Wojciech Pasterniak, Przygotowanie do odbioru dzieła literackiego - recenzja

(1)

·"'

-

Poziom wykształcenia społeczeJ1-

st\va w określonej dziedzinie wie-

dzy zwyklo się uzależniać od me·

rytorycznej i m ·.etodyeznej spra\v-

ności nauczyciela. Nie jest ta

sprawność d:ziełem natury·, lecz

funkcją teoretycznej świadomości

wychowawcy na temat celów

i sposobów kształcenia, określo

nych specyfiką materiału naucza-

nia. Tak więc efektyw .ność p rak-

tycznych ^poczynań nauczyciela

jest uwarunkowana ^jakością te-

orii dydaktycznej.

Kolejna monGgrafia · Wojciecha

Pasterniaka stanowi przejaw no-

wego etap . u ^badań - nad · d:ydaktykq

literatury · zarówno w jego dorob - -

kJu naukowym, jak ^też ^\V rozu-

mienitl ogólnym teoriotwór - -

czym. W przypadku autora pra-

ca jest ^odkrywczą na ^wyższyn1

poziomie ^ogólności konty . nua-

cją twórcZ~ości na·u~owej, opraco-

· wanej Już przecież wcześniej kon-

cepcji ^systen1 ^~ ^Ó ^·weg·o nauczani!l

i uczenia ^się literatury (por. m.in.

_prace W. Pasterniaka: ^Związki

i zależności między fazami pro-

cesu poznawania lektury szkolnej.

Rzeszów 1970 ^~oraz Organizacjfl

procesu poznawania lektu· . 1"Y szkol-

nej. Wars.zawa 1974).

~,OJCIECH FASTERNlAK .

Przygotowanie do odbi&ru ^d~ieła

literackiego.

\Vrocław 1977, ^Z~kład Narodowy

im. Ossolińskich. Wydawnictwo

Polskiej Akademii Nauk, ^Ss. 200.

Najnowsza ^książka W. Pas.ter-

niaka stanowi jed.nocześnie ewi · -

dentną no. wość w powojennej hi-

storii ^myśli dy , daktyczno-literac-

kiej, wytznac1 za ^b~owiem w sposób

prekursorski kierunki -rozwoju

dyd- aktyki literatury jako na- uki.

Q , znacza ^odejście o - d praktykowa-

nych ^dotąd metod pisarstwa na

tem1at metodyki nauczania, pr:zez

odkrycie dla dyd . aktyki szczegó-

łowych dyrektyw metodologicz ·

nych nau. k · prakseologicznych.

Bog8:ctwo konstrukcji teorety-

eznych ^wywiódł ^· autor z szeroko

-zakroj, onych i wieloletnich ·· badai1

empirycżnych, syg - nalizowanycł1

w Uwagach wstępnych, oraz roz-

legły ich i pogłębionych studióv'

.nad szeroko pojętą literaturą

przedmd ! otu, poŚ· wiad ·czoną · przy-

pisami i bibliografią.

Wyłoż,on.e w Uwagach ^wstęp-

nych podstawy metodologic.zne

pracy -określają : nie tylko ^założe ·

nia auto· rskie. Są jednoc.ześniP,

fu- ndamentalnymi wyznacznikami

nowocześnie roZtumianych takich

podstawowJ7tch · kwestii badanej

dyscy . pliny jak: jej usytuowa. nie

wobec tzw. pomoc.niczy · ch dzie-

dzin wiedzy, przynależnych do

grupy . nau. k teoretyc-znych i prak-

(2)

•

RECENZJE

tyczny. ch, wskazanie odrębności

m . etodologieznej dydakt y ki litera-

- tury, wyznaczenie jej przedmiotu

i celów badawezy · ch. Te ostatni8

formuł;uje autor następująco:

,,Twierdzenia _ - · dydaktyki . litera-

tury ^orzekają o ^tym ^~ · za ^po:tno_cą

jlakich ^d:Ztiałań ^· dydaktyczny· ch · m. o-

ż. na wywołać · pożądane zm . iany ^O·· ^M

sobowościowe . u ^ue~niów,- czyli re-

alizować _- -. _' cele n. au _. . czania ^.i. u- c.ze-

~ nia· - się ! ~i teratury w szkole. Naj-

ważniejszym więc zadaniem tej

dyscypli · ny nauk· _. owej jest _. . kon·-

struowanie optymalnych sposo-

- .

bów naucl zan:ia _.. i uczenia ^~ ^~ ^ię lite -

ratury'' ^(s~ 6 7). W ^W ^)~ ^mienio-

nym aspekc.ie · jak i w dalszych

są to rozwiąza.nia bezspornie

oryginaLne _. . na tle _ . zastanego ^piś-

miennictwa metodycznego i dla-

. . ^.

tego ^przypisać im trzeba ^rangę

teorio ^twórczą.

Przy~tos10wanie do materii dy - -

dakty - czno-literackiej dyrekty\;v

na :ukoZinawc~ych, tj. pers-pektywy

teologic: znej ⁱ holistycznej, ^stał ^· ^J

się w opraeowctniu W. Pasternia-

ka pł lodnym nauko· wo zabiegiem,

konsekwentnie - rozwijany1n · ^\V

procedurze _ide~l-izacji i ko- nkre-

tyzacji twierdzeń dydaktycznyclL

Przedmiotem monografii, zgod-

n-ie z jej ^tytułem, jest pierwsza

. faza , organizacyjna czyn11osci dy- .

. daktycz. nych na. uc.zyciela poloni-

sty, wyzn.a · czona przez S) rstenlo-

wą strukturę procesu kształcenia

litera l ekiego - odbiorcy.

W rozd · Ziiale I pt. "Zevmętrzne

i wewnętrzne uwarunkowania od- -

bioru . ^dzieła literackiego ^\V szko-

le" prezentuje a . utor charaktery-

styc-zny dla niego · wszechstronny

warsztat badawczy. Podejmując

trudne, · riiedookreśl ~one i częst::>

- kontrowersyjne sądy o oddzia~y

waniu dzieła literackiego, stosu-

j-e celem weryfikacji ·I u b ·wy-

uczeni!a ich falsyf.ikacJ:i · zabieg

wsz. echstro : nnego oś lwietlenia ty· ch · -

że sądów z pu - nktu wid . zenia wie-

lu ^różny;ch dyscyplin nauki. W

u:zasadn:ieniu ⁱ roz~trzyganiu

kwestii warunkujących · odbiór

dzieła prźez czyt · elnika ^· ^pomocną

stała się ~onfrontacja tvvi.erdzeń

z zakresu teorii literatury i este-

tyki ; badań nad czyteln_ ictwem

i - - recep. cją dzieła sztuki z jednej

strony, a psychol·ogią osobowości

i ^myślenia z drugiej. Zagadnie-

nia wewnętrznych i zewnętrz

nych uwaru.nkowa - ń odbioru ^są

rozwHżane i uzasadniane w sze _. ~

l}Okim k ~ontekście filozoficznyrr1,

kultuPowy· _. m, społec.znym i peda- _.

.

'

gog1cznym. •

. W . dwu kolej , ny.ch Ttozdziałach,

kluc.z.owych dla tematu, . roz-patru-

j-e : autor problemy wczesnych,

przed-czytelni-czych · faz system11

ozynności dydaktycznych zorien ..

towa.nych na . teologiczną strate- -

- gię odbioru ^d'Zieła literackiego . .

· W r.ozd i ziale II ,,Przygotowa-nie

pośrednie do r odbioru dzieła lite-

rackiego" ^formułuje a-utor kon-

cepcję takiego przygotowania po-

śred:nieg· o, które będąc ustawici-

_ nym i . perspekty- wicznym, pro-

wadzi · ^p:r.zez celowo organizo,;vane

. ^dżiałanie do kumulacji na- bywa · -

nych· w społecznym procesie wy-

'

(3)

- ·

202 ^RECENZJE

chowaw:ozym i w zinstyhcjona-- lizowalflym systemie dydaktycz- nym wiadomości, sprawności i po- staw w postaci uogólnionej, to jest do metainformacji, metaczyn ·

ności i metapostaw, wyznaczo- nych przez metacele. Stawia za- tem i dowodzi W. Pasterniak za-

sadność tezy o ścisłej zależności między organizacją i efektami man]Jpulracji dydakty,cznych a pe>- stulowanymi stanami rzeczy, czyli ogólnymi i autonomicznymi ce- lami ksztaŁcenia.

Problemy heurystycznych war-

tości metacelów i metaczynnośd

oraz dokonane w tym rozdziaL~

zabiegi konstruowania i klasyfi- kacji celów nauczania stanowią

novum naukowe. Szezegółowe u- stalenia teologiczne mają ogrom-

ną wartość zarówno teoretyczną,

jak i praktyczną dla rozwoju dydaktyki literatury jako nauki.

W rozdziale III pt. "Przygoto- wanie _ bezpośrednie do odbioru

dzieła literackiego" rozważa autor tenże proces w róż-nych as- pektach, odwołując się tak do

własnych badań nad przedczytel- niozymi postawami i orientacją

odbiorcy, jak i penetracji proble- mu przygotowania w świetle za- stanej literatury przedmiotu.

Szczególnie doniosłe znaczenie

mają opracowane w tym rozdziale konstrukcje teoretyczne o wy- bitnych walorach praktycznych w postaci modeli drzewa celów.

Otwierają one nowe perspektywy badawcze w procesie usprawnienia przygotowania i doskonalenia

zawodowego oraz czynności pla- nistyaznych nauczycieli.

Dalsze czynności preparacyjne fazy bezpośredniego przygotowania ucznia do pmcy nad dziełem

literackim rozpatruje autor na drodze arńalizy sytuacji dydaktycznych o cechach przygotQWa- nia merytorycznego, motywacyj- nego, problemowego i sprawnoś

ciowego, wskazując ich wielo-

funkcyjność i systemową struk-

turę.

Zamykający monogmfię roz-

dział IV pt. "Dyrektywy preparacyjne a t!Wóraza praca nauczyciela polonisty" zawiera analizę

warunków i dyrektyw stosowania teorii dydaktycznej w realizacji praktycznej. Wyjaśnia przyczyny

mało skutecznych prób konkrety- 7!owania teorii dydaktycznej w praktyce pedagogicznej, wskazu-

jąc warunki niskiego stopnia o-

peratywności dyrektyw ogólnych oraz źródła negatywnej transfor- macji ich wykQnawców. W za-

kończeniu rozdziału przytacza autor pozytywne .i negatywne przy--

kłady przekłada.nlia wskazań teo- retycznych na system działań dydaktycznych.

W pmcy W. Pasterniaka skon- struowany został zwarty system

twierdzeń i dyrektyw orga.niza · cyjnych, mający ogl'omne znaczenie dla rozwoju dydaktyki literatury i usprawnienia praktyki

kształcenia polonistycznego.

Sposoby uzasadniania twier-

dzeń, bogactwo argumentów, no- watorstwo metodologiczne, waż-

(4)

RECENZJE 2Ó3

kość problematyki, sprawność

warsztatu badawczego wyznacza-

ją monografii Wojciecha Paster- niaka rangę dzieła, które w peł

ni_ satysfakcjonuje czytelnika.

Studium kończy autor zwięz

łym podsumowaniem oraz wyty- czeniem dalszych perspektyw ba- dawczych. Zamieszcza równie~

imponujący zestaw bibliograficz- ny, jaki stanowić może pomoc i wskazówkę w procesie samo-

kształcenia zarówno nauczycieli, jak i działaczy pozaszkolnych in- stytucji, współuczestnicząt:!ych w literackiej edukacji społeczeń · s twa.

URSZULA KRAUZE