K ronika 229
M ią so , do cen ci Ire n a S tasiew ic z-Jasiu k o w a i M a łg o rz a ta T erlec k a o ra z d r K rz y s z to f Szym b o r s k i — n a U niw ersytecie W a rsz aw sk im ; doc. S ta n isła w M a u e rs b e rg i d r L e o n a rd G ro c h o w ski — w W yższej S zk o le P ed ag o g ik i Specjalnej im . M a rii G rzeg o rzew sk iej w W arsz a w ie; d r B a rb a ra K u ź n ic k a — n a A k a d em ii M edycznej w W arszaw ie; d o c . T ad eu sz B ień k o w sk i — w W yższej S zkole Pedagogicznej w O lsztynie i n a U niw ersytecie Ś ląsk im w K a to w ic a c h ; d o c . K a ro lin a T arg o sz — w P ań stw o w ej W yższej S zk o le T ea tra ln ej im . L u d w ik a S o lsk ieg o w K ra k o w ie.
4. Krajowe sesje naukowe
In s ty tu t H isto rii N a u k i, O św iaty i T ech n ik i przy w sp ó łu d ziale Ł o m ży ń sk ieg o T o w a rz y stw a N a u k o w e g o im . W ag ó w i M u z e u m R o ln ictw a w C iec h a n o w cu b ył o rg a n iz ato re m k o n fe re n c ji pośw ięconej p o lsk im trad y c jo m o c h ro n y śro d o w isk a n a tu ra ln e g o . O b ra d y od b y w ały się w C ie c h a n o w cu i Ł om ży w d n ia c h 28— 30 w rześn ia 1980 r.
N a w iąz u jąc d o la t ubiegłych Z esp ó ł H isto rii K a rto g ra fii p rzy w sp ó łu d ziale M iejskiej B iblioteki P ublicznej im . E d w a rd a R aczy ń sk ieg o z o rg an iz o w ał w P o z n a n iu w d n ia c h 10— 11 p a źd z ie rn ik a 1980 r. k o lejn ą , VI O g ó ln o p o lsk ą K o n fe ren c ję H isto ry k ó w K a rto g ra fii — p o św ię c o n ą d ziejom k a rto g ra fii m iast.
P o n a d to p o d p a tro n a te m In s ty tu tu o d b y ła się k o n fe re n c ja (Ja b ło n n a , 24— 27 w rześnia) M ię d zy n a ro d o w e g o S to w arzy sze n ia H isto rii W y ch o w an ia a n a lizu jąc a — p o p rz e d z o n e ro z w a ż a n iam i teo rety czn y m i i m eto d o lo g iczn y m i - w yniki b a d a ń n a d in n o w acjam i p ed ag o g iczn y m i w ujęciu histo ry czn y m .
A g n ieszka D ziu rliko w ska (W arszawa)
5. Współpraca naukowa z zagranicą
K raje socjalistyczne
W ra m a c h p o ro z u m ie n ia o w sp ó łp ra cy n a u k o w ej m iędzy P A N i A N Z S R R In s ty tu t k o n ty n u o w a ł — w sp ó ln ie z In sty tu te m H isto rii P rz y ro d o zn a w s tw a i T ech n ik i w M o sk w ie i je g o o d d z ia łam i w L en in g rad z ie i K ijo w ie — p ra c e b a d aw c ze, u jęte w trze ch g ru p a c h tem a ty c zn y c h : a) H isto ria p o lsk o -ro sy jsk ic h i p o lsk o -ra d ziec k ich w ięzi n a u k o w y ch .
C elem realizacji p ra c, p o d ję ty c h w tej g ru p ie tem a ty c zn e j, In s ty tu t sk iero w ał n a w yjazdy b a d aw cze d o Z w iązk u R ad zieck ieg o d r a J. R óziew icza (P o lskie środow isko naukow e w R osji 1900— 1918) o ra z m g ra L eszk a Z a s z to w ta (P roblem y n a u k i w czasopiśm iennictw ie K rólestw a P olskiego, 1864— 1905). N ie w szystkie je d n a k p ra c e z tej g ru p y tem aty c zn ej, u s ta lo n e ze s tro n ą ra d ziec k ą w o b u stro n n ie o b o w iązu jący m p lan ie ro b o c zy m , z d o ła n o w y k o n ać w p rzew id y w an y m term in ie.
b ) B a d an ia n a d h is to rią p rz y ro d o z n a w stw a .
W sp ó łp rac a w tym czło n ie tem aty c zn y m k o n c e n tro w a ła się w r o k u sp raw o z d aw czy m n a z ag a d n ie n iac h z h isto rii k a rto g ra fii. W celu p rz ep ro w a d z en ia b a d a ń w tym z ak resie (zeb ran ie m ate ria łó w a rch iw a ln y c h d o m ap y K . P etheesa z k o ń c a X V III w .) w yjechali d o K ijo w a : p ro f. J. B abicz i m g r W . W ern er, n a to m ia s t d o P o lsk i p rz y b y li: p ro f. A . L. G o ld e n b e rg z M o sk w y o ra z d r h a b . C . K u d o b a z W ilna.
c) B a d an ia n a d h is to rią techniki.
P o d o b n ie ja k w pierw szym czło n ie tem aty czn y m , ró w n ie ż i w tej g ru p ie tem a tó w w sp ó ł p ra c a nie p rzeb ieg ała w 1980 r. w edług z a p la n o w an e g o h a rm o n o g ra m u . I ta k d o Z w iąz k u R a d zieck ieg o nie w yjechał z In s ty tu tu ż ad e n ze w s p ó ła u to ró w lu b re d a k to ró w o p ra co w y w a
230 K ronika
nej w spólnie przez stro n ę p o lsk ą i ra d ziec k ą p ra cy zbiorow ej p t. O gólnoteoretyczne zagadnie nia rozw oju tech n iki i n a u k tech n iczn yc h ; z aś p rzy jazd jed n e g o z re d a k to ró w to m u z M oskw y n a k ilk a d n i (p ro f. S. W . S z u c h ard in a) był niew ystarczający w obec licznych sp ra w m ery to ry cz nych i e d y to rsk ich .
W ra m a c h p o ro z u m ien ia m iędzy P A N i C z ech o sło w ack ą A N In s ty tu t zak o ń c zy ł prace n a d re aliz a cją d w ó c h u m ó w — przew id z ia n y c h n a pięciolecie 1976— 1980. P a rtn e re m w zakresie pierw szej um ow y był In s ty tu t Pedagogiczny im . J. A. K o m e ń sk ieg o w P ra d z e (b a d a n ia n ad K o m e ń sk im — ro zszerz o n e o p ro b lem y h isto rii ośw iaty i w y ch o w an ia); p a rtn e re m w zakresie d ru g iej um ow y — Z a k ła d H isto rii P rz y ro d o zn a w stw a i T ech n ik i In sty tu tu H isto rii w P rad ze (p ro b lem y n a u cz an ia h isto rii n a u k i i techniki w Polsce i C zechosłow acji). D la celów b a d aw czych — zw iązanych z realizacją pow yższych u m ó w — d o C zechosłow acji w yjechały 2 osoby, zaś P o lsk ę odw iedziło w ym iennie aż 7 osó b . W a rto o d n o to w a ć, iż efektem w sp ó łp racy w ra m a c h d rugiej um ow y je s t zn ajd u ją c a się w d ru k u w P rad ze o b sz e rn a p ra ca z b io ro w a au to ró w p o lsk ich i c zech o sło w ack ich pt. Probłem s o f Teaching the H isto ry o f Science. S tudies o f C zechoslovak and Polish H istorians o f Science f o r the 16th International Congress o f the H istory o f Science, k tó ra z o stan ie z ap re ze n to w an a n a X V I M ięd zy n aro d o w y m K o n g resie H isto rii N a u k i (B u k areszt 1981); jej n a u k o w y m i re d a k to ra m i są L u b o ś N o v y (C zechosłow acja) i Ire n a Stasie- w icz-Jasiu k o w a (P o lsk a) *.
W ra m a c h p o ro z u m ie n ia P A N — A N N R D , p a rtn e rem IH N O iT je s t In s ty tu t T eo rii, H istorii i O rg an izacji N a u k i w B erlinie (W yb ra n e zagadnienia z historii n a u ki, głów nie X I X i X X wieku). P o d o b n ie ja k w lata ch ubiegłych w sp ó łp ra ca przebiegała w sp o só b je d n o s tro n n y ; In sty tu t w pełni w y k o rzy stał s k ro m n e m ożliw ości w yjazdów b ad aw czy ch d o N R D (w ro k u sp ra w o z d aw czym trzy w yjazdy p a ro ty g o d n io w e i jed e n w yjazd sty p en d ialn y ), co zn alaz ło od b icie w wielu w iększych lub m niejszych p ra c a c h , u k o ń c zo n y c h w 1980 r. N ajp o w aż n iejsz ą z n ich je s t kilku- se tstro n ic o w a ro z p ra w a pt. O rganizacje studentów polskich w L ip sku , 1872- 1 9 1 9 — pió ra R. E rgetow skiego.
K raje kap ita listyczn e
Ilo ść sty p en d ió w F.cole des H au tes É tu d e s en Sciences S ociales m aleje z ro k u n a rok. W r o k u sp raw ozdaw czym p rzy d zielo n o ju ż ty lk o 3 jed n o m iesięczn e sty p en d ia . Skorzystali z n ic h : p ro f. W . V oisé — w celu sfin alizo w an ia przy g o to w y w an ej k siążki ( Utopia — czas p rz y sz ły w społeczeństw ach now ożytnych); p ro f. J. B abicz — celem u zu p ełn ien ia m ate ria łó w ź ró d ło w ych d o p lan o w an ej m o n o g rafii (R ecepcja G eografii P tolem eusza tr X V h \); d o c. B. Jaczew ski — w celu k o n ty n u ac ji b a d a ń n ad te m a te m : W arszaw ski ośrodek naukow y w łatach 1918— 1939 — pow iązania z n a u ką fra n c u sk ą . W yjazdy d o F ran cji o d b y w ają się p o n a d to w ra m ach w sp ó łp racy (um ow a m ięd z y rząd o w a) z C e n tre N a tio n a l d e la R echerche S cientifique. Ze sty p en d ió w C N R S k o rz y sta zespół, p ra cu jąc y n a d edycją (w ersja fran cu sk a) D ziel w szystkich M . K o p e rn ik a (w ro k u sp raw ozdaw czym — p ro f. P. C zarto ry sk i).
W ra m a c h p o ro z u m ie n ia m iędzy P A N i B ritish A cadem y n a stu d ia b ad aw cze d o W . B rytanii w yjechały w 1980 r. z ra m ien ia In sty tu tu 2 o soby. Pierw szy w yjazd w iązał się z szero k o z ak ro jo n y m i b a d a n ia m i n ad d ziałaln o ścią tec h n icz n ą polskiej em igracji X IX w. (d r inż. B. O rłow ski), d ru g i zaś służył s tu d io m nad ru ch em to w arzy stw n au k o w y ch w W. B ry tan ii i F ran cji o raz n ad jeg o p rz em ia n a m i w X X w. (d r W . R olbiecki). P o za w yjazdam i w celach n au k o w o - b a d a w c z y c h d o W . B ry tan ii w yjechał — ż serią odczytów o p o jęciu czasu — p ro f. W . V oisé; odczyty zo stały w ygłoszone n a u n iw ersy tetach w L an c aste r i E xeter o ra z w K in g s C ollege w L o n d y n ie.
P rzy zn aw an e In sty tu to w i co ro cz n ie sty p e n d ia R ząd u W ło sk ie g o (3- 4-m iesięczne) p rz y p ad a ją z reguły n a ok res ro k u a k ad em ick ieg o , zaś w yjazdy n a nie n a stę p u ją zazw yczaj w m iesiącach
* W chw ili o d d a w a n ia n u m eru d o d ru k u k sią ż k a z n ajd u je się ju ż n a p ó łk a c h księg arsk ich (P ra g u e 1981)
K ronika 23!
zim ow ych. T a k więc n a p o c z ą tk u ro k u sp ra w o z d aw czeg o p o w ró c iła z W ło ch d r h a b . Z. W ar- d ęsk a, k tó r a z ak o ń c zy ła w tam tejszy ch b ib lio te k a c h u n iw ersy teck ich b a d a n ia ź ró d ło w e nt. stu d ió w M ik o ła ja J io p e rn ik a w Italii, zaś z k o ń c em teg o ż ro k u n a stą p ił w yjazd d o c . J. S ulow - skiego, k tó ry k o n ty n u o w a ł k w e ren d ę arc h iw a ln ą n t. m ec en a tu n a u k o w e g o S te fan a B ato reg o .
P o za w y jazd am i b ad aw czy m i d o F ra n c ji, W . B rytanii i W ło ch n a leży o d n o to w a ć w yjazdy o só b , sk iero w an y ch jeszcze w 1979 r. n a stu d ia b a d aw cz e d o Szw ecji (prof. P . C z a rto ry sk i o raz m g r M . G o liń sk a-G iery ch ). P ro w ad z o n o k w eren d y a rch iw aln e w b ib lio te k a c h u n iw ersy tec k ich (U p s ala, S z to k h o lm , L u n d ) w zw iązk u z o p raco w y w an y m tem a te m B iblioteka m edyczna M . K opernika o ra z d o k o n a n o w eryfikacji m a te ria łó w zw iązanych z to m e m III D ziel w szystkich K o p e rn ik a.
U d z iał p raco w n ik ó w In s ty tu tu w im p re za ch n a u k o w y ch , o rg a n iz o w a n y ch z a g ra n ic ą, był w ro k u sp raw o zd aw czy m zn ik o m y . Je d n a o so b a zo stała w y delegow ana n a k o n feren cję z o rg an izo w aną w B udapeszcie p rzez W ęg iersk ą A N i tam tejszy K o m ite t H isto rii N a u k i i T ec h n ik i; o b ra d y były pośw ięcone p ro b lem o m rozw oju n a u k p rzy ro d n iczy ch i tech n iczn y ch w E u ro p ie Ś ro d k o w ej w ok resie 1848— 1918 (m gr A . A re n d a rs k i). D ru g a m ię d z y n aro d o w a k o n fe re n c ja , n a k tó rą In s ty tu t w ydelegow ał rów nież ty lk o je d n ą oso b ę (d r G . R o siń sk a), p o św ięco n a była n au ce i filozofii X V w .; o rg a n iz ato re m tego z ja zd u był T h o m a s -In s titu t U niw ersy tetu K o ło ń sk ie g o (R F N ).
W ro k u sp raw ozdaw czym In s ty tu t zo rg an izo w ał je d n ą m ię d z y n aro d o w ą k o n feren cję n a u k o w ą (Ja b ło n n a , w rzesień 1980), w k tó re j u czestniczyło 47 o só b z z ag ran icy (z 17 k ra jó w E u ro p y , A zji, A m ery k i P in. i A u stralii). P o d czas cztero d n io w y ch o b ra d ro z p a try w a n o teo re ty c z n ą i m eto d o lo g ic zn ą p ro b lem a ty k ę b a d a ń n a d in n o w acjam i w ośw iacie i w y ch o w an iu w ro z w o ju histo ry czn y m , w sk azu jąc n a ich n iezb ęd n o ść przy tw o rzen iu i o p ra co w y w an iu w spółczesnej teorii o ra z z asad p ra k ty k i w y ch o w an ia i n a u c z an ia . N ależy o d n o to w a ć , że trzej uczestnicy ko n feren cji z W . B rytanii (p ro f. pro f. J. B. S im o n o w ie o ra z R. S z re tter) p o z a p a ro d n io w y m p o b y tem n a k o n feren cji spędzili w Polsce — ja k o goście In sty tu tu — d w a ty g o d n ie, z a p o z n ają c się z p rzo d u jący m i o śro d k a m i k ształcen ia i w y ch o w an ia n a teren ie k ra ju .
Joanna Ja rzęcka (Warszawa)
6. Publikacje książkowe i wydawnictwa ciągłe
In s ty tu t H isto rii N a u k i, O św iaty i T ech n ik i o p u b lik o w ał w ro k u sp raw o zd aw czy m 13 pozycji k siążk o w y ch (w tym 4 - te c h n ik ą m ałej poligrafii) o raz 4 w y d a w n ictw a ciągłe o łącznej objętości o k o ło 513 ark u szy w ydaw niczych.
W serii „ M o n o g ra fie z D ziejów N a u k i i T ec h n ik i” O sso lin eu m w y d ało to m C X X II (K rz y sz to f S z y m b o rsk i; R elacje teorii i eksp erym en tu w genezie f i z y k i kw antow ej. G d a ń sk 1980, 15 a rk . w yd.). W pracy tej p rz ed sta w io n a je s t geneza fizyki k w an to w ej i dzieje jej w czesnego ro zw o ju (d o 1913 r . ) — ja k o p ro ces b ęd ący rezu ltatem w zajem n eg o o d d ziały w an ia b a d a ń ek sp e ry m e n ta ln y ch i teoretycznych.
W serii „ M o n o g ra fie z D ziejó w O św iaty ” O ssolineum w y d a ło d ru k ie m to m X X III (K a lin a B a rtn ic k a: D ziałalność edukacyjna Jana Śniadeckiego. G d a ń sk 1980, 36,5 a rk . w yd.). P ra c a p rzed staw ia sylw etkę u czonego i p ed ag o g a, o rg a n iz a to ra ośw iaty i n a u k i n a p rzeło m ie X V III i X IX w ieku. U k azu je zasad n icze p ro b lem y refo rm y szkolnej K o m isji E du k acji N a ro d o w e j, ich ży w o tn o ść i p rzek ształcen ia n a p o c zą tk u X IX w. d zięki człow iekow i, k tó ry w raz z K o m isją p raco w ał n a d re fo rm ą i jej osiągnięciam i. T o m X X IV — je s t to p ra c a T ad e u sz a B ień k o w skiego: K o m eń ski w nauce i tradycji. G d a ń sk 1980 (8 a rk . w yd.). K s ią ż k a sk ła d a się z k ilk u n a stu o d dzielnych tu d ió w . p o ru szający ch n ajm n iej z n an e i z b ad a n e d zied zin y d ziałaln o śc i n a u k o w ej i literackiej J a n a A m o sa K o m eń sk ieg o . T o m X X V (Ire n a S zy b iak : N a u czy ciele s z k ó l średnich K om isji E d u ka cji Narodowej. G d a ń sk 1980, 15,5 a rk . w yd.) zaw iera w y n ik i b a d a ń n a d sta n em nauczycielskim (zaw ód, śro d o w isk o , krzepnięcie g ru p y zaw o d o w ej n auczycieli w czasie refo rm y K E N ).
