• •
D E L O T G E V A L L E N V A N D E B O E I E R C A T H A R I N A Meindert Verhaar
De boeier Catharina vlal< voor en tijdens haar tewaterlating, voorjaar 1905.
V e r s c h i l l e n d e grotere in F r i e s l a n d ge-b o u w d e ge-boeiers zijn tijdens de crisisja-ren voor d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g naar het b u i t e n l a n d v e r k o c h t . Z o o o k d e Ca-t h a r i n a , d i e o p de IJlsCa-ter werf v a n Lolke Lantinga in o p d r a c h t van de O u d k e r k e r J o n k h e e r A r e n d J o h a n n e s v a n S m i n i a w e r d g e b o u w d , in 1939 b e g o n het s c h i p e e n a v o n t u u r l i j k e tocht, ver van d e v e r t r o u w d e Friese, H o l l a n d s e e n Z e e u w s e w a t e r e n , o m na 4 0 j a a r n a a r zijn g e b o o r t e l a n d t e r u g te k e r e n . Ter-wijl de laatste h a n d w e r d g e l e g d a a n d e n a v o l g e n d e artikelen - d e h i s t o n e e n de b o u w b e s c h r i j v i n g van de b o e i e r C a -tharina - bleek d a t de boeier Friso (ex S e m p e r Idem) n a a r Z w i t s e r l a n d is ver-kocht. Een d e r g e l i j k e v e r d w i j n i n g v a n d e v a d e r l a n d s e w a t e r e n s t e m t tot na-d e n k e n e n is een t a m e l i j k f r u s t r e r e n na-d e zaak voor allen die tijd e n g e l d b e s t e e d h e b b e n a a n d e C a t h a r i n a , in de h o o p d a a r m e e e e n van d e g r o o t s t e v a r e n d e m o n u m e n t e n uit d e g r o e p Friese ronde
j a c h t e n voor h e n zelf en het n a g e s l a c h t te b e h o u d e n . H i e r n a wordt v e r s l a g g e d a a n v a n d e le-v e n s l o o p le-van d e C a t h a n n a s e d e r t d e t e w a t e d a t i n g in 1904 en w o r d e n d e m o - ' tieven d i e a a n haar c o n c e p t i e t e n g r o n d s l a g liggen g e a n a l l s e e r d . O n -d a n k s enige h i a t e n in o n z e k e n n i s -d o o r e e n g e b r e k aan a u t h e n t i e k e b r o n n e n , h e b ik voor e e n c h r o n o l o g i s c h e o p -b o u w v a n dit v e r h a a l g e k o z e n . Er zijn g e s p r e k k e n g e v o e r d met o u d e e i g e -naars e n m e n s e n die met d e boeier in a a n r a k i n g zijn g e w e e s t , v e r d e r h e b ik
Meinden Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
gebruik g e m a a k t van d e vele o u d e do-c u m e n t e n en b r i e f w i s s e l i n g e n die over het s c h i p b e w a a r d zijn g e b l e v e n J W a a r o m juist de C a t h a r i n a b e s c h r e -ven? T e n eerste o m d a t er van ieder rond j a c h t een d e g e l i j k e b e s c h r i j v i n g zou m o e t e n b e s t a a n . Een nog b e l a n g -rijker r e d e n is dat de C a t h a r i n a e e n ta-melijk uitzonderlijk s c h i p is. Door de o o r s p r o n k e l i j k e f u n c t i e en de grootte van het s c h i p (10.54 m) wijkt de C a t h a -rina af v a n de m e e s t e ons r e s t e r e n d e boeiers. Dit jacht w e r d niet g e b o u w d op pure s n e l h e i d en e l e g a n t i e , m a a r op g r o t e v e i l i g h e i d , g e n e f l i j k h e i d en g e -s c h i k t h e i d voor het r u w e b u i t e n w a t e r . O p de C a t h a n n a m o e s t langer d a n é é n m i d d a g door een w e l g e s t e l d e familie g e b i v a k k e e r d k u n n e n w o r d e n .
Een v o o r u i t s t r e v e n d e L a n t i n g a lijkt d a a r o m d e hem o n b e k e n d e term ' F o r m follows f u n c t i o n ' , die in de m o d e r n e ar-c h i t e ar-c t u u r o p g e l d doet, t o e n reeds in de traditionele Friese j a c h t b o u w te h e b -ben t o e g e p a s t . De C a t h a n n a treft niet door e e n uiterst e l e g a n t l i j n e n p l a n , zo-als s o m m i g e kleinere boeiers dat w e l k u n n e n d o e n . Een Friese boeier m e t e e n l e n g t e van 10.50 m krijgt als s n e l iets a a k a c h t i g s . T o c h h e b b e n het k u n -dige o o g van vader Lolke en z o o n Feike L a n t i n g a ons b e h o e d voor e e n l o m p e v e r s c h i j n i n g op het water. De n i e u w e f u n c t i e v a n onder a n d e r e w e e k e n d v e r -blijf w o r d t hier s c h i t t e r e n d g e v a n g e n b i n n e n d e lijnen van e e n k l a s s i e k e F n e s e boeier. De heer J . V e r m e e r zal in zijn b o u w b e s c h r i j v i n g van de C a t h a -rina e n k e l e m a t e n e n v e r h o u d i n g e n van deze boeier en het Friese s t a t e n -j a c h t Friso^ v e r g e l i -j k e n . Het s t a t e n -j a c h t heeft d e z e l f d e lengte m a a r blijkt v e r d e r nogal te v e r s c h i l l e n v a n de C a t h a r i n a , o m d a t d e Friso in e e r s t e instantie b e -d o e l -d w a s voor m i n -d e r ruw water. In 1981 is er g e s p r o k e n met J o n k h e e r W . J . van S m i n i a , e e n z o o n van d e o p -d r a c h t g e v e r . Hij v e r t e l -d e ons het volg e n d e . R o n d de e e u w w i s s e l i n volg b e w o o n d e d e familie Van S m i n i a het l a n d
-i
De Catharina in haar beginjaren.
g o e d ' D e K l i n z e ' te O u d k e r k bij L e e u -w a r d e n , door een vaartje v e r b o n d e n met o p e n zeilwater. In het s c h i p h u i s lag sinds 1887 de boeier Constanter.^ Er w e r d e n vele w e d s t r i j d e n m e e g e w o n n e n , m a a r vooral w e r d e n er grote t o c h -ten g e m a a k t over de Z u i d e r z e e . In ge-z e l s c h a p van de veel g r o t e r e boeier N o o r d s t e r van de familie V a n Pallandt voer m e n s o m s via D o r d r e c h t naar A n t -w e r p e n . Het C o n s t a n t e r t j e , zoals de heer A . J . van S m i n i a zijn boeier n o e m d e , w a s eigenlijk te licht voor o p e n w a t e r ; een o v e r s t e e k naar E n g e -land w a s o n d e n k b a a r .
O m s t r e e k s 1900 w e r d e n de onder-h o u d s k o s t e n van onder-het l a n d g o e d voor de familie te h o o g . De V a n S m i n i a ' s ver-h u i s d e n naar L e e u w a r d e n ; e e n g r o t e stap t e r u g , en d e b e h o e f t e a a n e e n gro-tere boeier o m r e g e l m a t i g e r en voor langere tijd de stad te o n t v l u c h t e n w a s g e b o r e n . De C o n s t a n t e r w e r d in 1901 v e r k o c h t aan d e familie H a l b e r t s m a te G r o u w . Maar na e e n jaar k r e e g V a n S m i n i a spijt en b o o d de n i e u w e eige-naar a a n het s c h i p voor d u i z e n d g u l d e n meer t e r u g te k o p e n . Dat w a s voor
Hal-b e r t s m a een zeer a a n t r e k k e l i j k Hal-b o d , v o o r a l o m d a t op dat m o m e n t t e g e n g u n s t i g e prijs het F n e s e j a c h t Frisia te k o o p w a s . Echter o m d a t m e v r o u w Hal-b e r t s m a w e i g e r d e in een o p e n Hal-bootje plaats te n e m e n , g i n g de t r a n s a c t i e niet door.
In 1904 werd uiteindelijk o p d r a c h t ge-g e v e n tot de bouw v a n een 10.50 meter boeier. In eerste instantie g i n g d e op-d r a c h t naar A u k e v a n op-der Z e e in J o u r e ; daar w a s door zijn vader i m m e r s ook d e C o n s t a n t e r g e b o u w d . Na e n i g e tijd bleek dat A u k e v a n der Z e e bleef vol-h a r d e n in zijn w e i g e r i n g o m prijsop-gave te d o e n en de o p d r a c h t g i n g d a a r o m naar de L a n t i n g a w e r f te IJlst. Met de o v e r e e n g e k o m e n prijs heeft Lolke Lantinga z i c h echter b e h o o r l i j k in de v i n g e r s ' g e s n e d e n . De o p d r a c h t w a s een h o o g o p g e b o e i d zwaar s c h i p te b o u w e n w a a r m e e b u i t e n g a a t s k o n wor-d e n g e g a a n . D a a r o m w e r wor-d wor-de roef wat langer g e m a a k t en d e bollestal w a t klei-ner, w a a r d o o r m i n d e r g e v a a r b e s t o n d dat o v e r k o m e n d water in het s c h i p te-recht zou k o m e n . De boeier k r e e g een z w a r e kont o m a c h t e r o p l o p e n d e gol-ven g e e n kans te g e v e n . Bij de tewater-lating werd het j a c h t C a t h a r i n a ge-d o o p t , naar het ge-d o c h t e r t j e van ge-d e heer V a n S m i n i a .
Het tuig w e r d bij M o l e n a a r in G r o u w besteld en kostte met gaffel m e e f 7 2 3 " . Speciaal voor de boeier w e r d in L e e u w a r d e n e e n b o t e n h u i s g e b o u w d . W a n n e e r we dit s c h i p met de R a n a uit 1895 e n de M i m i uit 1908= v e r g e l i j k e n is g o e d te zien hoe d e lijn v a n de L a n t i n -g a - s c h e p e n l a n -g z a a m v e r a n d e r d e . W a a r s c h i j n l i j k d r u k t e z o o n Feike e e n steeds z w a a r d e r s t e m p e l o p d e s c h e -p e n . Feike L a n t i n g a w a s 22 j a a r o u d l o e n de C a t h a r i n a o p stapel s t o n d , en reeds in deze boeier zijn de w a t ro-b u u s t e r e lijnen te zien die d e latere L a n t i n g a - j a c h t e n zo k e n m e r k e n . De m e e s t e j a c h t e n van vóór 1900 z i j n , ver-g e l e k e n met de latere s c h e p e n , wat 38
Meinden Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
De eerste eigenaar, ionl<heer A.J. van Sminia met zijn echtgenote, gezeten in de t(uip van de Catharina.
ronder en verfijnder van v o r m . Het verfiaal dat de L a n t i n g a ' s z o n d e r v o o r b e -daclnte rade, en eigenlijl< volledig m e i d e natte vinger b o u w d e n , berust o p e e n geïdealiseerde m y t h e . Deze g e -d a c h t e l<omt voort uit het o n t b r e k e n van o u d e w e r f b o e k e n en b o u w t e k e n i n g e n . In het artikel van de heer B o s c h -m a over d e Lantinga-werf k o -m t al naar v o r e n dat in de j a r e n T w i n t i g bij een g r o t e s c h o o n m a a k vele w e r f b o e k e n verloren zijn g e g a a n . " Dit j a m m e r l i j k e verlies werd eind jaren vijftig nog groter g e m a a k t , t o e n Feike L a n t i n g a de reste-rende b o u w t e k e n i n g e n s a m e n met veel g e r e e d s c h a p achter de werf op de b r a n d s t a p e l g o o i d e . Slechts e n k e l e tek e n i n g e n e n wat drijvend h o u t e n g e -r e e d s c h a p als s c h a a f j e s zijn g e -r e d , d o o r d a l ze in de sloot a c h t e r het huis b e l a n d d e n e n door o p l e t t e n d e b u u r t b e -w o n e r s -w e e r uil het -water -w e r d e n ge-vist. V o l g e n s m e d e d e l i n g e n v a n Gerrit van der Horst, die als knecht op de werf heeft g e w e r k t , w e r d d o o r g a a n s v o l g e n s vaste m a t e n e n mallen g e b o u w d . Bij speciale o p d r a c h t e n zoals voor de Ca-t h a r i n a , b o u w d e m e n v o l g e n s Ca-t e k e n i n g .
V e e l ' k e n n e r s ' zien in Feike L a n t i n g a e e n wat r u w e e n slordige b o u w e r . Dit k o m t o m d a t s c h e p e n die uit v e r s c h i l -l e n d e tijden s t a m m e n met e-lkaar verge-l e k e n w o r d e n . Door toevaverge-l zijn de m e e s t e g r o t e , n u nog b e s t a a n d e j a c h -t e n van d e L a n -t i n g a w e r f v a n n a 1900, tenwijl v e r g e l i j k b a r e s c h e p e n van an-dere b e k e n d e w e r v e n zoals die van Hollrop v a n der Zee, g e b o u w d zijn vóór 1900. De e c o n o m i s c h e t e r u g v a l in de periode 1900-1940 d e e d veel s c h e p e n naar het b u i t e n l a n d v e r d w i j n e n , op-d r a c h t e n tot n i e u w b o u w v a n op-d e kost-bare h o u t e n j a c h t e n bleven veelal uit. De m e e s t e w e r v e n s c h a k e l d e n over op de ijzerbouw. Z o niet de L a n t i n g a w e r f , deze b o u w d e door in e i k e n , maar moest wel c o n c e s s i e s d o e n a a n de af-w e r k i n g v a n d e s c h e p e n . In veel geval-len w e r d e n m i n d e r g a n g e n g e b r u i k t o m de prijs te d r u k k e n en de w e r f draai-e n d draai-e tdraai-e h o u d draai-e n . W a n n draai-e draai-e r s c h draai-e p draai-e n onder zulke financiële b e p e r k i n g e n m o e -ten w o r d e n g e b o u w d , is h e l duidelijk dat wij niet m e e r de s c h i t t e r e n d e afwer-king en b o u w m e t h o d e s van o m s t r e e k s 1880 m o g e n v e r w a c h t e n . W i j m o e t e n ontzag h e b b e n voor de m a n i e r w a a r o p Feike L a n t i n g a bij g e b r e k a a n ruime financiële m i d d e l e n s c h e p e n heeft k u n -n e -n b o u w e -n die de 1 9 d e - e e u w s e verfij-ning m i s s e n , m a a r q u a lijn e n
zeil-Schipper Klingsma en zoon W.J. van Smi-nia, gezeten op de loopplanli.
prestaties niet o n d e r d o e n voor s c h e -p e n w a a r b i j de kost-prijs van m i n d e r be-lang w a s . N u t e r u g naar de C a t h a r i n a , w a a r b i j in 1904 de f i n a n c i ë n nog g e e n beper-k e n d e invloed h a d d e n . Constructief h e r b e r g t d i l j a c h t e e n schat aan b o u w -t e c h n i s c h e de-tails, w a a r o p de heer V e r m e e r in zijn c o n s t r u c t i e b e s c h r i j v i n g v a n het s c h i p u i t g e b r e i d zal i n g a a n . In d e eerste w e d s t r i j d bleek d e C a t h a -rina niet zo snel te zijn als haar kleinere v o o r g a n g e r . Een d e r d e prijs w e r d n o g w e l v e r o v e r d , m a a r dat w a s voor J o n k -h e e r V a n S m i n i a niet g e n o e g . Hij w i l d e w i n n e n of niet m e e d o e n , zodat na dit ' d e b a c l e ' de boeier nooit m e e r één w e d s t r i j d op b i n n e n w a t e r heeft geva-r e n . Zij w a s d a n ook le z w a a geva-r voogeva-r w e d s t r i j d e n met m e e s t a l kleinere soortg e n o t e n , en w a s op o n d i e p t e s o n h a n -delbaar. Het s c h i p w a s tenslotte ook niet g e b o u w d als w e d s t r i j d s c h i p voor klein water. A a n d e a n d e r e kant w a s de o p d r a c h t zeker g e s l a a g d ; met harde w i n d o p ruim w a t e r w a s de boeier in zijn e l e m e n t . V o l g e n s J o n k h e e r W . J . V a n S m i n i a w a s het schip op zee met
Meindert Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
hiel boeierke 'Jannetje', door Auke van der Zee in 1921 gebouwd als bijbootje voor de tweede eigenaar J.J. Enthoven, thans in het Fries Scheepvaart Museum.
licht w e e r duidelijk sneller d a n a n d e r e j a c h t e n terwijl met z w a a r weer veel lan-g e r kon w o r d e n d o o r lan-g e z e i l d . Met e e n s t e v i g e bries voer m e n in zes uur v a n L e m m e r naar A m s t e r d a m , en in é é n d a g v a n L e m m e r n a a r huis. Er w a s e e n vaste s c h i p p e r a a n b o o r d , K l i n g s m a , een o u d - Z u i d e r z e e l o o d s uit L e m m e r . Voor langere t o c h t e n , b i j v o o r b e e l d naar A n t w e r p e n , k w a m er n o g e e n k n e c h t bij. Beiden b i v a k k e e r d e n in het v o o r o n d e r , alwaar d e s c h i p p e r kookte voor de rest van d e o p v a r e n d e n . In d e kajuit w a r e n van het begin af a a n e e n a p a r t e wc met j u g e n d s t i l g e d e c o reerde pot, een ijskist en e e n r u i m e o p -b e r g k a s t die v e r w a r m d kon w o r d e n voor het d r o g e n v a n o l i e g o e d . T e g e n het m a s t w e r k stond een s p i e g e l k a s t
met g l a s w e r k en kristal. Er w a s e e n losse kast m e t een t w a a l f d e l i g porcelei-nen servies, een twaalfdelig zilveren bestek en e e n uitgebreide v o o r r a a d lin-n e lin-n g o e d , w a a r o lin-n d e r d a m a s t e lin-n tafella-kens, s e r v e t t e n en b e d d e g o e d . Dit al-les v o o r z i e n van de initialen v a n d e fa-milie. In E n g e l a n d staat nu n o g e e n buffet dat o n d e r het zeilen c a r d a n i s c h kon w o r d e n o p g e h a n g e n in e e n daar-toe b e s t e m d voetstuk w a a r v a n de zij-kanten b e s t o n d e n uit twee v i s v o r m i g e s t e u n e n , d i e v a n o n d e r tot b o v e n met snijwerk w a r e n v e r s i e r d . Het front met twee laden en d e u r e n c o r r e s p o n d e e r d e niet met het b i n n e n w e r k van het buffet. Het b o v e n b l a d v o r m d e de i n g a n g tot de kast, w a a r i n kaarten k o n d e n w o r d e n o p g e h a n g e n . W a n n e e r het b o v e n b l a d uitgeklapt w e r d v o r m d e z i c h e e n kaar-tentafel. De b a n k e n in de kajuit k o n d e n w o r d e n uitgeklapt en o m g e v o r m d tot twee c o m f o r t a b e l e b e d d e n . In totaal w a r e n er n e g e n vaste s l a a p p l a a t s e n , maar v o l g e n s J o n k h e e r Van S m i n i a
kon je eigenlijk m a a r met z ' n d r i e ë n ge-rieflijk aan boord o v e r n a c h t e n , de k n e c h t e n in het v o o r o n d e r niet m e e g e -r e k e n d .
In 1921 w e r d de boeier verkocht aan J . J . E n t h o v e n te V o o r b u r g . Deze liet in h e t z e l f d e j a a r door A u k e van der Zee het b o e i e r k e ' J a n n e t j e ' b o u w e n , dat als v o l g b o o t j e w e r d g e b r u i k t . Dit s c h e e p j e wordt t h a n s in het Fries S c h e e p v a a r t M u s e u m b e w a a r d . O p e e n o n b e k e n d tijdstip na 1 9 2 5 ' werd d e boeier verkocht a a n de heer V e r m e u l e n , een o u d -g e z a -g v o e r d e r , die met het s c h i p d e Z e e u w s e s t r o m e n bevoer.
In 1938 kocht een A m s t e r d a m s e impor-teur v a n z u i d v r u c h t e n d e boeier voor e e n z a k e n r e l a t i e in S m y r n a , die er de Egeïsche Z e e m e e wilde b e v a r e n . De-g e n e die e e n en ander r e De-g e l d e w a s de heer J . W e s t e r h u i s , w e r k z a a m bij het b e t r e f f e n d e importbedrijf en v e r w o e d BM-zeiler. Juist deze boeier w e r d ge-kocht w e g e n s d e u i t s t e k e n d e staat van het s c h i p en de b e w e z e n g e s c h i k t h e i d op z e e w a t e r . De g o e d g e o u t i l l e e r d e ka-juit en het ruime v o o r o n d e r m a a k t e n l a n g e , c o m f o r t a b e l e t o c h t e n op de Mid-d e l l a n Mid-d s e zee mogelijk. Voor haar ver-trek k r e e g de C a t f i a r i n a n o g een opk-n a p b e u r t bij L a opk-n t i opk-n g a . Er k w a m e opk-n eopk-n- en-kele n i e u w e g a n g e n in d e kop, en de mast w e r d v e r v a n g e n . O o k w e r d e e n nieuw tuig b e s t e l d . Zelf in de ban ge-raakt v a n het Friese r o n d e j a c h t , liet W e s t e r h u i s v ó ó r zichzelf m a a r m e t e e n een n i e u w e 'tjotter' b o u w e n van 6.20 m e t e r . " T e l k e n s w a n n e e r W e s t e r h u i s naar d e werf k w a m , b r a c h t hij sigaren en e e n fles j e n e v e r m e e voor Feike L a n t i n g a . D a n w e r d o n d e r het genot v a n e e n sigaar de fles s o l d a a t g e m a a k t a c h t e r het z w a a r d v a n e e n voor de wal l i g g e n d s c h i p . V o l g e n s de heer Wester-huis g e b e u r d e alle werk nog met de h a n d o p de werf. Er was w e l een m a c h i -naal a a n g e d r e v e n lintzaag a a n w e z i g , maar nadat die een keer met een e n o r m e knal g e s p r o n g e n w a s , zag Lan-tinga uit angst v a n verder g e b r u i k af. 40
Meinden Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
Terug op de heiling in IJlst voor een op-knapbeurt, in 1938.
Met e e n g r o t e t r e k z a a g s t o n d e n t w e e k n e c h t e n de b e n o d i g d e delen uit de
eiken b a l k e n te z a g e n . T o e n d e C a t h a -rina daar in 1938 o p de helling lag v a n de IJlster werf m e e n d e J o n k h e e r W . J . V a n S m i n i a dat het leuk z o u zijn o m de v r o e g e r e boeier van zijn v a d e r n o g eens te b e k i j k e n . Hij trof b o v e n o p d e
boeier Feike L a n t i n g a , die de w e r f inm i d d e l s van zijn v a d e r h a d o v e r g e n o -m e n . Deze blafte V a n S -m i n i a af e n s t u u r d e h e m van d e werf; hij m o e s t vooral niet p r o b e r e n één stap a a n boord te z e t t e n ! L a n t i n g a s n a u w d e h e m toe dat de werf nooit iets a a n d e z e boeier v e r d i e n d h a d . (De V a n S m i n i a ' s lieten d e boeier altijd in L e e u w a r d e n h e l l i n g e n en o n d e r h o u d e n ) . In het v o o r j a a r van 1939 w e r d de C a -tharina naar A m s t e r d a m g e s l e e p t en o m g e d o o p t tot A g n e s j e , ook w e r d e e n 17 P.K. A l b i n - m o t o r i n g e b o u w d . Kort d a a r o p w e r d d e A g n e s j e in het r u i m van e e n o c e a a n s t o m e r naar T u r k i j e gebracht. In S m y r n a w e r d het j a c h t m e t een wit g e s c h i l d e r d t e g e n d e b r a n -d e n -d e z o n , het tuig w e r -d v e r k l e i n -d en het vlak met k o p e r p l a t e n b e s l a g e n . Er zijn w e r f r a p p o r t e n w a a r i n kleine r e p a -ratie e n v e r a n d e r i n g e n a a n het s c h i p w o r d e n v e r m e l d . Er b e s t a a n e x p e r t i s e -r a p p o -r t e n uit deze p e -r i o d e en d a a n n wordt v e r m e l d wat er a a n w e z i g is in d e boeier, bijvoorbeeld z e n d a p p a r a t u u r , een r e d d i n g s v l o t en a n d e r e b e n o d i g d -h e d e n voor -het v a r e n op zee.
W a t er met de boeier g e b e u r d e in d e periode 1940-45 blijft o n d u i d e l i j k , d o o r
Meindert Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA C O P Y N o . 4 9 l a s h e a t h e d w i t h b^ a s s ! 3 h e i s S m 5 7 l ^ n " ' " ^ / r ' ' « « ^ ^ ^ ^ - ^ ^ p l a n k i n g and l a
ln
v e r v p-ood c o n r l l t i r ^ n"^'^^^•^^
^ J ^
f r a m i n g a n d a n d r u n n i n g l n g o o d c o ^ d l t ï o n ! " h e r ê a r e t h r e e a n n h n ^ : ' ^ * ^ ! ? ^ « t a n d l n g o f C h a i n , t h e r e I B a l s o a d i n g h y in R o o d c o n d f f l ^""f,^^"^^ ^ 0 f a t h o m s o f m a i n s a i l , s t a y s a i l and 15h c o n d i t i o n . T h e s a i l s c o n s i s t i n g - f B l e e p l n g' q u a r l^ ^ a' C^ i y e n L o ^ ^ r s p a r L " ( 3 ' d o u b rr'r°'^'\°"
t h e r e a r e t w o b u n k s f o r t h ecrew
f o ^ a r d ? n t h e1 ? ? ^
^ ^ ^ ^ ^"'^ ^ B l n g l e ) . I z m i r , 2 8 t h O c t o b e r 1 Ö 4 2 , ( S i g n e d ) E . A . R l c e . . . I • f r o m M r ' T c t L t S e r ' ^ L ^ n T o f t h f . ° f ' " " " ^ ^ ^ ^ " ^ ^ ^ ^ ^ " 5 b e e n r é c e i y e d by us - a t e r s o n . L l o ^ "I g e n f r a t ° L m ï r
c e r
? i
° f
r t L t ^ ' % r ° ^ '
3 ^ ^ ' " S t a b l e , ' - n a t r u c t e d by us t o s u r v e y t h a t V P A ^ ^ t " KV,' ^^'"^'"^
A . R l c o h a s b e e n m h i s c e r t l h c a t e , w h l c h ^ s M u l c h e d ' ' c o n f i d e n c e may b e p l. c. e a O f t h e ' ^ o U c f ^ ^ ^ ï ^ ^ a S^ e ! ' " '^"^ ' ° - " ' ^ " i o n s and amount^ T h f l f o l l o w i n g f e e s h a v e b e e n p a i d A g e n c y f e e s S u r v e y o r s f e e s S t a m p 3 . 3 , 5 , 5 . 0 . 2 . JC 8 . 1 0 . 0 t o u a b y t h e S h i p - o w n e r : 0 0 0 O c t o b e r ''"*(?'.gned)
S t a n l e y P a t s r s o n iconI^rned"^Ter:i^\'a
^n^?\r
;!ï
^r^
'""'^
I n f o r m a t i o n ; C o a t o f C o p y . C 1 . 1 6 . 0 42Meinden Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
BIJLAGE:
Een onderzoel<srappon van October 1942, waaruit biijl^t dal het jacht Agnesje zich in 'very good condition' bevond in de Turl<se havenstad Izmir (Smyrna).
elkaar t e g e n s p r e k e n d e d o c u m e n t e n . W a a r s c t i i j n l i j k w e r d de boeier in 1940 overgezeild van T u r k i j e naar G r i e k e n -l a n d . Uit niet g o e d te ontcijferen Griekse d o c u m e n t e n blijkt dat fiet s c h i p in die tijd nog niet in h a n d e n v a n de Duitse bezetter w a s , h o e w e l andere b e r i c h t e n dit t e g e n s p r e k e n . Er is een w a a r s c h i j n l i j k vals k o o p c o n t r a c t uit 1943 en daaruit blijkt dat e e n T u r k s e eig e n a a r het s c h i p aan de Britse a m b a s sade in Istanboel v e r k o c h t , in t e g e n -w o o r d i g h e i d van een h o g e militair met de E n g e l s e nationaliteit. Deze d o c u -m e n t e n zijn zeer o n d u i d e l i j k en lijken bewust zo te zijn o p g e s t e l d dat de r e c h t m a t i g e eigenaar niet b e k e n d w e r d . O o k een rapport uit 1942 noemt slechts e e n agent van d e eigenaar. Uit d o c u m e n t e n , g e d a t e e r d op 22 mei 1945 blijkt dat het s c h i p in de h a v e n van P i r a e u s lag en dat d e g e n e die met het s c h i p zeilde g e e n e i g e n d o m s p a p i e ren kon t o n e n . Het s c h i p w e r d o v e r g e -d r a g e n a a n -de resi-dent v a n Piraeus e n m o c h t met z e i l n u m m e r 64 o n d e r E n -gelse v l a g , maar onder G r i e k s e zeewet de h a v e n v e r l a t e n . In 1947 c o r r e s p o n -d e e r -d e -de Britse consul in Piraeus over de boeier met de d i r e c t e u r van het c e n -traal b u r e a u voor de w a t e r s p o r t . Er w e r d e n f o t o ' s v a n de C a t h a r i n a die e n -kele jaren eerder in de W a t e r k a m p i o e n h a d d e n g e s t a a n naar Piraeus g e -s t u u r d . In de b e g e l e i d e n d e brief -staat dat er v r e e m d g e n o e g niets over d e boeier in o u d e d e e l n e m e r s l i j s t e n v a n w e d s t r i j d e n te v i n d e n is.
In 1948 kocht brigadier Forestier W a l -ker het s c h i p . Hij w o o n d e t o e n nog in A t h e n e w a a r hij in d i e n s t w a s van d e Britse m a r i n e die daar na de oorlog n o g a a n w e z i g w a s . In een brief uit 1949
schreef hij het v r e e m d te v i n d e n dat een dergelijk H o l l a n d s jacht in het Egeïsche g e b i e d r o n d z e i l d e . W a l k e r w a s er t o e n zeker v a n dat zijn boeier daar d e e n i g e in haar soort w a s . Hij schreef het heerlijk te v i n d e n o m met haar t u s s e n de vele e i l a n d e n door te zeilen in dit w a r m e z o n n i g e klimaat. In dat zelfde jaar vertrok hij naar E n g e -l a n d . T i j d e n s zijn reis d e e d hij ve-le fv-lid- fvlid-d e l l a n fvlid-d s e zee havens a a n , alwaar hij veel bekijks had met het v r e e m d e s c h i p . Zelf wist hij ook niet p r e c i e s in wat voor j a c h t hij zeilde, blijkens e e n c o r r e s p o n d e n t i e w a a r i n W a l k e r na-v r a a g d o e t in wat na-voor schip hij na-vaart. Via Ivlalta liep hij IVlarseille b i n n e n e n door de F r a n s e k a n a l e n k w a m hij in C a -lais a a n . V a n daaruit koos hij op 7 no-v e m b e r zee o m op 8 n o no-v e m b e r 1950 af te m e r e n in Dover. Enige tijd later w e r d de b o e i e r o v e r g e d r a g e n a a n het F i n s h ley S e a C a d e t Corps o m als o p l e i d i n g s -s c h i p v o o r k a d e t t e n van de Royal Navy te d i e n e n . N a vele j a r e n t r o u w e d i e n s t w e r d de A g n e s j e in 1963 v e r k o c h t . Over d e vele eigenaars vanaf 1963 tot
De Calharina/Agnesje in de haven van Maldon (Eng.): najaar 1974.
a a n 1975 is w e i n i g b e k e n d . W e l is d u i -delijk dat in deze periode het s c h i p met s p r o n g e n achteruit is g e g a a n , d u s v a n enig o n d e r h o u d w a s in die tijd g e e n s p r a k e . Een e x p e r t i s e r a p p o r t uit 1964 b e o o r d e e l d e de boeier als z e e w a a r d i g en op e n k e l e kleine g e b r e k e n na, in uit-s t e k e n d e uit-staat. De laatuit-ste Engeluit-se ei-genaar, de heer J o h n G r a i n g e r k o c h t de boeier in 1975. N a é é n s e i z o e n kreeg hij met g u p a de l e k k e n niet m e e r dicht e n w e r d het s c h i p voor e e n o p -k n a p b e u r t o p d e helling v a n een jacht-werf in (Vlaldon g e t r o k k e n . S i n d s d i e n heeft d e C a t h a r i n a nooit m e e r water a a n g e r a a k t .
Eind 1978 k w a m de heer H. de R u i g uit A m s t e r d a m in c o n t a c t m e t G r a i n g e r , die in N e d e r l a n d o p z o e k w a s naar de h e r k o m s t van zijn s c h i p . In E n g e l a n d w a s m e n van m e n i n g dat alleen de huid g r o t e n d e e l v e r n i e u w d m o e s t w o r d e n . O p 30 d e c e m b e r 1978 v e r t r o k k e n de
Meindert Verfwaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
heren R. v a n der Werff, D e R u i g en il< naar E n g e l a n d . In M a l d o n a a n g e k o -m e n t o g e n w e o n d e r leiding van J o h n G r a i n g e r in de s n i j d e n d e k o u naar de h a v e n , w a a r de eerste w e r k e l i j k e k e n -n i s m a k i -n g m e t de boeier p l a a t s v o -n d . Al ras bleek d a t Roelof van d e r W e r f f een door mij g e p l a n d e overtocht uitsloot. Hij o o r d e e l d e dat een c o m p l e t e restau-ratie n o d i g w a s e n s c h a t t e de kosten d a a r v a n o p twee tot d n e h o n d e r d d u i -z e n d g u l d e n . Dit w a r e n b e d r a g e n die de g e d a c h t e aan restauratie uit eigen m i d d e l e n o n r e a l i s e e r b a a r m a a k t e n . In e e n loods z a g e n w e d e l e n van de in-b o e d e l , z e i l e n , het k o m p a s h u i s en ver-der t o e b e h o r e n . Veel b l o k k e n w a r e n n o g v o o r z i e n van het o o r s p r o n k e l i j k e b u i t e n b e s l a g en de zeilen leken nog in redelijke s t a a t .
T e r u g in N e d e r l a n d leek e e n e v e n t u e l e sloop ons w a t te vor g a a n en z o c h t e n wij naar m o g e l i j k h e d e n , het schip naar N e d e r l a n d terug te h a l e n . Een kleine g r o e p e i g e n a a r s van ronde en platbo-d e m j a c h t e n raakte e n t h o u s i a s t en bracht b i n n e n een w e e k e l f d u i z e n d guld e n bij elkaar. Met guldit b e guld r a g kon a a n -k o o p e n transport w o r d e n g e r e a l i s e e r d . In s e p t e m b e r 1979 reisde Roelof v a n d e r W e r f f voor de t w e e d e keer naar M a l d o n , d i t m a a l o m de n o d i g e s t e u n -c o n s t r u -c l i e s a a n te b r e n g e n en het t r a n s p o r t n a a r N e d e r l a n d te begelei-d e n . Met t w e e e n o r m e h i j s k r a n e n w e r begelei-d d e boeier o p een dieplader g e t i l d . H e -laas w a s er g e e n r e k e n i n g g e h o u d e n met de m a x i m a a l t o e g e s t a n d e breedte o p de E n g e l s e w e g e n , w a a r d o o r het t r a n s p o r t t i j d e n s de rit naar Felixtowe w e r d a a n g e h o u d e n . De g e p l a n d e ferry w e r d d a n ook gemist d o o r d a t de politie niet t o e s t o n d in het d o n k e r d o o r te rij-d e n . V a n rij-der W e r f f bracht rij-de nacht, ge-rold in e e n o u d e s t o r m f o k , in het voor-o n d e r dvoor-ovoor-or.
O n d e r politieëscorte w e r d d e rit de vol-g e n d e m o r vol-g e n voortvol-gezet. De a n vol-g s t w a s groot dat de boeier op d e h o b b e -lige w e g uit eikaar zou trillen, maar die
vrees bleek o n g e g r o n d . Na e e n rustige overtocht s t o n d de C a t h a r i n a e e n d a g later h e e l h u i d s aan de loswal in Euro-poort. Daar s t o n d e n in d e v r o e g e mor-g e n al t w e e h i j s k r a n e n mor-g e r e e d e n tenwijl d e d o u a n e zijn werk d e e d sloten n i e u w s g i e r i g e v r a c h t w a g e n c h a u f f e u r s w e d d e n s c h a p p e n af over het al d a n niet in elkaar storten van het gevaarte tijdens het h i j s e n . O m d a t in N e d e r l a n d transport over d e w e g w a s u i l g e s l o t e n , h a d één van d e liefhebbers in zijn e n t h o u s i a s m e e e n d e k s c h u i t a a n g e -s c h a f t . D e z e lag tien meter b e n e d e n s t r a a t n i v e a u g e r e e d , w a a r d o o r het hij-s e n hij-s p e c t a c u l a i r le n o e m e n w a hij-s . Vier 60 c m b r e d e n y l o n s t r o p p e n w e r d e n o m d e r o m p v a n het s c h i p g e s l a g e n . Het w a s de b e d o e l i n g d a l de t w e e kraan-a u t o ' s p r e c i e s d e z e l f d e b e w e g i n g e n z o u d e n m a k e n zodat de boeier, w a n -neer ze w e r d o p g e t i l d , h o r i z o n t a a l bleef h a n g e n . De a u t o ' s m o e s t e n d a n enkele m e t e r s naar v o r e n rijden totdat het s c h i p buiten de k a d e m u u r h i n g b o v e n d e d e k s c h u i t . O p dat m o m e n t ging er
Aangel<omen in Europoort wordt de Catfia-rina overgeiaden op een dei<schuil voor haar reis naar Workum; september 1979.
iets m i s . Het hele s c h i p zakte ineens v o o r o v e r d o o r d a t é é n kraan de boeier eerder liet z a k k e n . Dil g e b e u r d e b o v e n de d e k s c h u i t w a a r enkele m e n s e n s t o n d e n o m het g e v a a r t e op te v a n g e n ! N a d a t d e fout hersteld w a s w e r d de boeier op de s c h u i t n e e r g e l a t e n e n vak-k u n d i g g e s t u l vak-kon de C a t h a r i n a Rotter-d a m v e r l a t e n . De sleep vertrok n a a r ' A m s t e r d a m , waar h e l g e h e e l e e n ligplaats k r e e g voor het s c h e e p v a a r t m u -s e u m aan het O o -s t e r d o k .
M e t Sail ' 8 0 in zicht m e e n d e d e m u -s e u m d i r e c t i e , g e h e e l t e g e n o n z e verw a c h t i n g in, dat het verwrak zou d e t o n e -ren t u s s e n alle f e e s t e l i j k h e d e n . D a a r o m w e r d op 20 f e b r u a n 1980 de boeier naar W o r k u m g e s l e e p t , waar e e n ligplaats w e r d g e v o n d e n in het Z o o l .
V a n dat m o m e n t af zijn er vele p o g i n -44
Meindert Verhaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
ln Wort<um op de del<schuil, voor de op-meling; 1983.
g e n o n d e r n o m e n o m e e n n i e u w e e i g e -naar te v i n d e n , die de restauratie v a n hiet scinip op zicti zou willen n e m e n . In eerste instantie zijn 12 brieven uitge-g a a n naar uitge-grote b e d r i j v e n en instelling e n , v e r instelling e z e l d van een lijst met m o t i e -ven w a a r o m dit j a c h t voor N e d e r l a n d b e h o u d e n moest blijven, echter allen z o n d e r resultaat.
In het v o o r j a a r van 1981 w e r d de ' S t i c h ting tot b e h o u d v a n de boeier C a t h a -rina' o p g e r i c h t , o m d a a r m e e f o r m e e l iets sterl<er in de s c h o e n e n te s t a a n . Aanvankelijl< leken er v e e l geïnteres-s e e r d e n te z i j n , m a a r t e l k e n geïnteres-s w e e r ble-ken niet d e r e s t a u r a t i e k o s t e n het prob l e e m te zijn, maar d e h o g e o n d e r -h o u d s k o s t e n d a a r n a . In d e z e p e r i o d e o n t s t o n d e n ook de p l a n n e n , o m m i d -dels de juist o p g e r i c h t e 'stichting hout-b o u w ' tot restauratie te k o m e n . O n d e r leiding v a n een s c h e e p s b o u w e r k o n d e n j o n g e r e n b i n n e n dit project een o p -leiding krijgen en w e r d e n met overh e i d s g e l d e n enige s c overh e p e n g e r e s t a u reerd. H e l a a s w e r d de g e l d k r a a n d i c h t -g e d r a a i d e n s t r a n d d e o o k dit restaura-tieplan.
Bij het b e s t u u r van de s t i c h t i n g b e g o n d e s l o o p g e d a c h t e nu vaste v o r m a a n te n e m e n . IVlaar alvorens tot sloop over te g a a n w e r d e e n plan o p g e s t e l d tot het d o e n o p m e t e n en zo v o l l e d i g m o g e l i j k in t e k e n i n g te b r e n g e n v a n d e boeier. De heren T o m N i j d a m e n B a u k e H o b m a w e r d e n a a n g e z o c h t o m dit w e r k te v o l b r e n g e n . O n d e r de boeier w e r d e e n e n o r m e h o u -ten w e r k v l o e r g e c o n s t r u e e r d , e e n eerste v e r e i s t e voor het g o e d d o e n o p -m e t e n v a n e e n dergelijk s c h i p . O -m d e kosten v a n dit project te d e k k e n wer-d e n weer vele i n s t e l l i n g e n , b e wer-d r i j v e n en particulieren a a n g e s c h r e v e n voor een d o n a t i e . G e l u k k i g k w a m e n
hier-Meindert Veriiaar - DE LOTGEVALLEN VAN DE BOEIER CATHARINA
Restauratie te Lel<i<um, voorjaar 1987. Voorsteven, l<ietbatl<, loelbijler en twee vlal<gangen zijn reeds aangebraclil.
voor v o l d o e n d e geldelijke m i d d e l e n bij-e bij-e n , z o d a t hibij-et w bij-e r k g bij-e t i bij-e bij-e l kon w o r d bij-e n v o l t o o i d .
De o v e r d r a c h t van de zeer fraai uitge-v o e r d e t e k e n i n g e n aan het Fries S c h e e p v a a r t fvluseum v o n d plaats o p z a t e r d a g 15 februari 1984 in de D o o p s -g e z i n d e kerk te W o r k u m .
Door a r t i k e l e n in kranten o v e r de over-d r a c h t van over-de t e k e n i n g e n , m e l over-d over-d e n z i c h w e d e r o m enkele b e l a n g s t e l l e n d e n met s e r i e u z e p l a n n e n voor een restau-ratie e n w e e r w e r d de s l o o p u i t g e s t e l d . Eén v a n h e n bleek wel zeer s e r i e u s . Dit w a s d e heer Ir G.J. H o f s t e d e uit Lek-k u m ; hij n a m de boeier van de s t i c h t i n g
over. De C a t h a r i n a leek geschikt voor zijn internaat, w a a r v a n d e b e w o n e r s het s c h i p o n d e r d e s k u n d i g e l e i d i n g z o u d e n k u n n e n r e s t a u r e r e n en w e e r in d e vaart b r e n g e n .
Het grote p r o b l e e m w a s n u , hoe de boeier naar L e k k u m te t r a n s p o r t e r e n , z o n d e r dat het s c h i p uit zijn v e r b a n d zou r a k e n . Dit b e t e k e n d e dat de C a t h a -rina w e e r in d e s t r o p p e n m o e s t o m v a n d e d e k s c h u i t af g e h e s e n te w o r d e n . A a n g e z i e n de boeier er d e laatste vijf jaar niet o p vooruit w a s g e g a a n , leek dit een wat riskante o n d e r n e m i n g . O m de boeier h e e n w e r d een stalen c o n s t r u c -tie a a n g e b r a c h t , w a a r d o o r de k r a c h t e n bij het hijsen g e e n vat z o u d e n krijgen op de romp v a n het s c h i p . V r i j d a g 16 n o v e m b e r 1984 w e r d de C a t h a r i n a voor de laatste m a a l g e t r a n s p o r t e e r d . De tocht van W o r k u m naar L e k k u m g i n g over water. Door harde w i n d en motor-p e c h van de sleemotor-pboot d u u r d e het lan-ger d a n voorzien voordat de sleep kon af m e r e n bij L e k k u m . Het w a s al r u i m -s c h o o t -s d o n k e r t o e n m e n a a n k w a m . Dankzij de w e l w i l l e n d e m e d e w e r k i n g v a n enkele b r u g w a c h t e r s in L e e u w a r -d e n kon m e n -d i e avon-d n o g ter p l e k k e k o m e n . De v o l g e n d e d a g w e r d de boeier zonder verdere p r o b l e m e n v a n de d e k s c h u i t o p een d i e p l a d e r g e h e -s e n . Deze bracht de C a t h a r i n a via t w e e a n g s t a a n j a g e n d e haakse b o c h t e n tot a c h t e r de b o e r d e r i j . A a n het e i n d e v a n d e m i d d a g hing de boeier d e t w e e d e keer die d a g in de takels e n w e r d ze v o o r z i c h t i g op een a a n t a l bielzen neer-g e l a t e n . Z o w a s t e neer-g e n half vijf het kar-w e i g e k l a a r d . Inmiddels is over de boeier een loods g e b o u w d en d a a r i n bevindt zich e e n v l a k k e w e r k v l o e r . Uit D e n e m a r k e n is het b e n o d i g d e hout g e ï m p o r t e e r d e n naast d e boeier ligt e e n 10 m l a n g e kielbalk die dit jaar (1987) als eerste o n d e r d e e l v a n de restauratie in de C a t h a r i n a zal w o r d e n g e z e t .
A m s t e r d a m , februari 1987
NOTEN:
1. Alle documentatie bevindt zictn in het ar-chief van de 'Slichting tot behoud van de boeier Catharina'. Het archief berust thans bij de heer H. de Ruig te Amsterdam. 2. Hel statenjacht Friso, gebouwd in 1894 te Joure door E.H. van der Zee in opdracht van de heer B.Ph. baron van Harinxma thoe Sloolen, commissaris der koningin in de provincie Friesland, mag niet verward wor-den met de eerder gebouwde boeier Friso (ex Semper Idem), ook van E.H. van der Zee te Joure en van 1890.
3. H.G. van Slooten, De Friese boeier 'Constanter' 1877-1977. In: Jaarboek 1975¬ 1976 Fries Scheepvaart Ivluseum, blz 50-89. 4. Zie archief van de zeilmakerij Molenaar te Grouw, Rijksarchief Friesland, Leeuwar-den.
5. Ronde- en Platbodemjachten, red. mr dr J. Huitema, blz 70-71, Amsterdam, 1962. 6. Fr. Boschma, De Scheepswerf Lantinga te IJlst. In: Jaarboek 1981 Fries Scheep-vaart Ivluseum, blz 45-65.
7. Hol jachlregisler van de A.N.W.B. 1924/1925 vermeldt nog J.J. Enthoven als eigenaar van de boeier 'Catharina'. 8. Dit schip is het Friese jacht 'Sylnocht'. De heer Westerhuis verkocht dil jachl in 1963 aan W. Klooslerboer te Callanlsoog. Sedert 1979 is het eigendom van H. de Ruig te Amslerdam.
B E S C H R I J V I N G VAN D E B O E I E R C A T H A R I N A in 1904 g e b o u w d door L o l k e L a n t i n g a , IJlst J, Vermeer
J. Vermeer - BESCHRIJVING VAN DE BOEIER CATHARINA
Inleiding
In zijn artil<el over de levensloop van de C a t h a r i n a vertelt Meindert V e r h a a r ' , hoe d e z e boeier d o o r een stel fanatiel<e b e w o n d e r a a r s v a n het Friese ronde j a c h t e i n d 1979 naar N e d e r l a n d w e r d t e r u g g e h a a l d . Aanvanl<elijl< zijn vele v e r g e e f s e p o g i n g e n o n d e r n o m e n o m tot b e h o u d voor d e t o e k o m s t te k o m e n . Er s t e r k a a n t w i j f e l e n d , of dit i n d e r d a a d h a a l b a a r z o u b l i j k e n , heb ik begin 1981 a a n het b e s t u u r v a n d e ' S t i c h t i n g tot b e h o u d v a n de boeier C a t h a r i n a ' de s u g g e s t i e g e d a a n , o m in ieder geval te t r a c h t e n in een o p m e t i n g lijnen en c o n s t r u c t i e vast te l e g g e n . H o e w e l zelf niet z o n d e r e r v a r i n g op dit g e b i e d , be-sefte ik al s p o e d i g , dat deze taak mijn m o g e l i j k h e d e n v e r r e te b o v e n zou g a a n .
Het s t e m d e mij d a a r o m tot grote v r e u g d e , dat in de z o m e r v a n 1983 dit w e r k door B a u k e H o b m a e n T h o m a s N i j d a m op het terrein v a n Z w o l s m a n s S c h e e p s t i m m e r w e r f , w a a r het schip t o e n verbleef, kon w o r d e n u i t g e v o e r d . Ik h e b er g r a a g in t o e g e s t e m d de p r a c h t i g u i t g e v o e r d e t e k e n i n g e n van e e n t o e l i c h t i n g te v o o r z i e n . Het resul-taat v i n d t d e lezer hieronder. Hoofdafmetingen L e n g t e over de s t e v e n s 10,54 m G r o o t s t e b r e e d t e , inclusief s t r i j k k l a m p e n v a n de z w a a r d e n 4,02 m D i e p g a n g 0,88 m Z e i l o p p e r v l a k : g r o o t z e i l + fok + kluiver 79,0 m^ De tekeningen Z o a l s in d e inleiding reeds v e r m e l d , is het s c h i p in de z o m e r v a n 1983 o p g e -m e t e n o p het terrein v a n Z w o l s -m a n s S c h e e p s t i m m e r w e r f De H o o p te Wor-k u m . ' I n vele tientallen m a a t s c h e t s e n zijn d e v o r m e n v a n r o m p e n o p b o u w , a l s m e d e d e details v a n de c o n s t r u c t i e v a s t g e l e g d . Deze m a a t s c h e t s e n zijn v e r v o l g e n s u i t g e w e r k t in t e k e n i n g e n die het s c h i p en zijn o n d e r d e l e n weer-g e v e n o p é é n t i e n d e van de w a r e g r o o t t e . Het zeilplan is u i t g e w e r k t o p e e n s c h a a l v a n 1 op 2 0 . In totaal heeft dit w e r k c i r c a 120 m a n d a g e n g e v e r g d . De t e k e n i n g e n zijn v e r z a m e l d o p ne-g e n b l a d e n , die in dit artikel als de af-b e e l d i n g e n 1 t / m 9 v e r k l e i n d zijn weer-g e weer-g e v e n e n w e l als volweer-gt;
- A f b . 1 geeft het l i j n e n p l a n . V a n bo-ven naar b e n e d e n zijn a f g e b e e l d : wa-t e r l i j n e n , s p a n wa-t e n en l a n g e lijnen.
- A f b . 2 laat een b u i t e n a a n z i c h t zien en wel het z i j a a n z i c h t a a n s t u u r b o o r d s -zijde.
- A f b . 3 geeft b u i t e n a a n z i c h t e n van het v o o r s c h i p (rechts) en van het ach-terschip (links).
- A f b . 4 toont een vertikale d o o r s n e d e over d e s t e v e n s en de kiel. In d e z e tek e n i n g zijn de v o o r n a a m s t e c o n s t r u c -tiedetails v a n de boeier af te l e z e n . A a n g e g e v e n is op welke plaatsen d w a r s d o o r s n e d e n zijn g e m a a k t . Deze zijn a a n g e d u i d met d e letters A, B, C en D.
- A f b . 5 geeft e e n b o v e n a a n z i c h t over alles. De b o v e n s t e helft van d e z e teke-ning is e e n d o o r s n e d e v a n het s c h i p over de huid direct o n d e r het b e r g h o u t , w a a r d o o r de i n h o u t e n en a n d e r e c o n s t r u c t i e d e l e n als het m a s t s p o o r e n de w e g e r i n g e n , z i c h t b a a r zijn. In de o n -derste helft zijn de d a k b a l k e n v a n de roef a a n g e g e v e n .
A f b . 6 toont n o g m a a l s een b o v e n -a -a n z i c h t over -alles, w-a-arbij in d e bo-venste helft de d r a a g b a l k e n v a n het dek, v a n d e roef en v a n de kuipvloer te zien zijn.
- In afb. 7 zijn d w a r s d o o r s n e d e n afge-b e e l d , afge-b o v e n over het v o o r d e k , m i d d e n over de roef ter plaatse v a n de l i c h l k a p , beide m e t aanzicht naar v o r e n ; in af-b e e l d i n g 4 zijn deze d o o r s n e d e n met A en B a a n g e d u i d . O n d e r is e e n detail
v a n de z w a a r d o p h a n g i n g g e t e k e n d . A f b . 8 toont n o g m a a l s twee d w a r s -d o o r s n e -d e n , b e i -d e over -d e kuip; - door-s n e d e C g e e f t daarbij e e n a a n z i c h t naar voren t e g e n het front van de roef, d o o r s n e d e D toont het a c h t e r s c h o t met h e n n e b a l k en overloop.
- A f b . 9 laat het z e i l p l a n zien. Lijnen en vertioudingen - afb. 1 De s p a n t e n zijn g e t e k e n d op onder-linge a f s t a n d e n van 60 c m , met e n k e l e a f w i j k i n g e n in het m i d d e n s c h i p . De afs t a n d e n t u afs afs e n de lange lijnen b e d r a -g e n 30 c m , die tussen d e w a t e r l i j n e n 25 c m . Het lijnenplan toont het v o l g e n d e b e e l d ; Een fors rond s c h i p , g e b o u w d o p e e n z w a r e horizontaal v e r l o p e n d e kielbalk met e e n u i t g e s p r o k e n loefbij-ter.
De s p a n t v o r m is licht gepiekt. Ter plaatse v a n het g r o o t s p a n t bedraagt d e vlaktilling circa 7 g r a d e n . De ronde k i m -m e n liggen betrekkelijk ver naar b u i t e n , w a a r d o o r het s c h i p e e n grote a a n -vangsstabiliteit zal h e b b e n . O p v a l l e n d is b o v e n d i e n , dat ter plaatse van het g r o o t s p a n t d e b o o r d e n iets i n g e t r o k k e n zijn, zodat d e grootste b r e e d t e niet bij d e a a n s l u i t i n g met het b e r g h o u t ligt m a a r iets lager. De grootste b r e e d t e o p d e waterlijn is d a a r d o o r maar w e i n i g kleiner d a n . d e grootste b r e e d t e over d e h u i d .
Het is interessant o m e e n aantal m a t e n e n v e r h o u d i n g e n van de boeier C a t h a -rina te v e r g e l i j k e n met die van e e n e v e n groot s c h i p als de boeier F r i s o , het s t a t e n j a c h t van de provincie Friesland (zie b i j g a a n d e tabel). De a f m e t i n -g e n v a n de Friso zijn o n t l e e n d a a n haar l i j n e n p l a n ; e e n afdruk hiervan is v o o r dit doel w e l w i l l e n d ter b e s c h i k k i n g g e s t e l d door Ir D.T. van G u l i k v a n de Provinciale W a t e r s t a a t v a n F r i e s l a n d . In de tabel b e t e k e n t L - l e n g t e - o v e r de stevens B - grootste breedte b u i t e n k a n t h u i d Bw - i d e m o p de waterlijn 40
J. Vermeer - BESCHRIJVING VAN DE BOEIER CATHARINA
J. Vermeer - BESCHRIJVING VAN DE BOEIER CATHARINA PB - plaats van de g r o o t s t e b r e e d t e g e m e t e n vanaf de v o o r s t e v e n Plvl plaats van de m a s t k o k e r g e m e t e n vanaf de voorsteven Dg - d i e p g a n g . Catharina l B Bw PB PM Dg L/B Bw/B (m) (m) (m) (m) (m) (m) 10,54 3,80 3,73 4,35 4,35 0,88 2,77 0,982 Friso L B Bw PB PM Dg L/B Biv/B (m) (m) (m) (m) (m) (m) 10,58 3,60 3,40 4,50 4,05 0 , 7 5 ' 2,94 0,944 * De diepgang van de 'Friso' is ter plaatse van het grootspant 75 cm, aan het eind van de scheg bij het roer 80 cm.
Uit de tabel blijkt, dat d e C a t h a r i n a e e n grotere breedte heeft d a n d e Friso en in het bijzonder een grotere w a t e r l i j n -b r e e d t e . De v e r h o u d i n g B w / B is -bij d e C a t h a r i n a 4 % groter d a n bij de Friso. Een en a n d e r is het g e v o l g v a n de ver naar b u i t e n l i g g e n d e k i m m e n . Dit alles verleent o n s s c h i p een g r o t e s t i j f h e i d . De Friso is duidelijk slanker e n , z o a l s haar historie heeft b e w e z e n ' , voor haar v a a r g e b i e d in eerste instantie a a n g e -w e z e n o p de b i n n e n -w a t e r e n . De g r o t e stijfheid v a n de C a t h a r i n a , h a a r g r o t e r e d i e p g a n g , de lange d o o r l o p e n d e kiel-balk met u i t g e s p r o k e n loefbijter o n d e r de v o o r s t e v e n (die bij de Friso g e h e e l o n t b r e e k t ) , alles wijst e r o p , dat dit s c h i p is g e b o u w d voor g e b r u i k b u i t e n g a a t s , zoals reeds in het artikel v a n V e r h a a r ' is u i t e e n g e z e t . W a a r voorts d e waterlij-n e waterlij-n iwaterlij-n het o waterlij-n d e r w a t e r s c h i p e e waterlij-n m o o i g e v e e g d verloop v e r t o n e n , m a g wor-d e n a a n g e n o m e n , wor-dat het s c h i p , o p voor haar v o l d o e n d e d i e p w a t e r , e e n b e h o o r l i j k e s n e l h e i d zal h e b b e n k u n -n e -n h a l e -n . Ee-n v e r d e r e v e r g e l i j k i -n g v a n de l i j n e n p l a n n e n v a n b e i d e b o e i e r s laat z i e n , dat d e C a t h a r i n a iets m i n d e r z e e g vertoont d a n d e Friso e n dat haar stuiten e e n wat v l o e i e n d e r v e r l o o p h e b -b e n .
V o o r wat d e C a t h a r i n a betreft, uit d e
ta-bel blijkt verder, dat haar g r o o t s t e b r e e d t e is g e l e g e n op e e n a f s t a n d vanaf d e v o o r s t e v e n o n g e v e e r gelijk a a n 5/12 v a n d e lengte over d e ste-v e n s , een ste-v e r h o u d i n g die bij ronde j a c h t e n meer v o o r k o m t { b i j v o o r b e e l d bij d e v o l g e n d e s c h e p e n : Albert en Nelly, Drie G e b r o e d e r s , H o l l a n d , Nut en N o c h t , Dolphijn). Het valt v e r d e r o p , dat d e m a s t k o k e r betrekkelijk ver naar a c h -t e r e n s-taa-t, e v e n e e n s o p 5/12 v a n de lengte vanaf de v o o r s t e v e n . W i j k w a -m e n tot d u s v e r r e bij g e e n e n k e l r o n d j a c h t , b e h a l v e bij d e v i s a a k D o l p h i j n , z o ' n achterlijke plaatsing van d e mast t e g e n ' .
De t e k e n i n g e n van de l a n g e lijnen laat voorts een z w a r e v o o r s t e v e n zien waar-van d e top, als bij e e n p o o n , iets achter-over valt. O p v a l l e n d is ook het bolle a c h t e r s c h i p .
Constructie - afb. 5 t/m 8
Het s c h i p is g e b o u w d op een z w a r e kiel met e e n h o o g t e van circa 20 c m e n e e n grootste b r e e d t e in de m i d s c h e e p s van 25 c m . Deze kiel is s a m e n g e s t e l d uit drie d e l e n , van boven naar b e n e d e n een balk met een dikte van 10 c m en twee p l a n k e n van 5 c m d i k t e . A a n de voor- en a c h t e r z i j d e s t a a n h i e r o p de v o o r s t e v e n met loefbijter, r e s p e c t i e v e -lijk d e s c h e g e n de a c h t e r s t e v e n . Op-merkelijk is d e profilering v a n d e kiel, s p e c i a a l ter plaatse v a n zijn g r o o t s t e b r e e d t e . In d w a r s d o o r s n e d e z i j n d e b e i d e z i j k a n t e n namelijk hol u i t g e w e r k t . Hierdoor is in het vlak e e n v l o e i e n d e o v e r g a n g met de z a n d s t r o k e n tot s t a n d g e b r a c h t . Naar b e n e d e n toe v e r b r e e d t z i c h de d w a r s d o o r s n e d e w e e r e n i g s -zins. Naar d e s t e v e n s toe n e e m t de b r e e d t e van d e kiel af, tot 8 c m onder-aan d e a c h t e r s t e v e n en tot 6 c m voor-a voor-a n bij de loefbijter. In d e voor-a f b e e l d i n g e n 2 en 4 is te zien hoe de v e r b i n d i n g tus-sen d e kiel e n de s t e v e n s tot s t a n d is g e b r a c h t . Het dikste g e d e e l t e v a n de kiel, de eigenlijke kielbalk, is a a n b e i d e
u i t e i n d e n iets korter d a n de k i e l p l a n k e n e r o n d e r en is ingelaten z o w e l in d e v o o r s t e v e n als in d e a c h t e r s t e v e n . De v o o r s t e v e n is tegen de h u i d bij d e s l e m p h o u t e n 12 c m dik e n v e r j o n g t zich naar buiten toe tot 9 c m . Naar be-n e d e be-n loopt hij b r e e d uit; a a be-n de voor-kant zijn hiertegen o n d e r d e waterlijn twee w i g v o r m i g e delen b e v e s t i g d , d i e s a m e n m e t dit b r e d e g e d e e l t e de loefbijter v o r m e n . Door middel v a n een s t e -v e n k n i e is de -v o o r s t e -v e n met de kiel-balk v e r b o n d e n . In de m i d s c h e e p s steekt d e kiel circa 16 c m onder het vlak uit, d.i. 1,6% v a n de lengte o p d e w a t e r l i j n .
A f b e e l d i n g 3 laat de o p b o u w van d e huid z i e n . B e n e d e n het b e r g h o u t tot even voorbij de k i m m e n zien w e n e g e n , circa 12 c m brede g a n g e n . D e z e zijn in s p o n n i n g e n in de beide s t e v e n s ingela-t e n . T u s s e n de o n d e r s ingela-t e h u i d g a n g e n de z a n d s t r o o k b e v i n d e n zich n o g twee v l a k d e l e n die niet tot de s t e v e n s d o o r l o -p e n . De v l a k g a n g e n zijn zeer b r e e d , 3 0 tot 35 c m . De dikte van alle g a n g e n be-draagt 4 c m . A f b e e l d i n g 4 geeft e e n overzicht van het i n w e n d i g e v a n d e r o m p met de i n h o u t e n , de w e g e r s , d e m a s t k o k e r , het m a s t s p o o r e n v e r d e r e c o n s t r u c t i e o n d e r d e l e n . De a f b e e l d i n -g e n 5 t / m 8 -g e v e n daarbij a a n v u l l e n d e i n f o r m a t i e . Uit de t e k e n i n g e n blijkt, dat alle c o n s t r u c t i e d e l e n zeer z w a a r zijn uitgevoerd en zo met elkaar v e r b o n -d e n , -dat e e n zeer hecht g e h e e l is ont-s t a a n , h e t g e e n uiteraard n o d i g iont-s voor een s c h i p dat veilig o p zee g e b r u i k t moet w o r d e n . De liggers zijn 19 c m b r e e d ; d e dikte t e g e n de h u i d g a n g e n b e d r a a g t 10 c m , ter plaatse v a n de kiel ca. 14 c m . Ze zijn a a n g e b r a c h t met o n -g e v e e r 3 0 c m t u s s e n r u i m t e , in totaal 24 s t u k s , in voer e n a c h t e r s c h i p m e e -d r a a i e n -d e naar -d e b o e g e n t o e . D o o r middel v a n zware ijzeren b o u t e n zijn ze aan de kiel b e v e s t i g d en v e r b i n d e n d e z e m e t de n a a s t l i g g e n d e drie vlakg a n vlakg e n e n met n o vlakg vier d a a r n a a s t vlakg e -legen h u i d g a n g e n tot in de k i m . In d e 50
J. Vermeer - BESCHRIJVING VAN DE BOEIER CATHARINA
ruimte t u s s e n de liggers o n t s p r i n g e n s p a n t e n m e t e e n d o o r s n e d e v a n 10 bij 10 c m . T u s s e n deze s p a n t e n , dus in tiet v e r l e n g d e v a n de liggers, zijn o p l a n g e r s a a n g e b r a c h t , e v e n e e n s 10 bij 10 c m . Alle s p a n t e n en o p l a n g e r s lopen door tot a a n het dek en de g a n g -b o o r d e n . In het v o o r s c h i p d i e n e n ze tot s t e u n van d e b a l k w e g e r s die de d e k b a l -ken d r a g e n , in de z i j d e n zijn op d e s p a n t e n die tussen de liggers b e g i n n e n z w a r e k n i e ë n b e v e s t i g d . Deze v o r m e n d e o n d e r s t e u n i n g van de g a n g b o o r d e n e n d e k a j u i t w a n d e n e n v e r b i n d e n deze met d e s c h e e r g a n g e n van de boeisels. Het a c h t e r s c h i p en d e kop zijn verder volgezet met i n h o u t e n en enkele d r a a i s p a n t e n . Een zware b o e g b a n d m e t min of m e e r d r i e h o e k i g e door-s n e d e v o r m t in de kop de afdoor-sluiting en d r a a g t d e u i t e i n d e n van de d a k d e l e n . Ter v e r s t e r k i n g van het l a n g s v e r b a n d zijn in de k i m twee 15 c m brede en 4 c m d i k k e w e g e r s a a n g e b r a c h t , l o p e n d e v a n de b o e g tot in het a c h t e r s c h i p . De o n d e r s t e k i m w e g e r verbindt de uitein-d e n van uitein-d e liggers met elkaar e n met d e s p a n t e n die t u s s e n de liggers b e g i n -n e -n ; d e t w e e d e verbi-ndt alle s p a -n t e -n o n d e r l i n g . Ter h o o g t e v a n het b e r g h o u t e n e v e n w i j d i g h i e r m e e is een d e r d e z w a r e w e g e r t e g e n d e b i n n e n k a n t van d e s p a n t e n a a n g e b r a c h t . De a f m e t i n -g e n hiervan zijn: dikte 5 c m en b r e e d t e 2 6 c m a c h t e r i n d e roef, u i t l o p e n d e tot 3 5 c m in het v o o r s c h i p . Ter plaatse van d e roef d i e n t deze w e g e r m e d e tot o n -d e r s t e u n i n g van -d e knieën -die het g a n g b o o r d d r a g e n . Z o a l s reeds ver-m e l d w o r d e n in het v o o r s c h i p d e dek-b a l k e n in d e zijden g e d r a g e n d o o r een z w a r e b a l k w e g e r , c a . 20 c m h o o g en 9 c m dik. D e z e ball<weger is a a n g e b r a c h t t e g e n d e s p a n t e n direct b o v e n o p de z o ë v e n b e s c h r e v e n b o o r d w e g e r . Het b e r g h o u t is ruim 12 c m dik e n in de m i d s c h e e p s o n g e v e e r 20 c m h o o g . Naair d e s t e v e n s toe n e e m t de h o o g t e af tot 13 c m t e g e n de b e r e t a n d e n en tot 11 c m bij d e a c h t e r s t e v e n . A a n de
bo-v e n k a n t is e e n s p o n n i n g i n g e h a k t , zo-dat d e s c h e e r g a n g hier met e e n droge n a a d op aansluit.
W e z a g e n reeds dat de m a s t k o k e r op 5/12 van de lengte over de stevens staat, juist ter plaatse van de grootste b r e e d t e . D e kokenwangen w o r d e n aan de o n d e r z i j d e g e d r a g e n door de voor-ste van d e twee h o o f d l i g g e r s d i e s a m e n het z e i l w e r k v o r m e n en door e e n z w a a r o p v u l s t u k dat de ruimte t u s s e n de h o o f d l i g g e r s geheel opvult. B o v e n d i e n is als l a n g s s c h e e p s e verstijving e e n , wat g e n o e m d zou k u n n e n w o r d e n , d u b -bel m a s t s p o o r a a n g e b r a c h t , b e s t a a n d e uit twee d e l e n van 2 5 bij 6 c m met een lengte v a n S'/a m e t e r , d i e e v e n w i j d i g aan elkaar met e e n t u s s e n r u i m t e van 18 c m op de liggers van het vlak zijn bevestigd (zie afb. 4 en 5). De m a s t k o k e r w a n g e n lopen door deze m a s t s p o -ren h e e n e n zijn in d e e r o n d e r l i g g e n d e voorste h o o f d l i g g e r en in het o p v u l s t u k v e r k e e p t .
De m a s t k o k e r w o r d t aan de b o v e n k a n t g e s t e u n d door e e n uit drie d e l e n b e s t a a n d e d o f t c o n s t r u c t i e . A c h t e r l a n g s loopt over de g e h e l e b r e e d t e van s c h e e r g a n g tot s c h e e r g a n g e e n m a s -sief d e e l , 32 c m b r e e d en r u i m 11 c m dik, met d e bolling van het d e k mee-g a a n d e . A a n de v o o r k a n t h i e r t e mee-g e n a a n zijn twee even z w a r e d e l e n a a n g e -bracht t u s s e n het boord en d e koker-w a n g e n o m de laatste zijdelingse s t e u n te g e v e n . Deze d e l e n zijn d o o r m i d d e l van z w a r e b o u t e n met het a c h t e r l i g g e n d e d o f t d e e l en met de k o k e r w a n -g e n tot e e n massief -g e h e e l v e r b o n d e n . In d e z i j d e n z o r g e n e e n a a n t a l h a n g -k n i e ë n voor e e n h e c h t e v e r b i n d i n g v a n de doft met de s p a n t e n en o p l a n g e r s . Het s c h i p heeft e e n o n d e r d e k strij-k e n d e m a s t . D a a r o m is een uitwip aanw e z i g o m d e m a s t v o e t met het c o n t r a -g e w i c h t bij het strijken door te l a t e n . Verder is er nog e e n n e e r g a n g , waar-door de s c h i p p e r via een trapje zijn ver-blijf in het v o o r o n d e r kon b e r e i k e n . De d r a a g c o n s t r u c t i e van het v o o r d e k
wordt g e v o r m d enerzijds door t w e e l a n g s s c h e e p s e d e l e n ter w e e r s z i j d e n van de uitwip, die d o o r l o p e n van d e doft tot de b o e g b a n d in d e kop en daarop steun v i n d e n , a n d e r z i j d s door drie d e k b a l k e n , w a a r v a n d e achterste de n e e r g a n g aan d e voorzijde be-grenst. A a n d e b o v e n k a n t zijn d e z e l a n g s s c h e e p s e d e l e n z o d a n i g geprofi-leerd e n hol u i t g e w e r k t , dat het luik van de uitwip en de k a p v a n d e n e e r g a n g hierop w a t e r d i c h t p a s s e n ; a a n de o n -derzijde zijn zij e x t r a versterkt door 8 c m d i k k e en 19 c m brede l a n g s d r a g e r s , waarin de k o p p e n van de door d e uit-wip o n d e r b r o k e n d e k b a l k e n zijn ingela-t e n . Heingela-t dek en d e w a r i n g e n b e s ingela-t a a n uit s m a l l e ' d e l e n v a n A m e r i k a a n s gre-n e gre-n h o u t , 5 c m dik egre-n circa 6 c m b r e e d . De n a d e n h i e r t u s s e n zijn g e b r e e u w d en met pek g e d i c h t . L a n g s de buiten-kant zijn de d e k d e l e n v a n de voorsteven tot a c h t e r i n de w a r i n g e n o m s l o ten door d o o r g a a n d e lijfhouten, d r o g e -n a a d s t u k k e -n , c i r c a 22 c m b r e e d , die aan de b u i t e n k a n t op d e s c h e e r g a n g e n rusten. De b a l k e n , die de d e k d e l e n dra-g e n , zijn 8 c m dik en 15 c m breed en geplaatst op o n d e r l i n g e a f s t a n d e n v a n ca. 43 c m . De c o n s t r u c t i e v a n het dek is g o e d af te lezen in de a f b e e l d i n g e n 5, 6 en 7. In het dek zijn een viertal p r i s m a g l a z e n i n g e b o u w d , w a a r d o o r enig daglicht in het v o o r o n d e r kan d o o r d r i n g e n ook als het luik van d e n e e r g a n g g e s l o t e n is. O p d e lijfhouten is in d e i i j d e n d e b o v e n s t e g a n g v a n het boeisél a a n g e b r a c h t . In het ver-lengde h i e r v a n , r o n d g a a n d e van bolder tot bolder, is in de kop e e n zwaar b a n d s t u k g e p l a a t s t , w a a r t e g e n naast de v o o r s t e v e n d e beide met snijwerk v e r s i e r d e k f u i s b o r d e n en beretanden-zijn b e v e s t i g d . A a n d e b u i t e n k a n t v a n het boeisel zijn de n a d e n ter weerszij-d e n v a n het lijfhout a f g e weerszij-d e k t met half-ronde, r e s p . g e p r o f i l e e r d e latten om ze t e g e n i n w a t e r e n te b e s c h e r m e n . De o p b o u w van de roef heeft e e n lengte v a n 3,10 m en een b r e e d t e van
J. Vermeer - BESCHRIJVING VAN DE BOEIER CATHARINA
circa 2,40 m. De iets naar b i n n e n val-lende z i j w a n d e n , 5 c m dik, zijn uit zeer z w a r e e i k e n delen v e r v a a r d i g d , e v e n -als het v o o r s c h o t . Dit laatste rust o p e e n a a n d e doft v e r b o n d e n d r a a g b a l k v a n 10 bij 12 c m , die tot één g e h e e l is s a m e n g e v o e g d met t w e e van de eer-d e r g e n o e m eer-d e h a n g k n i e ë n (zie afb. 4). O p d e z e plaats is in de k a j u i t r u i m t e e e n v e r t i k a a l s c h o t a a n g e b r a c h t , dat d e af-s c h e i d i n g vormt met het v o o r o n d e r . Alle drie d e w a n d e n van de o p b o u w zijn a a n d e o n d e r z i j d e naar het dek e n d e w a r i n g e n t o e hol u i t g e w e r k t o m v o c h -tige n a d e n te v e r m i j d e n . Het o v e r d w a r s g e w e l f d e roefdak bestaat uit 10 c m b r e d e e i k e n delen met een dikte v a n circa 2 c m , afgedicht met p e r s e n n i n g s . Het dak loopt van voor naar a c h t e r o m -h o o g in e e n sierlijk g e b o g e n lijn e n w o r d t o n d e r s t e u n d door acht, z i c h bij de d a k w e l v i n g a a n s l u i t e n d e , d r a a g -b a l k j e s v a n 6 -bij 8 c m . O n g e v e e r in het m i d d e n is e e n schijnlicht a a n g e b r a c h t met e e n o p e n i n g van 43 bij 60 c m . In elke z i j w a n d bevindt zich a c h t e r a a n e e n p a t r i j s p o o r t , terwijl daglicht v e r d e r n o g kan t o e t r e d e n d o o r twee r o n d e l i c h t o p e n i n g e n in het v o o r s c h o t . Z o w e l b i n n e n als buiten de roef zijn h o e k e n e n n a d e n afgewerkt met g e p r o f i l e e r d e lijsten. Het achterfront v a n d e roef helt o n g e v e e r 5 g r a d e n voorover en is v a n b o v e n en opzij o m g e v e n d o o r e e n b r e d e g e p r o f i l e e r d e r a n d , w a a r i n eike-t a k k e n e n -bladeren zijn u i eike-t g e s n e d e n . De r a n d d r a a g t aan d e b o v e n k a n t e e n vaste mik, waarin de giek bij g e s t r e k e n zeilen kan rusten. Deze mik is a a n d e k u i p z i j d e e v e n e e n s v a n snijwerk voor-zien (zie a f b . 8, d o o r s n e d e C). In het kajuitfront zijn twee naar b u i t e n o p e n -s l a a n d e d e u r e n , voorzien van gla-s, dat d o o r h o u t e n roeden is o n d e r v e r d e e l d in kleine ruitjes. Ter b e s c h e r m i n g zijn hiervoor a a n de b u i t e n z i j d e m e s s i n g tralies a a n g e b r a c h t .
De a c h t e r k u i p - of bollestal - is zelfl o z e n d e n heeft een w a t e r d i c h t g e -b r e e u w d e vloer van g r e n e n delen
(zo-als het voordek). L a n g s de zijden zijn (kist)banken a a n g e b r a c h t ; de b e r g -ruimte e r o n d e r is t o e g a n k e l i j k via (aan iedere kant) twee v i e r k a n t e p a n e e l -d e u r t j e s . De kuip is naar a c h t e r e n af-gesloten door een 65 c m h o o g schot o n d e r d e h e n n e b a l k . T w e e naar de kuip toe o p e n s l a a n d e p a n e e l d e u r e n g e v e n t o e g a n g tot de r u i m t e hierachter. Een d w a r s s c h e e p s e b a n k o n t b r e e k t . De kuip is 1,60 m l a n g ; de a f s t a n d t u s -sen de z i t b a n k e n verloopt v a n 2,00 m bij het kajuitfront tot 1,20 m bij het a c h terschot. De vloer rust o p vijf d r a a g b a l -ken, die in de zijden v e r b o n d e n zijn a a n de s p a n t e n . De voorste d r a a g b a l k , die ook steun geeft aan het kajuitfront, e n de a c h t e r s t e , waar het a c h t e r s c h o t c p rust, zijn naar d e vloer toe g e p r o f i l e e r d met een uitholling als d r o g e n a a d s t u k . H e t z e l f d e is het geval met de b a l k e n die de vertikale s c h o t t e n onder de zitb a n k e n d r a g e n . De m i d d e l s t e d r a a g -balk o n d e r de vloer is extra zwaar, 15 c m breed bij 12 c m h o o g ; hierin is e e n zwaar o o g v e r a n k e r d , w a a r a a n het o n -derste blok van d e g r o o t s c h o o l k a n w o r d e n b e v e s t i g d , als niet van de lui-w a g e n g e b r u i k t g e m a a k t lui-wordt. De vloer helt iets naar v o r e n ; de m e s s i n g l o o s p i j p e n b e v i n d e n z i c h in de v o o r s t e h o e k e n bij het front v a n de roef. In d e kuip is d e b o e i s e l r a n d v e r s t e v i g d met een z w a r e d u b b e l i n g , die loopt v a n even vóór de w a t e r k e r i n g a c h t e r i n de zijwaring tot aan de h e n n e b a l k . De kop-p e n van de s kop-p a n t e n e n o kop-p l a n g e r s zijn in dit z w a r e hout i n g e l a t e n , evenals de a c h t e r b o l d e r s .
Verdere onderdelen en inrichting De boeier is kaal, z o n d e r e n i g e b i n n e n i n r i c h t i n g , naar N e d e r l a n d t e r u g g e k o -m e n . H e t g e e n over de inrichting v a n roef en v o o r o n d e r in het n a v o l g e n d e w o r d t g e z e g d , geeft s l e c h t s w e e r w a t w e nu n o g w e t e n of v e r m o e d e n . Bij bin-n e bin-n k o m s t ibin-n de roef b e v o bin-n d e bin-n zich ter w e e r s z i j d e n van de n e e r g a n g twee
af-g e s c h e i d e n r u i m t e n ; a a n b a k b o o r d e e n kast, w a a r s c h i j n l i j k voor o l i e g o e d , a a n s t u u r b o o r d een toilet. Beide r u i m t e n k r e g e n daglicht door middel van de e e r d e r g e n o e m d e p a t r i j s p o o r t e n . Door een p o o r t v o r m i g e d o o r g a n g betrad m e n d a a r n a d e eigenlijke s a l o n . Over d e v r o e g e r e i n r i c h t i n g hiervan zij ver-w e z e n naar het artikel van V e r h a a r ' . In het v o o r o n d e r b e v o n d zich eertijds e e n f o r n u i s , w a n t de s c h i p p e r kookte voor alle o p v a r e n d e n . O o k zullen daar e n i g e kooien zijn g e w e e s t en b e r g p l a a t s e n voor m a t e r i a l e n , v o o r r a d e n , zeilen en a n k e r g e r e i . In de b o e g is nu n o g e e n zware ring a a n w e z i g die zal h e b b e n ge-d i e n ge-d o m het uiteinge-de van ge-de a n k e r t r o s (of -kettitig) op te b e v e s t i g e n .
Het roer is n o g origineel en heeft de tra-ditionele v o r m met e e n leeuw op d e v i e r k a n t e k o p . Het is s a m e n g e s t e l d uit drie d e l e n ; t e g e n het van boven tot o n -der d o o r l o p e n d e m i d d e n d e e l is a a n de a c h t e r k a n t d e hak b e v e s t i g d en a a n de v o o r z i j d e , b e g i n n e n d onder de m i d -delste r o e r p e n , een w i g v o r m i g d e e l . Het g e h e e l wordt extra b i j e e n g e h o u d e n door het z w a r e , over d e g e h e l e b r e e d t e d o o r l o p e n d e , beslag van de o n d e r s t e v i n g e r l i n g . De dikte van het hout is bij de kop 9 c m , naar o n d e r e n toe a f n e -m e n d tot 6 c -m a a n d e o n d e r k a n t bij de s c h e g e n a c h t e r a a n de hak. De kop is b e k l a m p t tot e e n dikte van 20 c m . Hierin is de s m e e d i j z e r e n h e l m s t o k v a s t g e z e t , a a n de achterzijde door m i d -del van een d r a a d e i n d met moer. A a n d e v o o r k a n t draagt de h e l m s t o k e e n h o u t e n h a n d g r e e p en een k o p e r e n knop in de v o r m van een t o n n e t j e . Het roer w o r d t g e c o m p l e t e e r d door een b r o n z e n v l a g g e s t o k h o u d e r .
De originele z i j z w a a r d e n zijn niet m e e r a a n w e z i g . A a n de h a n d van oude f o t o ' s h e b b e n de t e k e n a a r s de w a a r s c h i j n lijke v o r m en a f m e t i n g e n g e r e c o n s t r u -e -e r d . H-et r-esultaat staat a f g -e b -e -e l d o p de t e k e n i n g e n van het zijaanzicht (afb. 2) en het zeilplan (afb. 9). De g r o o t s t e b r e e d t e zou d a n zijn 1,80 m (inclusief
!["Legenda o Nektanebe v povesti 'Jizn' i deyaniya Aleksandra Makedonskogo", [w:] "Drevniy mir. Sbornik statey v chest' akademika V. V. Struve" = "The legend of 'Nectanebo' in the romance 'The Life and Deeds of Alexander of Macedon'", [w:] "The Ancient Worl]()