DORADZTWO A ZACHOWANIA PRZEDSIBIORCZE
NA OBSZARACH WIEJSKICH
Anna J. Parzonko
Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie. Istnieje wiele czynników sprzyjajcych podejmowaniu dziaa przedsibior-czych na wsi, do których zaliczy mona dziaalno rónych instytucji i organizacji na ob-szarach wiejskich. W artykule przedstawiono dziaalno orodków doradztwa rolniczego, koncentrujc si gównie na jej aspekcie edukacyjno-upowszechnieniowym. Podjto prób odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób funkcjonowanie tych instytucji wpywa na ksztato-wanie si postaw przedsibiorczych wród mieszkaców wsi.
Sowa kluczowe: przedsibiorczo, doradztwo rolnicze, postawy
WSTP
Problematyka przedsibiorczoci poruszana jest w wielu opracowaniach naukowych. Drucker [1992] rozpatruje przedsibiorczo w dwojaki sposób:
po pierwsze – jako sposób dziaania charakteryzujcy si gotowoci do podejmo-wania nowych, niekonwencjonalnych, ryzykownych przedsiwzi i wykazywaniem inicjatywy w poszukiwaniu i rozpoczynaniu ich;
po drugie – jako cech ogóln przedsibiorstwa, wyraajc si w poszukiwaniu i podejmowaniu z wasnej inicjatywy i na wasn odpowiedzialno i wasne ryzyko nowych, niekonwencjonalnych sposobów dziaania w celu osignicia sukcesu. Wedug Sztuckiego [1982], przedsibiorczo mona de niowa jako inicjatyw i pomysowo, dziki którym przedsibiorstwo osiga sukcesy na rynku, wyraajce si zwikszeniem uytecznoci wytwarzanych oraz sprzedawanych wyrobów i usug, efektywnoci zasobów, zysków i zdolnoci kredytowych. Poniewa przedsibiorczo wie si z zachowaniem poszczególnych osób, jak te rm, warto przytoczy de nicj Wiatraka [1995], który de niujc przedsibiorczo podkrela, e jest ona sposobem za-chowania w dziaalnoci gospodarczej, które pobudza t dziaalno i zwykle umoliwia osignicie zwikszonych korzyci materialnych.
–
–
Adres do korespondencji – Corresponding author: Anna J. Parzonko, Szkoa Gówna Gospodar-stwa Wiejskiego, Katedra Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa, ul. Nowoursynow-ska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: anna_parzonko@sggw.pl
Zatem kreatorem przedsibiorczoci jest czowiek – przedsibiorca. Od jego postawy, umiejtnoci i cech osobowych zale moliwoci przedsibiorczego dziaania. Wedug Duckera [1992], prawdziwym przedsibiorc jest ten, kto poszukuje zmiany, reaguje na ni i wykorzystuje j jako okazj do spoecznej lub gospodarczej innowacji. Wedug wspóczesnych de nicji przedsibiorcy szczególn uwag zwraca si na jego osobowo, czyli zespó cech psycho zycznych przejawiajcych si w postpowaniu, sposobie by-cia i usposobieniu. Tylko niewielka cz spoeczestwa ma cechy predysponujce do naturalnych niejako zachowa przedsibiorczych. Dlatego wiele uwagi powica si me-todom oddziaywania na te osoby, które dysponuj potencjaem intelektualnym i rzeczo-wym, aby ksztatowa postawy przedsibiorcze.
Denie do wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich wymaga oddziaywania na ich mieszkaców i ksztatowania postaw przedsibiorczych. Instytucj, która na bie-co rozpoznaje potrzeby zmian i wychodzc naprzeciw tym zmianom udziela wsparcia zarówno merytorycznego, jak i organizacyjnego jest pastwowe doradztwo rolnicze re-alizowane w Polsce przez orodki doradztwa rolniczego. Zadaniem doradztwa rolnicze-go, które w Polsce ma ju ponaddwustuletni tradycj, jest udzielanie wsparcia ludnoci wiejskiej w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodar-stwa domowego, majcego na celu popraw poziomu dochodów rolniczych oraz podno-szenie konkurencyjnoci rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich, a take podnoszenie poziomu kwali kacji zawodowych rolników i innych mieszkaców obszarów wiejskich. Doradztwo rolnicze realizuje swoje dziaania w zakresie wspierania rozwoju przedsibiorczoci wród rolników, penic na-stpujce funkcje [Parzonko 2006]:
doradcz (udzielanie rolnikom i innym mieszkacom wsi pomocy w rozwizywaniu problemów zawodowych, organizacyjnych i spoecznych);
wdroeniowo-upowszechnieniow (wdraanie i upowszechnianie wyników bada, wprowadzanie nowych technologii produkcji w sektorze rolno-spoywczym); informacyjn (zbieranie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o rynkach rolnych, sytuacji w rolnictwie i przetwórstwie rolno-spoywczym i w otoczeniu rol-nictwa przez wydawanie czasopism, biuletynów, broszur, ulotek itp.);
owiatow (pomoc rolnikom i innym mieszkacom obszarów wiejskich w uzupenia-niu kwali kacji zawodowych przez doskonalenie zawodowe w formie kursów, semi-nariów, szkole, wycieczek, pokazów itp.).
Z celu gównego doradztwa – pomocy w rozwizywaniu problemów – wynikaj jego zadania szczegóowe dostosowywane do aktualnych potrzeb ludnoci wiejskiej, które zmieniaj si wraz ze zmianami sytuacji w rolnictwie i jego otoczeniu. Obecnie rolnicy oczekuj gównie informacji rynkowej i ekonomicznej, pomocy w tworzeniu i prowadze-niu rónych rodzajów dziaalnoci gospodarczej, nie tylko o charakterze rolniczym.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wykorzystywanych przez pra-cowników orodków doradztwa rolniczego form i metod pracy doradczej oraz okrelenie ich moliwego wpywu na ksztatowanie postaw przedsibiorczych osób korzystajcych z usug doradczych.
–
–
–
MATERIA I METODA
Materia ródowy wykorzystany w opracowaniu stanowiy informacje uzyskane z Mazowieckiego Orodka Doradztwa Rolniczego w Warszawie na temat realizowanych dziaa doradczych w latach 2005–2008 oraz wyniki bada przeprowadzonych za po-moc kwestionariusza wywiadu w ramach projektu badawczego nr 3P06R 11323 „Mo-dele funkcjonalnych rozwiza w zakresie wspópracy doradztwa rolniczego i rolników z grup producenckich”. Badania realizowane byy w latach 2003–2005 wród 150 rolni-ków funkcjonujcych w ramach 28 grup producentów rolnych i wspópracujcych z nimi 21 doradców. Na podstawie zgromadzonego materiau ródowego, posugujc si gów-nie metod opisow, scharakteryzowano dziaania doradcze podejmowane przez MODR w Warszawie oraz przedstawiono wpyw doradztwa na ksztatowanie postaw przedsi-biorczych rolników (na przykadzie grup producentów rolnych).
FORMY I METODY DORADCZE
Spoeczno zamieszkujca obszary wiejskie, bdca gównym adresatem oddziay-wa doradczych, jest zrónicowana pod wieloma wzgldami, na przykad pod wzgldem stopnia profesjonalizacji zawodu czy specjalizacji produkcji w gospodarstwach rolnych. Wane jest równie zrónicowanie spoeczno-zawodowe wystpujce na dzisiejszej wsi. Dla wielu gospodarstw domowych korzystajcych z usug instytucji doradczych bd mo-gcych by potencjalnymi ich klientami waniejsze s pozarolnicze róda utrzymania. Przedsibiorczo pozarolnicza moe by zwizana bezporednio z rolnictwem lub te z nim niezwizana (usugi gastronomiczne i agroturystyczne, handel detaliczny artykua-mi spoywczyartykua-mi i inne). Dlatego te wspóczesne doradztwo realizowane przez orodki doradztwa rolniczego raczej kierowane jest do wszystkich mieszkaców obszarów wiej-skich, a nie tylko rolników. Wymaga to dostosowania problematyki do oczekiwa miesz-kaców wsi i stosowania zrónicowanych form i metod oddziaywa doradczych. Wiele uwagi powica si ich doborowi w zalenoci od sytuacji problemowej, warunków ro-dowiska i cech spoecznoci lokalnej oraz umiejtnoci i cech osobowoci doradcy.
Formy odnosz si do strony organizacyjnej i wychowania. Zawieraj w sobie m.in. to wszystko, co dotyczy doboru uczestników i organizatorów, podziau ich na grupy, okrelanie miejsca i czasu spotka [Kaczor 1996]. Formy pracy doradczej, podobnie jak pozaszkolne formy edukacji zawodowej dorosych, mona podzieli na kursowe i po-zakursowe. Kursy s wzgldnie szybkimi formami ksztacenia, doksztacania i dosko-nalenia w zawodach. Na kursach uczestnicy mog: przyucza si do zawodu, zdoby-wa zawód na wzgldnie wysokim poziomie, doksztaca si w posiadanym zawodzie na szczeblu niszym oraz doskonali si w zawodzie na skutek zmian w technologii i organizacji pracy lub w innych elementach. Do form pozakursowych naley zaliczy szkolenia, zdobywanie tytuów kwali kacyjnych na robotnika w zawodzie, zdobywa-nie tytuów kwali kacyjnych na mistrza w zawodzie, konferencje, seminaria, sympozja o charakterze krajowym i midzynarodowym (stwarzane s warunki dla przedstawienia indywidualnych i zespoowych osigni, wymiany myli, przedstawienia projektów in-nowacyjnych itp.), studia podyplomowe organizowane przez szkoy wysze i instytuty
naukowe (w formach stacjonarnych i niestacjonarnych umoliwiaj one zdobywanie no-wych lub podwyszanie posiadanych kwali kacji i uprawnie).
Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, do najczciej stosowanych przez doradztwo form pracy doradczej naley zaliczy szkolenia i kursy. Dua popularno szkole wynika gównie z tego, i jest to ta forma pracy doradczej, któr mona najle-piej dostosowa pod wzgldem problematyki i wymiaru godzinowego do zmieniajcych si w szybkim tempie wymaga wynikajcych zarówno z oczekiwa klientów instytucji doradczej, jak te z zada realizowanych przez doradztwo, najczciej o charakterze upo-wszechnieniowym.
Mazowiecki Orodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie organizuje na swym te-renie rokrocznie ponad dwa tysice szkole. Najczciej s to szkolenia o charakterze stacjonarnym organizowane w siedzibach MODR w Warszawie. Realizowana na szkole-niach problematyka jest rónorodna, chocia jak wynika z tabeli 2 pod wzgldem liczeb-noci szkole, jak te i osób w nich uczestniczcych przewaaj szkolenia z zakresu tech-nologii produkcji rolniczej oraz z zakresu PROW-u. Du popularnoci cieszy si take problematyka z zakresu przedsibiorczoci, jak np. aktywizacja spoecznoci lokalnej i przedsibiorczoci na obszarach wiejskich w ramach rozwoju regionalnego i korzysta-nia z funduszy unijnych na rozwój wsi (PROW 2004–2006 i 2007–2013), agroturystyka i turystyka wiejska jako szansa dodatkowego róda dochodu, produkty tradycyjne, ener-getyka odnawialna, wdraanie lokalnych strategii rozwoju terenów wiejskich w ramach osi priorytetowej LEADER+. Najwikszym zainteresowaniem od lat ciesz si szkolenia dotyczce moliwoci skorzystania ze rodków nansowych Unii Europejskiej oraz no-woci w zakresie technologii produkcji.
Szkolenia wyjazdowe organizowane s w celu zapoznania ich uczestników z
no-wymi rozwizaniami i ofertami z zakresu technologii produkcji, mechanizacji rolnictwa itp. Ciesz si one równie du popularnoci. Corocznie kilka tysicy osób z terenu województwa mazowieckiego wyjeda z doradcami m.in. na targi, np. Midzynarodo-we Targi Poznaskie – Polagra FOOD, FARM, targi agroturystyczne; wystawy rolnicze i dotyczce tradycji regionalnych, np. doynki wojewódzkie, wito Kwiatów, Owoców
Tabela 1. Formy doradcze realizowane przez Mazowiecki Orodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie w latach 2005–2008
Table 1. Forms of consulting perfomed by Mazovian Agronomical Advisory Centre in Warsaw in 2005–2008
Formy doradcze 2005 2006 2007 2008
Szkolenia stacjonarne 2366 2360 1854 2040
Szkolenia wyjazdowe 335 368 335 298
Kursy 229 335 188 347
Grupy producentów rolnych 258 228 191 143
Grupy agroturystyczne 318 323 314 330
Grupy ekologiczne 736 879 922 1025
Razem 4242 4493 3804 4183
ródo: Opracowanie wasne na podstawie: Sprawozdania z dziaalnoci MODR w Warszawie za lata 2005, 2006, 2007, 2008.
i Warzyw Skierniewicach, Dni Rolnictwa Ekologicznego w Radomiu; wyjazdy do wiod-cych gospodarstw: agroturystycznych, funkcjonujwiod-cych w grupie producentów rolnych; wyspecjalizowanych w produkcji zwierzcej, ekologicznych, posiadajcych nowocze-sne rozwizania technologiczne w budownictwie inwentarskim; wyjazdy na poletka do-wiadczalne i pola demonstracyjne.
Mazowiecki Orodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie ma w swojej ofercie
kur-sy o zrónicowanej problematyce. S to jedno- lub kilkudniowe kurkur-sy majce na celu
przekazanie odpowiedniej wiedzy i umiejtnoci koniecznych do prowadzenia okrelo-nego rodzaju dziaalnoci. W latach 2005–2008 realizowano kursy z zakresu: stosowa-nia, obrotu i konfekcjonowania rodków ochrony rolin, integrowanej produkcji owoców, agroturystyki, ywienia, kurs na operatora kombajnów zboowych, kurs na operatora pras wysokiego zgniotu, kurs na operatora sieczkarni polowych.
Metoda w ujciu upowszechniania wiedzy i postpu w rolnictwie jest to
wypróbowa-ny sposób pracy andragoga (nauczyciela, instruktora, doradcy) z rolnikiem, umoliwia-jcy temu drugiemu osignicie podanych kompetencji, tj. takich, których zakres i po-ziom pozwol mu rozwizywa spoeczne i gospodarcze problemy (zadania), zwizane z prowadzeniem gospodarstwa rolniczego [Przychodze 1992]. W poradnictwie rolniczym wykorzystywane s zarówno metody pracy doradczej majce charakter do-wiadczalny, jak te i metody pracy owiatowej. W grupie metod o charakterze praktyczno--dowiadczalnym znajduj si m.in. porada, pokaz, demonstracja, lustracja (tab. 3).
Tabela 2. Szkolenia organizowane przez Mazowiecki Orodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie w latach 2005–2008
Table 2. Trainings organised by Mazovian Agronomical Advisory Centre in Warsaw in 2005–2008
Obszary szkole 2005 2006 2007 2008 Liczba szkole Liczba osób Liczba szkole Liczba osób Liczba szkole Liczba osób Liczba szkole Liczba osób Szkolenia z zakresu agrobiznesu 470 8 415 318 4 581 175 2 136 124 1 928 Szkolenia z zakresu technologii produkcji rolniczej 732 16 318 1 010 21 412 537 11 539 447 8 632 Szkolenia z zakresu
rozwoju obszarów wiej-skich, w tym: PROW
601 526 14 344 12 327 337 – 8 090 603 539 16 353 14 987 934 892 20 894 20 062 Szkolenia z zakresu
go-spodarstwa wiejskiego
i agroturystyki 226 4 148 214 3 020 217 3 290 185 2 536 Szkolenia z zakresu
ekologii,
w tym: szkolenia z zakre-su cross-compliance 308 7 303 392 6 714 317 49 6 100 901 347 101 6 266 1 748 Inne szkolenia 29 1 233 89 3 077 5 115 3 46 Szkolenia wyjazdowe 335 5 301 368 7 241 335 7 107 298 6 314 Razem 2 701 57 062 2 728 54 135 2 189 46 640 2 338 46 616 ródo: Opracowanie wasne na podstawie: Sprawozdania z dziaalnoci MODR w Warszawie za lata 2005, 2006, 2007, 2008.
Pokaz jako metoda doradcza umoliwia zdobycie wiadomoci i ksztatowanie
umie-jtnoci racjonalnego wykonywania czynnoci pojedynczych, nowych, nieznanych, a skomplikowanych pod wzgldem manualnym lub czynnoci znanych, ale dotd wy-konywanych bdnie. Wikszo pokazów przeprowadza si w gospodarstwach rolni-ków wspópracujcych z doradztwem. Realizowane przez MODR w Warszawie pokazy miay na celu przekazanie praktycznej wiedzy z zakresu: technologii produkcji rolinnej i zwierzcej, ogrodnictwa i sadownictwa, ekologii i ochrony rodowiska, gospodarstwa wiejskiego itp.
Organizowanie i przeprowadzenie konkursu ma na celu uaktywnienie spoecznoci wiejskiej do aktywnoci na rzecz rodowiska, a tym samym naturalne wyonienie liderów wiejskich. Corocznie MODR w Warszawie jest organizatorem bd wspóorganizatorem wielu konkursów, takich jak: Najadniejsza zagroda wiejska, AGROLIGA 2008 (udzia w konkursie), Dobra praktyka higieniczna w gospodarstwie, Szansa na sukces (udzia w konkursie), Najadniejsze gospodarstwo agroturystyczne.
Olimpiady, podobnie jak konkursy, maj za zadanie wskazywanie najlepszych
przed-siwzi oraz pogbianie ogólnej wiedzy ich uczestników. Do cieszcych si najwiksz popularnoci nale: Olimpiada wiedzy o wiejskim gospodarstwie domowym, Olim-piada przedsibiorczoci i ekologii, OlimOlim-piada z zakresu Polskiego Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.
Targi i wystawy rolnicze staj si coraz bardziej doceniane zarówno przez
produ-centów rolnych, którzy zmuszeni s do poszukiwania odbiorców na swoje produkty, jak i wspópracujcych z nimi doradców rolniczych. Podczas wystaw doradcy maj oka-zj przedstawi dorobek rolnictwa, MODR w Warszawie, a take rm i instytucji z nim wspópracujcych. W ostatnich latach organizowano m.in. wystawy podów rolnych na imprezach gminnych, powiatowych i wojewódzkich, prezentacj dorobku gospodarstw agroturystycznych, wystawy zwierzt hodowlanych, wystawy produktów ekologicz-nych.
Demonstracja rolnicza jest szczególn, bardziej rozbudowan odmian pokazu
rolni-czego. Jest to metoda znacznie lepiej oceniana pod wzgldem skutecznoci i widocznych
Tabela 3. Metody doradcze realizowane przez Mazowiecki Orodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie w latach 2005–2008
Table 3. Advisory methods used by Mazovian Agronomical Advisory Centre in Warsaw in 2005–2008
Metody doradcze 2005 2006 2007 2008 Pokaz 665 729 584 435 Konkurs 74 101 91 103 Olimpiada 24 72 68 61 Wystawy 102 102 96 92 Kiermasze 8 12 27 38 Demonstracje 1318 1774 944 720 Lustracje 44 71 – – Razem 2235 2861 1810 1449
ródo: Opracowanie wasne na podstawie: Sprawozdania z dziaalnoci MODR w Warszawie za lata 2005, 2006, 2007, 2008.
efektów oddziaywania. Jest ona niestety znacznie trudniejsza w zastosowaniu zarówno pod wzgldem organizacyjnym, jak i nansowym, a mino to doradcy staraj si wykorzy-stywa t metod w celu upowszechniania rozwiza innowacyjnych w rolnictwie.
Lustracja jest metod rzadko stosowan w pracy doradczej, w ostatnich latach (2007– –2008) nawet niewykazywan w sprawozdaniach MODR w Warszawie. Naley podkre-li, e lustracja najczciej stanowi pewien etap w procesie upowszechniania postpu, rzadko organizowana jest w oderwaniu od innych form i metod oddziaywania doradcze-go. Najprawdopodobniej jest ona przez doradców traktowana jako jedna z metod, wyko-rzystywanych obok metod owiatowych, w celu przeprowadzenia kursu czy szkolenia i dlatego nie pojawia si w sprawozdawczoci doradczej.
ROLA DORADZTWA W KSZTATOWANIU PRZEDSIBIORCZOCI ZESPOOWEJ
Jednym z przejawów przedsibiorczych zachowa rolników jest ich zrzeszanie si w grupy producentów rolnych. Wspólne zarzdzanie dziaalnoci grupy, której celem jest maksymalizacja zysku poszczególnych jej czonków, mona nazwa mianem zespoowej
przedsibiorczoci. Ta forma wspódziaania upowszechnia si w wiadomoci ludnoci wiejskiej dziki szeroko zakrojonej akcji informacyjno-upowszechnieniowej instytucji doradczych. Pierwsze grupy producentów rolnych, jakie zaczy powstawa na pocztku lat 90., tworzone byy z inicjatywy i w cisej wspópracy z doradcami rolniczymi.
Posugujc si wynikami bada empirycznych przeprowadzonych w ramach projektu badawczego nr 3P06R 11323 „Modele funkcjonalnych rozwiza w zakresie wspópracy doradztwa rolniczego i rolników z grup producenckich”, mona wysun wniosek, i doradztwo poprzez swoj dziaalno edukacyjn, upowszechnieniow czy informacyjn stanowi bardzo wany czynnik w generowaniu zachowa przedsibiorczych na obsza-rach wiejskich.
Wane miejsce w doradztwie rolniczym zajmuje dziaalno edukacyjna i informa-cyjna. Ju od poowy lat 90. wszystkie orodki doradztwa rolniczego podjy szeroko za-krojon dziaalno informacyjn i szkoleniow, upowszechniajc problematyk funk-cjonowania grup producentów rolnych. Jej celem byo ukazanie potrzeby i moliwoci integrowania si rolników. Suyy temu organizowane na szczeblu wsi i gmin spotka-nia informacyjne ukazujce korzyci ze wspólnego dziaaspotka-nia, a tym samym zachcajce do integrowania si. Oddziaywania intelektualne na sfer postaw i przekona rolników odegray bardzo wan rol w tworzeniu badanych grup producentów rolnych (41,3% respondentów wskazao na wano tego typu dziaa doradczych na etapie powstawania grupy). Ta sfera oddziaywa ma wymiar psychologiczny i jest znacznie trudniejsza do urzeczywistnienia si. Fakt utworzenia badanych grup producentów rolnych przemawia jednake za skutecznoci tych dziaa. Docenian przez rolników okazaa si pomoc organizacyjno-prawna (20,7% wskaza). Wikszo pojawiajcych si problemów mo-liwa bya do rozwizania przy wsparciu ze strony doradców rolniczych. wiadczy o tym wysoka ocena pomocy udzielonej przez doradców na etapie tworzenia grupy, co przed-stawiono na rysunku 1; 70,8% badanych czonków grup producentów rolnych ocenio
wsparcie udzielane ze strony pracowników orodków doradztwa rolniczego bardzo do-brze i dodo-brze.
Podobn prawidowo daje si zauway w ocenie caoksztatu pomocy udzielanej przez doradców rolniczych czonkom grup producentów rolnych oraz w ocenie przygoto-wania doradców do pracy z grup. Na pytanie zawarte w kwestionariuszu wywiadu – czy pomoc wiadczona przez doradców ODR jest wystarczajca, pozytywnej odpowiedzi udzielio 72,6% rolników.
Zdecydowanie lepiej oceniaj rolnicy pomoc doradców ODR na etapie tworzenia grupy anieli w trakcie jej funkcjonowania. Potwierdzaj to równie opinie doradców, których 67% uwaa, e rolnicy uzyskuj wystarczajce wsparcie ze strony orodków doradztwa rolniczego w zakresie funkcjonowania grup producenckich. Ale po przeana-lizowaniu podawanych przez respondentów uzasadnie okazuje si, e wsparcie to jest udzielane raczej w fazie organizowania si grupy. Potwierdzaj to wypowiedzi tych do-radców (33%), którzy s przeciwnego zdania. Wskazuj oni problemy, których nie s w stanie pokona. Wikszo doradców ubolewa nad ograniczon liczb pracowników ODR wspópracujcych z grupami producentów rolnych, którzy mogliby udziela spe-cjalistycznych porad, np. z zakresu doradztwa podatkowego, organizacji sprzeday, mar-ketingu itp.
Skuteczno oddziaywa doradczych zaley m.in. od odpowiedniego doboru form i metod doradczych, które powinny uwzgldnia opinie i potrzeby rolników. Dlatego te interesujcym wydaje si by, jakie oczekiwania kieruj rolnicy funkcjonujcy w ramach rolniczych grup producentów rolnych. Mona ich bowiem postrzega jako osoby repre-zentujce postawy przedsibiorcze.
Analizujc wyniki prezentowane na rysunku 2 mona z ca pewnoci stwierdzi, e w chwili obecnej najpopularniejsz i zarazem najpotrzebniejsz form doradcz s szko-lenia i kursy. Zgaszane zapotrzebowanie na te formy zdobywania informacji i zarazem kwali kacji do pracy w gospodarstwie rolniczym (98,6% rolników chciao uczestniczy
Rys. 1. Ocena pomocy udzielanej przez doradców ODR w opinii rolników [%] Fig. 1. Evaluation of assistance grantem by ODR advisors in the farmers` opinion [%] ródo: Badania wasne.
Source: Own researches.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
ocena na etapie tworzenia grup ocena na etapie funkcjonowania grup 47,4 23,7 23,4 35,8 14,4 20,8 6,7 7,6 3,1 1
w szkoleniach, a 88,6% respondentów – w kursach) wiadczy o tym, e potrzeb i go-towo doksztacania odczuwa wci jeszcze duo osób. Warto w tym miejscu wska-za na tematyk szkole, w jakich najchtniej uczestniczyliby rolnicy. Na plan pierwszy zdecydowanie wysuwa si tematyka dotyczca technologii produkcji – 62,9% wskaza. Dominuje ona równie w dotychczas organizowanych przez doradców szkoleniach. Duym zainteresowaniem ciesz si take zagadnienia z zakresu pozyskiwania rodków -nansowych z funduszy UE (30,9% wskaza) oraz krajowych programów pomocy dla organizacji producentów rolnych (11% wskaza). Organizacja i badanie rynku s kolej-n tematyk wykazywakolej-n przez badanych rolników (16,1% wskaza). Rolnicy chtnie uczestniczyliby w szkoleniach na temat dodatkowych, pozarolniczych róde dochodu, zagadnie ekonomicznych i zagadnie prawnych (odpowiednio 8,2%, 7,8%, 6,3%). Wy-mienione obszary zainteresowa rolników wskazuj na ksztatowanie si potrzeb owia-towych czonków grup producentów rolnych. S one istotne dla planowania i programo-wania dziaalnoci edukacyjnej przez orodki doradztwa rolniczego.
Due zapotrzebowanie wród rolników zorganizowanych w grupy producenckie zga-szane byo na porady indywidualne, które s podstawow metod w pracy doradców rolniczych. Prawie wszyscy rolnicy, bo a 97,3%, odczuwali potrzeb czstszych bezpo-rednich kontaktów z doradc rolniczym. Jednake ograniczona liczebnie kadra doradcza nie jest w stanie sprosta tym oczekiwaniom. Mimo to wysoka pozycja bezporednich kontaktów rolników z doradc rolniczym wiadczy o solidnoci tych osób w przekazy-waniu rzetelnych i sprawdzonych informacji pod wzgldem ich przydatnoci praktycznej w gospodarstwach.
Rys. 2. Oczekiwane formy pomocy ze strony doradztwa rolniczego (w punktach)
A – szkolenia, B – porady indywidualne, C – kursy, D – literatura fachowa, E – wy-cieczki, F – targi rolnicze, G – wystawy specjalistyczne, H – nawizywanie kontaktów pomidzy grupami a przedsibiorstwami
Fig. 2. Expected assistance forms of the agronomical advisory (in points)
A – training, B – individual advice, C – courses, D – professional literature, E – excur-sions, F – agricultural fairs, G – professional expositions, H – contact establishment be-tween groups and companies
ródo: Badania wasne. Source: Own researches.
Rolnicy (87,9%) wiadomi roli, jak w kadej dziaalnoci gospodarczej odgrywa aktualna informacja zgaszali równie swoje oczekiwania w stosunku do orodków do-radztwa rolniczego, aby te instytucje wanie umoliwiay im stay kontakt z literatur fachow.
Duego znaczenia nabieraj wycieczki, targi rolnicze i wystawy specjalistyczne. S to te metody pracy doradczej, które stwarzaj moliwo bezporedniego kontaktu z innowacjami. Dlatego takim duym zainteresowaniem ciesz si te metody (91,3% – rolników chciaoby czciej uczestniczy w targach, 89,9% – w wycieczkach, 88,6% – w wystawach specjalistycznych). 73,2% rolników byo zdania, e doradztwo rolnicze po-winno wspomaga ich dziaalno poprzez m.in. nawizywanie kontaktów handlowych z przedsibiorstwami.
PODSUMOWANIE
Dziaalno pastwowych jednostek doradztwa rolniczego odgrywa wan rol w ksztatowaniu si postaw przedsibiorczych mieszkaców obszarów wiejskich. Zmia-na postaw uksztatowanych w cigu kilkudziesiciu lat trwania systemu opartego Zmia-na go-spodarce centralnie planowanej nie jest zadaniem atwym. Poza barierami zewntrznymi wynikajcymi ze zmian, jakie zaszy po wprowadzeniu wolnego rynku i wynikajcej z tego koniecznoci konkurowania na nim, bardzo wane i trudne do pokonania s bariery wewntrzne, bdce elementarnym skadnikiem osobowoci czowieka.
W procesie ksztatowania postaw przedsibiorczych istotnymi elementami s do-wiadczenie w oddziaywaniu na procesy decyzyjne potencjalnych przedsibiorców, znajomo mentalnoci i potrzeb rodowiska oraz zaufanie, którego nie mona zdoby w krótkim okresie. Zaufanie zdobywa si przez wiele lat wspópracy i wspólnych do-wiadcze, jak to jest w przypadku pracy doradczej. Przedstawione w artykule dziaania o charakterze edukacyjno-upowszechnieniowym, wród których dominuj szkolenia, ciesz si bardzo du popularnoci wród mieszkaców wsi. Uczestnictwo w wymie-nionych formach i metodach doradczych wyposaa uczestników w wiedz i umiejtnoci niezbdne do podejmowania dziaa o charakterze przedsibiorczym.
PIMIENNICTWO
Drucker P.F., 1992. Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa, 29. Grzybek M., 1998. Uwarunkowania rozwoju przedsibiorczoci w agrobiznesie. [w:] Zeszyty
Na-ukowe Akademii Rolniczej im. H. Kotaja w Krakowie, Kraków, 16.
Kaczor S., 1996. Edukacja dorosych a ich praca zawodowa i bezrobocie. [w:] Wprowadzenie do andragogiki, red. naukowa T. Wujek, Wydawnictwo Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa, 132.
Parzonko A.J., 2006. Rola doradztwa w rozwoju rolniczych grup producenckich, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 36.
Przychodze Z.J., 1992. Zarys dydaktyki doskonalenia zawodowego w rolnictwie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 88.
Wiatrak A., 1995. Uwarunkowania rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich w Polsce. [w:] Doradztwo rolnicze a ksztatowanie si przedsibiorczoci rolników, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 49.
CONSULTANCY VERSUS ENTREPRENEURIAL BEHAVIOUR IN RURAL AREAS
Abstract. There are many factors that support undertaking entrepreneurial actions, for ex-ample the activity of various institutions and organizations in rural areas. In the article there has been presented the activity of agronomical advisory centres focusing especially on its educational and dissemination aspect. An attempt has been made to answer a question, how does the activity of the institutions affect shaping the entrepreneurial attitudes of village residents.
Key words: entrepreneurship, agronomical advisory, attitudes
