Ekonomia rozwoju
Wykład 6:
Demografia a rozwój gospodarczy
EKONOMIA ROZWOJU Wykład 4
Plan wykładu
• Podstawowe fakty
• Struktura demograficzna świata
• Przejście demograficzne
• Pułapka ludnościowa (T. Malthus)
• „Popyt” na dzieci i implikacje polityczne
• Konsekwencje przyrostu
demograficznego
Pytania
1. Czy przy zakładanym wzroście liczby ludności kraje rozwijające się będą w stanie
zagwarantować poprawę jakości życia swoim mieszkańcom (lub przynajmniej utrzymać
standard życia na dotychczasowym poziomie)?
2. Czy kraje rozwijające się będą w stanie zaabsorbować nadwyżkową siłę roboczą i stworzyć odpowiednią liczbę nowych miejsc pracy?
3. W jakim związku pozostanie wzrost liczby ludności i wielkość światowego ubóstwa?
Pytania
4. Czy można wskazać na związek przyczynowo- skutkowy pomiędzy wielkością rodziny a
ubóstwem?
5. Jaka powinna być rola krajów wysoko
rozwiniętych w przeciwdziałaniu zjawiskom wynikającym z gwałtownego przyrostu
demograficznego?
6. Czy kraje rozwijające się będą w stanie zwiększyć dostępność usług publicznych (zdrowie, edukacja), zakładając, że liczba ludności będzie wciąż rosła?
Podstawowe fakty
Podstawowe fakty
Prognozy na przyszłość
Struktura demograficzna świata
• Dystrybucja geograficzna
• Wskaźniki płodności, urodzeń, śmiertelności etc.
• Struktura wiekowa
Struktura demograficzna
świata
Dystrybucja ludności
Dystrybucja ludności
Małe: Macao (21 339 os/ km2), Monako (18 589), Singapur (7 996), Hong Kong (6 698), Gibraltar (4 874)
Duże: Bangladesz (1 252), Liban (595), Korea Płd. (528), Holandia (508), Rwanda (495)
Najmniejsza gęstość zaludnienia: Mongolia (1,9), Namibia (2,9), Australia (3), Mauretania (3,4), Islandia (3,4)
Podstawowe miary demograficzne
• Współczynnik urodzeń (WU): liczba urodzeń żywych na 1000 mieszkańców (w danym roku); w promilach
• Współczynnik zgonów (WZ): liczba zgonów na 1000 mieszkańców (w danym roku); w promilach
• Stopa przyrostu naturalnego (różnica pomiędzy WU i WZ)
• Stopa przyrostu rzeczywistego (stopa przyrostu
naturalnego + stopa międzynarodowej migracji netto)
• Wskaźnik śmiertelności dzieci (do piątego roku życia)
• Wskaźnik płodności/dzietności (liczba dzieci na kobietę)
• Oczekiwana długość życia
• Współczynnik zależności międzypokoleniowej
Współczynnik urodzeń
Współczynnik zgonów
(umieralność)
Umieralność vs liczba urodzeń
Wskaźnik śmiertelności dzieci do 5 roku życia
1919
Wskaźnik śmiertelności dzieci do 5 roku życia
2019
Wskaźnik dzietności
(ilość urodzeń na kobietę)
Wskaźnik dzietności
(ilość urodzeń na kobietę)
Oczekiwana
długość życia
Struktura wiekowa
w krajach rozwijających się
• 40% stanowią dzieci w wieku poniżej 15 lat (np.
Nigeria – 46%, Etiopia – 48%, Indie – 44%)
• Przykłady krajów rozwijających się, w których mediana wieku ludności mieści się w przedziale 15-16: Jemen, Niger, Uganda, Burundi, Zambia, Benin, Burkina Faso, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Somalia
• Wniosek: Osoby w wieku produkcyjnym w
krajach rozwijających się muszą utrzymywać dwa razy więcej dzieci niż ich odpowiednicy w krajach wyżej rozwiniętych
Piramidy wiekowe,
dywidenda demograficzna
i starzejące się społeczeństwa
„Ukryte ożywienie demograficzne”
• Jaki wpływ na tempo przyrostu
demograficznego w krótkim okresie miałoby ograniczenie liczby urodzeń w krajach rozwijających się przy obecnej strukturze wiekowej?
– niewielki…
• Nawet gdyby udało się w jakiś sposób drastycznie obniżyć wskaźniki urodzeń…
• Konsekwencje eksplozji demograficznej będą odczuwalne jeszcze przez długi czas
Przejście demograficzne:
5 faz
• Faza 1: powolny wzrost
– wysoka liczba urodzeń + wysoka śmiertelność
• Faza 2: przyśpieszenie wzrostu
– wysoka liczba urodzeń + gwałtowny spadek śmiertelności
• Faza 3: spowolnienie wzrostu
– spadająca liczba urodzeń + spadek śmiertelności (ale wolniejszy)
• Faza 4: stabilizacja
– niska liczba urodzeń + niska śmiertelność
• Faza 5: ożywienie
– wzrost liczby urodzeń + niska śmiertelność
Przejście demograficzne
„Pułapka ludnościowa”
T. Malthusa
• Ekonomista i duchowny angielski (1766-1834)
• Autor ponurej nauki (ang. dismal science)
• Przyrost ludności rośnie w postępie geometrycznym
(1,2,4,8,16,32 itd. ), natomiast przyrost środków utrzymywania (w tym żywności) tylko w postępie arytmetycznym (1,2,3,4,5,6 itd.),
• Prawo malejących przychodów
• Stała podaż ziemi
• Pozytywna kontrola (głód, choroby, wojny) vs. kontrola
prewencyjna (kontrola urodzeń)
Model T. Malthusa - krytyka
• Brak złożenia o istnieniu postępu technologicznego
– wzrost wydajności w produkcji żywności na hektar
• Brak dowodów empirycznych na związek pomiędzy wielkością dochodu na osobę a wzrostem liczby ludności
– np. spadek liczby zgonów dzięki postępowi w medycynie
• Poziom dochodu jest jedynie jednym z
czynników wpływających na wzrost liczby ludności
– np. mikroekonomiczne czynniki wpływające na współczynnik płodności
Mikroekonomia popytu na dzieci
• Wysoka umieralność dzieci
• „Stopa zwrotu z dzieci”
– Substytut świadczeń emerytalnych (rentowych) – Dochody z pracy dzieci
• Dobro konsumpcyjne vs dobro inwestycyjne
• Koszty alternatywne dla kobiet
• Ilość vs. jakość
• Preferowanie potomków płci męskiej
• Niski wiek zamążpójścia dla kobiet
• Telewizory i energia elektryczna
• Słabsza pozycja kobiety w związku
• Uwarunkowanie kulturowe, religijne?
Implikacje dla polityki
• Poprawa w zakresie wykształcenia kobiet oraz w konsekwencji – zwiększenie roli i statusu kobiety w społeczeństwie
• Zwiększenie szans na zatrudnienie w sektorach pozarolniczych, ponieważ zwiększa to koszt alternatywny wychowania dzieci
• Wzrost dochodów gospodarstwa domowego – poprzez bezpośrednie zarobkowanie, albo redystrybucję dochodu
• Zmniejszenie śmiertelności niemowląt poprzez rozwijanie
programów publicznej opieki zdrowotnej i poprawę w zakresie wyżywienia i higieny
• Rozwijanie programów ubezpieczenia emerytalnego dla osób starszych
• Zwiększanie szans na wykształcenie dzieci, dzięki czemu rodzice mogliby podejmować decyzję o liczbie dzieci na podstawie „jakości” a nie „ilości”.
Konsekwencje
wysokiej liczby urodzeń
• Jest problemem
• Nie jest problemem
„Nie jest problemem”
• Niski rozwój: to brak rozwoju (niski rozwój) jest problemem a nie nadmierny przyrost naturalny
– automatyczne mechanizmy odpowiedzialne za regulowanie przyrostu naturalnego (patrz kraje zachodnie)
– duże rodziny jako symptom niskiego rozwoju
– programy kontroli urodzeń skazane na porażkę (brak zachęt i zachęt ekonomicznych do posiadania mniejszej rodziny)
• Wyczerpywanie zasobów: przyrost demograficzny jest problemem ale tylko w kontekście zużywania i dostępności zasobów
– 80% konsumpcji ma miejsce w krajach rozwiniętych (1/4 światowej populacji)
– jedno dziecko w kraju rozwiniętym = wiele urodzeń w krajach rozwijających się (w sensie efektów dla środowiska i zasobów naturalnych)
– ograniczenie ekstrawagancji i nadmiernej konsumpcji, a nie liczby urodzeń w krajach rozwijających się
„Nie jest problemem”
• Dystrybucja populacji: to nie wielkość populacji jest problemem, ale jej rozmieszczenie geograficzne
– Regiony słabo zaludnione w stosunku do terytorium (np.
Afryka Subsaharyjska, Amazonia)
– Regiony o dużym zagęszczeniu ludności (np. Jawa, Rwanda, Bangladesz)
– Rozwiązaniem nie jest ograniczanie liczby urodzeń, ale oddziaływanie na przepływy migracji
• Sytuacja kobiet: duża liczba urodzeń jest odzwierciedleniem statusu kobiet w krajach rozwijających się
– Przyrost demograficzny jako pochodna możliwości ekonomicznych kobiet
– Poprawa sytuacji kobiet to recepta na mniejszą liczbę urodzeń
„Nie jest problemem”
(zjawisko wykreowane)
• Przyrost demograficzny jako fałszywy trop, problem
„wykreowany” przez kraje rozwinięte (argument podnoszony przez dependystów)
• Cel - utrzymanie status quo w podziale na centrum i peryferie
• Proponowanie radykalnych środków mających na celu zahamowanie przyrostu demograficznego
• Radykalna wersja neomarksistowska: kraje rozwinięte narzucając programy kontroli urodzeń bronią się przed rasową dominacją innych (niebiałych) narodów
• Zagrożenie stanu posiadania społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych (także w wyniku migracji)
„Nie jest problemem”
(zjawisko pożądane)
• Większa liczba ludności (siły roboczej) = wyższy wzrost gospodarczy
– Większy popyt, tańsza i liczniejsza siła robocza – Efekty skali, niższe przeciętne koszty produkcji
• Argument klasyczny: rynek sam dostosuje ceny do większej rzadkości zasobów i dóbr, wywołanej
wzrostem liczby ludności i w ten sposób da impuls do rozwijania bardziej oszczędnych technologii produkcji
• Argument neomarkistowski: w wielu regionach, np. w SSA występuje nie tyle przeludnienie, co niedobór
ludzi
– W SSA uprawia się zaledwie 12% ziemi
– Depopulacja w wyniku kolonizacji i handlu niewolnikami – Przykład Kongo Belgijskiego
„Jest problemem”
(co mówią badania)
• Wzrost gospodarczy: przyrost demograficzny obniża dochód na osobę, zwłaszcza wśród najbiedniejszych
• Ubóstwo i nierówność: korelacja pomiędzy wzrostem liczby ludności a ubóstwem mierzonym na poziomie gospodarstw domowych (nie na
poziomie gospodarki)
• Edukacja: większe rodziny mają mniejsze możliwości zdobycia
wykształcenia dla swoich dzieci, na poziomie makro, wydatki na edukację są bardziej rozproszone (wpływ na jakość)
• Zdrowie: większa liczba urodzeń i krótsze przerwy pomiędzy porodami zwiększają ryzyko powikłań zarówno w przypadku matki jak i dziecka (oraz średnią wagę dziecka)
• Wyżywienie: 90% dodatkowego zapotrzebowania żywnościowego w
krajach rozwijających się wynika ze wzrostu liczby mieszkańców (potrzeba zwiększania wydajności produkcji rolnej)
• Środowisko: wycinanie lasów (w tym na opał), erozja, gleby, spadek liczebności ławic rybnych i dzikich zwierząt, zanieczyszczenie środowiska, zatłoczenie miast
• Międzynarodowa migracja: wzrost liczby ludności w krajach
rozwijających się prowadzi do większej migracji do krajów rozwiniętych
