Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego doliny Narwi w rejonie Kalinowa

KAZIMIERZ GRABOW SKI1, ARKADIUSZ BIENIEK2, STEFAN GRZEGORCZYK1

ZRÓŻNICOWANIE GLEB I ZBIOROWISK ŁĄKOWYCH

ŁOMŻYŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

DOLINY NARWI W REJONIE KALINOWA

DIFFERENTIATION OF SOIL AND MEADOW

COMMUNITIES IN ŁOMŻA LANDSCAPE PARK

OF NAREW RIVER VALLEY AT KALINOWO AREA

‘Katedra Łąkarstwa, 2Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

A b s tr a c t : E x p erim en ts w ere c o n d u cted in Ł o m ża L an d scap e Park o f N a r ew R iver V alley at K a lin o w o area. H abitat c o n d itio n s r ec o g n itio n , in caten a h a b ita t-so il s c h e m e , in c lu d e cro ss- sectio n o f N a rew R iver V alley. In perm anent sw am p y c on d ition s, after d esist from exp loitation , on p eatb og soil form ed com m u n ity type G ly c e h a m axim a. A t m oderate exp loitation , on m ine- ral-m uck so il, optim al h u m id ified dom inated valuab le com m u n ity A lo p e c u r u s p r a te n s is + P o a p r a t e n s i s , h o w e v e r on h u m u s m ud - A lo p e c u r u s p r a te n s is + F e s tu c a p r a te n s is . O n d ryin g habitats, on m u ck y so il p erio d ica l dry appeared degradated co m m u n ity F e stu c a ru b ra + D e - sc h a m p sia c a e s p ito s a , h o w ev e r on dry m u ck ou s so il - co m m u n ity F e stu c a ru b ra .

S ło w a k lu c z o w e : park krajobrazow y, g leb y h y d ro g e n iczn e, z b io ro w isk a roślin n e. K e y w o rd s: la n d sca p e park, h y d ro g en ic so ils, plant co m m u n ities.

WSTĘP

Zbiorowiska łąkow e, pow stałe w warunkach długotrwałego użytkowania przez człowieka, składają się z w ielu gatunków roślin ściśle przystosowanych do siedliska [G ra-bow ski i in. 2006; Trąba, W yłupek 1993; Ratyńska 2 0 0 1 ]. R óżnorodność florystyczna siedlisk łąkowych wykazuje ścisłą zależność od lokalizacji, ukształtowania terenu, stopnia uwilgotnienia, a także żyzności gleb i poziom u pratotechniki [Barabasz 1994; B orysiak 1994; Jakubow ski i in. 1999]. Zm iany w arunków sied lisk a są zagrożeniem w ielu zespołów roślinnych. Następuje ich przekształcanie, ubożenie, a n a w et z a n ik a n ie [K ry sza k , G rynia 2 0 0 1 ]. Z tych w z g lę d ó w k o n ie c z n e je s t niedopuszczenie do gwałtownych zmian w środowisku przez przestrzeganie racjonalnego (umiarkowanego) użytkowania.

Różnorodność zbiorowisk roślinnych to cenny walor terenów chronionych. Biorąc pow yższe pod uwagę, w 2005 roku przeprowadzono badania na terenie Łom żyńskiego Parku Krajobrazowego D oliny Narwi, w okolicach Kalinowa. W katenie przechodzącej przez dolinę Narwi określono warunki glebowe oraz występujące zbiorowiska roślinne.

Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Parku Krajobrazowego D oliny Narwi 63

ZAKRES I METODYKA

Badaniami objęto zwarty obszar łąk trwałych (ok. 15 ha), położony w okolicy K alinow a, gm iny Piątnica, w północno-zachodniej części Ł o m ży ń sk ieg o Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Dokonano rozpoznania warunków siedliskowo-glebowych doliny Narwi w układzie przekroju poprzecznego kateny. Uważa się, że badania „katenalne” są najwłaściwszym podejściem do analizy zależności pomiędzy wysokością, litologią, hydrologią a warunkami glebowymi i sukcesją roślinną [Gerrard 1992].

Jesienią 2005 roku opisano pięć profili glebowych, według kryteriów stosowanych w glebach organicznych [Okruszko 1988]. Pobrano próby do analiz laboratoryjnych, w których oznaczono:

• skłaji granulometryczny metodą areometryczną,

• popielność przez spalanie próbek glebowych w temp. 550° C,

• gęstość objętościow ą gleby z poziom ów powierzchniowych - przy użyciu cylindrów o pojemności 100 cm 3,

• porowatość ogólną wyliczono z gęstości objętościowej i zawartości materii organicznej, • pH w KC1 o stężeniu 1 mol • dm“3 - metodą potencjometry czną,

• makroskładniki przyswajalne (P, K, Mg) - w 1 mol HC1 • dm-3, • mikroskładniki przyswajalne (Cu, Fe, Mn, Zn) w 0,5 mol HC1 • dm-3.

Określono stosunki wilgotnościowe gleb na podstawie cech morfologicznych profili, pomiaru poziom u w ody gruntowej i specyfiki zbiorowisk roślinnych w edług zasad stosowanych w przypadku gleb organicznych [Szuniewicz i in. 1991; Szymanowski 1991].

Badania florystyczne szaty roślinnej obejmowały użytki produktywne i nieproduktywne, występujące w wybranych siedliskach wilgotnościowo-glebowych. Szczególną uwagę zwrócono na aktualny stan szaty roślinnej występującej na glebach suchych, przesycha- jących, w łaściw ie uw ilgotnionych i podmokłych. Oceny składu florystycznego runi dokonano metodą Klappa w skali 10-stopniowej. Na podstawie gatunków dominujących, tj. mających powyżej 20% udziału w runi, wydzielono typy florystyczne [Matuszkiewicz 2001]. Nazwy roślin przyjęto za Mirkiem i in. [1995].

WYNIKI I DYSKUSJA

Łom żyński Park Krajobrazowy D oliny Narwi na mapach geom orfologiczn ych wydzielono jako krajobraz zalew ow y dolin i równin akumulacji wodnej D oliny Dolnej Narwi [Kondracki 2000]. Tworzą go piaszczyste osady rzeczne tarasu zalew ow ego o miąższości 2 ,5 -5 ,0 m. Nagromadzone zostały one w okresie zlodowacenia północno- polskiego jako „poziom jednaczew ski” [M usiał, Straszewska 1988]. Powierzchnia rozpatrywanego terenu ma charakter doliny płaskodennej o szerokości 1 km, z tarasami zalewowym i odciętymi meandrami starorzeczy oraz wyspami grądowych łach piasz­ czystych. Taka mikrorzeźba zróżnicowała warunki w ilgotnościow e doliny, sprzyjała akumulacji bądź decesji materii organicznej, a tym samym ukształtowała określone siedliska glebowe, ich trofizm i zbiorowiska roślinne.

Według kryteriów systematyki gleb Polski [Systematyka ... 1989], na rozpatry­ wanym terenie występują gleby bagienne torfowisk niskich, a także gleby murszowate w podtypie mineralno-m urszowych, murszowatych w łaściw ych i murszastych oraz mady próchniczne (tab. 1). W starorzeczach, przy trwałej p od m ok łości terenu,

TABELA 1. Skład granulometryczny badanych gleb •TABLE 1. Soil texture o f the investigated soils

Poziom genet. Genetic horizon G łębokość Depth [cm] ; % frakcji o średnicy w mm

j % fractions with diameter in mm

1

Utwór glebowy Soil formation

>1,0 1,0-0,1 0,1-0,02 <0,02 <0,002

Gleba torfowa -- Peat soil

POt OtnituR2 DG1 0-8 8-48 4 8 -1 0 9

i warstwa torfowa - peat accumulation layer

torf turzycowiskowy zamulony - slimy tall-sedge peat gytia mineralna - mineral gyttja

DG2 109-150

!» 68 j 27

5

Gleba mineralne -murszowa - Mineral muck soil

Mtz DG1

0-36 36-58

j mursz torfowy zamulony - slimy peat muck j gytia mineralna - mineral gyttja

DG2 58-150

i i2

! 175 22 3 !i 1 1pi

Gleba murszowata właściwa -- Proper muck soil

AM ! 0 -2 6 utwór murszowaty - mucky horizon A ox c 26-41 i 4 1 -1 5 0 i ' 0 I 2 27 144 96 ; 3 29 1 22 j ! 0 ! Pig P1 Gleba murszasta - Muckous soil

A(M ) 0-3 4 utwór murszasty - muckous horizon С 3 4 -1 5 0

0 55 40 _{5 il} pip

Mada próchniczna - Humous alluvial soil

A A Box CG 0 -27 27-9 8 1 9 8 -1 5 0 0 jo 1 29 146 30 ! 27 47 49 I25

43

4

pi - piasek luźny, loose sand, pip - piasek luźny pylasty, loose dusty sand; płp - pył piaszczysty, sandy silt; płg - pył gliniasty, loam silt; gsp - glina średnia pylasta, medium dusty loam

ukształtowały się siedliska łąkowe łęgów zastoiskowych na płytkich glebach torfowych, słabo zabagnione. Na tarasie zalewowym bliższym rzeki Narwi wytworzyły się gleby mineralno-murszowe, a na dalszym - mady próchniczne. Na grzbietach wyniesionych łach grądowych w ystępują gleby murszaste, a u ich podstawy gleby murszowate w łaściwe. M imo nieznacznej deniwelacji terenu (± 50 cm) i stosunkowo jednolitego, piaszczysto-pyłow ego podłoża, rozpatrywane gleby różnią się stosunkami w ilgotnoś­ ciowym i. Najniżej usytuowane w reliefie gleby torfowe są trwale podmokłe, właściwie uwilgotnione są gleby mineralno-murszowe i mady próchniczne, a gleby murszowate i murszaste są okresowo bądź trwale za suche.

Specyfiką analizowanych gleb poza zróżnicowanymi warunkami w ilgotnościowym i jest ilość i jakość substancji organicznej oraz jej stan zagęszczenia (tab. 2). Pow szech­

nie uważa się, że w glebach dolinowych substancja organiczna w zasadniczy sposób kształtuje ich w łaściw ości [Wójciak, Bieniek 1998]. Najniższą gęstość [0,367

Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Parku Krajobrazowego Doliny Narwi 65

Mg*irf3] stwierdzono w glebach torfowych, a najwyższą w madach próchnicznych [1,365 M g-т"3]. Odwrotnie kształtowała się porowatość. Zasoby materii organicznej były największe w glebach torfowych i mineralno-murszowych (1 1 47-1533 t*ha_1), średnie w glebach murszowatych i murszastych (399-^ 44 t-ha“1), a najmniejsze (251 t*ha_l) w madach próchnicznych. W glebach torfowych, materia organiczna występuje w w arstw ie pow ierzch n iow ej, w postaci luźno złożon ych w łók ien roślinnych o znikomym stopniu humifikacji. W glebach mineralno-murszowych materia organiczna ma charakter murszu próchnicznego, tworzy struktury gm zełkow e i spełnia kryteria poziomu histic. W glebach murszowatych i murszastych jest silnie rozdrobniona, występuje w strukturach proszkowych i jest mechanicznie zm ieszana z piaskiem, co kwalifikuje ją do p oziom u4 melanic [FAO 1998]. W madach zaś jest silnie zhumi- fikowana, skompleksowana z frakcją ilastą i spełnia kryteria poziomu т оllic.

Warunki występowania i charakter materii organicznej różnicuje trofizm analizowa­ nych gleb (tab. 2). Odczyn w glebach torfowych i mineralno-murszowych jest słabo kwaśny (pHKC1 5 ,6 -6 ,1 ), a w murszowatych, murszastych i madach - kwaśny (pH^c| 4 ,6 -5 ,4 ). W ocenie liczb granicznych dla niektórych makro- i m ikropierwiastkow [Sapek, Sapek 1997] gleby torfowe wyróżniają się wysoką zawartością manganu, gleby

TABELA 2. Wybrane w łaściw ości poziomu powierzchniowego badanych gleb TABLE 2. Som e properties o f surface horizon o f investigated soils

W yszezegó Inienie Specification Gleba - Soil Torfowa Peat Mineralno- | murszowa Mineral muck Murszowata j właściwa Proper muck Murszasta M uckous Mada próchn. Humous alluvial Poziom w od y gruntowej 24 72 92 > 1 5 0 126 Ground water level [17.09. 05]

Warunki wilgotnościowe podmokłe właściwe przesychające suche właciwe Moisture condition w et proper period, dry dry proper

Popielność [% s.m]; 34,9 42,2 85,6 90,2 93,2 Ash content [% o f d.m.]. G ęstość obj. [M g • m 3] 0 ,3 6 7 0,737 1,186 1,200 1,365 Bulk density Porowatość [cm 3 -100 cm 3] 80,4 61,7 52,1 5 2,6 46,8 Total porosity

Wilgotność aktualna [ % obj.] 7 9,4 51,0 30,3 19,8 _31,1 Sample-time moisture content

Materia organiczna [g • kg '] 651 578 144 98 68 Organic matter [t - ha 1 ] 1 147 1 533 4 44 399 251

pH 1 mol KC1 • d m 3 6,1 5,6 5,3 4,6 5-,4

Składniki przyswajalne - Available nutrients [mg - kg ']

P 191 294 249 182 408 К 133 415 432 120 141 Mg 4 64 639 498 j 181 292 Fe 395 111 902 ! 806 14455 Mn 846 123 402 j 365 341 Cu 9,3 12,9 23,7 I 4,1 5,0 Zn 34,5 66,3 64,0 12,9 41

m ineralno-m urszowe - m iedzi i cynku, m urszowate - m iedzi, manganu i cynku, murszaste - manganu, a mady - fosforu, manganu, żelaza i cynku. Zasobność w przyswajalny potas jest niska we wszystkich rozpatrywanych glebach, magnezu średnia (torfow e, m ineralno-m urszow e i m urszowate) i niska (m urszaste i mady). Ilości przyswajalnego fosforu, miedzi, żelaza i cynku są zróżnicowane, od bardzo niskich do wysokich. Uogólniając, gleby mineralno-murszowe wykazują najwyższy trofizm, zaś gleby murszaste wyróżnia ogólne ubóstwo w składniki pokarmowe.

Na ukształtowanie się zbiorowisk roślinnych decydujący wpływ wywierały warunki siedliskowe (stosunki wodne, zasobność gleb w składniki pokarmowe) oraz zabiegi pratotechniczne. W w ydzielonych zbiorowiskach roślinnych stwierdzono obecność 73 gatunków roślin naczyniowych, w tym 17 gatunków traw, 8 gatunków roślin m otyl­ kowatych, 43 gatunki ziół i chwastów oraz 5 gatunków turzycowatych i sitowatych (tab. 3).

W sąsiedztwie koiyta rzeki Narwi (w starorzeczu), na bagiennej glebie torfowej w ystępow ało zbiorow isko typu G lyceria maxima. W yróżniało się ono najbardziej zubożonym składem florystycznym . W runi dom inow ały trawy m ałow artościow e (59,0% ), a dom ieszkę stanow iły turzycowate i sitowate (16,9% ), głów nie gatunki:

G lyceria maxim a, G lyceria fiu itan s, Carex acutiform is, Juncits effusus, Carex nigra i Scirpus silvaticus. N ielicznie występowały gatunki dwuliścienne siedlisk mokrych i

wilgotnych: Caltha p a lu stris, Epilobium hirsutum, Typha latifolia, Filipendula ulmaria,

Equisetum p a lu stre, Rumex obtusifolius, Lysimachia nummularia i in. Zbiorowisko to

nie ma żadnej wartości gospodarczej i paszowej, ale spełnia ważne funkcje poza­ produkcyjne (krajobrazowa, biocenotyczna). Zdaniem Kryszak i Gryni [2000] zmiany w układzie i natężeniu czynników sied lisk ow ych , po zaprzestaniu użytkow ania, prowadzą często do przebudowy szaty roślinnej i uproszczenia składu florystycznego. Do takiego przebiegu sukcesji przyczyniło się zwiększone uwilgotnienie siedliska i wtórne zabagnienie, na co zwracają uwagę również Grabowski i in. [2006] oraz Kochanowska i Rygielski [1995].

Na tarasie zalewowym w sąsiedztwie koryta Narwi optymalnie uwilgotnione gleby mineralno-murszowe porastało wartościowe zbiorowisko typu Alopecurus pratensis +

Poa pratensis, natomiast na tarasie zalewowym na obrzeżu doliny na madzie próchniczej

występowało urozmaicone florystycznie zbiorowisko Alopecurus pratensis + Festuca

pratensis. W zbiorowisku typu Alopecurus pratensis + Poa pratensis dominowały trawy

wartościowe (57,4%), natomiast zioła i chwasty stanowiły 20,1%, a rośliny motylko­ wate - 12,5% (tab. 3). Oprócz gatunków dominujących z traw najliczniej występowały:

Festuca rubra i Festuca pratensis. Zioła i chwasty reprezentowały: Taraxacum officinale, Potentilla anserina, Leontodon autumnalis, Polygonum persicaria, Galium verum, Rumex acetosa, Achillea millefolium, Stellaria Candida, Glechomci hederacea i in.

Największym (65,4%) udziałem wartościowych traw i zbliżonym zachwaszczeniem (21,5%) cechowało się zbiorowisko typu Alopecurus pratensis + Festuca pratensis. Z traw wartościowych najczęściej występowały: Alopecurus pratensis, Festuca pratensis, Festuca

arundinacea, Poa pratensis, Festuca rubra i Lolium perenne. Zioła i chwasty reprezentowały: Taraxacum officinale, Ranunculus repens, Achillea millefolium, Leontodon autumnalis, Potentilla anserina i in. Udział roślin motylkowatych był mniejszy (7,3%). Podobne zmiany

w budowie zbiorowisk roślinnych stwierdzili w swoich badaniach Barabasz [1994], Borysiak [1994], Ratyńska [2001] oraz Trąba i Wyłupek [1993].

Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Parku Krajobrazowego D oliny Narwi 67

TABELA За. Skład florystyczny ważniejszych zbiorowisk roślinnych [%] TABLE За. Floristic com position o f main plant communities [%]

Gatunki - S p ccics Zbiorowiska roślinne - Plant communities

* Gm Ap+Pp Fr+Dc Fr A p+Fp

Trawy - G rasses

1. Phalaris arundinacea L. 3,0 2,5 - - + 2. Alopecurus pratensis L. + 18,8 4,7 + 13,2 3. Festuca pratensis Huds. - 6 ,2 4,5 3,6 13,2 4. Festuca arundinacea Schrcb. - - 7,0 6,5 11,0 5. Dactylis glomerata L. - + 4,3 8,0 + 6. Lolium perenne L. - - - - 6,6 7. Poa pratensis L. - 14,4 9,4 5,4 11,0 8. Agwstis gigantea Roth. + 3,5 - - 2,2 9. Festuca rubra L. - 8,8 16,4 2 9 ,4 8,2 10. Poa palustris L. 3,0 2,2 - - -11. Glyceria maxima (Hartm.) Holmb. 4 4 ,0 - - - -12. Glyceriaßuitans (L.) Br. 15,0 - - - -13. Deschampsia caespitosa (L.) P.B. + 2,2 15,1 3,9 + 14. Hokus lanatus L. - - + 2,8 + 15. Agmstis stoloniferaL. + 4 ,4 - - 2,2

16. Poa trivialis L. - 2,2 2,3 + 3,6 17. Ely mus repens L. - 2,2 3,4 6,1 + M otylkowate - Legumes

1. Trifolium pratense L. - 0,7 + - 5,1 2. Trifolium hybridum L. + - - - + 3. Trifolium repens L. - 7,7 1,5 2,1 0,5 4. Lotus uliginosus Schkuhr. + - - -

-5. Lotus corniculatusL. - 1,5 2,5 1,5 0,5

6. Lathyrus pratensisL. - 1,1 0,5 0,7 +

7. Lathyrus palustris L. 2,0 - - -

-8. Vicia cracca L. - 1,5 0,9 1,0 1,2

Odmienne zbiorowiska roślinne występowały na wyniesieniach terenowych doliny Narwi (tab. 3). N a okresowo suchych, piaszczystych łachach grądowych z glebami m urszow atym i rozw ijało s ię zdegradow ane zb iorow isk o typu F estu ca ru bra +

D escham psia ca esp ito sa . U dział w nim traw wartościow ych w yn osił 51,2% , traw

-TABELA 3b. Skład florystyczny ważniejszych zbiorowisk roślinnych [%] TABLE 3b. Floristic com position o f main plant communities [%]

Gatunki - Sp ecies Zbiorowiska roślinne Plant communities

* Gm A p+Pp 1Fr+Dc Fr Ap+Fp

Zioła i chwasty - Herbs and w eed s

1. Typ ha lat i folia L. 1,8

!-

-2. Typha angustifolia L. 0,5 - - -3. Odontites scrotina Lam. 0,7 - - - -4. Lathy rum salicaria L. 0,5 - - - -5. Rorippa palustris L. 0,5 - - - -6. Filipendula ulmaria (L.) Maxim. 1,0 - - - -7. Ećfuisetum palustre L. 1,5 ! -8. Rumex obtusifolius L. 1,0 - + -9. Ranunculus repens L. - 4.3 3,2 1,7 3,4 10. Ranunculus acris L. - 0,7 0 ,4 + 0,8 W .Ranunculus auricomus L. - + + + 0,8 12. Ranunculus bulbosus L. - - - -- -13. Mentha arvensis L. - + - + -14. Myosotis palustris L. + + _- -15. Galium aparine L. + _{- -} -16. Rhynchospora alba L. + - - - -17. A coms calam us L. + _{- -- --} -18. Polygonum amphibium L. + _{- - -} -19. Stellaria graminea (L.) Vill. - 0,7 0,4 0,8 0,7 20. Alisma plantago-aquatica L. + _{- - -} -21. Polygonum persicarm (L.) M ocnch. • 1,1 1,0 + + 22. Myosoton aquaticum L. 0,7 - - - -23. Caltha palustris L. 3,3 - - - -24. Epilohium hirsutum L. 2,9 - 1,2 25. Polygonum aviculare L. • + 1,0 2,5 0,7 26. Galium venim L. - 1,1 + 0,3 0,7 27. Lysimachia nummularia L. 1,7 - - - -28. Leontodon autumnalis L. - 1,7 1,0 1,0 1,5 29. Taraxacum officinale F.H. Wigg. - 3,3 6,4 5,3 4,2

Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Parku Krajobrazowego Doliny Narwi 69

TABELA 3c. Skład florystyczny ważniejszych zbiorowisk roślinnych [%] TABLE 3c. Floristic com position o f main plant communities [%]

Gatunki - Sp ecies Zbiorowiska roślinne - Plant communities

* Gm Ap+Pp Fr+Dc ! Fr A p+Fp Zioła i chwasty - Herbs and w eed s

30. Rumex acetosa L. - 1,1 3,2 3,4 1,6 31. Capsella bursa-pastoris L. - + 2,5 3,1 •f 32. Achillea millefolium L. - 1,1 2,1 4,3 2,1 33. Rumex crispus L. - 0,7 + 0,8 + 34. Plantago lanceolata L. + 1,0 0,8 j 0,7 -35. Alchemilla monticola L. - + 1,0 + 0,7 36. Stellaria Candida Presl. - 1,1 • 0,8 0,7 37. Glechoma hederacea L. - 1,0 -ł- + 0,8 38. Vetvnica chamaedtys L. i

—

1. Scirpus silvaticus L. 1,0 - - - + 2. Carex acutiformis Ehrh. 10,4 - - - -3. Carex nigra (L.) Reichard. 2,6 - - - + 4. Juncus conglomeratus L. + _{- - -} + 5. Juncus effusus L. 2,9 - - - +

Razem - Total 1 0 0 ,0 100,0 100,0 100,0 100,0

* Objaśnienia - Explanation: Gm - Glycerin maxima ; Ар + Pp - Alopecurus pratensis + Poa pratensis.,

Fr + De - Festuca nibra + Deschampsia caespitosa\ Fr - Festuca rubra\ Ap + Fp - Alopecurus pratensis +

Festuca pratensis; + sporadyczny - sporadic; - brak - absence

5,4%. Z traw najczęściej w ystępow ały: Festuca ru b ra , D esch am psia c a e sp ito sa ,

Festuca praten sis, Poa pratensis i Festuca arundinacea. Zioła i chwasty reprezentowały: Taraxacum officinale, Rumex a cetosa , Ranunculus repens, Capsella bursa-pastoris i Achillea millefolium. Jak podają Grzegorczyk i in. [2001], Kochanowska, Rygielski

[1995] i M atuszkiewicz [2001] pojawienie się Descham psia caespitosa na użytkach zielonych świadczy o wadliwym bądź ekstensywnym ich użytkowaniu.

Ilościowe i jakościowe różnice w składzie florystycznym stwierdzono w zbiorowis­ ku typu F estuca rubra na trwale suchej glebie murszastej, zajmującej najbardziej wyniesione powierzchnie grądowych łach piaszczystych (tab. 3). Zwiększył się 2-krotnie

udział nitrofilnych gatunków traw (D actylis glom erata i Elymus repens), co świadczyć może o zachodzącej synantropizacji zbiorowiska oraz osuszaniu siedliska [Jakubowski i in. 1999; Kochanowska, Rygielski 1995; Kryszak, Grynia 2001]. Wkraczanie gatunków o małej wartości paszowej m.in. D escham psia ca esp ito sa , H olcus lanatus, Elymus

repens i in. prowadzi do całkowitej degradacji zbiorowiska. Według Grzegorczyka i

in. [2001] występowanie Elymus repens i Urtica dioica na glebach organicznych można tłumaczyć zmianami w gleöie, zwłaszcza uwalnianiem się azotu w procesie mineralizacji substancji organicznej. Zwraca uwagę również zwiększenie udziału ziół i chwastów (tab. 3).

WNIOSKI

1. Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi, w rejonie Kalinowa, charakteryzuje duże zróżnicowanie siedlisk glebowo-roślinnych. W starorzeczach, w warunkach trwale podmokłych w ykształciły się gleby bagienne torfowisk niskich, na tarasie zalewowym bliższym - gleby mineralno-murszowe, a dalszym - mady próchniczne. Na grzbietach wyniesionych łach grądowych występują gleby murszaste, a u ich podstawy gleby murszowate w łaściw e.

2.Trofizm, tj. zasobność w składniki pokarmowe, analizowanych gleb zależy od zawar­ tości substancji organicznej. Gleby torfowe i murszaste wyróżnia wysoka zawartość manganu, gleby mineralno-murszowe - miedzi i cynku, murszowate - manganu, m ie­ dzi i cynku, a mady - fosforu, żelaza, manganu i cynku. Wykazują one przy tym niską zawartość potasu i średnią magnezu.

3. Na terenie Łom żyńskiego Parku Krajobrazowego D oliny Narwi w rejonie Kalinowa stwierdzono obecność 73 gatunków roślin naczyniowych, których występowanie za­ leży od ingerencji człow ieka (wypas - koszenie), trofizmu gleb i panujących stosun­ ków wodnych.

LITERATURA

B A R A B A S Z B. 1994: W pływ m odyfikacji tradycyjnych metod gospodarowania na przemiany roślin­ ności łąk z klasy Molinio-Arrhencithereteci. Wiad. Bot. 38(1/2): 8 5 -9 4 .

B O R Y SIA K I. 1994: Struktura aluwialnej roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty. UAM s. B io lo g ia , 52: 254 ss.

FAO. 1998: World Reference B ase for Soil Resources. World Soil Resources Reports, 84. Rome. GERRA RD J. 1992: Soil geom orphology. An integration o f pedology and geom orphology. Chapman and

Hall, 2-6 Boundary Row, London.

GRA BO W SK I К , BIENIEK A ., G R A BO W SK A K. 2006: Plant com m unities o f hydrogenic soil on the overflow terrace o f the Łyna river valley in the area o f Olsztyn. Pol. J. Environ. Studies 15(5D-I): 1 55-160.

GRZEGORCZYK S., G R A BO W SK I K., BENED YCK I S. 2001 : Zm iany roślinności łąkowej w zależno­ ści od użytkow ania. Zesz. Probl. P ost Nauk Roln. 478: 35—40.

JA K UBO W SK I P., TR ZA SK O Ś M ., C Z Y Ż H., KITCZAK Т. 1999: W ażniejsze zbiorow iska łąkow e w zróżnicow anych warunkach siedliskow ych i fizjograficznych. Fol. Univ. Agric. Stetin. 197 A gricultu- ra 75: 1 2 7 -1 3 2 .

K O C H A N O W SK A R., RYGIELSKI Т. 1995: Zbiorowiska roślinne łąk nad Z alew em Szczecińskim . Ann. UM CS Lub. Sec. E 50: 2 6 7 -2 7 0 .

Zróżnicowanie gleb i zbiorowisk łąkowych Parku Krajobrazowego Doliny Narwi 71

KRYSZAK A., GRYNIA M. 2001: Najczęstsze przyczyny zmian ekosystem ów łąkowych (Most frequent causes o f changes o f m eadow ecosystems). Zesz. Nauk. AR K raków , 382 Inż. Śród. 21: 593-600. MATUSZKIEW ICZ W. 2001 : Przewodnik do oznaczania zbiorow isk roślinnych Polski. PW N, Warsza­

wa: 536 ss.

MIREK Z., PIĘKOŚ-M IREK H., ZAJĄC A. 1995: Vascular Plants o f Poland a Checklist. Krytyczna lista roślin n aczyniow ych Polski. PAN, Pol. Bot. Stu dies, Kraków: 15: 3 -3 0 8 .

M USIAŁ A., ST R A SZ E W SK A K. 1988: G eneza doliny Narwi m iędzy Pniew em a Now ogrodem . PW N W-wa: 70 ss.

OKRUSZKO H. 1988: Zasady podziału gleb hydrogen i cznych na rodzaje oraz łączenia rodzajów w kompleksy. Rocz. G lebozn. 39(1): 1 27-152.

R A TYŃSKA H. 2001: R oślinność Przełomu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazim ierza W ielkiego, Bydgoszcz: 466 ss.

SAPEK A., SA PEK B. 1997: M etody analizy chem icznej gleb organicznych. Mat. Instr. IM U Z Falenty 115: 81 ss.

SY STEM ATY KA GLEB POLSKI 1989: Rocz. G lebozn. 40(3/4): 1-150.

SZUNIEW ICZ J., JAROS H., N A Z A R U K G. 1991: Gospodarka wodna na glebach torfow ych. Bibl. Wiad. IM U Z 77: 4 3 -5 8 .

SZY M A N O W SK I M. 1991: G leby pow iązane z torfowiskami i zasady ich użytkowania. Bibl. Wiad. IM U Z 77: 161 -1 8 9 .

T R Ą BA C., W Y ŁU PEK T. 1993: Łąki w yczyń cow e w niektórych dolinach rzecznych woj. zam ojskie­ go. Zesz. Probl. Post. N au kR oln . 412: 179-183.

WÓJCIAK H., BIENIEK B. 1998: Charakterystyka substancji organicznej w m urszowatych glebach dolinow ych. Zesz. P robl. Post. N au kR oln . 460: 199-208.

Prof. dr hab. Kazimierz Grabowski Katedra Łąkarstwa, UWM Olsztyn 10-718 Olsztyn-Kortowo, Plac Łódzki 1 e-mail: kazimierz.grabowski@uwm.edu.pl