"Studies in Conservation", T. 23, 1978; T. 24, 1979 : [recenzja]

(1)

Piotr Rudniewski

"Studies in Conservation", T. 23, 1978;

T. 24, 1979 : [recenzja]

Ochrona Zabytków 33/4 (131), 329-332

(2)

P I Ś M I E N N I C T W O

PRZEG LĄ D ZA G R A N IC Z N Y C H C Z A SO PISM KONSERW ATORSKIC H ST U D IE S IN C O N SE R V A T IO N . Wyd. International Institute for

Conservation o f Historie and Artistic Works (IIC), London. U ka zuje się cztery razy w roku.

Tom 23 (1978)

Zeszyt 1, stron 46, ilustracje

J. D o r é , The conservation of two eightteenth-century English court nuintuas (Konserwacja dwóch osiemnastowiecznych, angielskich

dworskich sukni), ss. 1— 14, 10 il. Opis dwóch sukni dworskich, da towanych na o k oło 1740 i 1750 r., w ykonanjch z jedwabiu, bogato haftowanych przędzą ze srebrnymi oplotam i. Podano sposób czy szczenia srebrnych haftów, w zm ocnienia przędzy i tkaniny oraz kon strukcję umożliwiającą eksponow anie obu sukni w warunkach mu zealnych.

L. E. M e r k, A study o f reagents used in the stripping o f bronzes (Badanie środków chemicznych stosowanych do usuwania produktów korozji z brązów), ss. 15— 22, 4 il., 5 tab. D o przeprowadzenia ba dań stosow an o próbki brązów o składzie: 85,7% miedzi i 12,3% cyny oraz 75,2% miedzi, 20,9% cyny, 3,45% ołow iu, odlewanych, a następnie poddawanych obróbce na zim no. Próbki poddaw ano działaniu pięciu środków najczęściej stosowanych do oczyszczania, były to: w odorotlenek sodow y z gliceryną, winian sod ow o-potaso wy z wodorotlenkiem sodow ym , sześcio-m eta-fosforan sodowy, kwas cytrynowy i kwas cytrynowy z w odorotlenkiem amonu. Wpływ użytych środków na metal kontrolow ano posługując się pomiarem pH oraz m ikroskopową obserwacją zmian metalograficznych. R. F. F r a n c h i , G. G a l i i , С. M a n g a n e l l i D e l F â , Re-

serches on the deterioration o f stonework. VI. The Donatello Pulpit

(Badania nad zniszczeniem kamieniarki. VI. Ambona Donatella), ss. 23— 27, 13 il., 2 tab. N a podstawie oznaczeń chemicznych, fizy kochemicznych i petrograficznych próbek pobranych z kamiennej am bony katedry w Prato stw ierdzono, że obecny zły stan jest sp o w odow any zarów no długotrwałym eksponow aniem obiektu w wa runkach zewnętrznych, jak i środkami stosowanym i do konserwacji. Użyte do konserwacji środki, wchodząc w reakcję z kamieniem, do prowadziły do powstania now ych minerałów. Stwierdzono również utratę kohezji między ziarnami kamienia i wzrost jego porowatości.. M. N o c k e r t , T. W a d s t e n , Storage o f archeological textile

fin d s in sealed boxes (Przechowywanie tekstylnych znalezisk arche

ologicznych w zamkniętych opakowaniach), ss. 38—41, 1 il., 1 tab. Fragmenty tkanin pochodzące ze znalezisk archeologicznych w Bir- ka (Szwecja) były przez 40 lat przechowywane m iędzy dwom a szy bami lub w pudełkach tekturowych ze szklanymi wieczkami. N a wewnętrznej powierzchni szkła zaobserwowano powstanie białego nalotu. N a podstawie analizy rentgenowskiej stw ierdzono obecność m rówczanu sodu. Przypuszcza się, że aldehyd mrówkowy wydzie la się z tektury, ulegając utlenieniu d o kwasu m rów kow ego i w kon takcie ze szkłem powoduje powstawanie mrówczanu sodow ego. H.

La n k ,

A vertical)’ m ounted x-ray installation (Pionowo umiesz

czona instalacja rentgenowska), ss. 42— 44, 3 il. Opis pionow ego za m ocow ania aparatury rentgenowskiej, ułatwiającej prześwietlanie obrazów.

Recenzje, ss. 45—46

(J. Plesters, rec.), U . P r o c a c c i , L. G u a r n i e r i , Come Nasce un Affreseo (Jak zrodził się fresk). Bonechi, Florence 1975,

63 ss., 47 kol. il.

Streszczenia artykułów w jęz. angielskim, francuskim, niemieckim.

S. P. N. S t o 1 o w , A microclimate fo r a Fayum painting (M ikrokli mat dla malowidła z Fayum), ss. 47—56, 10 il. Opis gabloty przezna czonej dla zapewnienia stałych warunków wilgotności względnej malowanemu na podłożu drewnianym portretowi z Fayum, ulega jącemu odkształceniom przy zmianie warunków. Dla utrzymania stałej wilgotności względnej wynoszącej 50% użyto żelu krzemion kowego; podano opis jego wstępnego przygotowania. W ciągu 4 lat od chwili wykonania gabloty i umieszczenia w niej obrazu warunki wewnątrz niej nie uległy zmianie.

R. W h i t e , The application o f gas-chromatography to the identifi

cation o f waxes (Zastosowanie chromatografii gazowej do identyfi

kacji wosków), ss. 57— 68, 8 il. Przegląd źródeł pozyskiwania w osków m ogących występować w obiektach zabytkowych; podano skład chemiczny w osków i ich chrom atogram y gazowe. Przykłady iden tyfikacji w osków i ich m ieszanin pochodzących z różnych obiektów oraz om ówienie przydatności chrom atografii w porównaniu ze spektrofotometrią w podczerwieni.

L. D. M u r d о с k, A stainless steel polyethylene glycol treadment

tank fo r the conservation o f waterlogged wood (Zbiornik ze stali nie

rdzewnej do konserwacji mokrego drewna za pomocą glikolu poli etylenowego), ss. 6 9 —75, 5 il. Zainstalowany zbiornik o pojemności 4000 1 pozwala na półautomatyczne prowadzenie konserwacji m o krego drewna, z zapewnieniem standardowych warunków dla tych procesów. Um ieszczona wewnątrz instalacja grzejna umożliwia pod grzewanie kąpieli do temperatury 30— 60°C. W yposażenie zbiorni ka pozwala na stosow anie go do innych celów, a nie tylko d o kon serwacji drewna z użyciem PEG.

С. S e a s e , B enzotriazole: A review fo r conservators (Benzotria- zol: przegląd dla konserwatorów), ss. 76— 85, 47 poz. bibliograf. Benzotriazol jest stosow any od 1967 r. do konserwacji obiektów z miedzi i jej stopów. N a podstawie literatury opracow ano infor macje o działaniu chemicznym benzotriazol u, o jego własnościach inhibicyjnych, zastosow aniu i toksyczności.

A. S h e e t z A. C o c h r a n A m ethod o f stabilizing weakened upholstery leather (M etoda stabilizacji osłabionej skóry obiciowej),

ss. 86— 89, 4 il. Po zakonserwow aniu skóry w ykonano z tkaniny szklanej i żywicy poliestrowej podkład odpowiadający wymiarami i kształtem skórze obicia. N a podkładzie tym umieszcza się skórę, mocując ją do mebla.

Recenzje, ss. 90—94

(L. J. Majewski, rec.), A. C l a r k e , P. R y l a n d s , Ed., R estor

ing Venices. The Church o f the M addonne dell’O rto (Konserwacja

Wenecji. Kościół Madonna dell’Orto), Paul Elek Ltd, London 1977, 98 ss., illustr.

(N . Indicator, rec.), M. G o d e t t e , M. P o s t , P .G . C a m - b e l , G raffiti — Resistant Coatings M ethod o f Test and Preliminary

Selection C riteria (M etoda badań i wstępne kryteria wyboru), N a tio 

nal Bureau o f Standards 1R-75-789. G ra ffiti Removers: Evaluation

and Prelim inary Selection C riteria (Ocena i wstępne kryteria wy

boru), National Bureau o f Standards 1R-75-914. Washington D .C ., 1975, 41 ss. (każdy z raportów).

(M . Koller, rec.), J. E r s f e l d , Formen und Giessen (Formy i od lewy). Restaurierungs und M useumtechnik. Vol. 2, Weimar 1977, 113 ss., 89 il.

(3)

M B . C o h n , Wash and Gouache: a stu dy o f the Development

o f the M aterials o f W atercolor (Akwarela i gwasz: Studia nad roz

wojem materiałów farb wodnych). The Center for Conservation and Technical Studies, Fogg Art Museum. Harvard 1977, 116 ss., 28 il. Streszczenia artykułów w jęz. angielskim, francuskim, niemieckim. Zeszyt 3, stron 45, ilustracje

S. G. R e e s - J o n e s , A fifteen th century Florentine terracotta

relief. Technology— conservation— interpretation (Piętnastowieczna

florencka płaskorzeźba z terakoty. Technologia— konserwacja— inter pretacja), ss. 95— 113, 15 il. Przedmiotem badań jest płaskorzeźba z terakoty przedstawiająca M adonnę z Dzieciątkiem, znajdująca się od 1895 r. w zbiorach Birmingham M useum and Art Gallery, przy pisana szkole Verrocchia. N a podstawie badań termoluminescencji ustalono, że wypalanie gliny nastąpiło między 1416 a 1546 r. A n a liza stylistyczna i porównawcza pozwala datować powstanie obiektu na ok o ło 1460 r. W trakcie przeprowadzonej konserwacji stwierdzo n o, że wiele uzupełnień rzeźby pochodzi z X IX w., ustalono technikę wykonania i jej etapy. D o klejenia fragmentów terakoty użyto ży wicy epoksydow ej, ubytki uzupełniono masą złożoną z karboksy- m etylo-celulozy z dodatkiem kredy i pigmentów. Uzupełnione par tie pokrywano dla utwardzenia 5% roztworem polioctanu w in )lu z dodatkiem pigmentów.

J. S r a m e k , T. B. J a k o b s e n , J. B. P e l i k a n , Corrosion

and conservation o f a silver visceral vessel fro m the beginning o f the seventeenth century (Korozja i konserwacja srebrnej капору z po

czątku XVII w.), ss. 114— 117, 3 il. Przeprowadzono badania stopu srebra i produktów korozji metodą absorpcji atomowej i dyfrakcji rentgenowskiej. Stwierdzono 6% zawartości miedzi w srebrze oraz obecność siarczku i chlorku srebra w produktach korozji. D o oczyszczenia stosow ano roztwór tiom ocznika w kwasie m rów ko wym, alkaliczny roztwór kom plexonu III i redukcję elektrolityczną w 5% kwasie m rówkowym .

E. H o k e , Investigations o f weathering crusts on Salzburg stone

monuments (Badanie nawarstwień tworzących się na skutek oddziały

wania atmosfery na kamiennych pomnikach w Salzburgu), ss. 118— 126, 2 il., 4 tab. Badanie nawarstwień przeprowadzono na próbkach pobranych z różnych obiektów stosując m ikrosondę elektronową. W wypadku marmurów powstające nawarstwienia spow odow ane są głównie obecnością dwutlenku siarki w otoczeniu.

Listy do wydawcy, ss. 127— 129 Recenzje, ss. 130— 137

(D . C. W infield, rec.), P. M o r a , L. M o r a , P. P h i l i p p o t ,

L a Conservation des Peintures Murales (Konserwacja malowideł

ściennych). Editrice Com positore, Bologna 1977, 550 ss., 168 il. (G . Stansfield, rec.), F. L. R e a t h (jr), M. R. O’C o n n e l ,

Care and Conservation o f Collections (a bibliography) (Ochrona

i konserwacja — bibliografia). The American A ssociation for State and L ocal H istory, N ashville 1977, 107 ss.

Streszczenia artykułów w jęz. angielskim, francuskim, niemieckim. Zeszyt 4, stron 50, ilustracje

P. W. В r o w n , J. R. C l i f t o n , Adobe. I. The properties o f

adobe (Cegła. I. Własności cegły suszonej na słońcu), ss. 139— 146,

8 il. O m ów iono skład, własności fizyczne, w p ł)w wilgoci na m ate riały budowlane otrzymywane z wilgotnej ziemi i twardniejące w w y niku ich suszenia na słońcu. P odano przykłady wykonanych z tego materiału obiektów architektury, znajdujących się w Ameryce. M. A n g e l u c c i , P. F i o r e n t i n o , J. K o s i n k o v a , G. M a r a b e 1 1 i, P itting corrosion in copper and copper a llo y s:

comparative treatm ent tests (Korozja wżerowa miedzi i stopów mie

dzi: porównawcze próby działania środków), ss. 147— 156, 5 il., 5 tab. O pracow ano m etodę, za pomocą której m ożna otrzymać pro dukty korozji zbliżone d o występujących na obiektach pochodzą cych ze znalezisk archeologicznych. N a sztucznie skorodowanych cróbkach miedzi i obiektach archeologicznych wykonano porów- tawcze badania skuteczności środków najczęściej stosow anych v konserwacji brązów: a) benzotriazol w roztworze etanolow ym , )) benzotriazol w roztworze wodnym, c) kąpiele w roztworze amo- ńaku w m etanolu, a następnie w mieszaninie m etanolu i nadtlenku vodoru, d) półtorawęglan sodu w roztworze wodnym. Wyniki ba

dań pozwalają na dobór najwłaściwszego środka w zależności od stawianych wym ogów konserwatorskich. Najlepsze efekty uzyskać można przy użyciu benzotriazolu, przy czym szybsze działanie wy stępuje przy stosow aniu roztworu w etanolu. Ze względu na długo trwałość zabiegu, m ało skuteczne jest stosowanie półtorawęglanu sodu. M etoda c) wydaje się pow odow ać reakcje z rdzeniem metalu oraz powoduje ciemnienie patyny.

D. W. G r e 11 e n , J. C. M c C o w l e y , The poten tial o f the Ca

nadian winter clim ate fo r the freeze-drying o f degraded waterlogged wood (M ożliwość wykorzystania zimowego klimatu kanadyjskiego

do suszenia przez wymrażanie zniszczonego, przesyconego wodą drewna), ss. 157— 167, 7 il., 2 tab. Zim owe warunki klimatyczne wy stępujące na większej części obszaru Kanady stwarzają m ożliwości suszenia drewna przez wymrażanie. O pisano próby przeprowadzone w czasie zimy 1978 r. suszenia drewna pod konstrukcją namiotową. Otrzymane wyniki zachęcają d o kontynuowania doświadczeń w okresie następnej zimy.

A. K e t n a t h , The treatm ent o f a fir e — dam aged picture pain ted

on a masonite board (Zabieg przy uszkodzonym przez ogień obrazie

malowanym na płycie spilśnionej), ss. 168— 173, 4 il. Obraz pędzla A. Jornà wykonany w technice olejnej na utwardzonej olejem płycie spilśnionej uległ uszkodzeniu na skutek działania wysokiej tempe ratury w czasie pożaru w 1954 r. Przeprowadzono impregnację od strony odwrocia roztworem żywicy akrylowej Plexisol 550, pod zmniejszonym ciśnieniem. Pęcherze i rozwarstwienia przytwierdzo no ogrzewając obraz w temp. 75°C na stole próżniowym do dublo wania. Folię M elinex, którą kładziono na lico obrazu, pow lekano pastą silikonow ą Releasil 7, aby uniknąć przyklejenia się jej d o war stwy malarskiej.

N . A . N o r t h , С. P e a r s o n , Washing methods fo r chloride removed from marine artifacts (Metody płukania dla usunięcia chlor

ków z żelaznych wyrobów wydobytych z morza), ss. 174— 186, 3 il., 1 tab. Badano mechanizm usuwania chlorków przez wymywanie ich z obiektów żelaznych wydobytych z morza. Badania kinetyki rozkładu FeO C l i szybkości ekstrakcji chlorków pozwalają na stwier dzenie, że usuwanie chlorków zależne jest w głównej mierze od szyb kości dyfuzji chlorków przez produkty korozji.

Recenzje, ss. 187— 188

(W. A. Oddy, rec.), B. F l o y d B r o w n , Corrosion and M eta l

A rtifa cts—-A dialogue between conservators and archaeologists and corrosion scientists (Korozja i wyroby metalowe — D ialog między kon

serwatorami, archeologami i naukowcami zajmującymi się korozją). N ational Bureau o f Standards, Special Publication 479, W ashing ton 1977, X I I + 244 ss., il.

Streszczenia artykułów w jęz. angielskim, francuskim, niemieckim. Tom 24 (1979)

B. R o m e r , The technology, examination and conservation o f the

Fayum portraits in the P etri Museum (Technologia, badanie i konser

wacja portretów z Fayum w Petrie Muzeum), ss. 1— 13, 8 il. Badaniom poddano trzy portrety z Fayum, pochodzące z II i IV w. O znaczono rodzaj drewna podobrazia, zaprawy, pigmenty i spoiw a. Podobra zia portretów z II w. wykonane są z drewna lipy, a portrety z IV w. prawdopodobnie z jodły. Portrety wcześniejsze m alowane są techni ką w oskow ą, przy czym w jednym wypadku jest to w osk pszczeli niepreparowany, w drugim — wosk pszczeli typu punickiego, pod dawany obróbce alkalicznej. Chronologicznie najpóźniejszy obraz malowany jest temperą jajową. Opisano tok postępowania konser watorskiego: oczyszczenie powierzchni (m .in. przy użyciu niejono wego detergentu), przytwierdzenie warstw malarskich do podłoża (stosując glikol polietylenowy Carbowax 4000), stabilizowanie drew na podłoży.

R. H. L a f o n t a i n e , D ecreasing the yellowing rate o f dam mar

warnish using antioxidants (Zmniejszenie szybkości żółknięcia wer

niksu damarowego przy stosowaniu przeciwutleniaczy), ss. 14— 22, 1 tab., 7 wykresów. Przebadano wpływ 17 substancji przeciwutle- niających na zmniejszenie szybkości żółknięcia werniksu dam aro wego. Najskuteczniejszy okazał się Irganox 565, prod. Ciba-Geigy. Stwierdzono również wpływ rozpuszczalników żywicy na żółknięcie werniksu, najgorsze właściwości wykazała terpentyna.

(4)

P. W. B r o w n , C. Z. R o b b i n s , J. R. C l i f t o n , Adobe. IL

Factors affecting the durability o f adobe structures (Cegła suszona na

słońcu. II. Czynniki wpływające korzystnie na trwałość), ss. 23— ЗУ, 7 il., 2 wykresy. Próbki pobrane z 3 obiektów znajdujących się na te renie A rizony poddano badaniom: składu mineralnego, wymiarów ziarn, zawartości soli rozpuszczalnych w w odzie i porowatości. Przyczyną zniszczeń w jednym z obiektów były sole rozpuszczalne w wodzie, w drugim — charakter rozmieszczenia cząstek w materia le. Trwałość trzeciego z obiektów jest związana ze znaczną zawar tością kalcytu w materiale.

A. M o r r i s , J. W. K n i e g e r , The use o f wet peening in the

conservation o f outdoor bronze sculpture (Zastosowanie piaskowania

na mokro w konserwacji rzeźby z brązu eksponowanej na zewnątrz), ss. 40— 43, 2 il. Opis oczyszczenia z produktów korozji powierzchni dziew iętnastowiecznego pomnika. Jako materiału ściernego użyto szklanych perełek zmieszanych z wodą. Zabiegi wykonano za p o m ocą standardow ego sprzętu, stosow anego d o piaskowania pod ciśnieniem.

Recenzje, ss. 44 — 46

(J. R. J. von Asperen de Boer, H . Bjerre, rec.), K . N i с o 1 o u s (i inni), Gemälde im Licht der Naturwissenschaft (Malowidła w świetle nauk przyrodniczych). Herzog A nton Ulrich Museum, Braunsch weig 1978, 131 ss., 107 il.

R. F. Mc G i f f i n , A m ethod fo r aver paint retention (Metoda za chowywania przemałowań), ss. 47— 53, 8 il. N a przykładzie konser wacji drewnianej polichromowanej rzeźby przedstawiono sposób dokum entowania usuwanych warstw przemałowań. Ze względu na celow ość zachowania w formie świadków późniejszych warstw m a larskich, pozostaw iono ich fragmenty na odwrociu figury.

S. E. F i l i p p a k i s , B. P e r d i k a t s i s , K. A s s i m e n o s ,

X -R a y analysis o f pigments fro m Vergina, Greece (Second tom b)

(Analiza rentgenowska pigmentów z Vergina, Grecja, drugi grobo wiec), ss. 54— 58, 1 tab., 2 wykresy. Próbki pobrane z malowideł ściennych grobowca odkrytego w 1977 r. poddano oznaczeniom m etodą fluorescencji rentgenowskiej, dyfrakcji rentgenowskiej i obserwacjom m ikroskopowym . Stwierdzono, że zaprawa pod m a low idła wykonana jest z wapna, bez dom ieszek kwarcu. W partiach błękitnych występuje tylko błękit egipski, różniący się od poprzed nio badanych całkowitym brakiem Sn. Użyta w malowidłach czer wień jest cynobrem pochodzenia naturalnego.

M. B o n e t t i , F. G a 11 o, G . M a g a u d d a , C. M a r c o n i , M. M o n t a n a r i , Essois sur l ’utilisation des rayons pour la steri

lisation des matériaux libreires (Próby zastosowania promieni gamma

do sterylizacji materiałów bibliotecznych), ss. 59— 68, 6 il., 1 tab. Zbadano efekt prom ieniowania na 12 koloniach grzybów występu jących na papierze, pergaminie i podobnych materiałach. Stwier dzono, że dawka prom ieniow ania niższa od 1 Mrada działa sku tecznie na te mikroorganizmy.

L. K o c k e e r t , N ote on the green and brown glazes o f old paintings (U w aga na temat zielonych i brązowych laserunków z dawnych ma lowideł), ss. 69— 74, 12 il. B adaniom m ikroskopowym w świetle przechodzącym i ultrafiolecie poddaw ano cienkie szlify warstw m a larskich pobranych z piętnasto— szesnastowiecznych obrazów szta lugowych. Próbki pobrano przede wszystkim z partii obrazów, w których występują brązowe laserunki. Stw ierdzono, że żywiczany m iedzi uległy całkowitem u odbarwieniu. Przyczyną zbrązowień są zm iany werniksów i fiksatyw . Stwierdzono również występowanie laserunków brązowych z zawartością brunatnego barwnika. R. D. H a r l e y , Fields m anuscripts: early ninteenth century colour

sem ples and fading tests (Rękopis Fielda: próbki farb i próby odpor

ności na światło z początków XIX w.), ss. 75— 84, 3 il. G eorg Field (1777?— 1854), angielski producent farb, znany również jako autor książki o pigmentach i farbach, prowadził w latach 1809— 1820 n o  tatki dotyczące farb, zawierające uwagi o ich trwałości, stosowaniu i pochodzeniu. Zawarte w 10 dziennikach zapiski wraz z próbami farb są cennym materiałem z punktu widzenia historycznego. V. D . D a n i e 1 s , L. H o 11 a n d , M. W. P e s с o e , G a splasm a

reactions fo r the conservation o f antiquities (Reakcja plazmy gazowej

w konserwacji zabytków), ss. 85— 92, 3 il., 3 tab. D o wytwarzania wyładow ań jarzących w gazach pod małym ciśnieniem użyto zm ien nego napięcia o małej częstotliw ości (50 Hz). B adano własności

chemiczne powstającej plazmy w mieszaninie tlenu z argonem i w o  doru z argonem. Stosując mieszaninę tlen— argon można usuwać lóż ne związki organiczne z podłoża. W wypadku mieszaniny w o doru i argonu powstająca plazma powoduje redukcję produktów korozji do metalu.

E. T. P e t e r s o n , S. H. M a h o n e y , К. E. S p i r y d o w i с z,

The conservation o f the H D -4: Alexander Graham Bell's hydrofoil

(Konserwacja H D -4: wodnopłatu Aleksandra Grahama Bella), ss. 93— 107, 18 il. Opis konserwacji zachowanych fragmentów rodzaju w o  dolotu, na którym Bell w 1919 r. pobił światowy rekord szybkości wynoszący 114,01 km/godz.

G. A 1 e s s a n d r i n i, G . D a s s u , P . P e d e f e r r i , G. R e ,

On the conservation o f the B aptistery doors in Florence (O konser

wacji drzwi baptysterium we Florencji), ss. 108— 124, 9 il., 3 tab., 13 wykresów. Stan zachowania brązowych, złoconych drzwi bapty sterium od czasu ich założenia w 1968 r., po przeprowadzonej kon serwacji koniecznej ze względu na uszkodzenia powstałe na skutek powodzi, ulega stopniowemu pogorszeniu. Przyczyn upatruje się we wzrastającym zanieczyszczeniu atmosfery oraz szkodliwym dzia łaniu ekskrementów gołębi. Przedmiotem badań był mechanizm korozji oraz sprawdzenie m ożliwości zwolnienia procesów koiozyj- nych przez podniesienie temperatury drzwi w stosunku do tempe ratury otoczenia. Skuteczność proponowanej m etody oceniano na próbkach różnych metali. K ontrolow ano ubytek masy, zawartość soli rozpuszczalnych w produktach korozji oraz skład tych pro duktów. Badania wykazały, że ogrzanie metalu o 4°C w stosunku d o otoczenia ogranicza tworzenie się produktów korozji, jednak d o  datni efekt ogrzewania maleje z upływem czasu. Zaobserwow ano również zjawisko ujemne: powstawanie gorzej przylegających, kru chych warstw patyny. Wyniki uznano za niewystarczające do pod jęcia decyzji.

M. M a 11 e i n i, A. M o I e s, A prelim inary investigation o f the

unusual technique o f Leonardos mural ,,The L ast Supper ” (Wstępne

badania niezwykłej techniki malowidła ściennego Leonarda „O stat nia Wieczerza”)» ss. 125— 133, 12 il. W ykonano badania 10 próbek warstw malarskich z m alowidła „Ostatnia W ieczerza” w celu usta lenia: stratygrafii, występujących pigmentów i techniki. Oznaczenia pozwoliły na ustalenie, że technika m alowidła podobna jest do tech niki malowideł sztalugowych tego okresu. We wszystkich badanych przekrojach próbek na warstwie zaprawy z węglanu wapnia wystę puje cienka warstewka zaprawy z bieli ołowiowej.

S. Р. К o o b, The rem oval o f aged shellac adhesive from ceramics (Usuwanie z ceramiki postarzałego spoiwa szelakowego), ss. 134— 135. Szelak był często stosowany do klejenia fragmentów ceramiki. Z biegiem czasu ulega starzeniu, kruszeje, traci swoje właściwości klejące, staje się trudno rozpuszczalny. Najskuteczniejszym rozpusz czalnikiem pozwalającym na całkowite usunięcie szelaku jest piry dyna. Zam ieszczono uwagi o zagrożeniach występujących przy sto  sowaniu pirydyny.

Recenzje, ss. 136— 140

(J. R. J. van Asperen de Boer, rec.), J. T a u b e r t, Farbige Skulp

turen Bedeutung. Fassung. Restaurierung (Rzeźby polichromowane.

Znaczenie. Polichromia. Konserwacja). Verlag G eorg D. W. Callwey. Munich 1978, 208 ss., 229 il.

(S. G. Rees-Jones, rec.), Informes y Trabajos del Institut o de Соп-

servacion у Restauracion de Obras de Arte. 13. E l Entierro del Comde de Orgaza. Nueva Instalacion. Estudio C ientifio y Turatamiento

(Sprawozdania i prace Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. 13. Pogrzeb hrabiego de Orgaz. Now a instalacja, badania naukowe i zabiegi). Mądry d 1977, 186 ss., 90 ił.

(R. M. Organ, rec.), G . T h o m s o n , The Museum Environment (Warunki muzealne). Butterworths 1978, 270 + XI V ss., 102 il., 33 tab., 260 poz. bibliograf.

S. I a n d i, R. M. H a 11, The discovery and conservation o f an

ancient Egyptian linen tunic (Odkrycie i konserwacja lnianej tuniki

ze starożytnego Egiptu), ss. 141— 152, 11 il. Opisywana tunika jest własnością Petri M useum w Londynie. Zam ieszczono dyskusję na

(5)

temat datowania obiektu na podstawie ewidencji archeologicznej i datowaniu izotopem С ы . Opis zabiegów konserwatorskich polega jących na oczyszczeniu i wzmocnieniu tuniki.

N . H. T c n n e n t , Clear and pigm ented epoxy resins f o r stained

glass conservation: light ageing studies (Żywice epoksydowe przezro

czyste i pigmentowane do konserwacji witraży: badania starzenia pod wpływem działania światła), ss. 153— 164, 3 tab., 4 wykresy. Bada niom poddano 6 różnych żywic epoksydowych. Stosow ano zarów no sztuczne starzenie w aparacie M icroscale, jak i posługując się św iat łem dziennym. O pisano niektóre z czynników mających istotny wpływ na żółknięcie żywic.

i . D . M a c L e o d , N. A. N o r t h , Conservation o f corroded

silver (Konserwacja skorodowanego srebra), ss. 165— 170, 1 tab.

Opracowana now a m etoda polega na redukcji produktów korozji do m etalicznego srebra. Zastosowana w tym celu kąpiel w alkalicz nym roztworze N a 2S20 4. M etodą to posłużono się przy oczyszcza niu dużej ilości srebrnych monet wydobytych z wraków statków. Uzyskane wyniki są lepsze niż przy użyciu środków dotychczas sto sowanych.

Z. K. A n n i s , В. M. R e a g a n , Evaluation o f selected bleaching

treatments suitable fo r historic white cottons (Ocena wybranych za

biegów wybielających, przydatnych do niebarwionej bawełny w obiek tach zabytkowych), ss. 171 — 178, 3 il , 2 tab. Badania prowadzono na próbkach pochodzących z dziewiętnastowiecznej tkaniny baweł nianej, poddając je bieleniu w kąpieli z dodatkiem nadtlenku w o doru oraz na słońcu. O znaczano białość, wytrzymałość na rozcią ganie, stopień degradacji celulozy. Za pomocą elektronow ego mi kroskopu skaningowego dokonano również oceny stanu zachowania włókien. Przy uzyskiwanym wzroście białości nie zaobserwowano mierzalnych zm ian włókien bawełny.

R H. I а Го n t a i n e . Effect o f frganox 565 on the removability

o f dammar film s (Wpływ Irganoxu 565 na usuwaluość błon damaro-

wych), ss. 179— 181, 1 wykres. Zbadano wpływ dodatku do wer niksu damarowego środka przeciwutleniającego Irganox 565, prod. Ciba-Geigy, na rozpuszczalność postarzonych błon, uzyskanych po odparowaniu rozpuszczalników. Stwierdzono, że obecność 1% Irganoxu w sposób wyraźny poprawia własności werniksu, ułatwia jąc rozpuszczenie damary po starzeniu.

Recenzje, ss. 182— 187

(S. Rees-Jones, rec.), A. G i 1 a r d a n i , R*. A . O r s i n i , S . T a - c с a n i, X -R ay in A rt (Promienie rentgenowskie w sztuce). Gilar- doni S.p.A . M andello Lario (Com o) Italy 1977, 223 s s , 262 il. А . В. de V r i e s , М. T ó t h - U b b e n s, W. F r o e n t j e s ,

Rembrandt in the Mauritshuis (Rembrandt w Mauritshuis). Stijhoff

and N oordorff International Publishers 1978, 223 ss., 169 il. (G. Hedley, rec.), E. W. van O s, J. R. J. van A s p e r e n d e B o e r , С. E. d e J o n g - J a n s e n , C. W i e t h o f f , Editors,

The Early Venetian Paintings in Holland (W czesne malowidła we

neckie w Holandii). Garry Schwartz Maarsen 1978, 161 ss., 90 il, J. С. W i l i a m s , Editor, Preservation o f Paper and Textiles o f

H istorical and A ristic (Ochrona papieru i tkanin o wartości historycz

nej i artystycznej). Advances in Chemistry, Serries N o 164, Am eri can Chemical Society, W ashington D. C. 1977 403 ss.

Streszczenia artykułów w jęz. angielskim, francuskim, niemieckim.