Form owanie i rozwój wojskowej adm inistracji terenow ej
w w arunkach przechodzenia Polskich Sił Zbrojnych
na stopę pokojow ą
Na m arginesie rozwoju organizacyjnego W ojska Polskiego w drugiej połow ie ^1944 i w pierw szych m iesiącach 1945 r.
W lipcu 1944 r. w w yzw olonej części k r a ju tw o rzą się zręb y p a ń stw o wości ludo w ej. K ra jo w a R ada N arodow a, k ie ru ją c a w k o n sp ira c ji w alk ą zb rojną n aro d u polskiego z o k u p an tem h itlerow skim , p o w o łała do życia P o lski K o m itet W yzw olenia N arodow ego, p ierw szy rzą d robotniczo- chłopski. O kres te n zam yka pierw szy etap b u d ow y ludow ych sił zb ro j n y ch na ziem i radzieckiej i otw iera now y, niezw ykle d yn am iczn y etap rozw oju W ojska Polskiego, trw a ją c y ju ż bez p rz e rw y do zakończenia w ojny. D ynam iczność tego e ta p u w iązała się z ów czesnym i potrzebam i i sy tu a c ją k ra ju . M anifest Lipcow y P K W N sta w ia ł sp ra w ę m ak sy m al nego w ta m ty c h w a ru n k a ch zw iększenia w k ła d u m ilitarn eg o k r a ju w w alkę z N iem cam i, w yzw olenia całego te ry to riu m Polski sipod o ku p acji h itlero w sk iej, p o w ro tu do M acierzy p ra s ta ry c h p iasto w sk ich ziem n ad O drą, N ysą Ł użycką i B ałty kiem , a n a stęp n ie u trw a le n ia w ła d z y ludow ej na obszarze całego p a ń stw a polskiego 1.
Z ty ch założeń M anifestu Lipcowego w y n ik a ły podstaw o w e zadania budow y i roźbuidowy P olskich Sił Z b ro jny ch. Ich realizację o tw iera d e k re t K R N z 21 lip c a 1944 r. o scalen iu A rm ii P olskiej, utw orzonej w Z w iązku R adzieckim i A rm ii L udow ej, zorganizow anej w k ra ju , w je d n o lity ogólnonarodow y organizm sił zb rojn ych — W ojsko Polskie 2. D ek retem ty m p ow o łan y został rów nież n ajw y ższy o rgan dow odzenia a rm ii polskiej — N aczelne D ow ództw o W P. K ierow n ikiem re so rtu obro n y naro d o w ej PK W N i zarazem N aczelnym Dow ódcą W P m ian ow an y został dotychczasow y dow ódca A rm ii L udow ej, gen. b ro ni M ichał R ola- -Ż y m iersk i, a jego zastępcam i — gen. dyw . Z y g m u n t B erling i gen. bryg. A leksander Z aw adzki. W skład ND W P w eszli po n ad to p łk inż. M arian Spych alsk i jako szef S ztab u Głów nego oraz J a n Czechow ski jako
dele-1 M a n ife st L ip co w y P o lsk ie g o K o m ite tu W y zw o len ia N a ro d o w eg o , D z. U sta w R P z 1944 r., za łą cz n ik do d zien n ik a nr 1. M a n ife st m . in. g ło sił: „ P o lsk i K o m itet W y zw o len ia N a ro d o w eg o za n a c z e ln e za d a n ie u w aża w z m o ż e n ie u d ziału n arod u p o lsk ie g o w w a lc e o zm ia żd żen ie N ie m ie c h itle r o w sk ic h ... Z jed n o czen i ku c h w a le O jczyzn y w jed n y m W ojsk u P o lsk im pod w sp ó ln y m d o w ó d ztw em w s z y sc y ż o łn ie rze p o lscy p ójd ą otook z w y c ię sk ie j A rm ii C zerw on ej do d a lsz y c h w a lk o w y z w o le n ie kraju... S ta w a jc ie do w a lk i o w o ln o ść P o lsk i, o p o w ró t do M atk i O jczyzn y s t a rego p o lsk ieg o P om orza i Ś lą sk a O p olsk iego, o P ru sy W sch od n ie, o szero k i do stęp do m orza, o p o ls k ie słu p y g r a n ic z n e nad O drą”.
2 D z. U s ta w R P z 15 sierp n ia 1944, poz. 1. Por. ta k że O r g a n iz a c ja i d z i a ła n i a
b o j o w e lu d o w e g o W o j s k a P o ls k i e g o w la ta ch 1943— 1945 t. I, W a rsza w a 1958, s. 106.
g at K R N 3. ND W P pod jęło też niezw łocznie realizację podstaw ow ych zadań w y n ik ający ch z założeń M an ifestu Lipcowego, zm ierzających do zw iększenia w k ła d u m ilita rn e g o Polski w dzieło rozgro m ienia h itle ro w skich N iem iec. Z adaniom tym p od porządkow ane zo stały k ie ru n k i, za k res i m etod y działania. W p lan ie W ojska Polskiego 4 n a najibliższe m ie siące sk o n cen trow an o się głów nie na n a stę p u jąc y c h zam ierzeniach:
a) organ izacja a p a ra tu N aczelnego D ow ództw a W P, dow ództw ro dzajów w ojsk, szefostw służb o raz in sty tu c ji k u ltu ra ln y c h , nau k o w y ch i pom ocniczych w raz z jed n o stk a m i obsługi i ochrony;
b) zorganizow anie F ro n tu Polskiego w składzie trz e ch arm ii ogólno- w oiskow ych, arm ii lotniczej oraz jednostek odw odu N aczelnego Dowódz tw a W P (OND);
c) u tw orzen ie w ojskow ej a d m in istra c ji teren o w ej i rozbudow a ap a r a tu m obilizacyjnego w szystkich szczebli;
d) zorganizow anie szkolnictw a w ojskow ego i jed n ostek zapasow ych; e) stw orzenie p o dstaw bazy m ateriało w ej i (technicznej, niezibędnej do p rze jścia Wojiska Polskiego na w łasn y sy ste m zao patrzenia uw zględ n iają cy m ożliw ości gospodarcze i przem ysłow e k r a ju (system zakładów i (baz przetw órczych, w a rszta tó w napraw czych, składów , m agazynów , za kładó w sa n ita rn y c h , jed n ostek k w aterunkow o-toudow lanych it'd.).
N a d ru g ą połow ę 1944 r. p rz y p a d a nie uw ieńczona p e łn y m pow odze niem prób a rozbudow y w ojska do skali F ro n tu Polskiego w składzie trzech arm ii ogólnow ojskow ych 5. A m b itn e iplany stw orzen ia sam odziel nego zw iązku operacyjnego, m ające sw e n iew ątp liw e rac je w ówczesnej sy tu a c ji p o lity czn ej w ew n ętrzn ej i zew n ętrzn ej, zderzy ły się z niem ożli w ym i do szybkiego pokonania tru d n o ściam i kadrow ym i, m o b ilizacyjn y m i i zaopatrzenio w y m i p rzy n a d e r skąp y ch rezerw ach A rm ii R adziec kiej. T rudności te zadecydow ały o w pro w adzeniu zasadniczych zm ian w zam ierzeniach organ izacy jn ych , przew idziany ch do rea liz a c ji jeszcze w 1944 r. Z an iech ano fo rm ow an ia 3 a rm ii k ie ru ją c p ow stałe w ten spo sób re z e rw y k adro w e, m obilizacyjne i zao p atrzenio w e głów nie dla p rz y spieszenia p ra c zw iązanych z form ow an iem 2 arm ii W P i odw odów ND, ta k b y m ogły one wziąć jeszcze ud ział w p rzy g o to w y w an ej now ej ofensyw ie A rm ii R adzieckiej 6. 1 i 2 arm ię W P podporządkow ano ope rac y jn ie dow ództw u 1 F ro n tu B iałoruskiego, a p o d w zględem ad m in i stra c y jn y m , p erso n aln y m i zao p atrzen ia — N aczelnem u D ow ództw u W P. A p a ra t ND W P nie p rze jm u ją c zadań zw iązanych z o peracyjn ym k iero w aniem w ojsk am i cały sw ój w ysiłek w iązał przede w szystkim z realizacją złożonych zadań w szechstronnej rozbu d ow y sił zbrojnych i doskonalenia ich s tr u k tu ry o rg an izacy jn ej. D ziałalność >ta o dbyw ała się w niezw ykle tru d n y c h w a ru n k a ch p o lity cznych i gospodarczych znisz czonego w o jn ą k ra ju . N a w yzw olonym te ry to riu m — często p rzy pom o cy w o jska — organizow ano p ań stw o w y a p a ra t a d m in istra c y jn y , po d
ej-3 R ozk az N D W P nr 1 z 29 lip ca 1944. 4 O r g a n iz a c ja i d z ia ła n ia t. I, s. 109, 152 n.
5 T am że, s. 122 nn. Por. szersze o m ó w ien ie ty ch p ro b lem ó w W. J u r g i e l e w i c z , O r g a n iz a c ja L u d o w e g o W o j s k a P o ls k i e g o (20.VII.1944— 9.V.1945), W a rsza w a 1968.
6 Por. rozk az N D W P nr 59/org. z 15 listo p a d a 1944 w sp r a w ie z a p rzesta n ia o rg a n iza cji 3 arm ii. W ro zk a zie tym p o d k reślon o dw a m o ty w y tej d ecyzji: brak k ad ry o ficersk ie j i k o n ieczn o ść p rzy sp ieszen ia o rgan izacji jed n o stek 2 arm ii i je d n o s te k OND. Por. O r g a n iz a c ja i d z ia ła n ia t. I, s. 257. Z ch w ilą r o zw ią za n ia 3 arm ii u p a dła k o n cep cja tw o rzen ia F ron tu P o lsk ieg o . C zęść jed n o stek 3 arm ii zo sta ła ro zfo r m ow an a, w ię k sz o ś ć zaś p rzek azan a do d y sp o zy cji N D i częścio w o 2 arm ii W P.
m ow ano rea liz a c ję refo rm społecznych, u ru ch a m ia n o ośrodki p rzem y słow e, likw idow ano sk u tk i w yniszczającej p o lity k i o k u p an ta. G ospodar cze m ożliw ości zacofanego ekonom icznie i zniszczonego d ziałan iam i w o je n n y m i k r a ju b y ły n iew ielkie, ludność zd ziesiątkow ana i w ycieńczona w a ru n k a m i w ieloletniej n ie w o li7, ro zb ita politycznie. S kąp e m ożliwości ekonom iczne i niew ielk i p o ten cjał ludnościow y w yzw olonych teren ó w w isto tn ej m ierze decydow ały, m im o daleko idącej pom ocy rzą d u r a dzieckiego, o n iep ełn y m zakresie b u d o w nictw a w ojskow ego.
Szczególnie d o tk liw y by ł 'brak rez e rw k a d ry dowódczej w, g ru p ach specjalistyczn y ch oraz zaplecza m ateriało w o -techn iczneg o dla bieżącego zao p atrzen ia arm ii. Lepiej p rzed staw iała się s y tu a c ja na odcinku zaopa trzen ia w żywność, a z czasem i u m u n du ro w an ia, ale n a w e t i w ty m za k resie b y ły isto tn e b rak i. Bez pom ocy Z w iązku Radzieckiego w w y k w a lifik o w an y ch k a d ra c h , sprzęcie i u zb ro jen iu rozw ój sił zb ro jn y ch b y łb y wów czas n ie m o ż liw y 8. Po w yzw oleniu w 1945 т. dalszych obszarów k ra ju ND W P podjęło now e w y siłk i nad rozbudow ą W ojska Polskiego 9. Z am ierzen ia te b y ły realizo w an e w 1945 r. w znacznie szerszym zakresie niż to p rzew id y w ały śm iałe p la n y drugiej połow y 1944 r. Nie tylko od tw orzono rozform ow ane d yw izje 3 arm ii W P, lecz także p o w stało w iele ■nowych zw iązków i oddziałów. Te przedsięw zięcia o rg an izacyjn e służące przede w szystkim sp raw ie doraźnego zabezpieczenia u działu polskich sił zb ro jn y ch w toczącej się w ojn ie w y b ieg ały sw ym c h a ra k te re m i zna czeniem poza zakres org an izacji ściśle w o jen n ej i przy g o to w y w ały g ru n t do przyszły ch , d alej idących posunięć, a m ianow icie do organ izacji do w ó dztw okręgów w ojskow ch w lu ty m 1945 r. i organów M in isterstw a O b ro n y N arodow ej w k w ie tn iu 1945 r . 10.
Dalsza rozb u dow a W ojska Polskiego w pierw szej połow ie 1945 r. wiąże się z sukcesam i ofensyw y styczniow ej, w k tó re j u boku A rm ii R a dzieckiej b ra ła u d ział 1 a rm ia W P. W połowie k w ie tn ia 1945 r. z w y ją t k iem podgórza S udetów , W rocław ia, re jo n u Szczecina i H elu — cały bez m ała obszar k r a ju został w yzw olony. 16 k w ie tn ia rozpoczęła się operacja b e rliń sk a A rm ii R adzieckiej z u działem obydw u polskich a rm ii i jed
7 P o l s k a w liczb a ch , W arszaw a 1962, s. 6; S t r a t y w o j e n n e P o l s k i w la ta ch
1939— 1945, P o zn a ń 1960, s. 41. S tr a ty lu d n o śc io w e P o lsk i w la ta c h 1939— 1945 w y
n oszą 6 028 000 lu d zi. O w p ły w ie sy tu a c ji w o jsk o w o -p o lity c z n e j i gosp od arczej w k raju oraz za so b ó w lu d n o ścio w y ch na p la n o w a n ie i rozb u d ow ę W P w p ierw szej p o ło w ie 1945 r. p is z e w y czerp u ją co W. J u r g i e l e w i c z , op. cit., s. 251— 279.
8 Por. T. G ę s e k, P o m o c Z S R R dla n a r o d u p o ls k ie g o w je g o w a l c e z N i e m c a
m i h i t l e r o w s k i m i , [w:] 20 Hat L u d o w e g o W o j s k a P o ls k i e g o , I I s e s ja n a u k o w a p o ś w i ę c a m w o j n i e w y z w o l e ń c z e j n a r o d u p o ls k ie g o 1939— 1945, W arszaw a 1967,
i. 449— 503.
n P la n r o zw o ju o rg a n iza cy jn eg o W ojsk a Polskiego. — sty c z e ń 1945 r. Por.
O r g a n iz a c ja i d zi a ła l n o ś ć t. I, s. 315; R o zk a z nr 58/org. N D W P z 15 m arca 1945
o fo rm o w a n iu z w ią zk ó w i jed n o stek w o jsk o w y c h zg o d n ie z p la n em rozb u d ow y W P, ta m że, s. 335; R o zk a z o r g a n iza cy jn y N D W P nr 0107/org. z 27 k w ie tn ia 1945 o fo r m o w a n iu d a ls z y c h z w ią zk ó w i je d n o ste k w o jsk o w y c h zg o d n ie z planem , ro zw o ju W P, tam że, s. 362. P ro b lem r o zb u d o w y W ojsk a P o lsk ie g o w p ierw szej p o ło w ie 1945 r. o m a w ia W. J u r g i e l e w i c z , P l a n r o z w o j u o r g a n i z a c y j n e g o W o j s k a P o l
s k i e g o w 1945 r. i j e g o r e a l i z a c j a d o c h w i l i z a k o ń c z e n i a w.ojn y, W PH 1965, nr 1/2,
s. 118— 164. S zersza a n a liza za g a d n ień zw ią za n y ch z rea liza cją p lan u rozb u d ow y W ojska P o lsk ie g o w ty m o k resie za w a rta je s t w p racy O r g a n iz a c ja L u d o w e g o
W o j s k a P ols k ieg o .
10 O rgan izację o k ręg ó w w o jsk o w y c h p od jęto na p o d sta w ie rozk azu N D W P nr 23/org. z 1 lu tego 1945. CAW , SM iU , 121, s. 67. F o rm o w a n ie I W ic e m in iste r stw a O b ron v N a ro d o w ej rozp oczęto w k w ie tn iu 1945 r. na p o d sta w ie rozk azu N D W P nr 099/org. CAW , III, S G 394, s. 154.
nostek odw odu ND W P, w m a ju o p eracja p rask a z ud ziałem 2 a rm ii W P. 9 m a ja 1945 N iem cy hitlero w sk ie p rz y ję ły b ezw aru n k o w ą k a p itu lac ję u . W szystkie niem al jed n o stk i bojow e W P sfo rm o w ane w la ta c h 1943— 1944 zn alazły się d o 'końca luteg o w składzie a rm ii czynnej, w ca łości zaś w eszły do ak cji w k w ie tn iu i m aju 1945 r . 12. Jednocześnie w pierw szy ch m iesiącach 1945 r. nie zapom inano o po trzebie pow iększe nia arm ii, podejm o w an o budow ę w ojskow ej a d m in istra c ji teren o w ej. N a w yzw olonych te re n a c h organizow ano R ejonow e K om endy U zupełnień, o kręgi w ojskow e, gospodarkę k w a te ru n k o w o -b u d o w la n ą itp. Obok tego rozm inow yw ano w yzw olone te re n y i u su w an o pozostałości w ojny, udzie lan o w szechstro nn ej pom ocy organom w ład zy pań stw o w ej w organ izacji w ładz teren o w y ch n a Z iem iach Z achodnich i P ółnocnych, w u ru c h a m ia niu obiektów przem ysłow ych, a p rzed e w szystkim w zabezpieczeniu ładu i bezpieczeństw a. T a złożoność w aru n k ó w , w jak ich dokonyw ało się b u dow nictw o sił zb ro jn y ch w 1945 r. ty m bardziej jeszcze p o d k reśla w kład w yniszczonego w o jn ą k r a ju w tw orzen ie arm ii.
Z chw ilą zakończenia d ziałań w ojen n y ch p rz y ję ty w m arc u 1945 r. p la n rozb ud ow y *sił zbrojnych, a ta k ż e w iele in n y ch zam ierzeń o rg an i zacy jn ych p rz e sta ły być w p e łn i a k tu a ln e. S tało się nieodzow nym tak ie opracow anie s tr u k tu r y o rg an izacy jn ej i liczebności sił zbrojn ych , k tó re odpow iadałoby p otrzebom obronności p rzy u w zględ nien iu m ożliwości k ra ju .
G en eraln e p ro b lem y zw iązane z p rzejściem wojiska n a stopę pokojo w ą zarysow ane zostały bezpośredn io po zakończeniu d ziałań w o jen n y ch . 10 sierp n ia 1945 u chw alo n y został na posiedzeniu R ady M inistrów Rzą d u Jedn ości N arodow ej d e k re t o częściow ej dem obilizacji żo łnierzy służ b y czynnej, k o n su lto w a n y w cześniej z p rzedstaw icielam i ró żny ch re s o r tó w 13. 3 w rześn ia 1945 w nioski w sp raw ie pokojow ej s tr u k tu r y w ojsk a, jego w ielkości, p la n dem obilizacji, b y ły przedm io tem rozw ażań na po siedzeniu B iu ra Politycznego P P R 14. P la n te n ak cepto w ał zm niejszenie W ojska Polskiego do 230 000 a K o rp u su B ezpieczeństw a do 25 000 ofi cerów i szeregow ych. 16 listo p ad a 1945 uk azało się zarządzenie P re z y diu m K rajo w ej R ad y N arodow ej o u ch y len iu sta n u w ojennego n a obsza rze całego p a ń stw a 15.
Podstaw ow e przesłanki stw orzenia w ojsk ow ej administracji terenow ej
W o statn ich m iesiącach w o jn y — jak w spom nieliśm y — N aczelne Do w ództw o W P p o d ejm u je w ysiłki w celu u m acn ian ia m ający ch w ejść do w alki 1 i 2 arm ii i odw odów ND W P oraz p rzedsięw zięcia zm ierzające do stw o rzen ia sy stem u a d m in istra c ji w ojskow ej w yzw olonych terenów .
11 Por. W o j n a w y z w o l e ń c z a n a r o d u p o l s k i e g o w latach 1939— 1945, W arszaw a 1963, s. 712— 745.
12 W śród o sta tn ich je d n o s te k b o jo w y ch sk ie r o w a n y c h na fr o n t w d rugiej p o ło w ie k w ie tn ia b y ł 1 m ie sz a n y korpus lo tn ic tw a (2 i 3 d y w izja lo tn ic tw a bez 1 d y w iz ji lo tn ic tw a , k tóra nie za k o ń czy ła jeszcze p rocesu szk o len ia ), 30 k w ie tn ia 1945
do d y sp o zy cji d o w ó d cy 1 arm ii W P sk iero w a n o ąw ieżo sfo r m o w a n e d o w ó d z tw o 5 d y w izji a r ty le r ii z 10 b rygad ą a r ty le r ii, a 6 m aja do d y sp o zy cji d o w ó d cy 2 arm ii W P — 11 b rygad ę a r ty le r ii p rzeciw p a n cern ej.'
13 A A N . P ro to k ó ł z p o sie d z e n ia R ad y M in istró w R JN nr 7/51 z 10 sierp n ia 1945, 290/1/3, s. 111.
14 A Z H P, 295/V— 2, s. 17— 18.
15 Dz. U r z ę d o w y R P z 17 gru d n ia 1945, nr 57.
D otychczasow y podział na dow ództw a op eracy jn e i takty czne, po m y śla n y w celu bezpośredniego kiero w an ia w alką, n ie odpow iadał już now ym potrzebom m obilizacyjnym , zaopatrzeniow ym i — co je s t istotne w ówczesnej sy tu a c ji k r a ju — nie zapew niał w p ły w u w ojska na poli tyczn ą stab ilizację w yzw olonego te ry to riu m . Po prób ach utw orzenia w d ru g iej połow ie 1944 r. sam odzielnego F ro n tu Polskiego w składzie trz e ch arm ii N aczelne D ow ództw o W P p rzy rea liz a c ji amibitnych p la nów rozw oju W ojska Polskiego w pierw szej połow ie 1945 r. m ia ło b a r dziej realisty czn e spojrzenie, w ty m rów nież na sp ra w y s tru k tu ra ln o - o rganizacyjne. R ealizacja p lan ów ro zbudow y w o jsk a (form ow anie d a l szych ośm iu d yw izji p iech o ty i w ielu ró żnorodnych jed n o stek zabezpie czenia bojowego) w ty m okresie w iąże się już z tw o rzen iem a d m in istra cji na w yzw olonych terenach , z organizacją a p a ra tu m obilizacyjnego, zaopatrzeniow ego oraz dostosow yw aniem jego sy stem u do now ych w a ru n k ów , p rz y uw zględnieniu m ożliw ości m ob ilizacyjn ych , rez e rw m a te riało w y ch i m ocy p ro d u k cy jn y c h u ru ch am ian eg o p rze m y słu . To b y ł isto tn y w niosek, jak i ND W P w yciągnęło z częściow ych niepow odzeń przedsięw zięć 'm obilizacy jno -org anizacy jny ch w jesieni 1944 r o k u 16.
D la N aczelnego D ow ództw a W P, zwłaszcza na po czątk u 1945 т., było jasne, że w o jn a zakończy się jeszcze w pierw szej połow ie rdku , a więc zanim zostan ą sform ow ane jed n o stk i i in sty tu c je w p e łn i zabezpiecza jące sam odzielne istn ienie P olskich Sił Z b ro jn y c h w oparciu o własne· rez e rw y i p odstaw ow e zaopatrzenie. W tej s y tu a c ji o rg an izacyjne p rze d sięw zięcia słu żą p rzede w szystkim sp raw ie doraźnego zabezpieczenia u d ziału polskich a rm ii w w ojnie. W prow adzane w ty m okresie zm iany, w ty m rów nież w dziedzinie a d m in istra c ji w ojskow ej, w p raw dzie w y b ieg a ją sw ym znaczeniem poza zakres organizacji ściśle w ojen nej i p rz y gotow ują g ru n t do p rzyszłych, d alej idących przeobrażeń, nie pow odu ją jed n a k zm ian sam ej isto ty s tru k tu ry . Z m ian y zasadnicze, p rze k sz ta ł cające c h a ra k te r s tr u k tu ry o rg an izacyjnej, lodraczano do 'bliskiego ju ż zakończenia d ziałań w ojennych. T ym czasem w szystko podporządkow ane było p rzed e w szystkim sp raw ie m aksym alnego zw iększenia w k ład u P ol ski w przyszłe zw ycięstw o 17.
P ierw sze posunięcia zm ierzające do stw o rzen ia w ojskow ej a d m in i s tra c ji w yzw olonego te ry to riu m w iążą się głów nie z p o trz e b ą u sp ra w n ie nia i polepszenia sy stem u m obilizacji i zaop atrzenia W ojska Polskiego. T ak ą też w ym ow ę m iało tw orzenie na tere n ac h w yzw olonych w latach 1944— 1945 sieci R ejonow ych K om end U z u p e łn ie ń 18, niezbędnych do
16 Por. W. J u r g i e l e w i c z , op. cit., część II.
17 W w y ty c z n y c h p ra cy p ro p a g a n d o w ej nr 22 „W sp r a w ie k a m p a n ii m o b iliz a c y jn e j”, w y d a n y c h przez G łó w n y Zarząd P o lity czn o -W y ch o w a v jczy W P 30 m arca 1945, n a k a zy w a n o r o z w in ię c ie p ra cy p rop agan d ow ej w śród żo łn ierzy i lu d n ości c y w iln e j w celu w y ja śn ie n ia k o n ieczn o ści zm o b ilizo w a n ia w s z y stk ic h s ił narodu p o l sk ieg o do w a lk i z h itle r o w sk im n ajeźd źcą. L iczeb n o ść i s iła W P, w k ła d narodu p o lsk ie g o w d zieło z w y c ię stw a będą m ia ły w p ły w na sp r a w y i lo s y P o lsk i na k o n fe r e n c ji’ p o k o jo w e j, na jej m ie jsc e w p o w o je n n y m u k ła d zie sił w E uropie. P o l sk a — stw ie r d z a n o w w ytycztoych — m u si m ieć p on ad to siln e w ojsko' ta k ż e po w o jn ie , aby „n asze g r a n ic e i n asza n ie p o d le g ło ść n ig d y w ię c e j n ie zo sta ły n a r u szo n e p rzez N ie m c ó w ”. Por. CAW, III — 2— 93, k. 22.
18 W p rzed d zień za k o ń czen ia d zia ła ń w o jen n y ch sieć R ejo n o w y ch K om end U zu p ełn ień p o k r y w a ła już tery to riu m w y z w o lo n e . Ł ą czn ie n a te r e n ie w sz y stk ic h o k ręg ó w w o js k o w y c h z n a jd o w a ło się 58 R K U (38 E K U I k at., i 20 R K U II kat.). Por. CAW , III —· 1— 114, m e ld u n k i o sta n ie b o jo w y m W P. O gółem w R e jo n o w y c h K o m en d ach U zu p ełn ień w raz z p o d o d d zia ła m i och ron y R K U b yło 3239 żo łn ierzy ,
spraw nego zao p atrzenia już istn ieją cy c h i nowo tw o rzony ch jednostek w ojskow ych w odpow iednie rezerw y . P ra k ty k a w ykazała, że dla sp ra w nego k ierow an ia p ra c ą -R K U obok ich in sta n c ji n ad rzęd n ej — Szefo stw a M obilizacji i U zupełnień W P, konieczne je s t ogniwo pośrednie, o p eraty w n ie reag u jące w skom plikow anych sp ra w ac h m obilizacyjnych p rzy uw zględ n ien iu specyfiki poszczególnych regionów k r a ju . T ym ogni w em m ogły być D ow ództw a O kręgów W ojskow ych sp ra w u ją c e adm i n istra c y jn ą w ładzę w ojskow ą na całym te ry to riu m k ra ju .
Podobnie rzecz się m iała w sp raw ach zao patrzenia. O rg ana k w a te r- m istrzow skie W P jeszcze w p ierw szy ch m iesiącach 1945 r. b y ły przygoto w ane do z a o p atry w a n ia w ojsk w oparciu o w o je n n y sy stem baz i m aga zynów A rm ii R adzieckiej. P'otrzeba organizow ania słu żb y w now ych w a ru n k ac h , p rzy uw zględnieniu zasobów w łasnego k r a ju w y k azała zupełną n iep rzy datn ość istn iejącej s tr u k tu r y o rg an izacy jn ej. T y m zadaniom m ógł sp rostać a p a ra t słu ż b y k w a te rm istrz o w sk ie j je d y n ie w oparciu 0 system okręgów w ojskow ych ro zb u d o w u jący ch sw ój a p a ra t, u m ie ją c y dostosow ać się do określonego sy stem u gospodarczo-budżetow ego p a ń stw a 1 p ra c u ją c y w pow iązaniu z o rg an am i p o w stającej a d m in istra c ji p a ń stw ow ej i w ład z teren o w y ch .
Struktura organizacyjna i zakres działania O kręgów W ojsk ow ych
(luty — lipiec 1945 r.)
P ro je k t u tw o rze n ia dow ództw okręgów w ojskow ych ro z p a try w a n y b y ł już w koń cu 1944 r. na tle zam ierzeń organizacyjn ych, zw iązanych z tw o rze n iem w 1945 r. in s ty tu c ji w ojskow ych, jed nostek i zakładów . R ealizację p la n u ro zbudow y w o jska w 1945 r. przew idyw ano p oprzedzić u tw orzeniem odpow iedniego a p a ra tu a d m in istra c ji w ojskow ej, jako nie zbędnego w a ru n k u pow odzenia p ra c organizacy jno -m ob ilizacyjn ych. P ierw szy m jed n a k o ficjalny m ak tem d ający m podstaw ę do form ow ania dow ództw OW b y ł rozkaz N aczelnego D ow ództw a W P n r 23/org. z 1 lu tego 1945 19.
P rzew id y w ał on sform ow anie do 1 k w ie tn ia 1945 n a w yzw olonych tere n ac h 6 okręgów w ojskow ych w edług e ta tu n r 01/17, o k reślając za razem ich nazw ę, siedzibę dow ództw i zasięg te ry to ria ln y (tabl. 1).
T a b lic a 1 Nazwa Okręgu Wojskowego Siedziba Dowództwa Zasięg terytorialny wg województw Warszawski OW Lubelski OW Krakowski OW Łódzki OW Poznański OW Pomorski OW Warszawa Lublin Kraków Łódź Poznań Toruń warszawskie, białostockie lubelskie, rzeszowskie krakowskie, śląskie łódzkie, kieleckie poznańskie pomorskie, w.m.Gdańsk
w ty m 725 o ficeró w , 1129 p o d o ficeró w i 1385 sze r e g o w c ó w (na stan e ta to w y 5120 żołn ierzy). N ied ob ór k a d ry o fic e r sk ie j w R K U się g a ł ok. 58% stanu eta to w eg o . R ejo n o w e K o m en d y U z u p e łn ie ń zn a jd o w a ły się zatem w sta d iu m org a n iza cji.
K olejność oraz te rm in y fo rm o w an ia poszczególnych okręgów p rzed sta w ia ły się następ u jąco :
L u b elsk i OW — do 10 lu teg o 1945 K ra k o w sk i OW ■— do 20 lu teg o 1945 P o zn a ń sk i OW — d o 1 m arca 1945 P o m o r sk i OW — do 10 m a rca 1945 Ł ód zk i OW — do 20 m a rca 1945 W a rsza w sk i OW — do 1 k w ie tn ia 1945
Ju ż w te d y zarysow ał się pogląd N aczelnego D ow ództw a W P n a rolę, zad an ia oraz miejisce dow ództw ÓW w system ie zarządzan ia i k iero w a nia siłam i zbro jn y m i. Z nalazło to odbicie w zatw ierdzon y ch p rzez N a czelnego Dowódcę w lu ty m 1945 r. „ P raw a ch i obow iązkach dow ódcy OW ” 20.
W m yśl zasad pow yższego s ta tu tu cało kształt -wojskowej w ładzy te ry to ria ln e j i a d m in istra c ja 'w o jsk o w a na dbszarze okręgu p rzek azan e zo sta ły dow ódcy OW. Z ak res jego działalności obejm ow ał sp ra w y u zu p eł nienia, m obilizacji perso n aln ej i m ateriało w ej, zaopatrzenia, dyscy p lin y i a d m in istra c ji jed n o stek sta c jo n u ją c y ch na tere n ie okręgu. P od w zglę dem w yszkolenia oraz w s p ra w a c h perso n aln y ch z n a jd u jąc e się n a te ren ie o k rę g u jed n o stk i zostały podporządkow ane dow ódcy OW bezpo średnio, b ąd ź przez odnośnych szefów oddziałów i służb in sty tu c ji cen tra ln y c h w ojska.
W śród fu n k cji a d m in istra c y jn y ch dow ództw a OW w ysunięto na p ierw szy plan :
— zabezpieczenie procesu szkolenia jed no stek w ojskow ych przez p rzy d ział placów ćwiczeń, strzeln ic itp.,
— w spółdziałanie z w ład zam i p ań stw o w y m i i a d m in istra c ją te re n o w ą w sp raw ach z a o p atry w a n ia w ojsk.
P o n ad to działalność dow ództw OW o bejm ow ała m . in. sp raw y : — w yznaczania k o m isji lik w id acy jn y ch dla ro zform ow yw an ych jed nostek,
■—■ sp ra w o w a n ia fu n k cji n ad zo ru gospodarczego, załatw ian ie sp raw zw iązanych ze szkodam i p o w stały m i w m a ją tk u w ojskow ym ,
— zatw ierd zan ia orzeczeń kom isji rew izy jn ej w odniesieniu do ofi cerów rezerw y, podoficerów zaw odow ych, szeregow ych słu żb y czynnej i rezerw y,
— zabezpieczania łączności telefonicznej,
— w sp ó łpracy i ścisłej łączności z o rg anam i a d m in istra c ji tereno w ej i rad a m i narodow ym i,
— n ad zo ru nad zdrow otnością stan ó w osobow ych podległych jedno stek,
— nadzoru n ad h igieną i zdrow otnością zw ierząt.
P ro b le m a ty k a sta tu to w y c h zadań dow ództw OW n ie b y ła jeszcze peł na, n ie uw zględniono w n iej w ielu spraw , z k tó ry m i a p a ra t okręgów m iał zetkn ąć się w działalności n a codzień. B ra k w niej b y ło w łasn y ch do św iadczeń i p e rsp e k ty w . N ie było to też k iero w nictw o o p e ra c y jn e w ojsk. S p raw o w ały je dow ództw a 1 i 2 arm ii W ojska Polskiego i im bezpo śred
nio p o d leg ały zw iązki tak ty czne. N iem niej jed n ak , w k ie ru n k a c h działa nia d o w ód ztw O W zn alazły odbicie z jed n ej s tro n y w yraźn ie zarysow ane zagadnienia w k ła d u w yzw olonego te ry to riu m w p rzy g o to w y w an e zw y cięstw o, z d ru g iej zaś nie m ające jeszcze ściśle sprecyzow anego p ro g ra m u po d staw y p rzyszłej, pokojow ej org an izacji w ojsk.
S tru k tu ra o rg an izacy jn a d ow ództw OW rów nież nie b y ła jeszcze do skonała. P rz ew id y w a ła ona:
1. Dowództwo.
2. O ddział M obilizacji i U zupełnień. 3. O ddział O gólno-O rganizacyjny. 4. W ydział P olityczno-W ychow aw czy. 5. R e fe ra t Szyfrów .
6. K w aterm istrzo stw o . 7. R e fe ra t Z drow ia.
8. O ddział A dm in istracyjn o -G o sp o darczy . 9. K an celarię Ogólną.
10. P lu to n T ran sp o rto w y . 11. P lu to n W artow niczy.
Szefow ie oddziałów , w ydziałów i re fe ra tó w p od leg ając bezpośrednio dow ódcy OW o trzy m y w ali w yty czne i rozk azy za p o śre d n ic tw em k w a te r m istrz a i szefa O ddziału M obilizacji i U zup ełn ień i przez nich refe ro w a li sp ra w y w chodzące w zak res sw ej działalności.
D oradcą p ra w n y m dow ódcy OW zgodnie ze „ S ta tu te m ” b y ł szef S ą du W ojskow ego, w sp raw ach s a n ita rn y c h szef S łu żb y Z drow ia, a w s p ra w ach w e te ry n a ry jn y c h -—· szef S łu żb y W e te ry n a ry jn e j.
Liczba jed n o stek pod p orządkow anych początkow o dow ództw om OW nie b y ła znaczna, a ich sk ład w iązał się z ów czesną a d m in istra c y jn ą ro lą okręgów .
Na p rzy k ła d w sk ład L u b elskiego OW w eszły 9, 8 i 4 zapasow e p u łk i p iech o ty stacjo n u jące w L ub lin ie (9 pp), w Rzeszowie (8 pip) i w H ru b ie szow ie (4 pp) oraz R ejonow e K o m endy U zupełnień: L u b lin — m iasto, L u b lin — pow iat, Siedlce, Chełm , K raśn ik , Zam ość, T arn ob rzeg, Rzeszów, Ja ro sła w i P rz em y śl 21. D ow ództw u K rak o w sk iem u O W po d p o rząd k o w a no 2 zapasow y p u łk p ie c h o ty w K rak o w ie oraz R ejonow e ^Komendy U zu p ełn ień : K raków — m iasto, K ra k ó w —■ pow iat, K atow ice, Pszczyna, Ż y wiec, W adow ice, N ow y T arg , N ow y Sącz, T arnów , D ębica, J a sło i So snow iec 22.
W ślad za rozkazem stano w iący m p od staw ę do fo rm o w an ia dow ództw OW zaczęto tw orzyć sieć jed n o stek i in sty tu c ji niezbędnych w sy stem ie okręgów w ojskow ych: szpitale okręgow e w W arszaw ie, L ublinie, K ra k o wie, Łodzi, P o znaniu i T oru n iu , garnizonow e w Radom iu, P rzem y ślu , C hełm ie oraz m ag a z y n y 23.
G łów ny w y siłek w o sta tn ic h tyg o d n iach «wojny k ie ro w a ły dow ództw a 0 W w znacznej m ierze n a m obilizację zasobów ludzkich, pogłow ia koni 1 środków lokom ocji. Prow adzono r e je s tra c ję osób podleg ający ch służbie w ojskow ej, sporządzano p la n y w y k o rzy stan ia rez e rw objęty ch m obilizacją, przydzielano do jed n o ste k zapasow ych, form ow ano ko m panie m arszow e i odsyłano u zu p ełn ien ia fo rm o w an ych oddziałów i jed n o stek b o jow ych
21 CAW, SM iU , 933, s. 45. 12 CAW , SM iU , 752, s. 39.
w oparciu o d y re k ty w y n ad rzęd n ej in šta n c ii — S zefostw a M obilizácii i U zupełnień W P 24.
W łączenie okręgów w ojskow ych do system u p rac m ob ilizacyjnych nie m ogło być jeszcze w o statn ich tygo d n iach w o jn y pełne. D opiero rozkaz Szefa M obilizacji i U zupełnień W P n r 54 z 21 k w ie tn ia 1945 podp o rząd kow ał R ejonow e K o m endy U zupełnień dow ództw om OW. Od 1 m aja 1945 RK U zobow iązane b y ły do p rzed k ład an ia Okręgom w szelkich spraw ozdań i w ykazów zw iązanych z re je s tra c ją zasobów m ob ilizacy jn ych i ich r u chem 25.
W śród kom órek dow ództw OW szczególna ro la o rg anizacy jno -k oo rd y n a c y jn a spoczyw ała na oddziale o g ó lno-organizacyjnym . O ddział szy fró w zabezpieczał korespondencję sztabu OW z n a d rz ę d n y m i in sta n c ja m i i pod legły m i jed n ostk am i. O ddział M obilizacji i U zupełnień p rz e ją ł z D e p a rta m e n tu M obilizacji i U zu p ełn ień całość sp ra w m o bilizacji na te ren ie okręgu.
S tr u k tu r a o rg an izacy jn a i zakres działan ia poszczególnych kom órek p rz y k o n fro n ta c ji z życiem u leg ały zm ianom , doskonaliły się. P ropozycje zm ian s tru k tu ra ln y c h w y p ły w a ły zazw yczaj z isto tn y ch potrzeb, niekie d y jed n a k b y ły w y n ik iem zain tereso w ań o kręgów sp ra w am i w ażnym i w p raw d zie dla p a ń stw a, lecz n iezupełnie m ieszczącym i się w ak tu a ln y ch m ożliw ościach reso rtu . W p iśm ie z 18 m a rc a 1945 do szefa S ztab u G łów nego dow ódca OW L u b lin gen. b ry g a d y Leon B uk ojem ski uzasad n ił ko nieczność w zm ocnienia kom órek organizacji i p lan o w an ia oraz zaop atrze nia ·— niezw ykle isto tn y ch w organizm ie zarządzania, a taikże kierow ania przez okręg przysposobieniem w ojskow ym i w ychow aniem fizycznym m łodzieży 26. P ierw szy p o s tu la t b y ł jak n a jb a rd zie j a k tu a ln y , uzasadnio ny zad aniam i dow ództw , na realizację drugiego trz e b a było jeszcze długo czekać. D opiero bow iem 31 sty czn ia 1946 ukaże się rozkaz Naczelnego Do w ódcy W P n r 028/org. d a ją c y p o d staw ę do u tw o rzen ia U rzędów i Rad W ychow ania Fizycznego i P rzysp o so bien ia W o jsk o w eg o 27.
W śród p o stu la tó w zgłaszanych p rze z dowódców OW w y d a ją się n a j b ard ziej u zasad n io n e te, k tó re dotyczą w zm ocnienia oddziału ogólno-or- ganizacyjnego. U ich p o d sta w leżała p iln a p o trz e b a spraw n ej organizacji p ra c y sztabow ej i k o o rd y n acji poczy n ań okręgów na podległym terenie. W ty m aspekcie u zasad n ion y też b y ł p o stu la t ro zbudow y kom órki szy frów . W iązało się to z p o trz e b ą zorganizow ania spraw nego sy ste m u ko re spondencji ta jn e j w sam ym sztabie OW i podległy ch jed n o stk ach oraz łączności kodow ej. Z m iany zak resu działania in s ty tu c ji c e n traln y ch i zw iązane z ty m zw iększenie obciążeń poszczególnych k om órek sztab u OW często d ecydow ały rów nież o p o trzebie now y ch rozw iązań organiza cyjnych. Dążorno p rzy ty m do znacznego, uzasadnionego rozszerzenia k o m p e te n c ji dow ództw OW. Etaity dow ództw OW niezupełnie doskonałe, zw łaszcza w o statn ich m iesiącach w ojny, o kazały się jeszcze m niej p rz y d a tn e po jej zakończeniu. T ak np. dow ódca Poznańskiego OW p łk A dam 24 Por. R ozk az nr 21 S z e fa M o b iliza cji i U zu p ełn ień z 7 lu te g o 1945 i rozk az nr 33 S zefa M o b iliza cji i U zu p ełn ień z 25 m a rca 1945.
25 CAW , III— 1— 164, s. 73. W g e s tii S z e fo s tw a M o b iliza cji i U zu p ełn ień p o z o s t a ły d alej sp r a w y d o ty czą ce o ficeró w (d ecy d o w a n ie o r e je str a c ji, p ro w a d zen ie e w id e n c ji i p ob oru o ficeró w rezerw y ). Od 27 lip ca 1945 n a p o d sta w ie rozkazu nr 158 N D W P k o m en d a n ci R K U p o d p o rzą d k o w a n i zo sta li w ty c h sp ra w a ch D e p a r ta m e n to w i P e r so n a ln e m u W P. CAW , D P iU — Э18, s. 117.
28 CAW , Szit. Gł., 77, s. 15. 27 CAW , prot. 892/465, s. 15.
N iniew ski w piśm ie n r 01667 z 25 czerw ca 1945, sk iero w an y m do I W i cem in istra O brony N arodow ej zaw iadam iał:
„M elduję P a n u G enerałow i, że o bow iązujący e ta t dla DOW w p ra k ty ce n iezupełnie odpow iada. Życie n arzu ca cały szereg zad ań i prac, po w s ta ją duże tru d n o ści z pow odu b ra k u etatów . P rz ed k ła d am P a n u G ene rało w i e ta t p ro p o n o w an y n a czas pokojow y, w chw ili obecnej. W m oim sztabie zorganizow ałem p rak ty c zn ie pracę dostosow ując się do p ro je k to w anego s k ła d u sztabu, trz y m a ją c się n a razie ra m dotychczas obow iązu jącego e ta tu . O pracow anie i w p row adzenie w życie e ta tu pokojow ego DOW, p rzew idzianego dla zupełnie u reg u lo w an y ch już sto su n k ó w po za k oń czeniu dem obilizacji, m usi być o p arte n a dośw iadczeniach spraw dzo n y ch w p e w n y m okresie czasu. W ydaje m i się, że w p row adzenie n a okres p rzejścio w y załączonego e ta tu b y ło b y odpow iednie, gdyż je s t on p r a k tycznie dostosow any do potrzeb życia” .
W ychodząc z założeń „o kresu p rzejściow ego” p ro je k t e ta tu p rz e w i d y w ał znaczną rozbudow ę sztab u okręgu. T ak np. I O ddział O gólno- O rganizacyjiny sk ła d a łb y się z w ydziałów :
— organizacyjnego, ew idencji eta tó w i służb, p ersonalnego, d rogo wego, lotniskow ego, duszpasterskiego, k a n c ela rii. O ddział II M obilizacji i U zup ełn ień o b ejm ow ałby w ydziały:
— o p eracy jn y , m obilizacyjny, poborow y, ew id encji oficerów i szere gowców, ew idencji koni i tra n s p o rtu , k an celaria.
P odobną rozbudow ę pro po n o w an o ta k ż e dla p o zostałych k om órek d o w ództw a i sztab u okręgu 28.
R ealizacja rozw iązań s tru k tu ra ln o -e ta to w y c h w g m ak sy m aln y ch czę sto propozycji dow ódców O W nie b y ła w p e łn i u zasadniona w ty m ok re sie, niem niej jed n a k konieczność zm ian b y ła sp raw ą oczyw istą. N iektóre z nich zo stały w p ro w ad zan e stopniow o jeszcze przed zakończeniem w o j ny, inne rozw iązyw ano w późniejszym okresie. Jeszcze w m iesiącu m a r cu 1945 r. na m iejsce re fe ra tu finansow ego k w a te rm istrz o stw a w p ro w a dzono do e ta tu N r D 1/17 O ddział F in an so w y OW z p e łn y m i k o m p ete n cjam i w zakresie p rzy d z iela n ia k re d y tu II stopnia, fin an so w an ia w szy st kich jedno stek i in sty tu c ji okręg u oraz k o n tro li p rze strz e g an ia obow ią zu jący ch zarządzeń i przepisów fin a n s o w y c h 29. W k w ie tn iu pow ołano p rz y istn ie ją c y c h i fo rm o w an ych dow ództw ach OW O ddziały In fo rm acji i ich iplutony o c h ro n y 30. W m a ju 1945 r. w łączono w sk ład dow ództw OW O ddział D rogow y 31, a w czerw cu W ydział L o tnisko w y oraz p ow ięk szono a p a ra t szyfrow y. D okonano tym czasow ego podziału istn ieją cy c h i fo rm o w any ch R ejonow ych K om end U zupełnień pom iędzy poszczególne okręgi w ojskow e oraz określono g ranice okręgów.
Jeszcze p rzed zakończeniem w o jn y zdołano dokładniej sprecyzow ać g ran ic e okręgów w ojskow ych. 13 k w ie tn ia 1945 u k azał się rozkaz n r 0092/org. N aczelnego Dow ódcy W P 32 stano w iący u zu pełn ien ie rozk azu n r 023/org. z 1 lu teg o 1945 dotyczącego sform o w ania 6 okręgów w ojsko w ych. Z obow iązyw ał on dowódców O W do ścisłego o kreślenia granic okręgów w te rm in ie do 15 m aja 1945. Isto tn y m n o v u m rozkazu było określenie zasięgu te ry to rialn e g o okręgów na Ziem iach Z achodnich i P ó ł
28 CAW , S zt. Gł., 77, s. 483.
29 R ozk az nr 63/org. N D W P z 24 m a r c a 1945. CAW , Gł. k w a t., 606, s. 80. 30 R o zk a z N r 85/org. N D W P z 11 k w ie tn ia 1945. T am że, s. 115.
« R o zk a z nr 118/org. N D W P z 7 m a ja 1945. CAW, Gł. K w a t , 606, s. 154. 32 CAW, S zt. Gł., 62, s. 323.
nocnych 33. M iało to ogrom ne znaczenie nie ty lk o dla s p ra w s tr u k tu r a l- no-w ojskow ych, ale także sp rzy jało procesow i in te g ra c ji i stab ilizacji politycznej n a w łączonych teren ach , było m an ifesto w a n ie m naszej z b ro j nej obecności n a Z iem iach O dzyskanych tuż przed k o n fere n c ją poczdam ską. P o nad to rozkaz w cielał w ojew ództw o rzeszow skie do K rak o w sk ie go OW.
A oto u sta lo n e w r o z k a z ie g r a n ic e okręgów :
W a r s z a w s k i OW
P ó łn o cn a — p o w ia ty : S u w a łk i, A u g u stó w , G rajew o, O strołęk a, P rza sn y sz, M ła w a , D zia łd o w o .
Z a ch o d n ia — p o w ia ty : D zia łd o w o , -M ława, S ierp c, P ło c k , G ostyn in .
P o łu d n io w a — p o w ia ty : G o sty n in , S o ch a czew , G rodzisk, G rójec, G arw olin , M iń sk Maz., W ęgrów , S o k o łó w , B ielsk .
W sch o d n ia — p o w ia ty : B ie lsk , B ia ły sto k , S o k ó łk a , A u g u stó w , S u w a łk i.
L u b e l s k i OW
P ó łn o cn a — p o w ia ty : B ia ła P o d la sk a , S ied lce. Z ach od n ia — p o w ia ty : S ied lce, Ł u k ów , P u ła w y , K raśnik. P o łu d n io w a — p o w ia ty : K ra śn ik , B iłg o ra j, T om aszów . W sch od n ia — p o w ia ty : H ru b ieszów , C hełm .
K r a k o w s k i OW
P ó łn o c n a — p o w ia ły : L u b aczów , J a ro sła w , Ł ańcut, N isk o , T arnobrzeg, M ielec,. D ąb row a, B rzesk o, B o ch n ia , M iech ó w , O lkusz, Z a w iercie, L u b lin ie c . Z a ch o d n ia — p o w ia ty : L u b lin iec, T a rn o w sk ie G óry, C horzów , R yb n ik , C ieszyn . P o łu d n io w a — p o w ia ty : C ieszyn , Ż y w iec, N o w y T arg, N o w y Sącz, G orlice, Jasło,.
K rosn o, S a n o k , L esk o.
W sch od n ia — p o w ia ty : L esk o, P rzem y śl, J a ro sła w , L ub aczów .
Ł ó d z k i OW
P ó łn o cn a — p o w ia ty : K o zien ice, R adom , R a w a M az., S k ie r n ie w ic e , Ł ow icz, K utno.
Z ach od n ia — p o w ia ty : K utno, Ł ódź, S iera d z, W ielu ń , C zęsto ch o w a , Z a w iercie. P o łu d n io w a — p o w ia ty : W ieluń, C zęsto ch o w a , W łoszczow a, J ęd rzejó w , Pińczów ,.
S top n ica.
W sch od n ia — p o w ia ty : S an d om ierz, O stro w iec, Iłża, K o zien ice.
33 Z iem ie o d zy sk a n e p rzech o d ziły k ilk a k r o tn ie reo r g a n iz a c ję p o d zia łu a d m in i stra cy jn eg o . Por. „ R zeczp osp olita” nr 73, z 18 m arca 1945; U c h w a ła R ady M in istró w nr 77 z 7 sierp n ia 1945, „M onitor P o ls k i”, nr 29 z 25 listo p a d a 1945; D e
k ret z 13 listo p a d a 1945: „O Z arząd zie Z iem O d zy sk a n y ch ”, D z ie n n ik U sta w R P nr 51, z 27 listo p a d a 1945, poz. 295. art. 1.
N D W'P d o sto so w y w a ło stru k tu rę w ła sn y c h org a n ó w teren o w ej a d m in istra cji w ojsk ow ej do is tn ie ją c e g o k sz ta łtu a d m in istr a c ji p u b liczn ej. J ed n a k że ró w n ież i sa m o W o jsk o P o ls k ie b rało ż y w y u d ział w tw o rzen iu zręb ó w a d m in istr a c ji p a ń stw o w e j na w y z w o lo n y c h spod ok u p a cji teren ach . F o rm y teg o u d ziału b y ły r ó żn o rod n e, od p e w n e j p o m o cy u d ziela n ej gru p om o p era cy jn y m do b ezp o śred n ieg o u d ziału w p ra ca ch ty ch gru p (grupy o p era cy jn e reso rtu adim inistracji p a ń stw o w e j, M in iste r stw a P rzem y słu itp.) i sa m o d zieln eg o tw o rzen ia o g n iw w ła d z y te r e n o w ej. C harakter i zak res p r a c y u le g a ł zm ian om w za leż n o ści od etap u r o z w o jo w e g o p o ls k ie j a d m in istr a c ji na teren a ch w y z w o lo n y c h .
P o z n a ń s k i OW
P ó łn o cn a — p o w ia ty : K oło, K onin, M ogilno, Żnin, W ągrow iec, C hodzież, C zarn ków .
Z ach od n ia — p o w ia ty : M iędzychód, N o w y T om yśl, W olsztyn .
P o łu d n io w a — p o w ia ty : L eszn o, R aw icz, K rotoszyn , O strów W lkp., K ępno. W sch od n ia — p o w ia ty : Kępno·, K a lisz, T urek, K oło.
P o m o r s k i OW
P ó łn o cn a — p o w ia ty : L u b aw a, G rudziądz, T czew , K o ścierzy n a , K artu zy, G dynia. Z ach od n ia — p o w ia ty : G d yn ia, K artu zy, K o ścierzy n a , C h ojn ice, S ęp ó ln o , W y
rzy sk .
P o łu d n io w a —p o w ia ty : Szubin, In o w ro cła w , N iesza w a , W łocław ek . W sch od n ia — p o w ia ty : W ło cła w ek , L ip n o, R yp in , B rod n ica, L ubaw a.
W arszaw ski O W rozciągał sw ą a d m in istra c ję na te re n y północne od g ran ic y n a w schodzie po linię: B raniew o, O rn eta, M iłom łyn, O stróda. P om orski OW — na pozostałą część ziem północnych i P om orze Z achod nie, te re n y po linię Goleniów , Chociwel, K alisz P om orski, Piłę. T ereny n a p o łu d n ie od tej linii oddzielone od zachodu g ran icą O dry i N ysy aż po lin ię K łodzko, S trzelin , O ław a, N am ysłów , Z iem ia L u b u sk a i D olny Śląsk w łączone zostały do Poznańskiego OW. T e ren y zaś na południow y w schód od tej lin ii (Śląsk Opolski) — do K rakow skiego O k ręgu W ojsko wego.
P odział te n n ie m iał ostatecznego c h a ra k te ru , niem niej jed n a k b y ł dostateczn ą p o d staw ą do dalszych rozw iązań i decyzji. W g ran icach tego tery to ria ln e g o zasięgu jeszcze w przeddzień zakończenia w o jn y określo no now ą p rzynależność o rg an izacy jn ą jed n o stek 34.
F orm ow anie okręgów n astępo w ało szybko i stosunkow o spraw nie, ja k na skom plikow ane w a ru n k i o statn ich ty g o d n i w ojny. Ju ż 7 lutego 1945 zakończono form ow anie dow ództw a L ubelskiego OW 35, w k w ietn iu 1945 r. utw o rzo n e zo stały dow ództw a Łódzkiego 36 i Poznańskiego OW 37. N ajw ięcej tru d n o śc i p rzy sp o rzy ło form ow anie W arszaw skiego O W. 14 czerw ca 1945 dowódca O kręgu m eldow ał o niezakończeniu w p lan o w a n y m te rm in ie p rac o rg an izacy jn y ch 38, a na odpraw ie w yższych do wódców u N aczelnego Dow ódcy W P w d n iac h 22— 23 p a ź d zie rn ik a 1945 r. po in fo rm o w ał jeszcze o isto tn y ch tru d n o śc ia c h w y n ik ający ch z niep eł nego p rze k a z an ia p rzez in sty tu c je c e n traln e sp ra w i kom petencji w odniesieniu do poszczególnych jedn ostek w łączonych w sk ład o k rę g u 39. W iele isto tn y ch tru d n o śc i w to k u form ow an ia okręgów w iązało się z 'brakiem odpow iedniej k a d ry oficerskiej. Jeszcze w paźd ziern ik u 1945 r. b ra k i w obsadzie etatow ej poszczególnych kom órek o rg anizacy jn y ch do w ództw OW sięg ały od 20 do 80% , co znalazło odbicie w w y stąp ieniach w yższych dow ódców na w spom nianej ju ż odpraw ie i0. T ru dno ści te p ró
34 Por. ro zk a z S z e fo s tw a M o b iliza cji i U zu p ełn ień пт 54 z 21 k w ie tn ia 1945, CAW , S zt. Gł,, 77, s. 109.
35 R ozk az nr 21 S z e fa Oddz. Mob. i U zup. W<P, CAW , SM iU , t. 933, s. 49. 36 R ozk az nr 33 S z e fa Oddz. Mob. i U zup. W P CAW , SM iU , t. 752, s. 39.
37 R ozk az nr 51 S z e fa Oddz. Mob. i U zup. W P z 14 k w ie tn ia 1945, CAW , S zt. GL, 77, з. 96.
38 CAW, SM iU , 1025, s. 2. 39 CAW, III— 1— 1390, s. 164— 181. 40 T am że.
bow ano rozw iązyw ać przez w yznaczanie oficerów m łodszych na wyższe stan o w isk a i w e ry fik a c ję (przez specjaln ie do tego pow oływ ane kom isje) podoficerów n a niższe stan o w isk a oficerskie 41.
D ow ództw a poszczególnych okręgów w ojskow ych w coraz p e łn ie j szej m ierze p rz e jm u ją zadania w ojskow ej a d m in istra c ji oraz zao patrze nia san itarn eg o , m ateriałow ego, finansow ego i technicznego ty ch jed n o stek, k tó re znajd_owały się n a ich teren ach . Początkow o oczywiście p o d ległość ta jest raczej fo rm aln a i zadania re je s tra c ji, mobilizacjd, poboru , u zu p ełnień w dużym sto p n iu spoczyw ają jeszcze n a Szefostw ie M obili zacji i U zupełnień. W m iarę jed n a k ro zw o ju w łasn ej k a d ry , ulepszania organ izacji p rac y w dow ództw ach i sz ta b a ch rola okręgów w ojskow ych sta je się coraz b ard ziej isto tn a, zw łaszcza gdy jeszcze w pierw szej poło w ie 1945 r. podporządkow ano okręgom obok R ejonow ych K om end U zu pełnień także p u n k ty p rzesyłko w e oraz jed n o stk i zapasow e, sta c jo n u ją ce n a te re n a c h OW. P o n adto w o kręgach w ojskow ych zorganizow ano 6 szpitali okręgow ych, 3 sz p ita le garnizonow e 42, 37 rejo n o w y ch zarzą dów k w a te ru n k o w o -b u d o w la n y c h 43, etatow e k o m en d y garnizonow e w W arszaw ie i L u b lin ie 44, sąd y i p ro k u ra tu ry okręgow e oraz garnizono w e (w P o znaniu, T oru n iu, Chełm ie, P rzem y ślu , Siedlcach, B iałym sto ku, W a rsz a w ie )45, są d y i p ro k u ra tu ry D y rek cji K olei P ań stw ow y ch (W arszaw a, Łódź, K atow ice, P oznań, Bydgoszcz, G dańsk, K raków , L u blin) 46 oraz okręgow e p u n k ty przesy łk ow e (w P o zn an iu , K rakow ie, To ru n iu i Ł o d z i)47.
W p ra k ty c e d n ia codziennego precyzow ał się zasięg te ry to ria ln y po szczególnych OW o raz k o m p ete n cje ich dow ództw .
Szczególnie isto tn y b y ł tu ta j rozkaz N aczelnego D ow ódcy W P n r 0283 z 25 m aja 1945 re g u lu ją c y sp raw ę podziału k o m p ete n cji m iędzy dow ód cam i OW a dow ódcą 2 a rm ii W P. „W zw iązku z obsadzeniem —■ czytam y w rozkazie — przez jed n ostk i 2 A rm ii Polskiej linii rzek i O d ra z zada niem nieprzepuszczenia ludności n iem ieckiej na w schód od O d ry roz k azuję:
1. W szystkie fo rm acje i jed n o stk i w ojskow e rozlok ow an e na lin ii rzek i O d ry i n a w schód od niej na głębokości do 50 k m , p ełn ią ce służbę o chro nn ą na zachodniej g ran icy Rzeczypospolitej przechodzą pod do w ództw o dow ódcy 2 arm ii gen. b ro n i Św ierczew skiego.
2. W szystkie form acje o chrony w ew n ętrzn ej, RK U oraz in n e in sty tu c je w ojskow e o c h a ra k te rz e a d m in istra c y jn y m pod legają Dowódcom O kręgów W ojskow ych. W szelkie sp ra w y w ojskow e o c h a ra k te rz e w e- w n ą trz a d m in istra c y jn y m reg u lo w an e są rozkazam i odnośnych D ow ód ców O kręgów W ojskow ych” 48. Po zakończeniu d ziałań w o jen n y ch istn ia ły w dalszym ciągu dow ództw a 1 i 2 arm ii, co b y ło uzasadnione zw łasz cza po trzeb ą och ro ny g ran ic państw o w y ch. M imo 'trw an ia tej pozosta łości w ojennej o rg an izacji sił zb rojnych, ja k i w ielu in n y ch elem entów
41 T am że.
42 CAW, III— 1— 76, ro zk a z NiD W P nr 30/org. z 6 lu teg o 1945. 43 T am że, ro zk a z N D W P n-r 49/org. z 11 m arca 1945.
44 T am że, ro zk a z N D W P nr 37/org. z 28 lu teg o 1945. 45 T am że, rozk az N D W P nr 96/org. z 19 k w ie tn ia 1945. 46 T am że, ro zk a z N D W P nr 27 z 17 m arca 1945. 47 T am że, ro zk a z N D W P nr 74/org. z 4 k w ie tn ia 1945. 48 CAW , III— 1— 1, s. 174.
w ojennej s tr u k tu ry W ojska Polskiego, będących jeszcze przez w iele m ie sięcy ty p o w y m zjaw iskiem organ izacyjn ym , m ożna stw ierdzić, że ju ż w p ierw szy ch tygo d n iach po zakończeniu działań w o jen n y ch stw orzono rea ln e p o d staw y do przejścia w ojska na sto p ę pokojow ą. W ładze naczel ne w ojska m iały ju ż rozbu d ow an ą s tr u k tu rę organ izacy jn ą w stopniu, w yk raczający m zasadniczo poza ra m y in sty tu c ji zw iązku operacy jnego okresu w o j n y 49. U tw orzona została sieć okręgów w ojskow ych o b ejm u jąca cały obszar k ra ju , określone z o stały ogólne k o m p eten cje i zakres d ziałania dow ództw OW, sform ow ano pierw sze jed n ostki w edług no w ych, pokojow ych etatów . Zapew niono też ochronę granic oraz w zględ n y ład i bezpieczeństw o w ew n ętrzn e k ra ju . P o n ad to w dalszym ciągu tw orzono jed n o stk i obsługi, precyzow ano skład i dyslokację dow ództw O kręgów W ojskow ych i p odległych jednostek . Początkow o siedzibą do w ództw a Pom orskiego OW b y ł T oruń, a n a stę p n ie G dańsk. Ze w zględu n a p o d jętą rozbudow ę M a ry n a rk i W ojennej R P D ow ództw o OW przen ie siono do K oszalina i o statecznie do Bydgoszczy. D ow ództw o Śląskiego OW zlokalizow ano początkow o w K atow icach, a n a stę p n ie przeniesiono do W rocław ia 50.
R ozw ój organizacyjny i terytorialny adm inistracji w ojskow ej w drugiej p ołow ie 1943 r.
Dalsze isto tn e przedsięw zięcia w rozw oju a d m in istra c ji w ojskow ej przynosi rozkaz N aczelnego D ow ódcy W P inr O213/Org. z 21 sie rp n ia 1945 ok reślający w now ej sy tu a c ji p a ń s tw a zasięg te ry to ria ln y działalności poszczególnych R ejonow ych K om end U zupełnień 51, a jego realizacja b y ła m ożliw a p rzy szybkim um acn ian iu się i coraz w iększej prężno ści m ło dego a p a ra tu dow ództw OW.
Rozkaz n ak azy w ał sform ow ać n a Ziem iach Z achodnich i P ółnocnych do 15 w rześn ia 1945 36 R ejonow ych K om en d U zupełnień k ateg o rii I, II, III i IV, a 58 R ejonow ych K om end U zupełnień istn ieją cy c h już na obsza rze p a ń stw a — zreorganizow ać, tw orząc z nich 86 R ejonow ych K om end U zupełnień o zasięgu te ry to ria ln y m uw zg lęd n iający m granice w o je w ództw i okręgów w ojskow ych. O kreślono rów nież odpow iadające r a n dze poszczególnych RK U k ateg o rie od I do IV.
Rozkaz ND W P 0213/org. p rze w id y w ał zakończenie o rg anizacji R ejo now ych K om end U zupełnień n a Z iem iach Z achodnich i P ółnocnych do 15 w rześnia, a reo rg an izację istn iejący ch i sform o w anie now ych RK U
49 W p ie r w sz e j p o ło w ie 1945 r. sfo rm o w a n o I W ic e m in iste r stw o O brony N a ro d o w ej (CAW , SG , 394, s. 154), w czerw cu 1945 r. p o d jęto p o k o jo w ą reo rg a n iz a cję G łów n ego Z arządu P o lity c z n o -W y c h o w a w c z e g o W P (CAW , M ON, 606, s. 412), w lip cu 1945 r. p o d jęto o rg a n izo w a n ie III W ic e m in iste r s tw a O brony N arod ow ej (CAW , Gł. K w at. 606, s. 241— 254), rozp oczęto p o k o jo w ą r e o rg a n iz a cję d o w ó d ztw w p io n ie o p era cy jn y m W P (CAW, III— 1— 249, s. 2), O ddziału P er so n a ln e g o W P (CAW , M ON, 606, s. 241), w p a źd ziern ik u 1945 r. p rzem ia n o w a n o I W ic e m in iste r stw o O brony N a ro d o w ej n a II W ic e m in iste r stw o . I W ic e m in iste r stw o sk u p ia ło n a stę p u ją c e in s ty tu c je cen traln e: GZPW W P, GZ In fo rm a cji, S łu żb ę S p r a w ie d liw o ś c i i III W ic e m in iste r stw o ON (tam że, s. 419).
50 CAW , III— 1— 36, s. 175. 51 CAW , Sût. Gł., 199, s. 465— 466.
w s ta ry c h g ran icach p a ń stw a do 15 p aźd ziern ik a 1945. T akie zróżnico w anie term in ó w było z państw ow ego i w ojskow ego puniktu w idzenia ze w szech m ia r słuszne, choćby ze w zględu na p iln ą p o trz e b ę organizacji a d m in istra c ji w ojskow ej na now o w yzw olonym te ry to riu m . T ak więc p ro ce s organizacji sieci R ejonow ych K om end U zupełnień znacznie zw ięk szający zasięg d zia łan ia dow ództw O kręgów został w początkow ej sw ej fazie zakończony.
S tw orzono zatem sieć 122 RK U , a p odstaw ow e założenia p ra c y w e w n ę trz n e j precy zow an e w ciągu 1945 r. zarysow ano jeszcze n a długo p rz e d zakończeniem d ziałań w ojennych. W m yśl „ In s tru k c ji n r 1” po szczególne (komórki RK U pro w ad ziły n astę p u jąc e prace:
— E w id encja p e rso n a ln a i ew iden cja zasobów lud zkich z uw zględ n ien iem roczników , ro d zajó w broni, sto pni w ojskow ych, specjalności w o jsk ow ych i zawodów cyw ilnych, w yszkolenia w ojskow ego i w y k ształ c en ia cyw ilnego, w oparciu o w iary go d ne dow ody i p rz y ciągłej ich a k tu alizacji. P ro w a d z e n ie k a rto te k staty sty czn y ch , w ykazów sta ty sty c z n y c h zaso'bów w g ro d zajów b ro n i i roczników , p rz y uw zględnieniu lis t im ien n y ch rezerw istó w p o w ołany ch do czynnej słu żb y w ojskow ej, k o n tro li staw ien n ictw a, odroczeń i rek la m a c ji, ew idencji dezerterów , itp.
—■ P ro w ad zenie w edług pow iatów ksiąg ew iden cy jny ch koni, wozów i u p rzęży zd atn y c h do u ż y tk u w ojskow ego z p o d ziałem w re je strz e koni n a k a te g o rie w ojskow e.52.
Je śli do tego dodam y prow adzone p rzez RK U prace n ad w cielaniem do w ojska, czasochłonne p ra c e zw iązane z p rzen iesieniem roczników do rezerw y , obraz olbrzym iego w y siłk u ty c h jedn ostek a d m in istra c ji w o j skow ej będzie p ełn y . T ym b ard ziej, że zaczynano w p ro st z niczego. Cho ciaż a p a ra t RK Ü zdał tru d n y egzam in, m im o dotkliw ego b ra k u w yspe cjalizo w an ych k a d r i ciężkich w a ru n k ó w olkresu w o jn y i bezpośrednio po w ojnie, to jed n a k w w ielu jego ogniw ach n ie ustrzeżono się isto tn y ch b rak ów , zaniedbań, słabości. Częste k o n tro le ze s tro n y poszczególnych k o m órek N aczelnego D ow ództw a W P i okręgów niejed n o k ro tn ie a larm o w a ły o zan iedb an iach w p ra c y R ejonow ych K om end U zupełnień. K r y ty kow ano n ien a leż y te prow adzenie ew idencji po dleg ający ch obow iązkow i słu żb y w ojskow ej, niqpraw idłow ości w ro z p a try w a n iu re k la m a c ji itp. Rozkaz n r 0139 N aczelnego D ow ódcy W P z 3 lipca 1945 n ak azy w ał n a w e t przek azan ie odpow iednim jedno stko m w ojskow ym , bądź U rzędom Z iem sk im g o spodarow anych przez RK U m ają tk ó w ziem skich. O dciąga ły one bo w iem uw agę k o m end an tó w RK U i ich zastępców do s p ra w p o lity cz n y c h od sp ra w leżących w zak resie działan ia je d n o s te k 53.
S tr u k tu r a o rg an izacy jn a R ejonow ych K om end U zupełnień u k sz ta łto w a n a w e w rześn iu 1945 r. p rz e trw a ła do styczn ia ro k u następ nego , kie d y to zgodnie z rozkazem ND W P n r 010/org. z 14 sty czn ia 1946 RK U I k a te g o rii liczyło 14 w ojskow ych i 14 pracow n ikó w cyw ilnych; RK U II k a te g o rii — 11 w ojskow ych i 5 praco w n ików cyw ilnych; RK U III k a te g orii 11 w ojskow ych i 5 pracow ników cyw ilnych; a RK U IV kateg o rii 9 w ojskow ych i 5 pracow ników cyw iln ych 54.
52 CAW , Gł. K w at., 606, s. 255— 265.
53 N a p o d sta w ie in stru k cji nr l/M -O r g ./III dla R K U , CAW , III— 1— 164, s. 82— 86.
O statn ie już zm iany reo rg an izacy jn e w R ejonow ych K o m endach U zupełnień w prow adzone zostały na podstaw ie rozkazu M ON n r 0140, k tó ry polecał do 20 m aja 1947 obsadzić RK U w edług now ych e ta tó w 55. Rów nolegle z rozw ojem sieci RK U w 1945 r., b io rąc za p u n k t w y j ścia podział te ry to riu m k r a ju na w ojew ództw a, określono n o w ą s tr u k tu rę ad m in istra c ji w ojskow ej także w odniesieniu do okręgów . K raj po dzielono n a siedem O kręgów W ojskow ych, ja k n a stę p u je:
P o m o r s k i OW — z sied zib ą w K o sz a lin ie , w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a g d a ń sk ieg o i sz czeciń sk ie g o ;
P o z n a ń s k i OW — z sie d z ib ą w P ozn an iu , w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a p o z n a ń sk ieg o i p om orsk iego;
Ś l ą s k i OW — z sied zib ą w K a to w ica ch , w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a w r o c ła w sk ie g o i ślą sk ieg o ;
K r a k o w s k i OW — z sied zib ą w K ra k o w ie, w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a r z e sz o w sk ie g o i k ra k o w sk ieg o ;
Ł ó d z k i OW — z sied zib ą w Ł od zi, w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a łó d z k ie go i k ie le c k ie g o ;
W a r s z a w s k i OW — z sied zib ą w W a rsza w ie, w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a w a r sz a w s k ie g o , b ia ło sto c k ie g o i ok ręgu m azu rsk iego; L u b e l s k i OW — z sied zib ą w L u b lin ie, w g ra n ica ch w o je w ó d z tw a lu
b e lsk ie g o 56.
Snop św ia tła na isto tę o kreślen ia zasięgu tery to rialn e g o a d m in istra cji w ojskow ej rzu cił nieco później N aczelny Dow ódca W P m arszałek M i chał Ż y m iersk i w p u b lik a c ji p raso w ej: „T w orzym y jed en okręg n a dw a w ojew ództw a, ażeby nie rozbudow yw ać zbytnio a p a ra tu w ojskow ego i zaoszczędzić p a ń s tw u w ydatków . Z ty ch sam ych w zględów znieśliśm y też dw utorow ość w sam ej o rg an izacji W ojska. D ow ództw a O kręgów W ojskow ych, po w stałe na m iejsce DOK, m ają n i e j y lk o c h a ra k te r adm i n istra c y jn y , ale są rzeczyw istym i, w yposażonym i w p ełn ię w ładzy w o j skowej d ow ództw am i w szystkich garnizonów , jed n o stek i oddziałów, sta c jo n u ją c y ch na podległych im te re n a c h 57.”
Pow yższe stw ierd zen ie nie grzeszy całkow itą p rec y z ją sfo rm u ło w a nia. W istocie łączenie w dow ództw ach OW fu n k cji ad m in istra c y jn y ch i o p eracy jn y ch nie było p o d y k to w an e li tylko p o trzeb ą oszczędnego go spodarow ania w ram a ch p rzy zn an y ch środków fin an sow y ch i m ożliw o ści etatow o-orga,nizacy jnych, lecz p rzed e w szystkim p rzy ję cie m słusz ny ch założeń d o k try n a ln y ch . R ealizow ana później z całą k o nsekw encją w la ta c h 1946— 1947 te n d e n c ja łączenia w działalności dow ództw O W także fu n k cji o p eracy jn y ch jest p rzy k ła d em sięgnięcia p o n ajlep sze wzo
55 CAW — III — 11017— 65— 6, s. 338. W zw ią zk u z p rzep row ad zon ą w m aju— lip cu 1947 r. reje str a c ją ro czn ik ó w p o b o ro w y ch oraz p rzew id zia n ą d em o b iliza cją sze r e g o w y c h sta r sz y c h ro czn ik ó w , r e o rg a n iz a cja e ta to w a w e d łu g rozk azu nr 0140/org. p rzesu n ięta z o sta ła do 31 lip c a 1947. Por. za rzą d zen ie org. MON nr 025/org. z 9 czerw ca 1947.
58 R ozk az N a czeln eg o D o w ó d cy W P nr 0208/org. z 22 sie r p n ia 1945, CAW , S zt. Gł., 62, s. 377.
