R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X L N R 2 W A R S Z A W A 1989 S. 201—211
ELŻBIETA A N D R U SZC Z A K , B O G U SŁAW H U C ZY Ń SK I
PRÓBA ROLNICZEGO ZAGOSPODAROW ANIA
GLEB ZDEGRADOW ANYCH PR ZEZ PRZEM YSŁ M IEDZIOW Y *
In sty tu t U p raw y, N aw ożen ia i G leb ozn aw stw a, O ddział Ś lą sk i w e W rocław iu O kręgow y O środek R zeczozn aw stw a i D oradztw a R oln iczego SIT R w e W rocław iu
W ST ĘP
H u ty m iedzi podczas procesu technologicznego e m itu ją do atm osfery: d w u tlen ek siarki, p a ry kw asu siarkow ego, w ęglow odory, dw usiarczek węgla, siarkow odór i tlen k i azotu. P onadto w w y d alanych pyłach zaw arte są: arsen, miedź, ołów, nikiel, kadm , cynk, rtęć, flu o r i siarka. W ielo letn ie oddziaływ anie H u ty M iedzi ,,Legnica” na te re n y rolnicze położone w najbliższym jej sąsiedztw ie doprow adziło do ich degradacji. Szczegól nie zw iązki siarki spow odow ały silne zakw aszenie gleb (pHKCi około 4,3), co było p rzyczyną zaniku w szelkiej roślinności. N astąpiło n a d m iern e n a grom adzenie w w arstw ie w ierzchniej gleby (0 - 40 cm) m iedzi i ołowiu, co rów nież zakłócało przebieg w egetacji roślin.
W ym ienione czynniki doprow adziły do po w stania około 300 ha odło gów n a tere n ie użytków rolnych; było to przyczyną w y stąp ien ia silnej erozji pow ietrznej i w odnej. Na pow ierzchni pól pow stała sieć w yżłobio n y ch przez w odę i w ia tr rozpadlin o różnej głębokości. S ystem y ko rze niow e dziko i rzadko rosnących roślin, szczególnie śm iałka darniow ego, sk rzypu polnego i podbiału b y ły bardzo zniekształcone, tw orząc najczęś ciej w iązki k ró tk ich korzeni, płożących się tuż pod pow ierzchnią gleby
n a głębokości do około 8 cm. Na liściach ty ch roślin w ystępow ała rów nież
chloroza.
Celem k ilk u letn ich prac (1983 - 1987) polow ych było zaham ow anie erozji gleb i przyw rócenie im w łaściw ości p ro d uk cyjnych. Rów nocześnie pracow ano n ad doborem g atu n k ó w roślin, k tó re w ty ch w a ru n k a ch będą plonow ać na poziom ie p rzy n ajm n iej śred n im z m ożliw ością jakiegoś zu ży tkow ania ich plonów.
* P raca została w y k o n a n a na zlecen ie O k ręgow ego O środka R zeczozn aw stw a i D oradztw a R olniczego SITR w e W rocław iu.
2 0 2 E. Andruszczak, В. Huczyński
C H A R A K T E R Y STY K A O BIEK TU I M ETO DYKA
W spom niany te re n (około 300 ha) był silnie zdegradow any przez za kw aszenie, n a d m ie rn ą aku m ulację m iedzi i ołowiu oraz poprzez erozję w odną i w ietrzn ą. Z n ajd u je się on w obrębie g ru n tó w wsi B iałka i P aw ło wice Małe, położony jest na północ i północny zachód od H uty, w od ległości około 800 m. Rzeźba te re n u jest falista, co sp rzy jało erozji. P od w zględem sk ładu gran ulo m etry czneg o są to u tw o ry lessow ate, pod k tó ry m i n a różnych głębokościach zalega piasek lub żw ir [4]. Na niew ielkich jed n ak pow ierzchniach w y stę p u ją glin y lekkie p y laste p łytkie na żwirze. Na u tw o rach ty ch w yk ształciły się gleby b ru n a tn e lub płow e o składzie gran u lo m etry czn y m pyłów ilastych, rzadziej zw ykłych całkow itych i śred nio głębokich. Na niew ielkich obszarach z n a jd u ją się rów nież gleby 0 składzie m echanicznym glin lekkich pylastych, pły tk ich na żwirze. Pod w zględem w artości bonitacy jnej w obiektach tych p rzew ażają gleby klas Ilia , I llb i IVa.
O biektem naszych dośw iadczeń je st 10 ha g ru n tó w ornych w e wsi Białka, k tóre sk ładają się z pięciu pól *.
W glebach obiektu określono odczyn, skład g ran u lo m etry czn y i za w arto ść: próchnicy, przy sw ajaln y ch form fosforu, potasu, m agnezu oraz boru, m olibdenu, m agnezu, m iedzi i cy nku oraz całkow itą zaw artość arsenu, fluoru, kadm u, miedzi, m anganu, niklu, ołowiu, cynku, rtęci 1 siarki. O kreślono też zaw artość tych sam ych pierw iastków w plonach roślin.
O znaczenia w ykonano: pH w IM KC1 m etodą potencjom etryczną, skład g ran u lo m etry c z n y areom etrycznie, zaw artość próchnicy w edług T iurina, zaw artość w glebach p rzy sw ajaln ego fosforu i potasu m etodą E g nera-R iehm a a m agnezu w edług S chachtschabela, zaw artość p rzy sw a jaln y ch fo rm m etodam i: boru — d w u antry m idow ą, m olibdenu — ro- dankow ą, m anganu — nadsiarczanow ą, cynku — ditizonow ą, m iedzi — sp ek trofo tom etryczn ą.
C ałkow itą zaw artość w glebie pierw iastk ó w określono [10]: arsen u — m eto d ą spektrofotom etryczno-m olibdenow ą, przeprow adzenie arsen u z gle
by do ro ztw o ru poprzez sta p ia n ie gleby z w odorotlenkiem sodowym,
flu o ru — form ę rozpuszczalną w 0,01 M CaCl2, potencjom etrycznie z za
stosow aniem elek tro d y jonoselektyw nej, m iedzi, cynku, m anganu, niklu, ołowiu, kad m u — m etodą atom ow ej sp ek tro fo to m etrii absorpcy jnej. Roz tw a rz a n ia gleby dokonano kw asam i fluorow odorow ym i i nadchlorow ym , siarkę oznaczono m etodą nefelo m etry czną (B ardsleya-L ancastera).
W próbkach m a te ria łu roślinnego z pól dośw iadczalnych i częściowo z pól sąsiadujących rolników oznaczono całkow itą zaw artość [9]: arse n u —
* K on su ltan tam i przep row ad zon ych prac b y li prof, dr hab. R om an Czuba <IUNG O ddział Ś lą sk i w e W rocław iu) i prof, dr hab. Z ygm u n t H ryn cew icz (A ka d em ia R olnicza w e W rocław iu).
Z agospodarow anie gleb w o k ó ł k op aln i m ied zi 2 0 3
m etodą spektrofotom etryczno-m olibdenow ą, flu o ru — po tencjom etrycznie z zastosow aniem elek trod y jonoselektyw nej, miedzi, cynku, m anganu, niklu, ołow iu i kadm u — m etodą atom ow ej sp ek tro fo to m etrii abso rpcyj nej. M ineralizację m a te ria łu roślinnego przeprow adzono na sucho z d o datk ow y m utlen ianiem .
Z aw artość rtęci zarów no w glebie, jak i w m ateriale roślinnym ozna
czono tech n ik ą atom ow ej sp ektrofo to m etrii absorpcyjnej [10].
PRACE TERENOWE
Z degradow ane gleby w y k azyw ały odczyn bardzo k w aśny (pHKci 4,5). W celu ich odkw aszenia w iosną 1984 r. przeprow adzono w apnow anie
w ap n em tlenkow ym 80% w daw ce 6,2 t CaO n a ha, a jesienią w ap n em
defek cy jn y m około 10 t CaO na ha. W n a stę p n y m roku zastosow ano w apno tlenkow e w daw ce 2,4 t CaO na ha. W apnow anie m iało n a celu nie ty lko popraw ę odczynu gleby, ale rów nież zw iązanie nad m iern ej za w arto ści m iedzi i ołowiu. W 1987 r. gleby w ykazały odczyn lekko kw aśny, a n a w e t obojętny.
W latach 1984 - 1987, pierw szą rośliną, jak a została w y sian a n a w a pnow ane pola, był n o strzyk biały. W zrost i rozw ój n o strzy k u był słaby, n ie rozw inęły się n a korzeniach brodaw ki R hizobium . Rośliny w fazie k w itn ien ia osiągnęły wysokość około 70 cm, po czym cała p la n ta c ja zo stała zaorana, aby związać m iedź i ołów za w a rte w glebie przez m aterię o rganiczną [2]. Z aory w ana rów nież była słom a zbóż po u p rzednim roz drobnieniu. W n a stęp n ej kolejności n a polach dośw iadczalnych u p ra w ia no żyto ozime, pszenicę ozimą, jęczm ień ja ry z w siew ką koniczyny i bo bik. U zyskano z 1 ha: 1,50 t ziarn a żyta, 1,90 t ziarn a pszenicy ozim ej oraz 1,83 t ziarn a jęczm ienia jarego. B ardzo słaby był rozw ój bobiku. W fazie k w itn ien ia rośliny m iały około 25 cm wysokości, p lan ta cja była rzadka, korzenie nie m iały brodaw ek, w zw iązku z czym cierp iały na niedobór azotu. W fazie zaw iązyw ania strąk ów rośliny zaorano.
W dalszych latach pola obsiano rzepakiem , jęczm ieniem ozim ym , ko nopiam i (odm. Białobrzeskie), pszenżytem (odm. Grado), pszenicą ozim ą (odm. G rana), p erk iem *, gorczycą i bobikiem . Dobrze ro zw ijały się psze nica ozim a i pszenżyto, uzyskano 2,64 t ziarn a pszenicy ozimej i 3,95 t z iarna pszenżyta z ha. N atom iast w zrost rzadko rosnącego rzep ak u b y ł słaby. W iosną rośliny cierpiały n a chlorozę, k tó rej przyczyną były n ie w ątp liw ie em isje przem ysłow e. Z ebrano zaledw ie 0,7 t nasion rzep ak u z ha. P la n ta c ja jęczm ienia ozimego była mocno zachw aszczona, szczegól nie rum ianem , poniew aż nie działał stosow any herbicy d C hw astox D.
* Perko jest krzyżów k ą k ap u sty p ek iń sk iej (B rassica ch in en sis, syn. B. peki'- nensis) z rzep ik iem ozim ym (B rassica rapa var. oleifera, f. biennis).
2 0 4 E. Andruszczak, В. Huczyński
U zyskano tylko 1,13 t ziarna z ha. P la n ta c je bobiku, gorczycy i p e rk a b y ły bardzo słabe, rośliny cierp iały na chlorozę żelazow ą i k ied y osiąg n ę ły wysokość około 30 cm zostały zaorane n a naw óz zielony. Na uw agę zasługuje bardzo dobry rozw ój i w zrost konopi, przez cały okres w ege tacji n ie zauw ażono oznak chlorozy. W fazie dojrzałości przem ysłow ej ro śliny m iały od 2,5 do 3,0 m wysokości. Z ebrano 3,04 t zielonej m asy z ha, k tó rą skierow ano do roszarni.
Pod w szystkie u p raw ia n e ro ślin y stosow ano naw ozy N P K w daw kach
w iększych o około 20% od zalecanych dla ty ch roślin u p raw ian y ch w w a
ru n k ac h nie narażony ch n a działalność em isji przem ysłow ych.
Rolnicy in d y w id u aln i z B iałki oprócz zbóż n a swoich polach u p ra w iali b u rak i cukrow e i ziem niaki. U zyskiw any przez nich plon bu rak ó w w ah ał się od 0 do 10,0 t korzeni z ha. P rzy czy n ą tak niskiego plonu była chloroza żelazowa, n a k tó rą cierpiały te ro ślin y (żółknięcie i niedorozw ój liści n a sk u tek blokady żelaza przez n a d m ie rn ą zaw artość miedzi). U zy
sk iw any plon ziem niaków w ynosił około 10,0 t bulw z ha.
N IEKTÓRE W ŁAŚCIW O ŚCI GLEB
Pod w zględem składu gran ulom etryczn eg o gleby z badanego te re n u zaliczono do glin średn ich p y lasty ch i pyłów ilastych.
Z aw artość próchnicy w tych glebach w ynosiła około 1%, po cztero
letn im u ży tko w an iu w zrosła do l ,6°/o. Po czterech latach gleby w yk azały
T a b e la 1 Zawartość w glebach pól doświadczalnych makro- i mikroelementów. Wartości skrajne. Próbki
pobrano w marcu 1983
Content o f macro- and microelements in soil o f experimental fields. Extreme values. Sampling performed in March 1983 Pierwiastek Element Zawartości przyswajalne Available forms Pierwiastek Element Zawartości całkowite Total forms mg/k g i P ! m g/100 g gleby — m g/100 g o f soil 1,9-2,6 As 12,4-15,0 к 1 8,3-22,8 F 1,6-33,3 Mg 3,0-8,2 Cd 0,40-0,65 mg/kg Cu 249-475 в 0,32-0,76 Mn 290-540 Cu 220-390 Ni 2,9-7,1 Mo 0,43-0,72 Pb 173-235 Mn 83-169 Zn 60-85 Zn 1 21-36 S°o 0,016-0,035
T a b e la 2 Zawartość badanych pierwiastków w roślinach uprawianych na polach doświadczalnych i rolników w Białce
Content of elements under study in plants cultivated on experimental and farmers* fields at Biała village
Roślina Crop
Badana część Plant part
Zawartość mg/kg s.m. — Content in mg/kg of d.m. D ala pobrania próbek Date of sampling
Cu Pb As Ni Zn F Cd
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Jęczmień ozimy ziarno — grain 9,0 1,56 0,24 0,12 29,5 6,6 0,04 VIII 1985
Winter barley słoma — straw 16,0 0,98 1,16 0,16 19,7 10,2 0,07
Jęczmień jary ziarno — grain 7,0 1,5 n.o. 0,20 29,5 n.o. 0,03 VIII 1987
Spring barley słoma — straw 13,5 4,1 n.o. 0,32 20,0 n.o. 0,04
Pszenica ozima ziarno — grain 11,6 1,0 n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. VIII 1986
Winter wheat słoma — straw 118,0 15,2 n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
Pszenica ozima ziarno — grain 7,5 0,66 0,24 0,35 47,2 6,6 0,13 VIII 1985
Winter wheat słoma — straw 18,0 3,20 1,16 0,22 36,0 7,6 0,27
Żyto ozime Winter rye kłoszenie ear formation 29,0 5,7 0,40 0,72 25,0 4,83 0,04 V 1985 ziarno — grain słoma — straw 7,0 24,0 0,7 3,6 0,02 0,54 0,48 0,37 60,0 64,0 1,53 3,66 0,07 0,12 VIII 1985
Pszenżyto ziarno — grain 9,0 0,58 ślad 0,33 61,5 7,9 0,08 VIII 1986
Triticale słoma — straw 20,0 4,0 0,72 0,38 56,5 6,9 0,19
Pszenżyto ziarno — grain 11,5 1,7 n.o. 0,25 61,0 n.o. 0,14 VIII 1987
Triticale słoma — straw 25,5 9,5 n.o. 0,43 25,5 n.o. 0,23
Żyto — Rye nadziemna część rośliny kłoszenie tops at ear formation
20,0 4,6 n.o. 0,79 33,0 n.o. 0,08 VI 1987
Rzepak — nasiona — seeds 7,5 0,68 0,16 1,10 50,0 8,10 0,04 VI 1986
J 2 ! 3 4 5
Bobik nadziemna 52,0 13,20 i , i 6
Field bean część, zawiązy wanie strąków tops at pod seting
j
Koniczyna 1-szy pokos 26,5 7,12 1,44
czerwona 1st cut Red clover 2-gi pokos
2nd cut
57,3 19,0 n.o.
Lucerna 1-szy pokos 24,3 4,30 n.o.
Alfalfa 1st cut
Wyka ozima kwitnienie, 72,5 i 30,5 n.o.
Winter vetch nadziemna część tops at
flowering j
Nostrzyk biały kwitnienie, 70,6 8,8 n.o.
White melilot nadziemna część tops at
flowering
Perko nadziemna część 57,0 2,90 0,80
Fodder cabbage tops
Konopie nadziemna część 43,5 6,04 0,88
Hemp tops
Ziemniaki łęty — tops 310,0 48,0 1,94
Potatoes bulwy potatoes 14,0 1 1,5 i 1 ! n.o. Burak pastewny liście — leaves 118,0 i 20,7’ 1,24 Fodder beets korzenie
roots 19,0 2,1 0,72
n o .о . — nie o zn aczono — n ot determ ined
cd. tabeli 2 Continued
6 I 7 I 8 I 9 I 10
1,40 66,5 46,90 0,07 VII 1985
1,34 54,0 57,70 0,10 VI 1985
n.o. n.o. n.o. n.o. VIII 1985
n.o. n.o. n.o. n.o. VII 1987
2,65 122,5 n.o. 0,12
1 VI 1987
n.o. n.o. n.o. n.o. VI 1984
0,30 28,7 26,4 0,13 VI 1986 0,63 28,2 62,5 0,09 X 1086 0,11 43,0 18,81 0,24 X 1983 0,59 30,0 1,76 0,01 0,50 30,0 16,65 0,21 X 1983 1,58 49,0 2,80 0,18
Z agosp od arow an ie gleb w o k ó ł kopalni m ied zi 2 0 7
odczyn lekko kw aśny, a n a w e t obojętny, pH KCi w ahało się od 6,2 do 6,8.
Z aw artość p rzysw ajalnego fosforu w ah ała się od 1,9 do 2,6 mg/100 g
gleby, potasu 8,3 - 22,8, a m agnezu 3,0 - 8,2 mg/100 g gleby (tab. 1). Oce
n iając te w artości w edług skali trzystopniow ej, gleby te w y k azały n isk ą i śred n ią zaw artość fosforu i m agnezu, a p otasu niską, średnią i w ysoką. W yceniając w edług tej sam ej skali zaw artość p rzy sw ajaln y ch fo rm m i k roelem entów (bor, m olibden, m angan i cynk), należy stw ierdzić, że była ona w ysoka. Na uw agę zasługuje zaw artość p rzy sw ajaln ej m iedzi, k tó ra była trzy d ziesto k ro tn ie w yższa od norm aln ie spotykanej zaw artości
(tab. 1).
C ałkow ita zaw artość w glebach arsenu, fluoru, kadm u, m anganu, niklu, cynku, rtęci i siarki była zbliżona do zaw artości tych składników
w glebach nie narażo nych n a działalność em isji przem ysłow ych [5, 8](.
Na podkreślenie zasługuje całkow ita zaw artość m iedzi i ołowiu. M iedzi jest dw udziestokrotnie, a ołowiu k ilk ak ro tn ie więcej od zaw artości n o r
m alnie sp o tyk any ch [6].
W tab eli 2 przedstaw iono skład chem iczny plonów roślin u p raw ian y ch na polach dośw iadczalnych i n iek tó ry ch z pól rolników w Białce z lat 1983 - 1987. P lon y roślin analizow ano w fazie pełnej dojrzałości.
W YNIKI B A D A Ń
Zastosow ane w apnow anie gleb daw kam i w ap n a w yższym i od n o rm a l nie stosow anych oraz w prow adzenie m ate rii organicznej w postaci zielo nego naw ozu i słom y przyw róciło zdegradow anym glebom w łaściw ości produk cy jn e. W okresie czterech lat (1984- 1987) odczyn gleb z bardzo kw aśnego zm ienił się na lekko kw aśny. Poprzez u trzy m y w an ie gleby przez w apnow anie w odczynie obojętnym m ożna przez kilka lat nie do puścić do toksycznego działania m iedzi i ołowiu n a rośliny. D rugim czyn nikiem w iążącym m etale ciężkie w glebie jest m ate ria organiczna. W przeprow adzonych dośw iadczeniach pięciopolow ych w Białce, z trzech pól w ciągu roku u p raw ia n e rośliny b yły zaoryw ane n a zielony nawóz, zaoryw ano rów nież poplony. J a k w y nik a z dośw iadczeń innych autorów [2, 5], odkw aszanie gleby oraz dodatek do niej to rfu zm niejsza w yraźn ie w glebie ilość rozpuszczalnej m iedzi, ro ślin y w tych w a ru n k a ch znacznie m niej p o b rały tego składnika.
Oprócz w p ły w u em isji przem ysłow ych n a glebę brano pod uw agę ich w pływ n a w zrost i rozwój roślin oraz n a jakość plonu, a zwłaszcza na zaw artość w nim m etali ciężkich. N ajw iększe zm iany w roślinach u p r a w iany ch w Białce w y stą p iły w zaw artości m iedzi i ołowiu.
W ziarn ie zbóż i rzepak u z tere n ó w nie o bjęty ch em isją, zaw artość m iedzi w ynosi około 4 mg Cu na kg s.m. [4J, nato m iast tu ta j stw ierdzono
208 E. Andruszczak, В. Huczyński
2 - 3-krotnie w ięcej tego p ierw ia stk a (7,0 - 11,6 mg Cu na kg). Słom a zbóż i rzep ak u z teren ó w nie skażonych zaw ierała około 3,0 mg Cu na kg [3], n ato m iast w słomie z Białki stw ierdzono zaw artość m iedzi około czterdzie stokrotn ie wyższą. W edług danych z lite ra tu ry n a ogół zaw artość m ie
dzi w roślinach z teren ó w nie narażo ny ch n a przem ysł w ynosi do 20 m g
Cu n a kg s.m. [5, 7]. W tych granicach m ieści się zaw artość m iedzi w ko rzeniach b u rak a cukrow ego (19,9 m g/kg) oraz w kłębach ziem niaka
(2,1 mg/kg). N atom iast zaw artość m iedzi w częściach zielonych bobiku,
koniczyny czerw onej, lucerny, w yki ozimej, perka, n o strzy k u i w liściach b u ra k a cukrow ego jest k ilk a k ro tn ie w yższa od tej w artości. W zw iązku z tym , te części roślin nie mogą być przeznaczane na paszę.
W zaw artości ołowiu w roślinach z Białki zm iany w po rów naniu z te ren em nie skażonym były znacznie m niejsze. J a k w ykazały nasze b ad a
nia i inne [1], n ajw iększe ilości tego m etalu nag rom ad zają się w nadziem
ny ch częściach w eg etaty w n ych , a n ajm n iejsze w organach spichrzo w y ch — ziarno, bulw y ziem niaka, korzenie b u rak a cukrow ego. J a k po daje lite ra tu ra [7], n o rm aln a zaw artość tego m etalu w roślinie w ynosi do 5 mg Pb n a kg s.m. Znalezione najw yższe sk ra jn e zaw artości ołowiu w ziarn ie zbóż i rzepaku, bulw ach ziem niaka i korzeniach b u rak a cukro w ego m ieściły się w tej norm ie, n ato m iast słom a zbóż, nadziem ne części bobiku, roślin m otylkow ych, perka, liście buraków , łęty ziem niaków przekraczały tę w artość i nie p ow inny być przeznaczane na skarm ianie.
Stw ierdzone w roślinach z B iałki zaw artości arsenu, n ik lu i k adm u nie odbiegają od zaw artości pow szechnie spotykanych, a zaw artość cynku
je s t o 1,5 raza w yższa od spoty k anej zaw artości tego składnika [6, 7].
W edług danych z lite ra tu ry , dopuszczalna zaw artość flu o ru w rośli
nach w ynosi 30 m g/kg [8]. W tej norm ie m ieszczą się b adane przez nas
rośliny, z w y ją tk ie m bobiku i koniczyny czerw onej, któ re w y k azu ją od pow iednie 46,9 i 57,7 m g F na kg s.m.
P rzeprow adzone przez nas dośw iadczenia w ykazują, że gleby zdegra dow ane przez przem ysł m iedziow y m ogą uzyskać sw oją produkcyjność w ciągu kilku lat poprzez stosow aną w łaściw ą agrolechnikę. O rganizacja produkcji roślinnej pow inna być prow adzona przez u p raw ę kilku g a tu n ków roślin n ajlep iej znoszących specyficzne w arunki. Do takich roślin m ożna zaliczyć: żyto, pszenicę, jęczm ień, pszenżyto, konopie, ja k rów nież tra w y n a n asiona u p raw ian e przez rolnikófw w Białce. R ośliny te w yd ały plony n a średn im poziomie. Spośród roślin u p raw ian y ch przez nas, a w rażliw ych na em isje z H u ty b yły rzepak, bobik, koniczyna czer wona, lucerna, gorczyca i perko. Ze w zględu na n a d m ie rn ą zaw artość m iedzi i ołowiu w plonach roślin, u zy sk an y m ate ria ł ro ślinny nie może trafić do łańcucha żywieniow ego, a w y k o rzy stan y w in ien być na cele przem ysłow e.
Z agosp od arow an ie gleb w o k ó ł k op aln i m ied zi 2 0 9
W N IO SK I
1. Z degradow ane gleby przez przem ysł m iedziow y w ykazyw ały od czyn bardzo kw aśny, n a d m ie rn ą zaw artość m iedzi i ołowiu oraz n isk ą zaw artość próchnicy. C zynniki te były przy czyną zaniku w szelkiej roś linności na ty ch terenach.
2. W apnow anie gleb w raz z w prow adzeniem m aterii organicznej w postaci zielonych naw ozów i słom y stw orzyło w a ru n k i dla plonow ania niek tó ry ch g atu nk ów roślin.
3. Roślinam i p lonującym i n a śred nim poziom ie b yły: pszenica ozima, jęczm ień ozim y i jary , pszenżyto, żyto, żyto n a zielonkę, w y k a ozima jak o w siew ka i konopie. Do roślin w rażliw ych n a em isje H u ty należą: rzepak, perko, gorczyca, lucerna, koniczyna czerw ona.
4. Z eb ran e p lony roślin w ykazały n ad m ie rn ą zaw artość m iedzi i oło wiu, szczególnie bogate w te m etale b y ły nadziem ne części roślin, to jest słom a i liście.
5. W ysoka zaw artość w plonach m iedzi i ołowiu k w alifik u je je w y łącznie dla celów przem ysłow ych. Plonów ty ch nie należy przeznaczać do celów spożyw czych i paszow ych.
LIT ER A TU R A
[1] B a l u к A. O d d ziaływ an ie em isji H uty M iedzi G łogów na k u ltu ry rolne. Pr. N auk. Inst. Ochr. Roś. 1985 t 27 z. 2.
[2] B r e j T., F a b i s z e w s k i J. B adania nad za sto so w a n iem torfu w o d k aża niu sied lisk a za w iera ją ceg o m eta le ciężkie. Zesz. N auk. A R w e W rocław iu, R oln ictw o 1981, 38 134.
[3] C z u b a R., A n d r u s z c z a k E. Z aw artość m ik ro elem en tó w w roślin ach u p raw n ych w k rajow ej sie c i g osp od arstw kon troln ych . Zesz. Probl. Post. N au k Roi. 1983, z. 242.
[4] H u c z y ń s k i B. R olnicza przydatność gleb P olsk i. IUNG , P u ła w y 1972. [5] K a b a t a - P e n d i a s A. E ffect of lim e and peat on h e a v y m etal u p ta k e b y
p lan ts from so ils con tam in ated by an em issio n o f a copper sm elter. Rocz. G lebozn. 30, 3.
[6] K a b a t a - P e n d i a s A., P i o t r o w s k a M. Z an ieczyszczen ie gleb i roślin up raw n ych p ierw ia stk a m i ślad ow ym i. CBR, W arszaw a 1984.
[7] K u c h a r s k i R., M a r c h w i ń s k a E. i inni. O cena ob szarów w y k o r z y sty w a n y ch roln iczo w a sp ek cie za n ieczyszczen ia środ ow isk a. In stytu t K szta łto w an ia Ś rod ow isk a, O ddział w K atow icach , W OPR w M ik ołow ie, M ik ołów 1986. [8] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H. Ż yżność g leb y i o d żyw ian ie się roślin. PW N,
W arszaw a 1982.
[9] M etody an alizy ch em iczn ej roślin n ości łą k o w ej, gleb y i w od y. IMUZ, F a len ty 1979.
[10] O znaczanie ogóln ych zaw artości m ak ro- i m ik ro elem en tó w w gleb ach m in e ralnych. IU N G -C O M N , W rocław 1978 (m aszynopis).
2 1 0 E. Andruszczak, В. Huczyński Э. АНДРУЩ АК, Б. ГУЧИНЬСКИ ПОПЫТКА СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОГО ОСВОЕНИЯ ПОЧВ ДЕГРАДИРОВАННЫХ МЕДНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТЬЮ Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезское Отделение во Вроцлаве, Областной центр экспертиз и сельскохозяйственных консультаций во Вроцлаве Р е з ю м е В 1983 — 1987 гг. проводились исследования культурных почв деградированных под влиянием медной промышленности. Эти почвы показывали очень кислую реакцию (pH^ci < 4,5), низкое содержание гумуса и чрезмерное содержание меди и свинца. С целью рекуль* тивации этих почв использовали оксидную известь и дефекационную грязь вносимую в до зах трехкратно высших в сравнении с обычными. Кроме того возделывали растения, часть которых запахивали в качестве зеленого удобрения с целью обогащения почвы органиче ским веществом и связания тяжелых металлов. Реакциа почвы повысилась до легко кислой. Возделывали донник белый, озимую пшеницу, яровой ячмень с подсевом клевера красного, люцерну, конские бобы, тритикале, коноплю, кормовую капусту, горчицу и рапс. В 1986— 1987 гг. были получены следующие урожаи с гектара: зерна тритикале — 3,95 т, зерна озимой пшеницы — 2,54 т, зеленой массы конопли — 3,04 т, зерна ржи 1,50 т и семян рапса — 0,70 т. Слабым ростом характеризовались донник белый, кормовая капуста, горчица, клевер кра сный, конские бобы и люцерна. Установлено чрезмерно высокое содержание меди и свинца в соломе хлебных злаков, надземных частях конских бобов, клевера красного, люцерны, озимой вики, кормовой капусты, конопли, ботве сахарной свеклы и картофеля. Содержание меди и свинца в зерне хлебных злаков, семенах рапса, корнях сахарной свеклы и клубнях картофеля не превышало в 1 кг сухого вещества 20 мг Си и 5 мг Pb, т.е. значений встре чаемых в растениях возделываемых в других районах страны. E. A N D R U S Z C Z A K , В . H U C Z Y N S K I
A TTEM PT OF A G R IC U L TU R A L M A N A G EM EN T OF SO ILS D EG RADED BY THE C O PPER IN D U ST R Y
In stitu te of S oil S cien ce and C u ltiv a tio n of P lan ts, S ile sia n B ranch D iv isio n in W rocław
D istrict E x p ertise and A g ricu ltu ra l A d v iso ry C entre in W rocław
S u m m a r y
A rab le soils degraded under th e copper in d u stry e ffe c t w ere in v estig a ted in 1983 - 1987. T hese soils are ch aracterized by an acid reaction (pHKci 4.5), lo w h u m u s co n ten t and e x c e s s iv e copper and lead content. For recu ltiv a tio n of th ese soils o x id e and d efeca tiv e lim e in th rice higher ra tes than u su a l ones w e r e applied. M oreover plants, a part of w h ich w a s p lou gh ed dow n as g reen fertilizer, w ere c u ltiv a ted to en rich th e soil in organ ic m a tter and to bind h ea v y m eta ls. Thei s o il rea ctio n in creased to slig h tly acid. W hite m elilo t, w in te r w h ea t, spring b arley w ith u n d erso w n red clover, a lfa lfa , field beans, T riticale, hem p, fod d er cabbage, m u stard and rape w ere cu tiv a ted . In 1986 - 1987 the fo llo w in g y ie ld s from h ectare w ere obtained: T riticale grain — 3.95 t, w in ter w h ea t grain — 2.64 t, hem p green m atter — 3.04 t, rye grain — 1.50 t, spring b arley grain — 1.83 t, rap eseed — 0.70 t. B y w ea k er grow th w h ite m elilot, fodder cabbage, m ustard, red clover, field b ean s
Z agosp od arow an ie gleb w o k ó ł k op aln i m ied zi 211
and a lfa lfa w ere ch aracterized. A n e x c e s s iv e copper and lead con ten t in th e cereal straw , ab ovegrou n d parts of field beans, red clover, a lfa lfa , w in te r vetch , fod d er cabbage, hem p, sugar b eet le a v e s and potato h au lm s h as b een found. T h e copper and lead con ten t in cereal grain, rap eseed , sugar b eet roots and p otato tu b ers did n ot e x ceed 20 m g Cu and 5 m g Pb, i.e. the v a lu e s en cou n tered in oth er cou n try regions.
D r E. A n d r u s z c z a k P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1988 r. I n s t y t u t U p r a w y , N a w o ż e n i a i G l e b o z n a w s t w a
O d d z i a ł Ś l ą s k i w e W r o c ł a w i u 50-244 W r o c ł a w , P L . E n g e l s a 5
