylingów (około 100 euro) lub w przypadku nieściągalności maksy malnie nacztery tygodnie więzienia.
Zwalczanie chorób zakaźnychwkrajach partnerskich projektu EuroPHEN... 205
5.1.3.2. Przymusowa terapia
Pozdiagnozowaniuchorobyzakaźnej, pojawia się kwestia terapii.
5.1.3.2.1. Kraje, w których prawnie dopuszczalna jest przymusowa terapia
Spośród krajówpartnerskich projektu EuroPHEN,w odniesieniu do których dostępne sądane, osoby chorena chorobę zakaźną (lub pewne kategorie chorób zakaźnych) mogą zostać poddane przymusowemu leczeniu w Belgii, Danii, Finlandii, Irlandii, Włoszech i w Polsce. W Belgii każdąosobę cierpiącą na chorobęzakaźną można zobowiązać do poddaniasię koniecznej terapii. W Da
nii przedprzymusowym poddaniem chorych terapii muszązostać spełnione dwa warunki. Po pierwsze, terapia może zostać narzucona tylko wtedy, gdy sama izolacja pacjenta nie wystarcza do zapobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby.
Po drugie, jedynieosoby chorena „niebezpieczne choroby zakaźne” (lub choro
by, które okazują się szczególnie zjadliwe i bardzo zakaźne) mogą zostać pod
dane przymusowej terapii. Jeżeli tekryteria zostaną spełnione, minister zdrowia może zarządzić przymusowąterapię pacjenta zgodnie z paragrafem 6.3 lub pa ragrafem 10 duńskiej ustawy o chorobach zakaźnychz 1994 roku. Kroki te mo
gą zostać podjęte przez policję, zgodnie z paragrafem 5.2 tej samej ustawy.
W Finlandii decyzję o podjęciu terapiipodejmuje główny lekarz ośrodka zdro
wia lub główny lekarz szpitala. Jedynie osoby cierpiące na „niebezpieczną cho robę zakaźną”, które pozostająw izolacji, mogą zostaćpoddaneprzymusowemu leczeniu w celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby66.Osoby, które nie przestrzegają przepisów lubktóre łamią ustawę o chorobach zakaźnych z 1986 roku, narażają się na karę grzywnylub więzieniaw wymiarze do sześciu mie sięcy67. Ponadto paragraf 12 fińskiej ustawy pozwala rządowi na zalecenie przymusowychmasowych szczepień części lubcałej populacjiw celu zapobie
żenia rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej z ważnego medycznie powodu, w tym zapobieżenia szkodom wśród (części)ludności.
“Paragraf 17, ustawa o chorobach zakaźnych z 1986 roku.
67 Ibidem, paragraf37.
61Paragraf 31(7), ustawaozdrowiu z 1947 roku.
W Irlandii paragraf31(1) ustawy o zdrowiu z 1947 roku pozwala właści
wemu ministrowi wprowadzać przepisy mające na celu zapobieganie rozprze
strzenianiu się chorób zakaźnych. Przepisy takie mogą wymagać, by dzieci i dorośli poddali się „określonym działaniom w związku z ochroną lub szcze pieniem (,..)”68. Chociaż istnieją wyjątki od tych przepisów, „minister może w drodze rozporządzenia postanowić (i), że dla celów zapobieżenia rozprze
strzenianiu się danej choroby zakaźnej, wszystkie osoby dorosłe powinny pod
206 Zdrowie publiczne wkrajacheuropejskich - wybranezagadnienia etyczne
dać się danym działaniom związanym z ich ochronąlub szczepieniem przeciw
ko takiej chorobie”69.
69Ibidem, paragraf 32(1)(b).
70 Biuro Ministra Sprawiedliwości (1981) Communicable Diseases Regulations. S.I. No.
390/1981 Rząd Republiki Irlandii: IrishStatute Book. Dostępne onlinepodadresem: http://www.
irishstatutebook.ie/front.html
Oznacza to, żeprzymusowa terapia jest dopuszczalna pod pewnymi warun
kami. Dalej, przepis 11 ze zbioru przepisów z roku 1981 stwierdza, że lekarze dyżurnimogą
„podjąć niezbędnekroki (...)dlazapobieganiarozprzestrzenianiusię takiej infekcjioraz usunięciawarunków sprzyjających takiejinfekcji”70.
Podobnie we Włoszech przymusowąterapię można uznać za dopuszczalną zgodnie z art.33 ustawy 833 z 1978 roku i art. 32 Konstytucji. Naprzymusową terapię może więc wyrazić zgodę burmistrz w imieniu regionalnego wydziału opieki zdrowotnej, na podstawie zalecenia wydanego przez lekarza. Pacjenci mająmożliwość wyboru lekarza i miejsca terapii (o ile jest to możliwe), mogą także zwrócić się do burmistrza o odwołanie lub modyfikację przymusowej te
rapii zdrowotnej. Podejmując próbę zapewnienia, że przymusowa terapiajest środkiem ostatecznym, regionalne wydziały opieki zdrowotnej opracowują działania prewencyjne, promują dobre relacje wewnątrz wspólnoty i działania mające nacelu edukację zdrowotną.
Być możenajbardziej zdecydowane przepisy o przymusowej terapii obowią
zują w Polsce. Zgodnie z postanowieniami ustawy o chorobach zakaźnych i zakażeniach z 2001 roku, osoby, u których stwierdzono lub podejrzewa się chorobęzakaźną sązobowiązanedo poddaniasię terapii. Ustawa stwierdzą że każda taka osoba musi poddać się badaniom lekarskim oraz laboratoryjnym, przymusowym szczepieniom ochronnym, obowiązkowej terapii, hospitalizacji, izolacji, kwarantannie oraznadzorowi epidemiologicznemu, musi także dostar czyć żądanych informacji w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób za
kaźnych. Stąd w odróżnieniu od krajów takichjak Dania czy Finlandia, gdzie tylko pacjenci cierpiący na groźniejsze choroby zakaźne mogą zostać poddani przymusowej terapii, w Polsce każdy mieszkaniec może stanąć przed koniecz
nością poddania się obowiązkowej terapii w celu zapobiegania i zwalczania wszystkich chorób zakaźnych. Ponadto osoby niebędące obywatelami Polski lub mieszkańcy, u których stwierdzono lub podejrzewa się choroby zakaźne, mogą zostać poddane przymusowym badaniom laboratoryjnym, hospitalizacji i terapii, gdy przekroczą granicę kraju. Osoby cierpiące na gruźlicę płuc mają obowiązekpoddawać sięterapii ambulatoryjnej.
Zwalczaniechoróbzakaźnych w krajach partnerskich projektuEuroPHEN... 207
5.1.3.2.2. Kraje, w których prawo nie przewiduje przymusowej terapii
Przymusowej terapii nie przewiduje się w Austrii (z wyjątkiem terapiiprze
ciwko gruźlicy), Niemczech, Holandii, Szwecji ani w Wielkiej Brytanii.
W Niemczech, podobniejak w innych krajach, działania przewidziane przepi sami prawa mają nacelu zapobieżenie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych i ochronę społeczeństwa, nie koncentrująsię więc na leczeniu zarażonej osoby.
Dlatego w Niemczech nie ma podstaw prawnych do terapii bez zgody osoby zainteresowanej71. Podobnie przymusowa terapia jest niedopuszczalna w Wiel
kiej Brytanii. Jednak w tym kraju, jak i wszędzie indziej, pacjenci mogą nadal stanowić zagrożeniedlazdrowia publicznego,szczególniewsytuacjach, gdynie można ich przemocą zatrzymać w odizolowanych oddziałach i mogą pojawiać się wmiejscach publicznych.Jednak w Niemczech populacje „wysokiego ryzy
ka” mogązostać poddane szczepieniom bez wyrażenia zgody w przypadkach szczególniezjadliwych chorób zakaźnych w przypadku ryzyka wybuchu epide
mii. Tego rodzaju przymusowe szczepienia wymagajądekretu federalnego Mi
nisterstwa Zdrowia i aprobaty Bundesratu lub rządów landów członkowskich.
W Szwecji nie ma obowiązku prawnego uzyskania zgody na terapię. Jednak osoby, uktórych zdiagnozowano lubpodejrzewa sięchorobę zakaźną, określoną jako „niebezpieczną dla społeczeństwa”, zobowiązane są do zasięgnięcia porady
lekarskiej w celu zdiagnozowania choroby72.
71 Ustawa o ochronie przed infekcjami(IfSG), 2001, paragraf 28.
72 Ustawa o zwalczaniuchorób zakaźnych (SFS1988:1472).
Sytuacja prawna obowiązującaw Austrii plasuje się gdzieś pomiędzy wy mienionymiwyżej skrajnościami. W tymkraju jedynie osoby cierpiące na gruź
licę (TB) można przymusowo poddawać terapii. Odbywa się to na mocy specjalnego przepisu prawa dotyczącego gruźlicy. Na mocy decyzji sądu rejo
nowego chory na gruźlicę może zostać zatrzymany siłą i poddany leczeniu szpitalnemu przez okres minimum sześciu miesięcy, a maksymalnie jednego roku (paragraf 15). W sytuacjach, w których istnieje „rzeczywiste poważne ryzyko zarażenia innych osób”, osobachora na gruźlicę może zostać przymu sowoprzewieziona do szpitala psychiatrycznego.
5.1.3.3.Inne przymusowe środki zaradcze
Bezwzględu na sytuację prawną dotyczącą przymusowej terapii, bezzgody pacjenta można stosować także inne środki. Na przykład w Belgii, Danii iw Polsce (gdzie przymusowa terapia jest dopuszczalna) oraz w Niemczech, Szwecji iWielkiej Brytanii (gdzie przymusowa terapia jest niedopuszczalna) takie kroki, jak dezynfekcja budynków mieszkalnych, dezynsekcja, leczenie lub wybicie zwierząt i zniszczenie własności, mogązostać podjęte bez zgody pa cjenta. Wwielu krajach, w tym w Polsce i w Wielkiej Brytanii, istnieją dodat
208 Zdrowie publiczne wkrajach europejskich - wybranezagadnienia etyczne
koweśrodki zapobiegawcze wodniesieniu do podejrzeń o zatrucie pokarmowe lub zanieczyszczenie żywności.
Przymusowa terapia podejmowanajest bardziej w celu zapobieżenia roz
przestrzenianiu się chorób orazochronyzdrowia publicznego niżze względu na zdrowie poszczególnych pacjentów. W krajach, w których przymusowaterapia jest dopuszczalna, chodzi o ochronę zdrowia publicznego. W innych krajach przymusowaterapia nie jest dozwolona, ponieważ interwencje tego rodzaju sta nowiąnaruszenie swobód obywatelskich i praw człowieka. Pewne aspekty tej debaty naświetlono poniżej.
5.1.4. Zgodność przepisów prawnych w zakresie zwalczania chorób zakaźnych z międzynarodowymi prawami
człowieka (International Humań Rights Law)
Przymusowe ograniczenie wolności, izolacja, kwarantanna, badania labora
toryjne, badania lekarskie oraz terapia stanowią naruszenie wolności osobistej, swobód obywatelskich i nietykalności cielesnej. Jednakże z prawnego punktu widzenia niekoniecznie muszą stanowićnaruszenie praw człowieka:
„Główne instrumentyprawne służące ochronie praw człowieka opracowanow erze po Ił wojnie światowej i, mimo ważności przypisywanej propagowaniu iochronie tych praw, uznaje się, że istnieją sytuacje, w którychzasadne jest ich ograniczenie w celu uzyskania szerszego dobra publicznego. (...)Zdrowiepubliczne jest jednym z takich uznanychdóbr publicznych”73.
73 Gruskin S. (2004), Is there a government in the cockpit: Apassenger's perspective' lub
‘Global Public Health: The roleof human rights Temple Law Review, vol.77, s.313-334, 322.
74 Rada Europy (1950), Konwencja o ochronie praw człowiekai podstawowych wolności, do
stępna online pod adresem:http://www.echr.coe.int/Convention/webConvenENG.pdf
W tej części znajduje się krótki przegląd przepisów prawa związanego ze zwalczaniem chorób zakaźnychw kontekście konwencji o ochronie praw czło wieka i podstawowych wolności Rady Europy(konwencjaeuropejska 1950)74, oraz Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych Wysokiej Komisji ONZ do sprawPraw Człowieka (UNHCHR).
Do celów niniejszego raportu kluczowymi artykułami konwencji europej skiej są:
• Artykuł 5: „Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego”;
• Artykuł 8: „Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatne goirodzinnego, swojego mieszkania i swojejkorespondencji”;
• Artykuł 11: „Każdy maprawo do swobodnego, pokojowego zgromadza niasię oraz do swobodnego stowarzyszaniasię”.
Osobno i wszystkie razem artykuły te mogą sugerować, że przymusowe ograniczenie wolności, izolacja, kwarantanna oraz ograniczenia w poruszaniu
