Kapłaństwo służebne biskupa i prezbitera w pismach świętego Augustyna

Augustyn Eckmann

Kapłaństwo służebne biskupa i

prezbitera w pismach świętego

Augustyna

Verbum Vitae 17, 275-302

2010

V erbum Vitae 17 (2010), s. 275-302

KAPŁAŃSTWO SŁUŻEBNE BISKUPA

I PREZBITERA W PISMACH

ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA

Ks. Augustyn Eckmann

K ie d y H o n o r a t w c z a s ie n a ja z d u W a n d a ló w n a A fr y k ę p y ta ł A u g u s ty n a , c z y s łu d z y K o ś c io ła m o g ą r a to w a ć się u c ie c z k ą , c z y te ż r a c z e j w in n i p o z o s ta ć , b is k u p o d p o w ie ­ d z ia ł, iż n ie b y ło b y d o b r z e u c ie k a ć , a w ie r n y c h z o s ta w ić w n ie b e z p ie c z e ń s tw ie . J e d y n ie w te d y m o g ą d u c h o w n i o d e jś ć , g d y c a ły lu d u c ie k ł ta k , ż e j u ż n ik t n ie p o z o s ta ł, k o m u m o g lib y b y ć p o tr z e b n i. B is k u p H ip p o n y u z a s a d n ia , ż e lu d n ie m o ż e o b y ć się b e z d u c h o w n y c h . O n i s ą j e m u p o tr z e b n i d o z b a w ie n ia : „ K to k o lw ie k w ię c w te n sp o s ó b u c ie k a , ż e p r z e z s w ą u c ie c z k ę n ie p o z b a w ia K o ś c io ła p o trz e b n e j p o s łu g i, c z y n i to , c o P a n p o le c ił c z y te ż d o z w o lił. K to z a ś ta k u c h o d z i, że tr z o d ę C h r y s tu s o w ą p o z b a w ia p r z e z to p o k a r m u d u c h o w e ­ g o , ó w j e s t n a je m n ik ie m , k tó r y w id z i w ilk a n a d c h o d z ą c e g o i u c ie k a , p o n ie w a ż n ie m a p ie c z y w o w c a c h (J 1 0 ,1 2 n ) ” 1.

T a k ą m y ś l z a w ie r a c a ły lis t d o H o n o r a ta . P rz y s łu g ą , j a k ą s łu d z y K o ś c i o ła m o g ą o d d a ć w ie r z ą c y m , j e s t m in is te ­

r iu m n e c e s s a r iu m , s in e q u o v iv e r e n e q u e u n t1, b e z k tó r e g o

o n i n ie m o g ą s ta ć się c h r z e ś c ija n a m i i j a k o c h r z e ś c ija - 1 2

1

Epistula

228, 14, CSEL 57, 496, tłum. J. Ujda, POK 11, s. XCII. 2

Epistula

228, 2, CSEL 57, 485.

n ie ż y ć 3, b e z k tó r e g o s p e łn ie n ia c z e k a ic h p e w n a z g u b a w o d n ie s ie n iu d o ż y c ia w ie c z n e g o 4, p o n ie w a ż p o z b a w ie n i p o k a r m u d u c h o w e g o m o g ą u le c ś m ie r c i5. N ie m o ż n a j u ż b a r d z ie j p o d k r e ś lić b e z w z g lę d n e j k o n ie c z n o ś c i m in i s te ­ r iu m d la p o s z c z e g ó ln e g o w ie r z ą c e g o . A u g u s ty n z a w s z e w y s o k o o c e n ia ł k o ś c ie ln e p o s łu g iw a n ie z a r ó w n o j a k o b i ­ s k u p , j a k i m ło d y k a p ła n , a n a w e t p r z e d p r z y ję c ie m ś w ię - c e ń 6. C h o c ia ż lis t d o H o n o r a ta n a p is a ł k r ó tk o p r z e d s w o ją ś m ie r c ią , to j e d n a k o d z w ie r c ie d la o n j e g o p o g lą d y n ie t y l ­ k o o s ta tn ic h la t ż y c ia , a le ta k ż e w c z e ś n ie js z e 7. T r z e b a w s z a k ż e d o d a ć , ż e w o c e n ie k o ś c ie ln e g o m in i­ s te riu m p r z e s z e d ł A u g u s ty n p e w ie n r o z w ó j. J e g o p o w o ln e o d e jś c ie o d n e o p la to n iz m u , s p ó r z d o n a ty z m e m , p ó ź n ie j z p e la g ia n iz m e m , i s p r a w o w a n ie b is k u p ie j p o s łu g i p o g łę ­ b iły j e g o s p o jr z e n ie n a u r z ą d k o ś c ie ln y . M ło d y A u g u s ty n , z a c h w y c o n y f ilo z o fią , in s p ir o w a n y s z c z y tn y m i d ą ż e n ia m i, s z u k a ł w y tr w a le i z e w s z y s tk ic h s ił „ n ie c ie le s n e j P r a w d y ” , i w ie r z y ł, ż e n a te j d r o d z e m o ż n a n a jle p ie j u r z e c z y w is tn ić s e n s c h r z e ś c ija ń s k ie j n a u k i. W k r ó tc e je d n a k z a c z ą ł w ą tp ić w e w ła s n ą lu d z k ą m o c i z a c z ą ł s k ła n ia ć się c o r a z b a rd z ie j k u ła s c e , c o o d d a ł w s p o s ó b n a d e r d o b itn y w liś c ie n a p i­ s a n y m d o M a c e d o n iu s z a w 4 1 3 lu b 4 1 4 ro k u : m a le d ic tu s

o m n is, q u i s p e m s u a m p o n i t in h o m in e 8. O n n ie c h c e p r z e z

to o d r z u c ić je d y n ie d o n a ty s ty c z n e g o p o ję c ia k a p ła ń s tw a ,

3 Por.

Epistula

228, 4, CSEL 57, 487: „ne deserat ministerium Christi, sine quo non possunt homines fieri vel vivere Christiani”.

4 Por.

Epistula

228, 5, CSEL 57, 487: „sine quo est plebi certa per­ nicies, non in rebus vitae huius, sed alterius incomparabiliter diligentius sollicitiusque curandae”.

5 Por.

Epistula

228, 7, CSEL 57, 490: „timeamus, ne membra cor­ poris Christi destituta spiritali victu necentur”.

6 Por.

Epistula

21, CSEL 34, 1,49-54, list ten napisał Augustyn do biskupa Waleriusza w styczniu 391 r., kiedy był neoprezbiterem.

7 Por.

Epistula

98, 5, CSEL 34/2, 526: „celebrantur enim per eos necessaria ministeria et verba sacramentorum, sine quibus consecrari parvulus non potest”; zob. też

Enarrationes in Ps

118, s. 32, 8, CCL 40, 1775 n.

a le p r a g n ie r ó w n ie ż w y r a z ić g łę b o k ą n ie u f n o ś ć w o g ó le w o b e c w s z e lk ic h lu d z k ic h w y s iłk ó w . C z e g o się z a ś b a r d z o o b a w ia , to o b r z y d liw e j lu d z k ie j z a r o z u m ia ło ś c i: „ « L a to r o ś l n ie m o ż e p r z y n o s ić o w o c u s a m a z sie b ie , j e ś l i n ie tk w i w w in n y m k r z e w ie » . I d ź c ie w ię c p r z e z p r z e ­ p a ś ć n ie m a ją c p o d s ta w y , n a k tó re j m o g lib y ś c ie się o p r z e ć , p r z e c h w a la ją c się c h e łp li w ą g a d a n in ą . T o j e s t m a r n o ś ć w a ­ szej z a r o z u m ia ło ś c i. L e c z p a tr z c ie , c o w a s c z e k a , i lę k a j­ c ie się , j e ś l i m a c ie j a k i e u c z u c ie . K to są d z i, iż s a m z s ie b ie o w o c p r z y n o s i, n ie j e s t w w in n y m k r z e w ie ; k to w w in n y m k r z e w ie n ie je s t, n ie j e s t w C h r y s tu s ie , n ie j e s t c h r z e ś c ija ­ n in e m (q u i in v ite n o n est, in C h r is to n o n est, C h r is tia n u s

n o n e s t). T o j e s t g łę b ia w a s z e g o z a n u r z e n i a ” 9. U p a d e k P io tr a d o w o d z i, ż e n ik t n ie p o w in ie n b u d o w a ć n a s o b ie i w ła s n y c h s iła c h 10 11. D o s k u te c z n o ś c i lu d z k ie g o w y s iłk u m o ż n a w ła ś c iw ie o d n ie ś ć z d a n ie : „ N o n e n im p o ­ tu is ti in te , n is i p e r d e r e te ; n e c s c is in v e n ir e te , n is i ille q u i f e c it te , q u a e r a t t e ” 11. A u g u s ty n z a w s z e o d s y ła o d s ie b ie d o C h r y s tu s a 12 i K o ś c i o ła j a k o s z a f a r z a J e g o ła s k i. C z ę s to p r z y p o m in a w a ż n o ś ć i p o tr z e b ę s a k ra m e n tó w : „ s a m P a w e ł a p o s to ł, c h o ć b o s k im i n ie b ia ń s k im g ło ­ s e m z o s ta ł p o w a lo n y i p o u c z o n y (D z 9 ,3 ; 9 ,1 7 ), je d n a k z o ­ s ta ł p o s ła n y d o c z ło w ie k a , ż e b y o tr z y m a ł s a k r a m e n t i b y ł w łą c z o n y d o K o ś c io ła . W s p o m n ijm y ta k ż e , ż e c h o ć a n io ł z w ia s to w a ł c e n tu r io n o w i K o r n e liu s z o w i (D z 1 0 ,1 -4 ), iż j e g o m o d ły z o s ta ły w y s łu c h a n e , a ja łm u ż n y p r z y ję te , je d n a k p r z e k a z a n o g o P io tr o w i, b y p r z e z n ie g o z o s ta ł p o ­

u c z o n y i b y n ie ty lk o p r z y ją ł o d n ie g o s a k ra m e n t, a le ta k ż e

9

In Ioannis Evangelium tractatus

81, 2, CCL 36, 530, tłum. W. Szołdrski, W. Kania, (Św.

Augustyn, Homilie na Ewangelie i Pierw­

szy List św. Jana

, w:

Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy

[PSP], Warszawa 1977 15/2, 177. Augustyn ma tu na myśli pelagian przece­ niających możliwości człowieka.

10 Por. tamże 66, 2, CCL 26, 493-495. 11

Sermo

13, 3, PL 38, 108.

12 Por.

Contra litterasPetiliani

I 6, 7, PL 43, 249: „spes ei omnis in Christo fit, ne sit maledictus qui spem suam ponit in homine”; zob. też

u s ły s z a ł, w c o n a le ż y w ie r z y ć , c z e g o się s p o d z ie w a ć i c o m ił o w a ć ” 13.

„ E c c le s ia c a th o lic a m a te r c h r is tia n o r u m v e r is s im a ” 14, „ m a g is tr a s a p ie n tia e ” j e s t w c ią ż i sta le „ e c c le s ia C h ris ti v e r a , h o c e s t m a te r c a th o lic a ” , a le d la B i s k u p a w 4 1 7 r o k u o z n a c z a „ q u o s in v iis e t s a e p ib u s in v e n im u s , in tr a re c o ­ g im u s ” 15. B is k u p w y r a ź n ie o d r ó ż n ia s ta n d u c h o w n y o rd o c le r ic o r u m o d p o z o s ta ły c h w ie r n y c h . 1. S t a n d u c h o w n y ( o r d o c l e r i c o r u m ) . Z D e c iv ita te D e i d o w ia d u je m y się , że te rm in „ s a c e r d o s ” w z n a c z e n iu w ła ś c iw y m o d n o s i się w K o ś c ie le je d y n ie d o b is k u p ó w i p r e z b ite ró w , m im o p o w a g i św. P io tra , k tó r y te r m in u „ s a ­ c e r d o tiu m ” u ż y w a ł n a o z n a c z e n ie o g ó łu w ie r n y c h 16. S ta n d u c h o w n y ż y je w p e w n e j w s p ó ln o c ie o d d z ie lo n e j o d re s z ty w ie r n y c h „ in D o m in o s p iritu s u n ita te c o n iu n c ti” 17. T y lk o d o b is k u p a i p r e z b ite r a n a le ż y sk ła d a n ie o fia r18. W s z e rs z y m z n a c z e n iu s fo rm u ło w a n ie to o d n o s i się ta k ż e d o w ie rn y c h , b o z w o li B o g a w s z y s c y m a m y b y ć m i ł ą B o g u o fia rą 19.

13

De doctrina Christiana,

prologus, PL 34, 18, PSP 22, 19; zob. też

In Ioannis Evangelium tractatus

4, 13, CCL 36, 37 n.;

Sermo

27, 6, PL 38, 181;

Sermo

294, 7, PL 38, 1339;

De correptione et gratia

8, 18, PL 44, 926;

Sermo

26, 12, 13, PL 38, 117;

Epistula

166, 7, 21, CSEL 44, 576.

14

De moribus Ecclesiae catholicae

I 30, 62, PL 32, 1336. 15

Epistula

185, 10, 46, CSEL 57, 40.

16

De civitate Dei

XX 10, CCL 48, 719: „... non utique de solis episcopis et presbyteris dictum est, qui proprie iam vocantur in ecc­ lesia sacerdotes; sed sciut omnes christos dicimus propter mysticum chrisma, sic omnes sacerdotes, quoniam membra sunt unius sacerdotis; de quibus apostolus Petrus: «Plebs, inquit, sancta, regale sacerdotium» (1 P 2, 9)”; por. przypis 1. zob. też

Katechizm Kościoła Katolickiego

(KKK) nr 1591 i 1592, Poznań 1994. 17

Epistula

40, 1, CSEL 34/2, 70.

18 Por.

Sermo

227, PL 38, 1100: „ideo sequitur episcopus vel pres­ byter qui offert et dicit, cum responderit populus, Habemus ad Domi­ num sursum cor: Gratias agamus Domino Deo nostro, quia sursum cor habemus”.

19 Por. tamże, 1101: „Deinde post sanctificationem sacrificii Dei, quia nos ipsos voluit esse sacrificium suum, quod demonstratum est, ubi impositum est primum illud, sacrificium Dei et nos, id est signum rei quod sumus”.

W y łą c z n ie o r d o c le r ic o r u m o d p o z o s ta ły c h o c h r z c z o ­ n y c h d o k o n u je się m o c ą ś w ię c e ń , p r z e z k tó r e w y ś w ię c e n i o tr z y m u ją k o n k r e tn e o b o w ią z k i w K o ś c ie le . S a k r a m e n t ś w ię c e ń o b e jm u je tr z y h ie r a r c h ic z n e s to p n ie : b is k u p s tw o , p r e z b ite r a t i d ia k o n a t20. D la o k r e ś le n ia u d z i e le n ia k a ż d e g o p o s z c z e g ó ln e g o s to p n ia ś w ię c e ń u ż y w a A u g u s ty n te r m in u „ o r d in a tio ” 21. N ie c o m ło d s z y o d A u g u s ty n a A f r y k a ń c z y k O p a t z M ile w e , u w a ż a ł j e j a k o s to p n ie j e d n e g o i te g o s a ­ m e g o s a k r a m e n tu 22. A u g u s ty n z a ś n ie w y p o w ia d a się n a te m a t s to s u n k u s to p n ia ś w ię c e ń d o s a k r a m e n tu ś w ię c e ń . W ś w ię c e n ia c h b is k u p ic h w id z i o n u k o r o n o w a n ie k a p ł a ń ­ stw a : „ s e c u n d u m h o n o r u m v o c a b u la , q u a e ia m e c c le s ia e u s u s o b tin u it, e p is c o p a tu s p r e s b y te r io m a io r s it” 23. Z a b i ­ s k u p e m s to j ą w h ie r a r c h ii p r e z b ite r z y . W s p o m in a ją c ja k o n e o p r e z b ite r sw ó j w y b ó r n a k a p ł a n a w liś c ie d o b is k u p a W a le r iu s z a A u g u s ty n s tw ie rd z a : „ Z m u s z o n o m n ie ..., a b y m z a ją ł d r u g ie m ie js c e p r z y s te rz e , k tó r y n ie u m ia łe m n a w e t w io s e ł t r z y m a ć ” 24. W m o w ie w y g ło s z o n e j w 4 2 5 a lb o 4 2 6 r o k u w H ip p o n ie o ż y c iu i o b y c z a ja c h s ta n u d u c h o w ­ n e g o św . A u g u s ty n s tw ie rd z a ł: „ n a k ło n io n y , z o s ta łe m k a p ła n e m i p r z e z te n s to p ie ń d o s z e d łe m d o g o d n o ś c i b i- s k u p ie j” 25. Z a p r z e c z e n ie r ó ż n ic y m ię d z y b is k u p e m a p r e ­ z b ite r e m p r z e z A e r iu s z a z a lic z a A u g u s ty n d o h e r e z ji26.

20 Por. KKK nr 1554.

21 Por. G. Morin,

Sancti Aureli Augustini tractatus sive sermones

inediti

32, 1, Campoduni et Monaci 1917, 142: „hodie quippe vobis in dono et misericordia dei episcopus ordinatur”;

Sermo

356, 15, PL 39, 1581: „...antequam ordinaretur presbyter”;

Sermo

356, 4, PL 39, 1576: „...inde diaconus ordinatus est”.

22 Por. Opatus,

De schismate donatistarum

I 13, CSEL 26, 15: „quid commemorem laicos...? Quid ministros plurimos? Quid diaconos in tertio, quid presbyteros in secundo sacerdotio constitutos? Ipsi apices et principes omnium, aliqui episcopi ».

23

Epistula

82, 4, 33, CSEL 34/2, 385; por. Morin,

tractatus

32, 4 s. 145: „in ista celsitudine ministerii”. Por. też KKK nr 1555.

24

Epistula

21, 1, CSEL 34/1, 50.

25

Sermo

355, 2, PL 39, 1569, tłum. J. Jaworski (Św. Augustyn,

Wybór mów,

Warszawa 1973), PSP 12, 276.

26 Por.

De haeresibus

53, CCL 46, 324: „Dicebat etiam (Aërius) presbyterum ab episcopo nulla differentia debere discerni”.

P o k a p ła n a c h w h ie r a r c h ii i d ą d ia k o n i. Z g o d n ie z t y m s p o ­ ty k a m y u A u g u s ty n a c z ę ś c ie j p o w ta r z a ją c ą się k o le jn o ś ć : b is k u p i, p r e z b ite r z y , d ia k o n i i k le r y c y 27. O k r e ś le n ie „ c le ­ r ic i” m a u św . A u g u s ty n a te ż s z e r s z e z n a c z e n ie . W k r ó tc e p o jm o w a ł o n p o d ty m o k r e ś le n ie m w s z y s tk ie h ie r a r c h ic z ­ n e s to p n ie łą c z n ie z b is k u p e m , s z c z e g ó ln ie , j e ś l i o k r e ś le ­ n ia „ c le r ic i” u ż y w a ł d la p r z e c iw s ta w ie n ia d o o k r e ś le n ia „ la ic i” , p ó ź n ie j je d n a k o k r e ś la ł w te n s p o s ó b s to p n ie w d ó ł o d b is k u p a a lb o p r e z b ite r a 28. J a k o m a ją c y c h n iż s z e ś w ię ­ c e n ia w y m ie n ia A u g u s ty n s u b d ia k o n ó w 29, a k o litó w , le k to ­ r ó w i o s tr ia riu s z y . J e ś li c h o d z i o ic h f u n k c je i z a d a n ia , to s ą o n e n a s tę p u ją c e : b is k u p s ta ł n a c z e le K o ś c io ła lo k a ln e ­ g o i b y ł p ie r w s z y m n a jw y ż s z y m d u s z p a s te r z e m 30; o n o s o ­ b iś c ie z r e g u ły s p r a w o w a ł s a k r a m e n ty i s łu ż b ę B o ż ą . „ N ie je s te ś m y b is k u p a m i d la s ie b ie , le c z z e w z g lę d u n a ty c h , k tó r y m o f ia r o w u je m y S ło w o i S a k r a m e n t P a n a ” 31. K a p ła ­ n i s łu ż y li p o m o c ą b is k u p o w i i z a s tę p o w a li g o w s p r a w o ­ w a n iu u r z ę d u . W w y p e łn ia n iu s w e g o o r d o b y li z a le ż n i o d p o w ie r z o n e g o im p r z e z b is k u p a p e łn o m o c n ic tw a 32. D ia ­ k o n i to w a r z y s z y li c e le b r a n s o w i p o d c z a s s p r a w o w a n ia li ­ tu r g ii i p o m a g a li p r z y r o z d a w a n iu E u c h a r y s tii33. A k o lic i d o r ę c z a li o f ic ja ln e lis ty b is k u p ie 34. D z ia ła ln o ś ć le k to r ó w 35 p o le g a ła n a r e c y ta c ji u r y w k ó w P is m a św . i in to n o w a n iu ś p ie w u p s a lm ó w . D o te j s łu ż b y r e k r u to w a li się te ż c h ło p c y z z a ło ż o n e j p r z e z A u g u s ty n a w H ip p o n ie s z k o ły k la s z to r ­ n e j, g d z ie b ę d ą c w s to p n iu le k to r a p o d z ie c ię c e m u je s z c z e

27 Por.

Epistula

21, 1 CSEL 34/1, 50: „...episcopi aut presbyteri aut diaconi”.

28 Por. Index generalis „clerici”, PL 40, 169.

29 Por.

Sermo

356, 3, PL 39, 1575; tamże 1577;

Epistula

108, 6, 19, CSEL 34/2, 632.

30 Por. Morin,

tractatus

32, 3, 144: „Praepositi sumus”;

Sermo

94, PL 38, 580;

De civitate Dei

19, 19, CCL 48, 686.

31

Contra Cresconium

II 11, 13, PL 43, 474.

32 Por.

Sermones:

96, 97, 98, 180, PL 38, 584-595; 972-979; por. też KKK 1562-1568.

33 Por.

Sermones

115 i 134, PL 38, 655-657, 742-746. 34 Por.

Epistulae

191, 1; 192; 194, 1, CSEL 57, 163, 166, 176. 35 Por.

Index generalis:

Lectores, PL 46, 360.

s tu d io w a li P is m o św .36. A u g u s ty n o k a z y jn ie o p o w ia d a , że i o n i c z a s a m i p r z e z n ie u w a g ę a lb o w s k u te k j a k ie g o ś z a ­ m ie s z a n ia p o p e łn ia li b łę d y 37. O s tia riu s z e p iln o w a li b u d y n ­ k ó w k o ś c ie ln y c h , z w ła s z c z a d r z w i k o ś c io ła . Św . A u g u s ty n w s p o m in a te ż d o n a ty s ty c z n e g o „ s tr ó ż a d r z w i” , k tó r y s ie ­ d z ą c a lb o s to ją c p r z y w e jś c iu d o k o ś c io ła , p y ta ł p r z y c h o ­ d z ą c e g o g o ś c ia p r a g n ą c e g o w e jś ć d o ś w ią ty n i o w y z n a n ie . J e ś li b y ł k a to lik ie m , o d p r a w ia ł g o 38. Z r e g u ły n ik t n ie m ó g ł o tr z y m a ć w y ż s z e g o s to p n ia ś w ię c e ń , j e ś li n ie o k a z a ł się u ż y te c z n y w n iż s z y m . Z a s a d a t a je d n a k b y ł a c z ę s to ła m a n a . A u g u s ty n s a m z o s ta ł w y n ie s io ­ n y w p r o s t z e s ta n u ś w ie c k ie g o d o g o d n o ś c i k a p ła ń s k ie j39. M ie s z k a ń c y H ip p o n y b ę d ą c p o d w r a ż e n ie m h o jn y c h d a ­ ro w iz n , ja k i e K o ś c ió ł w T a g a ś c ie o tr z y m y w a ł o d a r y s to ­ k r a ty c z n y c h u c ie k in ie r ó w z R z y m u , o s a c z y li c z ło w ie k a ś w ie c k ie g o P in ia n a w k o ś c ie le i w ś r ó d n ie c ic h n ą c y c h o k r z y k ó w c h c ie li g o z m u s ić , a b y p r z y ją ł ś w ię c e n ia k a ­ p ła ń s k ie i p o z o s ta ł z n im i40. W n o w o u tw o r z o n y m b is k u p ­ stw ie w F u s s a li d z ię k i w s ta w ie n n ic tw u A u g u s ty n a m ło d y le k to r A n to n i o tr z y m a ł s a k rę b is k u p ią 41, p r a w d o p o d o b n ie te ż F a u s ty n o tr z y m a ł b e z p o ś r e d n io p o c h r z c ie d ia k o n a t42. Q u o d v u ltd e u s , p r z y ja c ie l A u g u s ty n a , j a k o d ia k o n z o s ta ł w 4 3 7 r o k u b is k u p e m K a r ta g in y 43.

36 Por.

De consensu Evangelistarum

I 10, 15, CSEL 43, 15: „...a pueris, qui adhuc pueriliter in gradu lectorum christianas litteras norunt”;

Epistula

209, 3, CSEL 57, 349: „...quendam adulescentem A n­ tonium, qui mecum tunc erat, in monasterio quidem a nobis a parvula aetate nutritum, sed praeter lectionis officium nullis clericatus gradibus et laboribus notum”.

37 Por.

Sermo

352, 1, PL 39, 1550;

Enarrationes

in Ps 138, 1, CCL 40, 1990; zob. H. Leclercq,

Choristes,

DACL III 1455.

38 Por.

Sermo

46, 13, 31, PL 38, 288. 39 Por.

Sermo

355, 2, PL 39, 1569. 40

Epistula

126, 1, CSEL 44, 8. 41

Epistula

209, 3, CSEL 57, 349.

42 Por.

Sermo

356, 4, PL 39, 1576: „Diaconus Faustinus, sicut pene omnes nostis, hic de militia saeculi ad monasterium conversus est: hic baptizatus, inde diaconus ordinatus”.

43 Por. Quodvultdens 5, w:

Prosopographie Chrétienne du Bas-

-Èmpire,

ed. A. Mandouze, t. 1:

Prosopographie de l ’Afrique Chrétienne

D la o tr z y m a n ia s a k r a m e n tu ś w ię c e ń p o tr z e b n a b y ła o p in ia s tw ie r d z a ją c a w y s o k i p o z io m m o r a ln y ż y c ia k a n ­ d y d a t a d o ś w ię c e ń , a ta k ż e o d p o w ie d n io w y s o k ie w y ­ k s z ta łc e n ie ; p r z e d e w s z y s tk im w y m a g a n a b y ła z n a jo m o ś ć P is m a Ś w ię te g o o r a z o k r e ś lo n y w ie k . „ ...k a p ła n i i le w ic i w y b ie r a n i s ą o b e c n ie w e d le z a s łu g k a ż d e g o z n ic h , z a s łu g , d o k tó r y c h p r z y c z y n iła się ła s k a B o ż a . A c i w in n i b y ć o c e n ia n i n ie p o d łu g ic h ty tu łu , k tó ­ r e g o c z ę s to d o s tę p u ją te ż lu d z ie n ie g o d n i, le c z p o d łu g tej ś w ię to ś c i, k tó r a n ie b y w a w s p ó ln a d o b r y m i z ły m ” 44.

B y w ię c b y ć d o b r y m k a p ła n e m , n ie w y s ta rc z y p rz y ją ć s a k ra m e n t k a p ła ń s tw a , a le tr z e b a p r z y o d z ia ć się w s p r a w ie ­ d liw o ś ć 45. Z g o d n ie z k o ś c ie ln ą d y s c y p lin ą n ie m o ż n a b y ło d o p u ś c ić d o ja k ie jk o lw ie k g o d n o ś c i d u c h o w e j te g o , k tó r y p o z o s ta w a ł o b c ią ż o n y p o k u tą z a ja k ie ś p r z e s tę p s tw o 46.

W e d łu g 5 k a n o n u s y n o d u w H ip p o n ie z 39 3 r o k u d o

o rd o c le r ic o r u m w o ln o b y ło p r z y ją ć ty lk o d o b rz e o b e z n a ­

n y c h z P is m e m św . P o n a d to o b o w ią z y w a ł p r z e p is , iż n ie w o ln o b y ło ś w ię c ić p r z e d 2 5 ro k ie m ż y c ia 47. A u g u s ty n o b ­ w in ia sie b ie w liś c ie n a p is a n y m w 4 2 3 r o k u d o p a p ie ż a C e ­ le s ty n a o p o m y łk ę , iż le k to r a n ie d o ś ć w y p ró b o w a n e g o i n ie d o ś ć d o jrz a łe g o d o p u ś c ił d o w y ś w ię c e n ia n a b is k u p a 48.

W id z im y w ię c , ż e w c z a s a c h św . A u g u s ty n a b y ł a j u ż u s ta lo n a h ie r a r c h ia k o ś c ie ln a . U d z ie le n ie ś w ię c e ń k a p ł a ń ­ s k ic h w j e g o f o rm ie m in is te ria ln e j n ie b y ło p o d p o r z ą d k o

-(303-533) d ’après la documentation élaborée

par A.M. La Bonnardière avec la collaboration de C.H. Lacroix-S. Lancel-H.I. Marrou, Paris 1982, 497-499.

44

De civitate Dei

XX 21, CCL 48, 739, tłum. W. Kornatowski (św. Augustyn,

O Państwie Bożym

I-II, Warszawa 1977), II 482.

45 Por.

Contra litteras Petiliani

II 30, 69, PL 43, 281: „Ut enim sit quisque verus sacerdos, oportet ut non solo Sacramento, sed justitia quoque induatur, sicut scriptum est: «Sacerdotes tui induantur justitia»”.

46 Por.

Epistula

185, 10, 45, CSEL 57, 39: „ut enim constitueretur in ecclesia, ne quisquam post alicuius criminis paenitentiam clericatum accipiat ... rigore factum est disciplinae”.

47 Por. Hefele II 56.

48 Por.

Epistula

209, 9, CSEL 57, 352: „hominem nondum mihi probatum, nondum saltem aetate firmatum”.

w a n e a n i in te r s tic e s , a n i te ż u z a le ż n io n e o d w c z e ś n ie js z e g o p r z y ję c ia n iż s z y c h ś w ię c e ń , w y s ta r c z y ło p ia s to w a n ie j e d ­ n e g o z n iż s z y c h u rz ę d ó w , a n a w e t i to n ie b y ło k o n ie c z n e . W K o ś c ie le is tn ie je h ie r a r c h ia , k tó r a m a p o w ie r z o n e z a d a ­ n ia i w ła d z ę , i ty m o d r ó ż n ia się o d p o z o s ta ły c h o c h r z c z o ­ n y c h . S k o ro u p o c z ą tk u w ła d z y z n a jd u je się s a k r a m e n t ś w ię c e ń , s p r ó b u jm y te r a z s p r e c y z o w a ć , c z y m d la św . A u ­ g u s ty n a j e s t s a c r a m e n tu m o r d in a t io n is . 2. S a k r a m e n t ś w ię c e ń ( s a c r a m e n t u m o r d i n a t i o n i s ) . P o d s ta w a w ła d z y m in is te ria ln e j n a d b o s k im i ta je m n ic a m i m a sw e ź r ó d ło w ty m , c o o b e c n ie n a z y w a m y n ie z a ta r ty m c h a r a k te r e m ś w ię c e ń k a p ła ń s k ic h 49. A b y z r o z u m ie ć a u - g u s ty ń s k ą d o k tr y n ę , z a jm ie m y się n a jp ie r w p r o b le m a m i te r m in o lo g ic z n y m i. W r z e c z y w is to ś c i z a ś c h o d z i n a m o o d p o w ie d ź n a d w a r o d z ą c e się p y ta n ia : c o u A u g u s ty n a o z n a c z a te r m in „ c h a r a k te r ” , n p . p r z y c h r z c ie , b ie r z m o w a ­ n iu , ś w ię c e n ia c h , o r a z j e ś l i A u g u s ty n z n a tę r z e c z y w is to ś ć , k t ó r ą n a z y w a m y c h a r a k te r e m , j a k ą je j n a d a je n a z w ę ? N a u k ę o c h a r a k te r z e s a k r a m e n ta ln y m w y ja ś n ił św . A u g u s ty n g łó w n ie w p is m a c h a n ty d o n a ty s ty c z n y c h 50. G łó w n y m p r z e d m io te m s p o r u A u g u s ty n a z d o n a ty s ta m i b y ły d w a s a k ra m e n ty : c h r z e s t i k a p ła ń s tw o . W e d łu g d o - n a ty s tó w d o w a ż n e g o s p r a w o w a n ia s a k r a m e n tó w w y m a ­ g a n a j e s t w ia r a i ś w ię to ś ć ż y c ia . A p o n ie w a ż d o n a ty ś c i z a r z u c a li k a p ła n o m k a to lic k im b r a k ś w ię to ś c i ż y c ia , s tą d w s z y s tk ic h k a to lik ó w z g ła s z a ją c y c h się d o n ic h c h r z c i­ li p o n o w n ie , a k a p ła n o m p o n o w n ie u d z ie la li ś w ię c e ń 51. P r z e c iw d o n a ty s to m w y s tą p ił św . A u g u s ty n , s z u k a ją c u z a ­ s a d n ie n ia w tr a d y c ji a p o s to ls k ie j n ie p o w ta r z a ln o ś c i ty c h

49 Por. KKK 1582.

50 Najważniejsze antydonatystyczne dzieła św. Augustyna:

De

baptismo contraDonatistas,

PL 43, 108-244;

Contra epistolam Parme-

niani,

PL 43, 38-108;

Contra litteras Petiliani,

PL 43, 245-288;

Contra

Cresconium,

PL 43, 446-594;

De unitate Ecclesiae,

PL 43, 391-446;

De

unico baptismo,

PL 43, 595-614;

Sermo ad Caesarensis Ecclesiae ple­

bem,

PL 43, 689-698;

Epistola

185

(De corretioneDonatistarum liber),

CSEL 57, 1-44.

s a k ra m e n tó w . D o s tr z e g a ł te ż r a c ję w e w n ę t r z n ą n ie p o ­ w ta r z a ln o ś c i tr z e c h s a k r a m e n tó w ( c h r z tu , b ie r z m o w a n ia , k a p ła ń s tw a ) , a j e s t n i ą c h a r a k te r s a k ra m e n ta ln y . W r ó ć m y je d n a k d o o d p o w ie d z i n a p o s ta w io n e p y ta n ie , o d n o ś n ie d o te r m in u „ c h a r a k te r ” . D la A u g u s ty n a o z n a c z a ł o n tr y n ita r n ą f o rm ę , z e w n ę tr z n y o b r z ę d s a k r a m e n ta ln y ; n ie o z n a c z a r z e ­ c z y w is to ś c i n ie w id z ia ln e j, a w ię c j e s t d a le k i o d o b e c n e g o z n a c z e n ia te o lo g ic z n e g o „ c h a r a k te r u ” . O d p o w ia d a ją c n a d r u g ie p y ta n ie , tr z e b a z c a ł ą m o c ą p o d k r e ś lić , ż e A u g u s ty n z n a r z e c z y w is to ś ć , k t ó r ą n a z y w a m y „ c h a r a k te r e m ” . W y r a ­ ż a j ą c z ę s to p r z e z „ s a c r a m e n tu m ” , z w łą c z e n ie m tr w a łe g o s k u tk u c h r z tu i ś w ię c e ń , a ta k ż e - c h o c ia ż r z a d z ie j - p r z e z „ s a n c tita s ” , „ c o n s e c r a tio ” , „ b a p tis m u s ” , „ o r d in a tio ” 52. W D e b o n o c o n iu g a li n p . c z y ta m y : „ W ty c h , k tó r z y s ą w y ś w ię c e n i ( o r d in a tis ) p o z o s ta je je d n a k c h a r a k te r w y ś w ię c e n ia ( s a c r a m e n tu m o r d in a tio ­ n is ). A j e ś l i p r z e z j a k ą ś w in ę k to ś z o s ta łb y o d s u n ię ty o d te j f u n k c ji, n ie z o s ta n ie p o z b a w io n y c h a r a k te r u P a n a ra z m u n a ło ż o n e g o ( s a c r a m e n to d o m in i s e m e l im p o s ito n o n c a r e b i t ) ” 53. G d z ie m y m ó w im y „ c h a r a k te r ” , A u g u s ty n s ta w ia „ s a - c r a m e n tu m ” , c h o c ia ż te r m in te n p o s ia d a ta k ż e in n e m o ż li­ w e z n a c z e n ia . T e k r ó tk ie u w a g i p o z w o lą le p ie j z r o z u m ie ć te k s ty o d n o s z ą c e się d o s p o r u d o n a ty s ty c z n e g o . W C o n tr a E p is to la m P a r m e n ia n i c z y ta m y :

„ N u lla o s te n d itu r c a u s a c u r ille q u i B a p tis m u m a m itte ­ re n o n p o te s t, j u s d a n d i p o te s t a m itte re ; u tr u m q u e e n im s a ­ c r a m e n tu m e s t; e t q u a d a m c o n s e c r a tio n e u tr u m q u e h o m in i d a tu r: illu d c u m b a p tiz a tu r ; is tu d c u m o r d in a tu r: id e o q u e in c a th o lic a u tr u m q u e n o n lic e t ite r a r i” 54.

Is tn ie je p a r a le ln o ś ć p o m ię d z y ty m , k tó r y c h r z c i, a ty m k tó r y u d z ie la s a k r a m e n tu ś w ię c e ń . W o b u p r z y p a d k a c h d o k o n u je się „ s a c r a m e n tu m ” w z n a c z e n iu w y ż e j w y ja ś n io ­ n y m , z a w ie r a ją c e tr w a ły s k u te k . T a r z e c z y w is to ś ć , k tó r a

52 Por. J. Pintard,

Le sacerdoce selon Saint Augustin,

Paris 1960, 232-236.

53

De bono coniugali

24, 32, PL 40, 394.

p o w s t a j e p o p ie r w s z y c h o b r z ę d a c h r y t u a ln y c h n a z y w a s ię „ b a p t is m u s ” , p o d r u g ic h - „ iu s d a n d i ( b a p tis m u m ) ” . „ B a p t is m u s ” o r a z „ iu s d a n d i” z o s t a ły c z ł o w i e k o w i u d z i e ­ lo n e „ q u a d a m c o n s e c r a t io n e ” . Z a te m s a k r a m e n t c h r z tu i k a p ła ń s t w a o t r z y m u je c z ł o w i e k d z ię k i j a k ie j ś k o n s e ­ k ra cji. C o A u g u s t y n r o z u m ie p r z e z w y r a z „ k o n s e k r a c ja ” , d o w ia d u j e m y s ię z in n y c h t e k s t ó w j e g o d z ie ł. P r z e d e w s z y s t k im w y r a ż a o n ś w i ę t o ś ć p r z e d m io t o w ą 55: n a c z y ­ n ia s łu ż ą c e d o u d z ie la n ia s a k r a m e n tó w ś w ię t y c h b y w a j ą p o ś w i ę c o n e „ c o n s e c r a ta ”56, s ą n a d to t a k ż e m ie j s c a „ p o ­ ś w i ę c o n e B o g u ”57. P o s łu g u j ą c s ię w y r a z e m „ c o n s e c r a ta ” n a o z n a c z e n ie p o ś w i ę c e n i a b is k u p p o u c z a , ż e t e p e w n e n a c z y n ia i m ie j s c a z o s t a ły w y d z i e l o n e z o g ó l n e g o u ż y t k u lu d z k i e g o i o d d a n e w y ł ą c z n i e d o s łu ż b y B o ż e j . P o d o b n ie m a s ię s p r a w a z lu d ź m i, k tó r z y p r z e z c h a r a k te r c h r z tu i k a p ła ń s t w a z o s t a j ą „ k o n s e k r o w a n i” , c z y l i w y d z ie l e n i b ą d ź to z o g ó ł u lu d z i p r z e z c h r z e s t, b ą d ź t o s p o ś r ó d j u ż o c h r z c z o n y c h p r z e z k a p ła ń s t w o . O s t a t e c z n ie z p o w o d u t r w a ło ś c i n o w e j r z e c z y w i s t o ś c i , r z e c z y w i s t o ś c i u ś w i ę c o ­ n e j, n ie is t n ie j e m o ż l i w o ś ć o c h r z c z e n ia lu b w y ś w i ę c e n i a t e g o s a m e g o p o d m io t u p o ra z d r u g i, p o n ie w a ż c h a ra k ter tr w a sta le:

haeret, inest, manet, parm anet, am itti non p o ­

test,

n ie m o ż n a g o u tr a c ić p r z e z ż a d e n g r z e c h 58.

A n a l iz ę p r z y t o c z o n e g o w y ż e j t e k s tu z

C ontra episto­

lam P arm eniani

m o ż n a t e ż p r z e d s t a w ić w f o r m ie s y n o p ­ t y c z n e j:

I II

S kutki nieodw racalne B aptism us Ius dandi

quod est qu o d est

sacram entum sacram entum

o d ziałaniu datur datur

uśw ięco n y m consecratione quadam

consecratione cu m b ap tiza tu r cu m o rdinatur 55 Por.

De civitate Dei

V 26, CCL 47, 162.

56 Por.

Enarrationes in Ps

113, s. 2, 6, CCL 40, 1645. 57 Por.

Contra Cresconium

III 56, 62, PL 43, 530.

58 Por.

Contra epistolam Parmeniani

II 13, 28-29;

De baptismo

contra Donatistas

V 15, 20; VI 23, PL 43, 70, 72, 186, 207.

T a b lic a t a p r z e d s ta w ia d y s y m e tr ię , k t ó r ą tr z e b a w y ­ j a ś n ić . A u g u s ty n p is z e : „ q u a d a m c o n s e c r a tio n e u tr u m q u e h o m in i d a t u r ” . J a k i j e s t s e n s te g o „ q u a d a m ” ? B y ć m o ż e , ż e c h o d z i t u o p e w n e n ie d o o k r e ś le n ie , j a k się z d a je , z a ­ s to s o w a n ia w y r a z u „ c o n s e c r a tio ” d o d w ó c h s a k ra m e n tó w . K ie d y j e d n a k c h o d z i o c h r z e s t, n ie w a h a się u ż y ć te r m in u „ c o n s e c r a tio ” , n p . w D e b a p tis m o c o n tr a D o n a tis ta s c z y ta ­ m y : „ p e r h o c ( s a c r a m e n tu m b a p tis m i) D e u s h o m in is c o n s e ­ c r a tio n e m s p ir itu a lite r o p e r a tu r ” 59, a w D e u n ic o b a p tis m o : „ C h ris ti e s t e n im u n ic a h o m in is in B a p tis m a te c o n s e c r a ­ t i o ” 60. W y d a je się b y ć m o ż liw y m , ż e n ie d o m ó w ie n ie w s k a z a n e p r z e z „ q u a d a m ” w y ja ś n ia się p r z e z s a k r a m e n t ś w ię c e ń . S a c r a m e n tu m o r d in is q u a d a m c o n s e c r a tio n e d a ­ tu r. Z p e w n y m j a k b y z a s tr z e ż e n ie m o d n o s i „ c o n s e c r a tio ” d o ś w ię c e ń . B e z z a s tr z e ż e ń d o ś w ię c e ń o d n o s i „ b e n e d ic - t i o ” . K a to lic y r o z p o z n a ją u d o n a ty s tó w : „ Ś w ię ty c h r z e s t c z y b ło g o s ła w ie ń s tw o ś w ię c e ń , s ta n w s tr z e m ię ź liw o ś c i, ś lu b d z ie w ic tw a ...” 61. W y d a je się , ż e a u g u s ty ń s k ie j n a u k i n a t e m a t s a k r a m e n ­ tu k a p ł a ń s t w a n ie m o ż n a j e d n a k z e ś r o d k o w a ć je d y n ie n a id e i k o n s e k r a c ji. B y w y r o b ić s o b ie p e łn y o b r a z o m a w ia n e j „ c o n s e c r a tio ” , tr z e b a b y p r z e b a d a ć ta k ż e in n e te k s ty te g o D o k to r a K o ś c io ła . W k a ż d y m r a z ie p o ję c ie „ c o n s e c r a tio ” o d n o s i się c a łk o w ic ie d o c h rz tu . T e n s a k r a m e n t p o ś w ię c a B o g u te g o , k tó r y g o o tr z y m u je . O c h r z c z o n y d z ię k i te m u u ś w ię c e n iu p o d o b a się B o g u : „ Ip s e h o m o D e i n o m in e

59

De baptismo contra Donatistas

IV 22, 29, PL 43, 174.

60

De unico baptismo

2, 3, PL 43, 596; por. też

Epistula

98,5, CSEL 34, 526-527: „Christiani baptismi sacramentum ... etiam apud haereticos valet et sufficit ad consecrationem, quamvis ad vitae aeter­ nae participationem non sufficiat, quae consecratio reum quidem facit haereticum extra domini gregem habentem dominicum characterem, corrigendum tamen admonet sana doctrina, non iterum similiter con­ secrandum, quanto potius in catholica ecclesia etiam per stipulae mini­ sterium frumenta purgana portantur, ut ad massae societatem mediante area perducantur!”.

61

Epistula

61, 2, CSEL 34/2, s. 223: „sive sanctum baptismum sive benedictionem ordinationis sive continentiae professionem sive consignationem virginitatis...”.

c o n s e c r a tu s e t D e o v o tu s ” , o ile u m ie r a d la ś w ia ta , a b y ż y ć d la B o g a , j e s t o f ia r ą 62. K o n s e k r a c ja c h r z tu n a k a z u je n a m o fia rę w e w n ę tr z n ą : o fia r o w a n ie sie b ie B o g u . I to j e s t c ią g łe , to j e s t s a k r a m e n te m , c h a r a k te r e m c h rz tu . S a c r a m e n tu m o r d in a tio n is n ie j e s t b e z p o ś r e d n io u k i e ­ r u n k o w a n y k u w ła s n e m u z b a w ie n iu , a le d o b r u w ie r n y c h . A u g u s ty n m ó w i o „ iu s d a n d i” d la d o b r a in n y c h . C h a r a k te r k a p ł a ń s t w a d a je w ła d z ę u d z i e la n ia s a k r a m e n tó w in n y m i j e s t p e w n e g o r o d z a ju k o n s e k r a c ją (q u a e d a m c o n s e c r a ­ tio ) c z ło w ie k a d la B o ż y c h s p r a w 63, o c z y m B is k u p H ip p o ­ n y m ó w i w y r a ź n ie w C o n tr a litte r a s P e tilia n i: „ A b y b o w ie m k to ś b y ł p r a w d z iw y m k a p ła n e m , tr z e ­ b a , b y p r z y o d z ia ł się n ie ty lk o s a m y m s a k ra m e n te m , le c z ta k ż e s p r a w ie d liw o ś c ią , j a k n a p is a n o : « N ie c h się k a p ła n i T w o i o d z i e ją w s p r a w ie d liw o ś ć » (P s 131, 9). K to z a ś j e s t k a p ła n e m je d y n ie p r z e z s a k ra m e n t, te n j a k K a jf a s z p r z e ­ ś la d u je je d y n e g o i n a jp r a w d z iw s z e g o k a p ła n a . C h o c ia ż o n n ie j e s t p r a w d z iw y m ( k a p ła n e m ) , c o j e d n a k d a je , j e s t p r a w d z iw e , p o n ie w a ż to , c o d a je n ie j e s t je g o , le c z B o g a , j a k te ż o s a m y m K a jf a s z u p o w ie d z ia n e : « te g o z a ś n ie p o ­ w ie d z ia ł s a m o d s ie b ie , a le p r o r o k o w a ł, p o n ie w a ż b y ł ar- c y k a p ła n e m » (J 11, 5 1 ) ” 64. C h o c ia ż w ię c A u g u s ty n o d m a w ia m ia n a p r a w d z iw e g o k a p ł a n a te m u , k tó r e m u b r a k w e w n ę trz n e j s p r a w ie d liw o ­ śc i, to j e d n a k r o z p o z n a je w a r to ś ć s a k r a m e n tu ta k ż e u d o - n a ty s tó w . D a ł w te n s p o s ó b o d p o w ie d ź z a r ó w n o n a z a r z u ty d o n a ty s tó w j a k i tr u d n o ś c i św . C y p r ia n a , o r a z u m o ż liw ił z d e c y d o w a n y p o s tę p te o lo g ii w b a d a n ia c h n a d c h a r a k te ­ re m . S p o ś ró d w ie lu in n y c h w y p o w ie d z i n a te n te m a t p r z y ­ to c z ę je s z c z e p e w ie n f r a g m e n t a u g u s ty ń s k ie g o k a z a n ia :

62 Por.

De civitate Dei

X 6, CCL 47, 278.

63 Por.

De baptismo

I 1, 2, PL 43, 109: „Sacramentum enim Bapti­ smi est quod habet qui baptizatur: et Sacramentum dandi Baptismi est quod habet qui ordinatur. Sicut autem baptizatus, si ab unitate recesse­ rit, sacramentum Baptismi non amittit; sic etiam ordinatus, si ab unitate recesserit, Sacramentum dandi Baptismi non amittit”;

Contra epistolam

Parmeniani

II 13, 28, PL 43, 70.

„ U s ły s z e liś c ie , g d y c z y ta n o le k c je , ż e S z y m o n M a g z o s ta ł o c h r z c z o n y , a le n ie z r e z y g n o w a ł z e s w o ic h z ły c h s k ło n n o ś c i (D z 8 ,1 3 -2 3 ). M ia ł f o rm ę ( fo r m a ) s a k r a m e n ­ tu , a le n ie m ia ł s k u tk u (v ir tu s ) s a k ra m e n tu . P o s łu c h a j, c o m ó w i A p o s to ł o b e z b o ż n y c h : « M a ją c , r z e c z e , f o rm ę p o ­ b o ż n o ś c i ( fo r m a m p ie ta tis ) , o d r z u c a ją je j r z e c z y w is to ś ć ( v ir tu s )» (2 T m 3 ,5 ). J a k a j e s t f o r m a p o b o ż n o ś c i ( fo r m a p i e t a t i s )? S a k r a m e n t w id z ia ln y . J a k a r z e c z y w is to ś ć (v ir ­ tu s) p o b o ż n o ś c i? N ie w id z ia ln a m iło ś ć . S łu c h a j r z e c z y ­ w is te j p o b o ż n o ś c i (v ir tu te m p i e t a t i s ): « J e ś lib y m m ó w ił ję z y k a m i lu d z i i a n io łó w , a m iło ś c i b y m n ie m ia ł, s ta łb y m się j a k m ie d ź b r z ę c z ą c a , itd . A j e ś lib y m m ia ł to i o w o , a m iło ś c i b y m n ie m ia ł, b y łb y m n ic z y m » (1 K o r 1 3 ,1 -3 ). S a k r a m e n ty s ą ś w ię te i w ie lk ie , a le c z ło w ie k j e s t n ic z y m b e z m iło ś c i, b o r z e c z y w is to ś c i ą s a k r a m e n tu j e s t m iło ś ć (v ir tu s S a c r a m e n ti c h a r ita s ) ”65. M o ż n a w ię c p o s ia d a ć s a k r a m e n ty b e z m iło ś c i, c h o c ia ż z o s ta ły s tw o r z o n e d la n ie j. S a c r a m e n tu m o r d in a tio n is p o ­ s ia d a w k o n s e k w e n c ji w s a m y m s o b ie w a r to ś ć n ie z a le ż n ą o d te g o , k to g o o tr z y m a ł. M im o to tr z e b a z a u w a ż y ć , że B is k u p H ip p o n y r o z p o z n a ją c c a łk o w ic ie w a r to ś ć s a c r a ­ m e n tu m o r d in a tio n is p r z y w ią z u je w i ę k s z ą w a g ę d o je g o c e lo w o ś c i n iż p r z y c z y n o w o ś c i s p r a w c z e j, j a k to w y n ik a z j e g o K o m e n ta r z a d o E w a n g e lii św . Ja n a : „ K o g o b o w ie m J a n ( C h r z c ic ie l) o c h r z c ił, o c h r z c ił Ja n , a k o g o o c h r z c ił J u d a s z , o c h r z c ił C h r y s tu s . T a k w ię c ty c h , k tó r y c h o c h r z c ił p ija k , k tó r y c h o c h r z c ił z a b ó jc a , k tó r y c h o c h r z c ił c u d z o ło ż n ik , j e ś l i to b y ł c h r z e s t C h r y s tu s a , to C h r y s tu s o c h r z c ił” 66. A u g u s ty n u k a z u je w ię c s a k r a m e n t j a k o d z ia ła n ie C h r y ­ s tu s a , z a c ie r a ją c ro lę s z a f a r z a . C h o c ia ż b y m in i s te r b y ł k a p ła n e m n a jg o r s z y m , s a k r a m e n t p r z e z e ń u d z ie lo n y j e s t w a ż n y , b o w r z e c z y w is to ś c i s a m C h r y s tu s P a n g o u d z ie la p r z e z rę c e P io tr a , P a w ła c z y n a w e t J u d a s z a 67. M in is te r p o ­

65

Sermonum quorundam fragmenta

4, PL 39, 1727.

66

In Joannis Evangelium tractatus

5, 18, CCL 36, 51, PSP 15/1, 93. 67 Por. tamże,

tractatus

5, 7, CCL 36, 44: „Baptizavit ergo Pau­ lus tamquam minister, non tamquam ipsa potestas; baptizavit autem

z b a w io n y ła s k i u ś w ię c a ją c e j s p r a w u ją c s a k r a m e n ty c ię ż k o g r z e s z y , a le s p r a w u je j e w a ż n ie . Ś w ię to ś ć n ie j e s t w ła s n o ­ ś c ią s z a f a r z a a n i o d n ie g o n ie z a le ż y je j s k u te k . E w a n g e lia , w ia r a , s a k r a m e n ty s ą w ł a s n o ś c ią B o g a i d la te g o s k u te c z ­ n o ś ć s a k r a m e n tó w j e s t w B o ż e j m o c y * 68. M y ś l B is k u p a H ip p o n y p r z e n o s i się o d r a z u n a s k u te k n a s tę p n y : je d n o ś ć w s z y s tk ic h c z ło n k ó w w e w s p ó ln o c ie k o ś c ie ln e j. 3. W ł a d z e i f u n k c j e k a p ł a ń s k i e . A u g u s ty n m ó w ią c o w ła d z y i f u n k c ja c h k a p ła ń s k ic h , z w ła s z c z a b is k u p ic h , u ż y w a w y ra ż e n ia : d is p e n s a to r e s v e r b i e t s a c r a m e n ti, n p . „ a n te q u a m d is p e n s a to r s a c ra m e n ti tu i f ie r e m ” 69, „ d is p e n s a ­ to r v e r b i e t s a c r a m e n ti” 70, „ d is p e n s a to re s v e r b i D e i e t m i­ n is tri S a c ra m e n to ru m e ju s ” 71, „ c o n s titu tu s m in is te r v e rb i s a c ra m e n tiq u e d iv in i” 72. W y ra ż e n ie to o z n a c z a z w y k le u r z ą d g ło s z e n ia s ło w a B o ż e g o i s p r a w o w a n ia sa k ra m e n tó w . A . S z a f a r z s ło w a (d is p e n s a to r v e r b i) w in ie n się w i ą ­ z a ć z s a m y m S ło w e m . P o d ty m w z g lę d e m f a w o r y z o w a ł św . A u g u s ty n s z c z e g ó ln ie P a w ła A p o s to ła , p o k tó r y m p o tr z e b n a b y ła c ią g ło ś ć p r z e s ła n i a e w a n g e lic z n e g o , a tu s z c z e g ó ln ą w a r to ś ć w j e g o p is m a c h s p e łn ia n a s tę p s tw o

Dominus tamquam potestas”;

tractatus

6, 7, tamże 57: „quamvis multi ministri baptizaturi essent, sive iusti, sive iniusti, non tribueretur sanc­ titas baptismi, nisi illi super quem descendit columba, de quo dictum est: Hic est qui baptizat in Spiritu sancto? Petrus baptizet, hic est qui baptizat; Paulus baptizet, hic est qui baptizat; Judas baptizet, hic est qui baptizat”;

Contra epistulam Parmeniani

II 24, 29, PL 43, 67, 71;

De baptismo

IV 18, PL 43, 166.

68 Por.

De baptismo

I 2, PL 43, 109;

Contra litteras Petiliani

II 6, 13, PL 43, 261: „cum autem D ei verbum praedicat (minister haereti­ cus), D ei sacramentum ministrat, non de suo, si malus est, praedicat aut ministrat...”;

Sermo ad Caesareensis Ecclesiae plebem

2, PL 43, 692: „Dei est quod habent nomen Patris Filii et Spiritus sancti: Baptismus Trinitatis, D ei est: D ei Evangelium quod habent, D ei est fides quam habent”.

69 Por.

Confessiones

X 30, 41, CCL 27, 176.

70 Por.

Contra litteras Petiliani

III 55, 67, PL 43, 384. 71 Por.

Sermo

351, 3, 5, PL 39, 1540.

72

Epistula

259, 2, CSEL 57, 612;

Enarrationes in Ps

109, 1, CCL 40, 1601: „Qui nos ministros constituit verbi et sacramenti”.

b is k u p ó w ( s u c c e s s io c e r tis s im a ). J e d n y m z e z n a k ó w c z y s to ś c i d o k tr y n y j e s t je j j e d n o ś ć ( u n ita s d o c tr in a e ) , a u r z ą d K o ś c io ła w in ie n n a d n i ą c z u w a ć . K a ż d y b is k u p m a się tr o s z c z y ć n ie ty lk o o p o k ó j w ła s n e j d ie c e z ji, a le ta k ż e o p o k ó j „ c a th o lic a ” , „ p a x E c c le s ia e ” . P r z y k ła d s a m e g o A u g u s ty n a j e s t w ty m w z g lę d z ie z n a c z ą c y , u k tó r e g o g ło ­ s z e n ie S ło w a p r z e ja w ia się w a p o s to la c ie , s u k c e s ji b is k u ­ p ie j, j e d n o ś c i n a u k i i p o k o ju .

a) A p o s t o l a t j e s t s z c z e g ó ln ą ł a s k ą d a n ą p r z e z C h r y s tu s a , a b y d o k o n a ło się w m ia r ę s z y b k o d z ie ło r o z ­ p o c z ę te J e g o M ę k ą i Z m a r tw y c h w s ta n ie m . A b y p o z n a ć a u g u s ty ń s k ą m y ś l n a te n te m a t, tr z e b a p r z e c z y ta ć to , c o n a p is a ł n a te m a t A p o s to ła j a k o m ło d y k a p ł a n ( p r a w d o ­ p o d o b n ie w 3 9 4 r.), k ie d y to in te r e s o w a ł się s z c z e g ó ln ie św . P a w łe m . P o p r z e d s ta w ie n iu k ilk u s p o s tr z e ż e ń z lis tu d o R z y m ia n , p o d e jm u je się k o m e n ta r z a lis tu d o G a la tó w . P r z y o k a z ji o m a w ia n ia p o c z ą tk ó w ty c h lis tó w p r z e d m io ­ te m j e g o p o w a ż n ie js z e g o b a d a n ia s ta je się a p o s to la t. A p o ­ s to la t j e s t p r z e d e w s z y s tk im g o d n o ś c ią , k tó re j n ie w o ln o m y lić z ł a s k ą p r z y z n a w a n ą w ie r n y m . P a w e ł j e s t s łu g ą J e ­ z u s a C h r y s tu s a (R z 1,6). A u g u s ty n p o w r a c a d o te g o t e m a ­ tu : „ p e r q u e m a c c e p im u s g r a tia m e t a p o s to la tu m ” : „ Ł a s k ę z e w s z y s tk im i w ie r n y m i, a p o s to la t n ie z e w s z y s tk im i” 73. J e ś lib y tw ie r d z ił, ż e o tr z y m a ł ty lk o a p o s to la t, ś w ia d c z y ­ ło b y to o j e g o n ie w d z ię c z n o ś c i w o b e c ła s k i, d z ię k i k tó re j o tr z y m a ł p r z e b a c z e n ie g r z e c h ó w , p o n ie w a ż w y d a w a ło b y się , ż e n a k a z u je d o s tr z e g a ć z a le ż n o ś ć a p o s to la tu o d z a ­ s łu g i p o p r z e d n ic h u c z y n k ó w , a ta k n ie je s t. P o d o b n ie j a k a p o s to ło w ie i in n i w ie r n i n a jp ie r w o tr z y m a ł ła s k ę , k tó r a u z d r a w ia i u s p r a w ie d liw ia g r z e s z n ik ó w . A p o s to la t z a ś o z n a c z a f u n k c ję , g o d n o ś ć i w ła d z ę , k tó re j n ie o tr z y m u ją w s z y s c y 74. D ru g i u r y w e k p o c h o d z ą c y z k o m e n ta r z a lis tu d o G a ­ la tó w p o k a z u je , j a k św . P a w e ł d o ś w ia d c z y ł ła s k i a p o s to ­

73

Epistulae ad Romanos inchoata expositio

6, PL 35, 2092: „Gra­ tiam cum omnibus fidelibus, apostolatum autem non cum omnibus”.

74 Por.

Enarrationes in Ps

108, 8, CCL 40, 1589;

In JoannisEvange­

lium tractatus

4-5, CCL 36, 682-686;

De baptismo

II 1-2, PL 43, 126.

la tu o d C h r y s tu s a u w ie lb io n e g o . N ie b y ł o n n a jg o r s z y z A p o s to łó w , p o n ie w a ż o tr z y m a ł m is ję o d C h r y s tu s a u w ie lb io n e g o . P r a w d z iw o ś ć j e g o p o s ła n ia z n a jd u je b o s k ą g w a r a n c ję , w a r to ś ć j e g o a p o s to la tu o p ie r a się n a s ta n ie c h w a ły T e g o , k tó r y g o p o s y ła . W y d a je się , ż e n a p o d k r e ­ ś le n ie w te o lo g ii k a p ł a ń s t w a z a s łu g u je w ła ś n ie t a w ię ź m ię d z y Z m a r tw y c h w s ta ły m C h r y s tu s e m a m i s j ą a p o ­ s to ls k ą . R ó ż n e te m a t y p o w r a c a ją w k o m e n ta r z u d o lis tu św . P a w ła d o G a la tó w ( s y m b o lik a lic z b , j ę z y k a , g o łę b ia itd .) i d o ty c z ą w w ię k s z y m lu b m n ie js z y m s to p n iu a p o s to la tu . B a rd z ie j j e d n a k k o r z y s tn a d la te o lo g ii k a p ł a ń s t w a j e s t c i ą ­ g ło ś ć w s u k c e s ji, k tó r a p o z w a la w y w o d z ić się o b e c n y m b is k u p o m o d A p o s to łó w . b ) S u k c e s j a a p o s t o l s k a ( s u c c e s io a p o ­ s to lic a ) . B is k u p i z a jm u j ą w K o ś c ie le m ie js c e A p o s to łó w . A u g u s ty ń s k i K o m e n ta r z d o P s 4 4 j e s t n a te n te m a t b a r d z o ja s n y : „ « W m ie js c e o jc ó w tw o ic h , s y n o w ie u r o d z ili c i się » (P s 4 4 ,1 7 ). Z r o d z ili c ię a p o s to ło w ie : O n i z o s ta li p o s ła ­ n i, o n i g ło s ili, o n i s ą o jc a m i. A le c z y ż m o g li b y ć z a w s z e z n a m i c ie le ś n ie ? J e d e n z n ic h p o w ie d z ia ł: « P ra g n ę o d e jś ć i b y ć z C h r y s tu s e m , p o n ie w a ż to o w ie le le p s z e , a p o ­ z o s ta w a ć w c ie le - to b a r d z ie j d la w a s k o n ie c z n e » (F lp 1 ,2 3 -2 4 ). W p r a w d z ie ta k p o w ie d z ia ł, a le j a k d łu g o m ó g ł p o z o s ta w a ć ? C z y ż a ż d o te g o c z a s u ? C z y j e s z c z e d łu ż e j? A w ię c p r z e z ic h o d e jś c ie K o ś c ió ł z o s ta ł o p u s z c z o n y ? B r o ń B o ż e . « W m ie js c e o jc ó w tw o ic h , s y n o w ie u r o d z ili c i się » . C o to z n a c z y : « W m ie js c e o jc ó w tw o ic h , s y n o w ie u r o d z ili c i s ię ? » O jc o w ie p o s ła n i, to a p o s to ło w ie , w m ie j­ sc e a p o s to łó w u r o d z ili c i się s y n o w ie , u s ta n o w ie n i z o s ta li b is k u p i. D z is ie js i b o w ie m b is k u p i u s ta n o w ie n i p o c a ły m ś w ie c ie s k ą d się b io r ą ? S a m K o ś c ió ł n a z y w a ic h o jc a m i, o n s a m ic h z r o d z ił, s a m ic h u s ta n o w ił n a s to lic a c h o jc ó w . N ie u w a ż a j z a te m , ż e j e s t e ś o p u s z c z o n y d la te g o , ż e n ie w i ­ d z is z P io tr a , ż e n ie w id z is z P a w ła , p o n ie w a ż n ie w id z is z ty c h , d z ię k i k tó r y m z o s ta łe ś n a r o d z o n y ” 75.

75

Enarrationes in Ps

44, 32, CCL 38, 516, tłum. J. Sulowski (Św. Augustyn, Objaśnienia Psalmów, Warszawa 1986), PSP 38, 182.

C ią g ło ś ć w k o m e n ta r z u j e s t d o b r z e u k a z a n a . B is k u p i z a jm u j ą m ie js c e a p o s to łó w : „ ip s a ( E c c le s ia ) illo s ( e p is c o ­ p o s ) c o n s titu it in s e d ib u s P a tr u m ” 76, a le p r z y ty m się n ie u p ie ra . U s iln ie n a t o m ia s t p o d k r e ś la A u g u s ty n b r a k p r z e ­ r w y w n a s tę p s tw ie a p o s to ls k im w d z ie le C o n tr a F a u s tu m M a n ic h a e u m n a p is a n y m o k o ło 4 0 0 ro k u , p o d a ją c w n im w ie le w y ra ż e ń : „ u n iv e r s a E c c le s ia a b a p o s to lic is s e d ib u s u s q u e a d p r a e s e n te s e p is c o p o s c e r ta s u c c e s s io n e p e r d u c ­ t a ” 77. E w a n g e lia w e d łu g św . M a te u s z a z o s ta ła z a c h o w a n a d z ię k i tr a d y c ji b e z b łę d u : „ D z ię k i n ie p rz e r w a n e j s e rii k o le jn y c h n a s tę p s tw w c z a s ie a ż d o c h w ili o b e c n e j K o ś c ió ł j ą p r z e c h o w a ł” 78. „ K o ś c ió ł z a p o c z ą tk o w a n y p r z e z s a m e g o C h r y s tu s a , r o z ­ p r z e s tr z e n io n y p r z e z a p o s to łó w , m a ją c y u d o w o d n io n ą s e ­ rię n a s tę p s tw a ż d o n a s z y c h c z a s ó w i p o c a ły m ś w ie c ie r o z p r z e s tr z e n io n y ” 79. E w a n g e lię M a te u s z a r o z p o z n a je i u z n a je . B a rd z ie j n iż M a n e s o w i, n a le ż y w ie r z y ć P is m u : „ C z e m u r a c z e j n ie u w ie r z y łe ś p o w a d z e E w a n g e lii ta k b a r d z o u g r u n to w a n e j, ta k b a r d z o u tr w a lo n e j, z t a k ą c h w a łą r o z p o w s z e c h n io n e j? W s z a k z o s ta ł a o n a z a le c o n a p o c z ą w ­ s z y o d c z a s ó w a p o s to ls k ic h a ż p o d n i n a s z e d z ię k i n ie p o d ­ w a ż a ln e j s u k c e s ji ( p e r s u c c e s s io n e s c e r tis s im a s ) ” 0. W a n a lo g ic z n y c h w y r a ż e n ia c h B is k u p p o d e jm u je tę s a m ą id e ę w d a ls z y m c ią g u w y k ła d u : „ p r z e c iw k o s p r a w ie , z n a jd u ją c e j p o tw ie r d z e n ie w c a łe j s e rii n a s tę p s tw ( s u c c e s s io n is s e r ie ) 81 (...) u g r u n to w a n e m u a u to r y te to w i z a c h o w a n e m u i u s tr z e ż o n e m u , p o c z y n a ją c 76 77 78 79 80 81 76 Tamże.

77

Contra Faustum

28, 2, CSEL 25, 739, tłum. J. Sulowski, (Św. Augustyn, Przeciw Faustusowi, Warszawa 1991), PSP 56, 110: „Cały Kościół poczynając od stolic apostolskich aż po dzisiejszych bi­ skupów z zachowaniem całkowitej sukcesji”.

78 Tamże 28, 2, CSEL 25, 739 n., PSP 56, 111. 79 Tamże 28, 2, CSEL 25, 740, PSP 56, 111. 80 Tamże 32, 19, CSEL 25, 781, PSP 56, 140. 81 Tamże 32, 21, CSEL 35, 782, PSP 56, 141.

o d c z a s ó w a p o s to ls k ic h a ż d o n a s z y c h d n i, z a p o m o c ą u d o w o d n io n e g o n a s tę p s t w a ” 82. W s z y s tk ie te te k s ty p r z e m a w ia ją n a k o r z y ś ć a u t o r y ­ te tu P is m a Ś w ię te g o , k tó r e w k o n s e k w e n c ji o p ie r a się n a a u to r y te c ie b is k u p ó w . P is m o Ś w ię te d a je g w a r a n c ję , p o ­ n ie w a ż p r z e c h o w a n e z o s ta ło w K o ś c ie le , w k tó r y m c i ą ­ g ło ś ć n a s tę p s tw a ż d o o b e c n y c h b is k u p ó w g w a r a n tu je j e g o a u to ry te t. P is m o Ś w ię te d o c i e r a o d c z a s ó w C h r y s tu s a a ż d o d z iś p r z e z p o s łu g ę a p o s to łó w i ic h n a s tę p c ó w : „ p e r d is p e n s a tio n e m A p o s to lo r u m e t c e r ta s a b e o r u m s e d ib u s s u c c e s io n e s E p is c o p o r u m u s q u e a d h o c t e m p o r a ” 83. K a ­ to lic k i K o ś c ió ł, k tó r y w y r u s z y ł z J e r u z a le m (D z 1,8), j e s t w r z e c z y w is to ś c i j e d y n y m , k tó r e g o m o ż n a s łu c h a ć 84. W S ta r y m T e s ta m e n c ie n a s tę p s tw o b y ło z a g w a r a n to w a ­ n e p r z e z n a tu r a ln e p o to m s tw o . P o k o le n ie L e w ie g o b y ło k a p ła ń s k ie . S ta r a n n ie b y ły n o to w a n e g e n e a lo g ie te g o p o ­ k o le n ia a ż d o p r z y jś c ia N a jw y ż s z e g o K a p ła n a , k tó r e g o a r c y k a p ła n b y ł s y m b o le m . W n o w e j e k o n o m ii z b a w ie n ia , p o z m a r tw y c h w s ta n iu C h r y s tu s a , c ią g ło ś ć f u n k c ji k a p ł a ń ­ s k ic h n ie j e s t z a g w a r a n to w a n a r o d o w o d e m c i a ła i k r w i „ ja k to d z ia ło się p o c z ą tk o w o z g o d n ie z o b r z ą d k ie m A a r o ­ n a , le c z j a k w y p a d ło w n o w y m p r z y m ie r z u , g d z ie z g o d n ie z o b r z ą d k ie m M e lc h iz e d e c h a n a jw y ż s z y m k a p ła n e m j e s t C h r y s tu s ” 85. J u ż n ie p o c h o d z e n ie r o d o w e d e c y d u je o b o ­ s k im w y b o r z e , a le p o je d y n c z o s p o ś r ó d w ie r n y c h p o w o łu je B ó g s z a f a r z y s w o ic h ta je m n ic . W e z w a n ia te n ie s ą je d n a k b e z ła d n e , p o n ie w a ż m o ż n a w n ic h o d n a le ź ć h ie r a r c h ię f u n k c ji k a p ła ń s k ic h . W a ż n o ś ć u c z e s tn ic t w a w k a p ł a ń ­ stw ie C h r y s tu s a z a le ż y o d ź r ó d ła a p o s to ls k ie g o . D la te g o w ła ś n ie „ c e r tis s im a s u c c e s s io ” , n a s tę p s tw o b is k u p ó w n a s ta n o w is k u A p o s to łó w j e s t ta k w a ż n e d la K o ś c io ła , a le

82 Tamże; por.

Contra Cresconium

3, 18, PL 43, 506: „...post epi­ scopos ab ipsis Apostolorum sedibus inconcussam seriam usque in haec tempora perducentes”.

83

Contra Faustum

33, 9, CSEL 25, 796.

84 Por.

Epistula

53, CSEL 34/2, 152-158; zob. także

Epistula

76, tamże, 324-328.

n a jw a ż n ie js z e j e s t a p o s to ls tw o , b o s ta n o w i f u n d a m e n t i z a s a d ę j e g o je d n o ś c i. G łó w n y m z a d a n ie m k a p ła n ó w j e s t p o d tr z y m y w a n ie z d ro w e j d o k try n y . c) J e d n o ś ć n a u k i (u n ita s d o c tr in a e ) . W y s ta r ­ c z y t u p r z y to c z y ć ty lk o j e d e n te k s t z Q u a e s tio n u m E v a n - g e lio r u m , w k tó r y m B is k u p k o m e n tu je sc e n ę u z d r o w ie n ia p r z e z C h r y s tu s a d z ie s ię c iu tr ę d o w a ty c h (Ł k 1 7 ,1 2 -1 7 ), a b y u k a z a ć , j a k b a r d z o j e s t p o tr z e b n a w K o ś c ie le k o n tr o la h ie r a r c h ii, k o n ie c z n o ś ć z e w n ę tr z n e g o a u to ry te tu . A u g u ­ s ty n w z y w a w ie r n y c h d o w y z b y c ia się w s z e lk ie j p y c h y . P o u z d r o w ie n iu c h o r y c h J e z u s n a k a z u je im u d a ć się d o k a p ła n ó w . W s w o ic h k o m e n ta r z a c h d o E w a n g e lii n a p i s a ­ n y c h o k . 4 0 0 ro k u , D o k to r K o ś c io ła p o s z u k u je g łę b s z e g o s e n s u o p o w ia d a n ia św . Ł u k a s z a . T rę d o w a c i s ą d la n ie g o s y m b o le m ty c h , k tó r z y n ie m a ją c w ie d z y o w ie r z e p r a w ­ d z iw e j, w y z n a ją o tw a r c ie r ó ż n e b łę d n e d o k tr y n y , w y m ie ­ s z a n e p r a w d z iw y m i i f a łs z y w y m i k o lo r a m i, b o n ie m a f a łs z y w e j n a u k i, k t ó r a n ie z a w ie r a ła b y c z e g o ś p r a w d z i w e ­ g o . T rą d j e s t d la A u g u s ty n a d o le g liw o ś c ią , k tó r a z m ie n ia k o lo r sk ó ry . P a n u z d r a w i a w e w n ę tr z n ie . „ N a u k a z a ś w p a ja n a p r z e z s a k ra m e n ty ... k a z a n ia ... j e s t r o z u m ia n a j a k o s w e g o r o d z a ju z d r o w y i p r a w d z iw y k o lo r. P r z e ja w y te b o w ie m s ą z a w s z e ła tw o d o s tę p n e a z a r a z e m d o s tr z e g a ln e n a z e w n ą tr z . W ia d o m o b o w ie m , ż e n ie o b ja ­ w i a j ą się o n e w s k r y to ś c i m y ś li, le c z d r o g ą o c z y w is te g o d z ia ła n ia ” 86. J e d n o ś ć d o k tr y n y i s a k r a m e n tó w w in n y b y ć z a g w a ­ r a n to w a n e p r z e z k o n tr o lę a u to r y te tu r e lig ijn e g o . P o k a z u je to w y s ta r c z a ją c o n a p r z y k ła d z ie P a w ła p o d d a ją c e g o się A n a n ia s z o w i i K o r n e liu s z a - P io tro w i:

S tą d ta k ż e P a w e ł, c h o c ia ż u s ły s z a ł g ło s : « C z e m u m ię p r z e ś la d u je s z » o ra z : « J a j e s te m J e z u s e m , k tó r e g o ty p r z e ś la d u je s z » ( D z 9 ,4 -1 9 ) z o s ta ł je d n a k p o s ła n y d o

86

Quaestionum Evangeliorum

2, 40, PL 35, 1354, tłum. S. Ryzner, J. Sulowski (Św. Augustyn, O kazaniu Pana na Górze, Do Symplicjana o różnych problemach, Problemy Ewangeliczne, Warszawa 1989), PSP 48, 240.

A n a n ia s z a , ż e b y o d k a p ł a ń s t w a u s ta n o w io n e g o w K o ś c i e ­ le p r z y ją ć s a k r a m e n t n a u k i w ia ry , i a b y j e g o p r a w d z iw y k o lo r z o s ta ł p o tw ie rd z o n y ... C h o d z i n a to m ia s t o to , ż e b y s p o łe c z n o ś ć z g r o m a d z o n y c h w ie r n y c h w z a je m n ie u d z i e ­ la ją c s o b ie a p r o b a ty i u c z e s tn ic z ą c w n a u c e p r a w d z iw e j w ia r y w ty m w s z y s tk im , c o w y p o w ia d a się s ło w a m i lu b o z n a c z a się w s a k ra m e n ta c h . T o w ła ś n ie w y w o łu je m y ś l p r a w d z iw e g o j e d n e g o k o lo r u ... T a k ż e i K o r n e liu s z , sk o ro j a łm u ż n y p r z e z n ie g o u d z ie lo n e z o s ta ły p r z y ję te , a m o ­

d litw y w y s łu c h a n e ... o tr z y m a ł n a k a z p o s ła n ia d o P io tr a z p o w o d u j e d n o ś c i n a u k i i s a k r a m e n tó w ... S k o ro s p r a w a w y g lą d a w te n s p o s ó b , ła tw o j e s t z r o z u m ie ć i to , ż e d la o s ią g n ię c ia j e d n o ś c i i p r a w d z iw o ś c i n a u k i w s p o łe c z n o ś c i K o ś c io ła k a ż d y p o w in ie n w y p o w ia d a ć się n a w s z y s tk ie te m a ty z g o d n ie z r e g u łą w ia r y k a t o lic k ie j” 87. J e d n o ś ć d o k tr y n y w in n a p r z y c ią g a ć u w a g ę p a s te rz y . Ź r ó d łe m h e r e z ji i s c h iz m j e s t p y c h a . B is k u p p o s z u k u je j e d n o ś c i 88 i p o k o ju . d ) P o k ó j K o ś c i o ł a ( P a x E c c le s ia e ) . T e r­ m in „ p a x ” w y s tę p u je c z ę s to w p is m a c h św . A u g u s ty n a . W X I X k s ię d z e P a ń s tw a B o ż e g o z a tr z y m u je się d łu ż e j n a d w y c h w a la n ie m p o k o ju . P o k ó j s ta n o w i d la B is k u p a b a r d z o w a ż n e z a g a d n ie n ie , d la te g o o m a w ia g o z p r z e ję c ie m i u s i­ łu je u k a z a ć g o w m ia r ę m o ż liw o ś c i z e w s z y s tk ic h stro n . W ty m c e lu d a je d z ie s ię ć d e f in ic ji p o k o ju , b y s tw o r z y ć p o d s ta w ę d la w s p ó łis tn ie n ia p a ń s tw a B o ż e g o i p a ń s tw a z ie m s k ie g o w ś w ie c ie d o c z e s n y m . A u to r w z n o s i się a ż d o d e f in ic ji p o k o ju n ie b ia ń s k ie g o , k tó r e g o n ie m o ż n a j u ż p r z e k ro c z y ć : „ p o k ó j p a ń s tw a n ie b ie s k ie g o - s p o łe c z n o ś c ią d o s k o n a ­ le u p o r z ą d k o w a n ą i d o s k o n a le z g o d n ą co d o r a d o w a n ia się B o g ie m , tu d z ie ż w z a je m n e g o r a d o w a n ia się s o b ą w B o g u ; p o k ó j w s z e c h r z e c z y - s p o k o jn o ś c ią p o r z ą d k u ” 89. P r z e d m io te m a n a liz y w n a s tę p n y c h r o z d z ia ła c h s ą p o ­ k ó j z ie m s k i i p o k ó j d o m o w y . D a j ą o n e o k a z ję u k a z a n ia 87 Tamże 2, 40, PL 35, 1355, PSP 48, 240 n. 88 Por.

Sermo

265, 5, PL 38, 1221.