ALEKSANDER MAKSIMÓW
15 czerwca 1971 roku zm arł dr habil. inż. dr h.c. A leksander M aksimów, długoletni profe sor zw yczajny, do chw ili przejścia na em e ry tu rę — k ierow nik K ated ry Torfoznaw stw a na W ydziale M elioracji W odnych Szkoły G łów nej G ospodarstw a W iejskiego, uczony w ielkiej m iary znany szeroko w k ra ju i za granicą, w y b itn y specjalista z dziedziny che m ii rolnej i torfoznaw stw a.
Odszedł na zawsze w ychow aw ca licznej k ad ry pracow ników n au k i i inżynierów , n a u czyciel i przyjaciel m łodzieży akadem ickiej, człow iek o w ielkim sercu, dla którego tw ó r cza praca dla nau ki i chęć pom ocy i służenia innym były treścią życia.
A leksander M aksim ów urodził się 26 lutego 1892 r. w Iłowli, Ziem i Dońskiej. Szkołę śred nią ukończył w 1913 roku w Now oczerkasku. P ie rw sza w ojna św iatow a przerw ała Jego stu d ia rozpoczęte w In sty tu cie Rol niczym . W 1922 ro ku w stęp u je A. M aksim ów na W ydział R olny Szkoły G łów nej G ospodarstw a W iejskiego, k tó ry kończy w 1925 г., a po odbyciu specjalizacji pod kieru n k iem prof. M. Górskiego w Zakładzie U praw y i N aw ożenia Roli w S kierniew icach otrzy m uje w 1926 r. dyplom inż. rol nika. N astępnie odbyw a staż naukow y (st. asystent) na S tacji D ośw iad czalnej w K utnie. W końcu 1927 roku pow raca do SGGW, gdzie pod kie ru n k iem prof. M. G órskiego w y konuje pracę doktorską na tem at: „Fizjo logiczna reakcja soli am onow ych i azotanów ” . Jego praca doktorska zw róciła uw agę jako jedna z najlepszych ówczesnych prac w dziedzinie chem ii rolnej i została przez Radę W ydziału nagrodzona m edalem . W la tach 1928-1931 pracow ał jako k iero w n ik lab orato rium fizykochem icz nego w K rajow y m Tow arzystw ie M elioracyjnym . W ty m okresie opubli kow ał szereg prac badaw czych dotyczących fizykochem icznych w łasności gleb. W 1931 roku pow raca do SGGW na stanow isko starszego asy stenta w K atedrze U praw y i N aw ożenia Roli, gdzie w 1935 roku h ab ilitu je się na podstaw ie pracy pt. ,,E lek tro filtracja gleb”. Rów nież i ta Jego praca sposobem ujęcia, w ielkością m ateriału eksperym entalnego oraz pom ysło
456 S. L iw sk i
wością skonstruow anej przez Niego a p a ra tu ry zw róciła na siebie uw agę św iata nauki, a a p a ra tu ra ta jest do dziś używ ana w pracow niach n a u kowych.
W latach 1935-1939 jako docent prow adzi w ykłady z chem ii rolnej na W ydziale Rolniczym SGGW.
W roku 1937 Prof. A. M aksim ów w ydaje pierw szy w języku polskim podręcznik o w łasnościach sorpcyjnych gleb oraz m etodach badań żyz ności. W ty m też czasie p u b lik u je kilka prac z zakresu chem ii rolnej. W okresie okupacji na zlecenie ówczesnych tajn y c h w ładz akadem ickich SGGW pracow ał w Zakładzie Chem ii Rolnej zajm ując się badaniam i do tyczącym i żyzności gleb i znaczenia m ikroelem entów w praktyce rolni czej. Po pow staniu w arszaw skim został w raz z żoną i córką w yw ieziony przez N iem ców do obozu karnego w Gross-Rosen, a stam tąd po rozdzie len iu z rodziną do obozu w M authausen.
W końcu m aja 1945 roku, po zakończeniu działań w ojennych w rócił do k ra ju i n aty ch m iast rozpoczął pracę jako ad iu n k t w Zakładzie Fizjo logii Roślin SGGW. W roku 1946 został m ianow any docentem etatow ym chem ii rolniczej, a w ro ku 1948 profesorem nadzw yczajnym i k ierow n i kiem pierw szej w Polsce K ated ry Torfoznaw stw a na W ydziale Rolniczym SGGW. W roku 1949 został w y b ran y członkiem korespondentem Tow a rzy stw a N aukow ego W arszawskiego.
Z chw ilą utw orzen ia W ydziału M elioracji W odnych SGGW został przeniesiony i m ianow any kierow nikiem K ated ry Torfoznaw stw a na tym W ydziale, a w roku 1956 uzyskał ty tu ł profesora zwyczajnego.
W uznan iu w ielkich zasług dla nau k i zostaje w yróżniony w roku 1966 na W ydziale Rolniczym W SR w e W rocław iu ty tu łem doktora honoris causa.
W okresie pow ojennym rozw ijał Prof. A leksander M aksim ów szeroką działalność naukow o-badaw czą i p rak ty czn ą w dziedzinie chem ii rolnej a szczególnie m ikroelem entów i torfoznaw stw a. W tych ostatnich dzie dzinach staje się w ielkim a u to ry tete m nie tylko w k raju , ale i za granicą. W roku 1947 w ydaje pierw szy podręcznik o m ikroelem entach pt. „Mi kroelem en ty i ich znaczenie w życiu roślin i zw ierząt” , a w roku 1949 m onografię „M ikroelem enty i m okronaw ozy” , nagrodzoną przez Tow a rzystw o N aukow e W arszaw skie. Now a obszerna m onografia „M ikroele m enty i ich znaczenie w życiu organizm ów ” ukazała się w 1954 roku. Z podręczników ty ch korzystało i korzysta do dziś szerokie grono p ra cow ników nie tylko z dziedziny rolnictw a, lecz także biologii, w e te ry n arii i m edycyny.
Oprócz ty ch prac n a tu ry sy ntetycznej ogłosił A. M aksim ów szereg prac badaw czych o m ikroelem entach z podaniem ich zaw artości w rośli nach i to rfach oraz om ów ieniem ich oddziaływ ania na rozwój roślin
upraw nych. M onografie i prace o m ikroelem entach przynoszą M u św ia tow ą sławę.
W dziedzinie torfoznaw stw a pośw ięcił prof. A. M aksim ów w iele w y siłku i czasu zagadnieniom właściwości fizykochem icznych torfów , szcze gólnie zaś zdolnościom sorpcyjnym m asy torfow ej w zględem jonów mie dzi, m anganu i jonu amonowego. Z tego zakresu opublikow ał szereg o ry ginalnych prac naukow ych.
Badania lab o rato ry jn e i dośw iadczenia polowe nad w artością nawozo w ą m asy torfow ej były prow adzone przez A. M aksim ow a na szeroką skalę. O pracow ania dotyczące ty ch zagadnień, jak zresztą i in n e prace Profesora, św iadczyły o tym , że nie interesow ał się w yłącznie stron ą teo rety czn ą problem u, lecz na podstaw ie i w w y nik u sw ych badań w yciągał w nioski n a tu ry praktycznej. Zagadnienia w ykorzystania to rfu jako n a wozu były tem atem szeregu Jego prac naukow ych. U zyskane w yniki b yły szeroko stosow ane w p rak tyce rolniczej przyczyniając się do pod niesienia plonów w ielu roślin.
Podręczniki dotyczące użytkow ania to rfu : ,,Torf i zastosow anie surow ca torfow ego w ro ln ictw ie” oraz ,,Torf i jego użytkow anie w ro ln ictw ie”, oparte w dużej m ierze na badaniach w łasnych, zajm ują czołowe m iejsce w litera tu rz e polskiej.
N iezw ykły ta le n t organizacyjny A. M aksim owa, niespożyta energia i głęboka w iedza spraw iają, że now a dziedzina nauki, jaką jest torfo - znaw stw o, przechodzi okres w ielkiego rozkw itu w Polsce.
Tw órca i założyciel pierw szej w Polsce K ated ry Torfoznaw stw a, któ rą prow adził z w ielkim nakładem pracy i energii, i m imo przejścia na e m ery tu rę w 1963 r. pozostał opiekunem i ojcem duchow ym K a te d ry do końca życia. Pod Jego k ieru n k iem w ykonano w K atedrze przeszło 100 prac m agisterskich, a w ielu Jego uczniów obroniło prace doktorskie i w y konało rozpraw y h abilitacyjne.
Jego działalność dydaktyczna była bardzo inten sy w n a i polegała nie tylko na prow adzeniu w niezw ykle ciekaw y sposób w ykładów i sem i nariów , które cieszyły się w ielką frekw encją, ale rów nież na bardzo bez pośrednich, osobistych k o ntak tach ze stu d en tam i i asystentam i, przez któ ry ch był niezw ykle łubiany.
Jego zapał do pracy naukow ej, poszukiw ania now ych rozw iązań, w prow adzania coraz to now ych m etod, udzielały się tym w szystkim , któ rzy z nim w spółpracow ali. N iezw ykle bezpośrednia atm osfera, jak a pa now ała w Jego otoczeniu, spraw iała, że w szyscy Jego bliscy i dalsi w spół pracow nicy w idzieli w N im nie tylko nauczyciela, ale także przyjaciela i opiekuna, człowieka, na którego m ogli zawsze liczyć.
Oprócz tw órczej pracy naukow ej prof. A leksander M aksim ów b rał czynny udział w działalności szeregu to w arzy stw naukow ych. Był
człon-458 S. L iw sk i
kiem P rezyd ium K om itetu M elioracji, Ł ąk arstw a i T orfoznaw stw a PAN, K om itetu G leboznaw stw a i Chem ii Rolnej PAN, członkiem założycielem Polskiego Tow arzystw a Gleboznawczego, członkiem T ow arzystw a B ota nicznego, członkiem M iędzynarodow ego Stow arzyszenia Torfowego, człon kiem R ady N aukow o-Technicznej przy M inistrze Rolnictw a, członkiem R ady N aukow ej IMUZ.
Za osiągnięcia w dziedzinie badań i organizacji nauczania P rofesor A. M aksim ów był odznaczony M edalem Dziesięciolecia, Złotym M eda lem T ow arzystw a Naukow ego W arszawskiego, Złotą O dznaką H onorow ą Zasłużonego dla SGGW, K rzyżem K aw alerskim i K om andorskim O rde ru O drodzenia Polski.
Odszedł od nas człowiek o niezw ykle gorącym sercu, p ro sty i kole żeński w obejściu, zawsze uczynny i pogodny, pełen dobrej woli i za raźliw ego entuzjazm u, jak i sam zachow ał do końca swego życia. Posia dał w iele u ro k u osobistego, pogodę ducha i niezw ykły dowcip. N a Jego te m a t już za życia krążyły legendy. Posiadał niezw ykły d ar w ielkiego gaw ędziarza, a opow iadań Jego słuchało się z zap arty m tchem .
Prof. A. M aksim ów był człowiekiem , którego wTszyscy poważali, ce nili i kochali. Odznaczał się niezw ykłą bezpośredniością i u jm u jący m sposobem bycia, co zjednyw ało M u licznych przyjaciół. Człowiek o nie zw ykle czułym sercu służył rad ą i pom ocą w szystkim , k tó rzy tej pom ocy potrzebow ali. Nie znał uczucia zazdrości, cieszył się cudzym i sukcesam i, ta k jak b y to były Jego w łasne. Sylw etka P rofeso ra zostanie zachow ana w pam ięci i sercach Jego uczniów i w spółpracow ników na zawsze.
W spom inając niezw ykle szlachetną postać Prof. A. M aksim owa i Jego osiągnięcia naukow e, żegnam y Go z uczuciem głębokiego żalu, żegnam y człow ieka nierozerw alnie związanego z rozw ojem chem ii rolnej i to rfo znaw stw a, w ybitnego rep re z en ta n ta nau ki polskiej.
Dzieło Tw oje Profesorze nie um arło, lecz jest żywe i kontynuow ane przez Tw oich uczniów i w spółpracow ników , a pam ięć o Tobie będzie zawsze żyła w naszych sercach i um ysłach.
W YK A Z W A ŻN IEJSZYC H PU B L IK A C JI PRACE NAUKOWE
1. Studia nad fizjologiczn ą reakcją soli am on ow ych i azotanów . Rocz. N au k rol. i leś., t. 22, 1929, s. 56.
2. M etoda m ech an iczn ej an alizy gleb y B ouyoucosa w zastosow an iu do celó w m e lio racyjn ych (z W. T rzcińskim ). In żyn ieria R olna, nr 10, 1930, s. 10.
3. T orfow isko Stacji D ośw iad czaln ej T op ola-B łon ie. In żyn ieria R olna, nr 6, 1931, s. 1 0.
4. B ad an ia r o ln iczo -g leb o w e p ow iatu sk iern iew ick ieg o (z M. G órskim i J. G rzy m ałą). Rocz. N au k rol. i leś., t. 25, 1931, s. 56.
5. W yn ik i badań próbek torfu z p oszczególn ych w o jew ó d ztw . In żyn ieria R olna, nr 2/3, 1932, s. 19.
6. N a w o żen ie jęczm ien ia ze szczególn ym u w zg lęd n ien iem w p ły w u n a w o zó w azo to w y ch na zaw artość białka. N aw ozy Sztuczne, nr 3, 1932, s. 32.
7. N o w a m etoda badań gleb o w y ch dla celó w m elioracyjn ych . In żyn ieria R olna, nr 4, 1934, s. 16.
8. E lek trofiltracja gleb. Rocz. N au k rol. i leś., t. 34, 1935, s. 6 8.
9. K om p lek s sorpcyjny gleb i n a w o żen ie m ineralne. U p raw a R oślin i N aw oź., z. 1, nr 3, 1935, s. 17.
10. U ber E lek trod ialyse von P flan zen . A cta Soc. Bot., t. 13, 1936, s. 19.
11. Sorpcją su p erfosfatu w różnych w aru n k ach gleb ow ych (z I. O zim ow ską). Rocz. N au k rol. i leś., t. 44, 1938, z. 2/3, s. 28.
12. O sorpcji k w a su fosforow ego w glebach. P oznań 1938, s. 16.
13. Torf i jego w artość naw ozow a. Przegl. D ośw . rol., t. 1, z. 2, 1938, s. 15. 14. U ży tk o w a n ie roślin w od n ych w roln ictw ie. Przegl. D ośw . rol., 2, 1938, s. 15. 15. Sorpcją am on iak u gazow ego i jonu am on ow ego przez torfy (z Z. G rudzińskim ).
Rocz. glebozn., t. 1, 1950, s. 18.
16. Sorpcją i elek trod ializa m iedzi w torfach (z H. O kruszko). Rocz. glebozn., t. 1, 1950, s. 18.
17. W artość n aw ozow a odpadów p rzem ysłu borow ego. Rocz. N au k rol., t. 59, s. 25. 18. Sorpcją m anganu w torfach (z T. P a w la k iem ). Rocz. N au k rol., t. 59, s. 17. 19. T orfow isk o w y so k ie R ucianka i B iedkow o. PWT, P race GIT, t. 2, W arszaw a
1951, s. 20.
20. T orfow isk o D (z D erlu k iew iczem ). PW T, P race IT, W arszaw a 1952, z. 1, s. 11. 21. W artość n a w o zo w a torfów am on iak ow an ych (z Z. G rudzińskim ). Rocz. N au k rol.,
A -l-1 2 .
22. M ikronaw ozy na gleb ach torfow ych (z S. L iw sk im ). Rocz. glebozn., t. 2, 1953, s. 18.
23. W p ływ torfów am on iak ow an ych na plon kapusty (z F. M ajew sk im i B. Szm id - tów ną). Rocz. N auk rol., 6 6- A -l, s. 14.
24. N itry fik a cja azotu torfów am on iak ow an ych (z Z. D łubakow skim ). Rocz. N auk rol., 6 6- A - l, s. 18.
25. T orfow isk o P arciak i (z H. O kruszko). Rocz. glebozn., t. 2, 1953, s. 11.
26. T orfow isk o K u w asy (z H. Okruszko i S. L iw sk im ). Rocz. N au k rol., 6 8-A - l, s. 32. 27. T orfow isk o Z (z S. L iw sk im i F. A dam skim ). Rocz. glebozn., t. 3, 1954, s. 16. 28. Z n aczenie m ik ro elem en tó w przy u p raw ie w a rzy w na torfach (z E. C hrobocz-
kiem ). Rocz. N auk rol., 68-A -3, s. 47.
29. T orfow isk o b ieb rzań sk ie K u w asy, M odzelów ka, Jegrznia (z H. O kruszko i S. L iw sk im ). Rocz. N auk rol., 71-A -3, s. 56.
30. W artość n aw o zo w a torfów am on iak ow an ych w w ysok iej i n iskiej tem peraturze (z S. L iw skim ). Rocz. glebozn., 5, 1956, s. 27.
31. T orfow isk o B rzeziny C iszew sk ie (z H. Okruszko i S. L iw sk im ). Rocz. N auk rol., 71-A -4, s. 39.
32. W artość n aw ozow a n ie kom p ostow an ych m ieszan ek i k om p ostów torfow ych (z F. M aciakiem ). Rocz. N auk rol., 7 3 -A -l, s. 20.
33. K om u n ik at z zakresu badań nad żyzn ością torfów zdegradow anych z T o p o li-B ło - nie. Zesz. probl. Post. N au k rol., t. 10, 1958.
34. O becny stan i p rojek tow an ie k ierunku badań w d zied zin ie m ik roelem en tów w P olsce. Rocz. glebozn., t. 9, 1960, z. 2, s. 27.
4 6 0 S. L iw sk i
35. W artość n a w o zo w a torfu surow ego i a k tyw izow an ego. Zesz. probl. Post. N auk rol., t. 25, 1960.
36. C hem iczne w ła sn o ści torfu na p od staw ie badań torfow isk a B agno P u lw y (z S. L iw sk im i A. K ozak iew iczem ). Rocz. N auk rol., 7 4 -F -l, s. 20.
37. B ad an ia nad w yk o rzy sta n iem torfu w produkcji roślinnej (z E. C hroboczkiem ). Rocz. N auk rol., 85-A -3, s. 38.
38. P ob ieran ie i w p ły w m olib d en u na w zrost n iek tórych roślin (z S. L iw sk im i E. B iernacką). Rocz. N au k rol., 75-A -2, s. 14.
39. Z aw artość m agnezu ogółem w torfach niskich. Rocz. glebozn., 12, 1962, s. 183-193. 40. W artość produkcyjna torfów am on iak ow an ych w porów n an iu z in n ym i n a w o za
m i organicznym i. Post. N au k rol., 4, 1963.
41. W pływ tem peratur na p rzem ian y azotow e w złożu torfu n iskiego. Rocz. glebozn., 1, 1962.
42. Z agad n ien ie m ik roelem en tów . A k tu a ln e zagad n ien ia n aw ożen ia m in eraln ego (z Z. Tuchołką). NOT, W arszaw a, 1962, s. 42-61.
43. W artość produkcyjna torfów am on iak ow an ych w p orów n an iu z in n ym i n a w o za m i organicznym i. Post. N auk rol., 10, 4, s. 21-29.
44. In flu en ce of tem perature upon the ch an ges in nitrogen of lo w peat (z F. M a- ciakiem ). In tern ation al P eat C ongress, L eningrad 1963, s. 10-11.
45. D irections of ch em ical in v e stig a tio n s of peat soils in P oland (z S. L iw sk im i F. M aciakiem ). In tern ation al P eat C ongress, L eningrad 1963, s. 1-7.
PODRĘCZNIKI
1. M etody badań żyzności gleb. S ekcja W yd. K oła Rol. SGGW , W arszaw a 1937, s. 1 1 1.
2. Sorpcja i k w asow ość gleb. D ruk Społecz., W arszaw a 1937, s. 149.
3. M ik roelem en ty i ich zn aczen ie w życiu roślin i zw ierząt. Inst. N auki O św. Rol. przy ZSCh, W arszaw a 1947, s. 175.
4. M ik roelem en ty i m ikronaw ozy. PIW R, W arszaw a 1949, s. 286. 5. Z astosow an ie torfu w roln ictw ie. PIW R, W arszaw a, 1951, s. 148.
6. M ik roelem en ty i ich zn aczen ie w życiu organizm ów . PIW R, W arszaw a 1954, s. 420.
7. Z dolności sorpcyjne i odczyn gleb (z J. G óralskim ). PIW R, W arszaw a 1959, s. 287.
8. Torf i zastosow an ie surow ca to rfow ego w roln ictw ie. PIW R, W arszaw a 1959, s. 350.
9. M ikronaw ozy. PIW R, podręcznik zbiorow y „N aw ozy i n a w o ż e n ie ”, t. 2, W ar szaw a 1966, s. 142.
10. Torf i jego u żytk ow an ie w roln ictw ie. PIW R, W arszaw a 1965, s. 396.
11. N aw ozy torfow e i ich zastosow an ie. „N aw ozy i n a w o żen ie”. N aw ozy organiczne. Cz. III. PIW RiL, W arszaw a 1956, s. 54.
12. N aw ozy organiczne. „N aw ozy i n a w o żen ie”, praca zbiorow a, w yd. 2, PIW RiL, W arszaw a 1967.
PRACE POPULARNONAUKOWE
1. M ik roelem en ty w roln ictw ie. PIW R, W arszaw a 1955, s. 76. 2. K om posty torfow e. N o w e Rol., t. 8, W arszaw a 1956. 3. Torf. N o w e Rol., t. 12, W arszaw a 1960.
4. W ykorzystanie torfu w roln ictw ie. N o w e Rol., nr 16, s. 1-7 i nr 17, s. 25-28. 5. Torf. N ow e Rol., 24, 1961.
