Związki Staszica z Warszawą : Warszawa w czasach Staszica : aktualność koncepcji rozwoju

Rozprawy z dziejów oświaty t. XLV PI. ISSN 0080-4754

LECH KRÓLIKOWSKI

ZWIĄZKI STASZICA Z WARSZAWĄ

WARSZAWA W CZASACH STASZICA

- AKTUALNOŚĆ KONCEPCJI ROZWOJU

Życie i działalność Stanisława Staszica są bardzo mocno i wielostronnie związane z Warszawą, w której spędził większość swego bogatego życia, i na wyglądzie której - pośrednio - wycisnął swoje piętno.

Na podstawie informacji zawartych w biogramie zamieszczonym w PSB można przyjąć, iż po raz pierwszy zawitał on do Warszawy w 1781 r. Pierwszym zajęciem Staszica po przyjeździe do Warszawy była posada guwernera syna Ja-na Miera - kasztelaJa-na inflanckiego. Wkrótce jedJa-nak związał się z rodziną An-drzeja Zamoyskiego, na którego zlecenie zimą 1781/82 zaczął uczył młodych Zamoyskich. Miał wówczas 26 lat. Kontrakt zawarty na dziesięcioletnią edu-kację czworga Zamoyskich, miał być wynagradzany dożywotnią pensją w wysokości 4 tysięcy złotych polskich. Nauka odbywała się głównie w rezyden-cji Zamoyskich w Zamościu.

STASZIC W WARSZAWIE

Wydaje się, że w okresie kolejnych sześciu lat (1782-1788) Staszic wielo-krotnie przebywał w Warszawie, o czym pośrednio świadczy jego działalność pisarska i publicystyczna. Związał się wówczas z firmą wydawniczą Michała Grölla, mającą swoją siedzibę w kamienicy przy Rynku Starego Miasta 40 1. Z końca 1783 r. pochodzi zapowiedź wydania tłumaczonego przez niego dzieła Buffona ( E p o k i natury - Les époques de la nature), które drukiem ukazało się w

1 786 r. W rok później, także w Warszawie ukazała się (anonimowo) jego pierw-sza publikacja o charakterze politycznym: Uwagi nad Życiem .Jana Zamoyskie-go, czym Staszic włączył się w nurt życia politycznego.

Na nieco dłużej zamieszkał Staszic w Warszawie na jesieni 1788 г.,

obser-wując rozpoczęte 6 października 1788 r. obrady sejmu, nazwanego później

Wielkim. W Warszawie przebywał wówczas do marca 1790 г., zajmując się

głównie publicystyką polityczną (Przestrogi dla Polski, Warszawa 1790).

Kwa-terą Staszica był pałac Zamoyskich przy ul. Leszno. Lokalizacja tego obiektu nie

jest obecnie bliżej znana. Być może była to nieruchomość oznaczona numerem

hipotecznym 706, położona po południowej stronie Leszna, w przybliżeniu na

osi ulicy Białej [?], wg dawnej numeracji: Leszno 55.

W marcu 1790 r. udał się do Zamościa, a następnie towarzyszył

Andrzejo-wi Zamoyskiemu w podróży do Włoch. ZAndrzejo-wiedzał wówczas m.in. szkoły,

gabi-nety naukowe i zakłady przemysłowe

. Do Polski powrócił w grudniu 1791 г.,

przebywając głównie w Zamościu, ale także m.in. w Warszawie (od kwietnia

1792 г.). Pod koniec 1794 r. Staszic kolejny raz towarzyszył Andrzejowi

Za-moyskiemu w zagranicznej podróży, tym razem do Wiednia, gdzie interesował

się szczególnie m.in. szkolnictwem średnim i wyższym. Do kraju powrócił w

maju 1797 r. Przez kolejnych kilka lat intensywnie podróżował po Polsce,

wielo-krotnie odwiedzając Warszawę.

W czasie pobytów w Warszawie bywał w salonach arystokracji, m.in. u

Sta-nisława i Karoliny Soltyków (przy ul. Miodowej - przyp. LK), gdzie wykluła się

idea założenia towarzystwa naukowego; został wpisany już na pierwszą listę

powstałego w r. 1800 w Warszawie Tow. Przyjaciół Nauk (TPN). [...] W к 1801

zamieszkał w Warszawie, w oficynie pałacu Anny Sapieżyny u zbiegu Nowego

Światu i Krakowskiego Przedmieścia*. Jan Wysokiński jako datę zamieszkania w

stolicy wymienia koniec 1802 r:

Wynikać to ma z faktu, iż Staszic będąc

pleni-potentem Anny z Zamoyskich Sapieżyny zakupił tę nieruchomość 20 grudnia

1802 r. Na podstawie specjalnego aktu, potwierdzonego następnie sądownie,

miał prawo dożywotniego użytkowania trzech pokoi w oficynie od wschodu po

prawej ręce na pierwszym piętrze. Miał też prawo do oddzielnej stajni na trzy

konie i wozowni na jeden pojazd

. Posesja Zamoyskich przy Nowym Świecie

oznaczona była wówczas numerem hipotecznym 1245 a i 1245b, a obecnie nosi

adres: Nowy Świat 67/69. W oficynie pałacu Zamoyskich mieszkał do swojej

śmierci w 1826 r.

Budynki istniejące na tej posesji w I poł. XIX w. zostały gruntownie

budowane w latach 1843-1846 wg proj. Henryka Marconiego. W wyniku

prze-budowy powstał monumentalny obiekt nazywany pałacem Andrzeja

Zamoys-kiego, należący obecnie do Uniwersytetu Warszawskiego.

2 С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., Staszic Stanisław Wawrzyniec. PSB, tom XLII/4,

zeszyt 175, s. 542,

3 С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 543, 4W y s o k i ń s k i Jan, op. cit. s. 56,

Z W I Ą Z K I S T A S Z I C A Z W A R S Z A W Ą . W A R S Z A W A W C Z A S A C l I S T A S Z I C A . . 1 6 3

Stanisław Staszic pełniąc w Księstwie Warszawskim, a później w Króle-stwie Polskim n a j w y ż s z e f u n k c j e państwowe, był z a p r z y j a ź n i o n y z w i e l o m a wy-bitnymi ludźmi epoki, u których bywał w ich warszawskich ( p o d w a r s z a w s k i c h rezydencjach). Do grona tego należeli m.in.: Stanislaw Kostka Potocki - właściciel W i l a n o w a i Natolina oraz pobliskiej rezydencji Gucin, Tadeusz M o s t o w s k i -właściciel Tarchomina, Julian Ursyn N i e m c e w i c z - -właściciel U r s y n o w a .

N a terenie G u c i n a powstał p a m i ą t k o w y gaj ( G u c i n - G a j ) , poświęcony zmar-łemu w 1821 r. Stanisławowi Kostce Potockiemu. Staszic był obecny przy j e g o zakładaniu i uczestniczył w sadzeniu drzew, co miało m i e j s c e 11 grudnia 1823 r.(1 Staszic b y w a ł także często w p o d w a r s z a w s k i e j rezydencji ministra spraw w e w n ę t r z n y c h Tadeusza M o s t o w s k i e g o w Tarchominie.

O K R E S O K U P A C J I P R U S K I E J

Upadek powstania k o ś c i u s z k o w s k i e g o i j e g o k o n s e k w e n c j e w postaci trójstronnego porozumienia o rozbiorze i likwidacji państwa polskiego (24 paź-dziernika 1795 г.). zdegradowały Warszawę. Przez ponad rok Warszawa była o k u p o w a n a przez Rosjan, którzy ją zdobyli i chcieli u t r z y m a ć w s w o i m włada-niu, a c z e g o gorącym orędownikiem był Suworow. W w y n i k u długotrwałych per-traktacji w sprawie podziału łupów, ostatecznie ustalono, że W a r s z a w a w r a z z c z ę ś c i ą M a z o w s z a przypadnie Prusom. Na podstawie tych porozumień w o j s k a pruskie w k r o c z y ł y do Warszawy przed południem 9 stycznia 1796 r. W a r s z a w a uzyskała w ó w c z a s status stolicy departamentu w obrębie Prus P o ł u d n i o w y c h . W tym czasie Staszic przebywał w Austrii, skąd powrócił d o Polski w m a j u 1797 r. W okresie okupacji pruskiej n a j w a ż n i e j s z y m w y d a r z e n i e m łączącym Sta-szica z W a r s z a w ą było p o w s t a n i e Towarzystwa Przyjaciół N a u k , którego Staszic od s a m e g o początku, tj. od 1800 r. był c z ł o n k i e m .

I n a u g u r a c y j n e posiedzenie TPN o d b y w a ł o się w pałacu Sołtyka przy ul. N o w o l i p k i 3 (nr hip. 2406), a kolejne w bibliotece księży p i j a r ó w przy ul. Dłu-giej. Pałac S o l t y k ó w przy ul. N o w o l i p k i sąsiadował (od z a c h o d u ) z pałacem M o s t o w s k i c h , czyli siedzibą Komisji R z ą d o w e j Spraw W e w n ę t r z n y c h i Policji, w której (wiele lat później) Staszic pełnił d y r e k t o r s k ą f u n k c j ę .

Od grudnia 1 806 r. - zebrania T o w a r z y s t w a Przyjaciół N a u k o d b y w a ł y się w e w ł a s n e j siedzibie przy ul Kanonia 6/87.

W początkach XIX w. pijarzy d y s p o n o w a l i w i e l o m a b u d y n k a m i w naroż-niku D ł u g i e j i M i o d o w e j , gdzie prowadzili kilka szkół. W y d a j e się, że m i e j s c e m obrad T P N m ó g ł być d a w n y pałacyk Jana H u m a ń s k i e g o , p r z y l e g a j ą c y do zac h o d n i e j śzaciany pijarskiego kośzacioła przy ul. Długiej i d o zac h o d z ą zac y do M i o d o

-'' M i z i о I e к Jerzy. Uniwersytet Warszawski, dzieje i tradycja. Warszawa 2005. s. 66. ' S o b i e s z c z a ń s k i Franciszek Maksymilian. Rys historyczno-statystyczny wzrostu i

wej. Pałacyk ten do czasu wybudowania gmachu Collegium Nobilium był

sie-dzibą konwiktu, a także mieścił bibliotekę zgromadzenia

. Jan Wysokiński

wskazuje jednak na budynek Collegium Nobilium przy Miodowej 22/24, jako na

miejsce pierwszych spotkań Towarzystwa

Pierwsze posiedzenie TPN na Kanonii miało miejsce 13 grudnia 1806 r.

W niecałe dwa lata później - 16 października 1808 r. Stanisław Staszic został

jednogłośnie powołany na prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk

W latach 1804-05 Staszic przebywał we Francji, ale także odwiedził

Nie-mcy i Austrię, a w drodze powrotnej - Tatry. W publikacjach i prelekcjach po

tej podróży, m.in. zwrócił się do młodzieży, by dla ocalenia narodu

podejmowa-ła nauki w kierunkach użytecznych dla kraju

. Idea ta była jedną z wiodących w

jego działaniach do ostatnich dni życia.

Można założyć, iż wielokrotne podróże Staszica do krajów Europy

Za-chodniej, połączone ze studiami oraz zwiedzaniem szkół, placówek naukowych

i zakładów przemysłowych, w połączeniu z bardzo dobrą znajomością Polski,

były dla niego nadzwyczaj silnym impulsem do działań na rzecz zmiany polskiej

rzeczywistości. Dotyczyło to zarówno stosunków politycznych, ale przede

wszystkim uwarunkowań cywilizacyjnych. W tej dziedzinie ziemie polskie

znacznie odstawały od Europy, szczególnie w zakresie kultury materialnej, a

także w zakresie oświaty i nauki. Przemyślenia i spostrzeżenia poczynione

pod-czas tych podróży widać w całej działalności Stanisława Staszica, którą z

upo-rem, ale i z sukcesami prowadził przez następne dwadzieścia lat życia.

KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

W końcu listopada 1806 r. wojska francuskie znalazły się na ziemiach

pol-skich. Na wieść o ich pochodzie pruski garnizon Warszawy, w nocy z 26 na 27

listopada 1806 г., ewakuował się na prawy brzeg Wisły, a pruski gubernator

mia-sta Georg Ludwig Köhler przekazał władzę w ręce ks. Józefa Poniatowskiego.

Następnego dnia, tj. 27 listopada do Warszawy wkroczyli Francuzi. Wśród

wi-tających był Stanisław Staszic.

Kolejne lata działalności Staszica związane są ściśle zarówno z Warszawą,

jak też z działalnością publiczną na polu edukacji oraz na polu gospodarki. 14

lutego 1807 r. został powołany w skład Izby Edukacyjnej, kierowanej przez

Sta-nisława Kostkę Potockiego. Był zwolennikiem przygotowania do służby

społe-czeństwu przez naukę. [...] na zlecenie Izby Edukacyjnej przygotował „Projekt

8 Z i e 1 i ń s к i Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 2, Warszawa

1996, s. 216,

' W y s o k i ń s k i Jan, op. cit. s. 56,

10 С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. , 11 С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 544,

ZWIĄZKI STASZICA Z WARSZAWĄ. WARSZAWA W CZASACI1 STASZICA... 1 6 5

ogólny planu edukacji narodowej"*2. Podobnie w lutym 1809 r. — w związku z

sesją sejmu - przygotował odezwę, w której podkreślał rolę nauki w ocaleniu dziedzictwa narodowego.

Siedzibą Izby Edukacyjnej był pałac Kazimierzowski, który po zlikwido-waniu przez Prusaków Korpusu Kadetów w 1796 r„ przejęty został m.in. na mieszkania dla urzędników oraz siedzibę Najwyższej Rady Sprawiedliwości. W 1804 r. Prusacy przekazali całą nieruchomość (w tym pałac Kazimierzowski) na rzecz Funduszu Edukacyjnego. Po wkroczeniu Francuzów w grudniu 1806 r. nieruchomość wykorzystywana była na lazaret. W 1808 r. obiekt powrócił do re-sortu oświaty, ale w latach 1812-1813 ponownie zajęty był na cele lecznictwa wojskowego1 3.

Okres Księstwa Warszawskiego należy do najbardziej aktywnych w życiu Staszica. Jednym z przejawów tej aktywności było doprowadzenie do powoła-nia 18 marca 1808 r. Szkoły Prawa, której siedzibą był pałac Lubieńskich przy ul. Królewskiej. W 1811 r. do Szkoły Prawa dołączono, utworzoną w 1808 г., Szkolę Nauk Administracyjnych, w wyniku czego powstała Szkoła Prawa i Na-uk Administracyjnych. W tym czasie stworzono także system prawny uzależ-niający uzyskanie stanowisk w sądownictwie i administracji od posiadania kie-runkowego wykształcenia14.

Staszic od !1 maja 1808 r. był członkiem Najwyższej Komisji Egzamina-cyjnej dla urzędników państwowych. Wszedł także do Rady Nadzorczej Szkoły Prawa i Administracji, którą okresowo kierował (radą).

Od 10 czerwca 1807 r. Staszic był członkiem Dyrekcji Skarbowej, prze-kształconej w październiku 1807 r. w Ministerstwo Skarbu Księstwa Warszaw-skiego. Władzami Księstwa były Rada Stanu {Conseil d'Etat) i Rada Ministrów oraz Sejm, który składał się z izby poselskiej i senatu. Siedzibą władz była War-szawa, przy czym książę warszawski Fryderyk August (będący jednocześnie królem saskim), rezydował w Dreźnie15.

29 listopada 1808 r. Fryderyk August mianował Staszica referendarzem przy Radzie Stanu, a 10 czerwca 1810 r. — jej członkiem. Po przekształceniu (27 grudnia 1811 r. ) Izby Edukacyjnej w Dyrekcję Edukacji Narodowej - Staszic został jednym z jej sześciu członków czynnych.

Będąc członkiem Rady Stanu, wystąpił na j e j forum (6 sierpnia 1812 r.) w obronie Funduszu Edukacyjnego, z którego finansowano polską oświatę. Fun-dusz powstał w wyniku dokonanej przez papieża w 1773 r. kasaty zakonu je-zuitów. Staraniem utworzonej w tym samym roku Komisji Edukacji Narodowej,

12 С /. e p p e Maria. W ó j c i k Zbigniew J.. op. cit. s. 544.

13 M i z i о I с к Jerzy. Uniwersytet Warszawski, dzieje i tradycja. Warszawa 2005. s. 44. 14 Szkoła Prawa mieściła się w dawnym pałacu Bielińskich przy ul. Królewskiej b Fryderyk August byl wnukiem króla Polski Augusta 111 Sasa.

dochody ze sprzedaży i dzierżawy pojezuickich majątków wpływały na Fundusz

Edukacyjny, nie włączony do budżetu państwa. Uważa się, że dzięki postawie

Staszica fundusz nie został wówczas zlikwidowany, co było korzystne dla

pol-skiego systemu edukacyjnego.

W grudniu 1808 r. Stanisław Staszic wystąpił z projektem założenia w

Warszawie szkoły głównej, z wydziałami: lekarskim, prawniczym,

fizyczno-matematycznym oraz literatury z ekonomią polityczną

.

We wrześniu 1809 r. wszedł Staszic do komisji przygotowującej utworzenie

szkoły lekarskiej; w październiku t.r. z ramienia Izby Edukacyjnej został

preze-sem Kolegium (Rady) otwartego 15 XI w Warszawie Wyciz. Akademickiego Nauk

Lekarskich^

. Szkoła została umieszczona w budynku dawnego Gimnasjum

Za-lusciamum przy ul. Jezuickiej 4 (nr hip. 73) na Starym Mieście, a ściślej - w

je-go skrzydle od ul. Brzozowej. Dziekanem szkoły był Hiacynt Dziadkowski. W

1818 r. szkoła została włączona do Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego,

nadal zajmując budynek przy Jezuickiej. Kliniki szkoły (otwarta 31 grudnia 1811

r.) mieściły się w zabudowaniach dawnego szpitala Św. Rocha przy Krakowskim

Przedmieściu 24 (obecnie część zabudowań Uniwersytetu Warszawskiego).

KRÓLESTWO POLSKIE

Po utworzeniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, Staszic (15 czerwca) został

radcą stanu w Rządzie Tymczasowym oraz wszedł - jako jeden z sześciu

pełno-mocników cara - w skład Komisji Likwidacyjnej, której zadaniem było

zamknię-cie aktywów i pasywów Księstwa Warszawskiego'

. Uczestniczył w pracach

ko-lejnych administracji zajmujących się edukacją, aby w grudniu 1815 r. wejść do

Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. 31 maja

1817 r. został wiceministrem w resorcie edukacji.

Dnia 28 grudnia 1816 r. Stanisław Staszic objął stanowisko dyrektora

Wy-działu Przemysłu, Kunsztu i Handlu w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych

i Policji. Siedzibą komisji oraz Wydziału Przemysłu, Kunsztu i Handlu był

pa-łac Mostowskich, przekształcony w tym czasie gruntownie przez Antoniego

Co-razziego. Funkcję tę pełnił do marca 1824 г., gdy złożył dymisję. Była ona

wy-nikiem konfliktu z ministrem skarbu Ksawerym Druckim-Lubeckim. Konflikt

natomiast był rezultatem preferowania przez obu polityków odmiennych dróg

rozwoju Królestwa Polskiego. Drucki-Lubecki stawiał bowiem na ziemiaństwo

i rozwój rolnictwa, a Staszic na burżuazję i rozwój przemysłu. Po ustąpieniu z

funkcji Staszic powołany został na stanowisko ministra stanu oraz członka

Ra-dy Administracyjnej.

16

С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 544,

С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 545,

W y s o k i ń s k i Jan, op. cit. s. 79,

Z W I Ą Z K I S T A S Z I C A Z W A R S Z A W Ą . W A R S Z A W A W C Z A S A C H S T A S Z I C A 167

D r u c k i L u b e c k i objął f u n k c j ę ministra w 1821 r. w sytuacji, gdy z a g r o ż o ne było istnienie państwa ze względu na n i e w y d o l n o ś ć g o s p o d a r c z ą . T r z e b a j e d -nak z a u w a ż y ć , iż p o d s t a w o w e e l e m e n t y j e g o polityki nie były w s p r z e c z n o ś c i z tezami Staszica. Drucki-Lubecki twierdził b o w i e m , iż Polsce potrzeba trzech rzeczy: I) szkół, tj. oświaty i r o z u m u , 2) przemysłu i handlu, tj. z a m o ż n o ś c i i bo-g a c t w a , 3) f a b i y k broni1 4.

W Królestwie K o n g r e s o w y m centralnym kolegialnym o r g a n e m w ł a d z y i administracji była Rada Stanu. Dzieliła się ona na: 1) Z g r o m a d z e n i e O g ó l n e , 2) Radę A d m i n i s t r a c y j n ą . W skład Rady A d m i n i s t r a c y j n e j wchodzili m i n i s t r o w i e oraz inni c z ł o n k o w i e p o w o ł y w a n i przez króla. By! to organ doradczy wobec

króla i namiestnika vc sprawach, które przekraczały zakres funkcji

posz-czególnych ministrów. Rada wprowadzała też w życie postanowienia królewskie

lub namiestnika. Po faktycznym zlikwidowaniu urzędu namiestnika w 1826 r.

Ra-da Administracyjna zmieniła się w najwyższy organ rządowy

.

W lutym 1817 r. Stanisław Staszic objął p r z e w o d n i c t w o w Radzie O g ó l n e j B u d o w n i c t w a , Miernictwa, Dróg u Spławów. Dyrektorem G e n e r a l n y m D r ó g i M o s t ó w był (od m a j a 1819 r.) Franciszek K s a w e r y Christiani. O n , na polecenie Staszica, stworzył program b u d o w y d r ó g bitych, które g w i a ź d z i ś c i e zbiegały się w Warszawie. U k o ń c z e n i e b u d o w y p i e r w s z e g o z z a p l a n o w a n y c h traktów - trak-tu Terespolskiego (1823 r.) u c z c z o n o p a m i ą t k o w y m o b e l i s k i e m , s t o j ą c y m do dnia d z i s i e j s z e g o przy ul. G r o c h o w s k i e j . W uroczystości tej brał udział Stanis-law Staszic.

W 1814 r. Staszic był w s p ó ł z a ł o ż y c i e l e m T o w a r z y s t w a D o b r o c z y n n o ś c i , którego siedziba od 1819 r. mieści się w p r z e b u d o w a n y m przez C o r a z z i e g o bu-dynku przy K r a k o w s k i m Przedmieściu 62.

N a m o c y dekretu N a m i e s t n i k a Królestwa Polskiego gen. J ó z e f a Z a j ą c z k a z 31 grudnia 1816 r. p o w o ł a n e zostały - z a p r o j e k t o w a n e przez S t a n i s ł a w a Staszi-c a - szkoły niedzielne dla młodzieży rzemieślniStaszi-czej. Pierwsze z niStaszi-ch rozpoStaszi-częły działalność w Warszawie w lutym 1817 r.21

* * *

Europa po kongresie w i e d e ń s k i m była k o n t y n e n t e m , gdzie prawie w s z y -stkie ó w c z e s n e państwa stanęły do wyścigu, którego s t a w k ą miała być rozwinię-ta g o s p o d a r k a epoki w c z e s n e g o kapirozwinię-talizmu. Dla j e j rozwoju n i e z b ę d n e było s z k o l n i c t w o w y ż s z e . Proces ten d o s t r z e ż o n o także w Królestwie Polskim ( K o n -g r e s o w y m ) , a śladem myślenia ó w c z e s n y c h elit j e s t p o w o ł a n a w 1815 r.

Dyrek-''' Cyt. za: S. S ni о I к a : Polityka Luheckiego przed powstaniem listopadowym. T.l. Kraków

1907 s. 89-90.

• • " B a r d a c h Juliusz. I, e ś n o d o r s k i Bogusław. P i e t r z a k Michał. Historia ustroją i

prawa polskiego. Wydanie IV. Warszawa 1997. s. 366.

cja Edukacyjna, której podstawowym zadaniem było opracowanie

państwowe-go planu rozwoju szkolnictwa. W planie tym po raz pierwszy - nie licząc

wcześ-niejszych działań Komisji Edukacji Narodowej i Dyrekcji Edukacji Narodowej

(711812-6 VII 1815) - przyjęto, że podstawą rozwoju i dobrobytu państwa jest

rozwój nauk, a szczególnie nauk stosowanych. Jednym z członków Dyrekcji i

głównym autorem planu był Stanisław Staszic, z którym współdziałali m.in.

Sta-nisław Kostka Potocki, Tadeusz Mostowski i Rajmund Rembieliński. Dyrekcja

Edukacyjna już w 1815 r. sformułowała plan, który był następnie wdrażany.

Ele-mentami planu było m.in. powołanie w Warszawie uniwersytetu i politechniki.

UNIWERSYTET

Dzięki zabiegom Staszica, 19 listopada 1816 r. uzyskano patent Aleksandra

I na utworzenie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Staszic stanął na

czele, powołanej 31 grudnia 1816 г., Rady Ogólnej Uniwersytetu, do którego

włączono Szkołę Prawa i Administracji oraz Wydział Akademicki Nauk

Lekar-skich. Następnie kierował pracami nad statutem uczelni, który został

zatwier-dzony 15 kwietnia 1818 r.22 Na wniosek Stanisława Staszica, przed pałacem

Ka-zimierzowskim (który także uległ uszkodzeniu w wyniku pożaru latem 1814 r.)

wybudowano w latach 1815-1816 dwa budynki, ustawione po bokach pałacu i

prostopadle do niego. Na skrzydle północnym - obecny budynek Wydziału

Pra-wa, a na południowym - obecny budynek Instytutu Historii Sztuki i Instytutu

Orientalistyki. Pierwszy z nich był wówczas siedzibą Komisji Rządowej

Wy-znań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a drugi - tzw. Porektorski -

mieś-cił mieszkania profesorów Uniwersytetu i Liceum Warszawskiego.

Staszic przeforsował także księdza Wojciecha Szweykowskiego na

stano-wisko rektora. On też wskazał Michała Szuberta na kierownika ogrodu

botanicz-nego. Ogród znajdował się na skaipie oraz poniżej pałacu Kazimierzowskiego.

Dzięki staraniom Staszica uniwersytet uzyskał z dóbr łazienkowskich

-będących prywatną własnością rodziny Romanowych - 10 ha gruntu z

przezna-czeniem na ogród botaniczny, który tam powstał w 1818 r. Także dzięki

Staszi-cowi na terenie tego ogrodu w latach 1819-1825 wzniesiono Obserwatorium

Astronomiczne. On był również inspiratorem powstania Gabinetu Rycin

Biblio-teki Uniwersytetu Warszawskiego.

INSTYTUT POLITECHNICZNY

Powołanie wyższej uczelni technicznej w Warszawie wiązało się nie tylko

z decyzją władz, ale przede wszystkim uzależnione było od dysponowania

od-powiednimi kadrami, których w tamtych czasach Polska jeszcze nie posiadała.

ZWIĄZKI STASZICA Z. WARSZAWA- WARSZAWA W CZASACH S TASZICA. 169 Ż e b y usunąć tę przeszkodę, Staszic, na s a m y m początku istnienia K R W R i O P , p r z e f o r s o w a ł p o m y s ł wysyłania zdolnych m ł o d y c h ludzi na stypendia z a g r a n i c z -ne. Takimi s t y p e n d y s t a m i byii m.in. Jan S m o l i k o w s k i i T e o d o r Urbański, którzy po p o w r o c i e d o kraju stanęli na czele Szkoły Inżynierii C y w i l n e j D r ó g i M o stów, w 1823 r. w ł ą c z o n e j w struktury uniwersytetu. Szkoła ta w roku a k a d e m i c -kim 1828/29 p r z e k a z a n a została do p o w s t a j ą c e g o w ó w c z a s Instytutu Politech-nicznego.

Pierwszy k o n k r e t n y plan z o r g a n i z o w a n i a politechniki o p r a c o w a ł w 1824 r. Józef Kalasanty Szaniawski ( 1 7 6 4 - 1 8 4 3 ) - dyrektor g e n e r a l n y w y c h o w a n i a p u b l i c z n e g o Komisji R z ą d o w e j Wyznań Religijnych i O ś w i e c e n i a P u b l i c z n e g o . Szkoła miała składać się z d w ó c h zasadniczych części, w y d z i a ł u t e c h n i c z n e g o oraz wydziału h a n d l o w e g o . G ł ó w n y m celem przyszłej uczelni miało być w y kształcenie kadry inżynieryjnotechnicznej, która z a p e w n i ł a b y r o z b u d o w ę i m o -d e r n i z a c j ę p r z e m y s ł u k r a j o w e g o . Ciałem w y k o n a w c z y m t w o r z o n e j politechniki była Rada Politechniczna, p o w o ł a n a r o z p o r z ą d z e n i e m K R W R i O P 11 m a r c a

1825 r. pod p r z e w o d n i c t w e m Stanisława Staszica. W z o r e m n o w e j uczelni był Instytut Politechniczny w Wiedniu. C e l e m uzyskania o d p o w i e d n i o w y k s z t a ł c o -nych w y k ł a d o w c ó w , 16 lipca 1825 r. S e k c j a U m i e j ę t n o ś c i T o w a r z y s t w a do Ksiąg E l e m e n t a r n y c h postanowiła wysłać kilku a b s o l w e n t ó w U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e g o za granicę, dla d o s k o n a l e n i a się w naukach i n ż y n i e r y j n o t e c h -nicznych. Po p r z e p r o w a d z o n y c h e g z a m i n a c h , do w y j a z d u z a k w a l i f i k o w a n o 7 osób. U r u c h o m i e n i e w a r s z a w s k i e j szkoły było z w i e ń c z e n i e m d z i e s i ę c i o l e t n i e g o okresu f o r m o w a n i a się s z k o l n i c t w a z a w o d o w e g o w Królestwie Polskim. W pro-cesie t w o r z e n i a politechniki p r z e w i d z i a n o etap wstępny, który stanowiła S z k o ł a P r z y g o t o w a w c z a do Instytutu Politechnicznego.

K o m i s j a R z ą d o w a Wyznań Religijnych i O ś w i e c e n i a P u b l i c z n e g o d e c y z j ę utworzeniu uczelni podjęła 21 grudnia 1825 r.

U r o c z y s t e otwarcie szkoły nastąpiło 4 stycznia 1826 r. w pałacu K a z i m i e -r z o w s k i m . W inaugu-racji b-rał udział Stanisław Staszic, któ-rego było to ostatnie publiczne w y s t ą p i e n i e . ( Z m a r ł 20 stycznia 1826 r.) P r z e m a w i a j ą c do z e b r a n y c h powiedział m.in.: Kilkakrotnie w moich do uczącej się młodzieży

przemówie-niach o edukacji, przedkładając jej, iż nabyte nauki są największym i

najpe-wniejszym jej dobrem, przestrzegałem razem, że w nabywaniu nauk na samej ich

teorii przestawać nie należy; owszem by zostać użytecznym społeczeństwa

człon-kiem, trzeba umieć nabyte nauki i umiejętności zastosować do potrzeb

krajo-wych, do wynalazków, do kunsztów, do użytku publicznego

.

P i e r w s z y m d y r e k t o r e m s z k o ł y z o s t a ! m a t e m a t y k K a j e t a n G a r b i ń s k i ( 1 7 9 5 - 1 8 4 7 ) . Szkoła dzieliła się na d w a kursy o różnych p o z i o m a c h n a u c z a n i a . Na kurs t e c h n i k ó w niższych p r z y j m o w a n o a b s o l w e n t ó w szkół w y d z i a ł o w y c h ,

na kurs techników wyższych - absolwentów szkół wojewódzkich. Kurs niższy

trwał dwa lata, kurs wyższy - trzy lata na wydziałach Mechanicznym i

Handlo-wym oraz cztery lata na wydziałach Inżynierii i Chemicznym. Zadaniem

Wy-działu (OdWy-działu) Handlowego było kształcenie pracowników-bankierów i

kupców-buchalterów dla nowo powstałych państwowych zakładów

przemysło-wych i administracji państwowej oraz ludzi posiadających własne

przedsiębior-stwa

*. Najsłynniejszym słuchaczem Oddziału Handlowego Instytutu

Politech-nicznego był Leopold Kronenberg.

Podstawowym celem przyszłej uczelni miało być, zgodnie z intencjami

pro-jektodawców, podniesienie przemysłu krajowego do takiego poziomu, by mógł

przerabiać miejscowe surowce i bogactwa naturalne. [...].

...projektodawcypod-kreślali, że ani fabryki, ani rękodzieła „ bez wykładu zasad, z których każdy

sku-tek wypływa, bez zastosowania onych do każdego dzieła, a zatem bez sposobów

zapewnienia skrócenia pracy i oszczędzania kosztów ani zakwitnąć, ani stale

utrzymywać się i obce konkurencje wytrzymać by nie zdołały

.

Uważa się, że w 1829 r. szkoła osiągnęła rangę właściwego Instytutu

Poli-technicznego, rozporządzała bowiem odpowiednio wykwalifikowana kadrą

nau-kową i niezbędnymi pracowniami naukowymi

. Na jesieni 1830 r. szkoła miała

14 profesorów oraz 156 słuchaczy. Siedzibą Instytutu Politechnicznego był

pa-łac Czapskich (obecnie siedziba ASP). Do roku 1830 szkołę ukończyło 32

tech-ników wyższych, a świadectwa ukończenia całego czteroletniego kursu

otrzy-mały dwie osoby.

* * *

W 1816 г., wraz z Tadeuszem Mostowskim, Staszic współinicjował

założe-nie Szkoły Agronomicznej, która została otwarta w 1818 r. i od 1820 działała

ja-ko Instytut Agronomiczny na Marymoncie

.

DZIAłALNOŚĆ FINANSOWA STANISłAWA STASZICA

Stanisław Staszic miał wyjątkowy talent do korzystnego obracania

pie-niędzmi. W ten sposób doszedł do znacznego majątku. Autorzy hasła

zamiesz-czonego w PSB twierdzą пр., że w posiadłość ziemską w Hrubieszowie, łącznie

24 Wyższa Szkoła Handlowa, Szkoła Główna Handlowa, Miejska Szkoła Handlowa 1906-1945. Seria: Monografie i opracowania Nr 134, Warszawa 1984, s. 9,

25 M i ą s o Józef, Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego i późniejsze starania o kształcenie inżynierów w Królestwie Polskim. [W:] 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie. Warszawa 1979, s. 35,

26 W 150 rocznicę utworzenia Politechniki w Warszawie, pod red. E. D o m a ń s k i e g o , War-szawa 1976, s. 6,

ZWIĄZKI STASZICA /. WARSZAWĄ. WARSZAWA W CZASACH STASZICA... 1 7 1

z pomocą dla Wisznic zainwestował wtedy ok. 1 miliona złotych28. Licząc w nieco uproszczony sposób, ale opierając się o dane z epoki trzeba stwierdzić, iż suma ta odpowiadała wartości ok. 190 kilogramów czystego złota29. Także w odniesieniu do budżetu państwa była to kwota znacząca. W I 768 r. budżet Rze-czypospolitej szacowany był na 9,5 min złp; w roku budżetowym 1775/76 - na

16,4 min zip; a w roku budżetowym 1791/92 - na 50,1 min złp.30 Szacuje się, że z majątku który posiadał, ok. r. 1793-4 otrzymywał rocznie 439 tys. zł31. W tym samym czasie roczny budżet samorządu Warszawy (po zjednoczeniu miasta) wynosił 235,5 tys. złp.'2 Posiadając tak pokaźny majątek Staszic nie szczędził pieniędzy na cele społeczne. Pierwszą znaczącą inwestycją tego typu była sie-dziba Towarzystwa Przyjaciół Nauk przy Kanonii. Formalnie była ona własnoś-cią Stanisława Staszica, ale stworzona była i znajdowała się w dyspozycji TPN. Siedziba Towarzystwa powstała z zakupionych (za 4 800 zip) od kapituły war-szawskiej w 1804 г., zniszczonych przez pożar trzech nieruchomości na Kano-nii, m.in. budynku kustodii. Staszic sfinansował odbudowę i przebudowę znisz-czonych budynków z przeznaczeniem na siedzibę TPN.

28 września 1 820 r. położono kamień węgielny pod budowę nowej siedzi-by Towarzystwa Przyjaciół Nauk przy Krakowskim Przedmieściu, w miejscu gdzie wcześniej znajdował się kościół i klasztor Dominikanów Obserwantów, rozebrane w 1818 r. Nieruchomość tę Staszic otrzymał od skarbu państwa dzię-ki dobrym stosunkom z namiestnidzię-kiem Zajączdzię-kiem. Stanisław Staszic z włas-nych funduszy sfinansował budowę okazałego budynku wzniesionego wg pro-jektu A. Corazziego, z przeznaczeniem na siedzibę instytucji naukowej.

Znaczna część niezbędnych sum pochodziła ze sprzedaży budynków TPN na Kanonii. Pierwsze posiedzenie TPN w nowej siedzibie odbyło się w styczniu 1824 r. Na rzecz TPN Staszic zapisał w testamencie własną bibliotekę zawie-rającą ponad 3600 tomów oraz rękopisy.

Stanisław Staszic w znacznym stopniu sfinansował budowę pomnika Ko-pernika (100 tys. złotych), który w 1827 r. stanął (odsłonięty 11 maja 1830 r.) przed siedzibą Towarzystwa, nazywaną odtąd pałacem Staszica33. Pomnik

za-й С z e p p с Maria. W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 543.

W o j t o w i c z Grzegorz. Wojtowicz Anna. Historia monetarna Polski. Warszawa 2003. s.

108-110.

5,1 W o j t o w i c z Grzegorz. Wojtowicz Anna. op. cit. s. 108-110,

" С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., op. cit. s. 542.

P i I t z Franciszek, Gospodarka finansowa Starej Warszawy 1765-1795. Warszawa 1939. s. 94—95. '' Aleksander Weinert podaje, iż podczas publicznej zbiórki na budowę pomnika w Warszawie, która przeprowadzona była 5 marca 1815 г.. 42 wybitne postaci tamtych czasów wpłaciły na ten cel łącznie 9.810 zip. W tej kwocie znalazła się także wplata dokonana przez Staszica w wysokości 4.000 zip: patrz: W e i n e r t Aleksander. Starożytności Warszawy, t. VI. Warsza-wa 1858. s. 320-329.

projektowany został przez Duńczyka Bartela Thorvaldsena. Dofinansował także

budowę pomnika Józefa Poniatowskiego, projektu tegoż rzeźbiarza.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk zajmowało pałac Staszica do 1832 г., kiedy

to został przejęty przez władze carskie.

Należy także odnotować hojne zapisy testamentowe Staszica, który w ten

sposób przekazał znaczne kwoty na różne cele społeczne. W tym: 200 tys. złp

na Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie. Kolejne 200 tys. złp przeznaczył na

tzw. dom zarobkowy, dla tych którzy utracili możliwość pracy. Instytucja o

na-zwie Dom Przytułku i Pracy powstała w 1829 r. za rogatkami wolskimi. Po

różnych kolejach losu nieruchomość ta weszła w skład Szpitala Wolskiego

.

100 tys. złp zapisał klinice Wydziału Lekarskiego UW, z przeznaczeniem

dla umysłowo chorych. Po zamknięciu uniwersytetu, część kwoty przekazana

zo-stała szpitalowi Dzieciątka Jezus, a druga część - szpitalowi Św. Jana Bożego.

45 tys. złp zapisał na rzecz Instytut Głuchoniemych, którego powstania był

jednym z inicjatorów.

10 tys. zip przeznaczył na wieczny fundusz księży kamedułów na

Biela-nach, a kolejne 10 tys. złp nakazał rozdać ubogim w dniu pogrzebu

.

WPŁYW NA ROZWÓJ WARSZAWY

Staszic pośrednio wywarł znaczny wpływ na obraz Warszawy czasów

Królestwa Kongresowego. Wpływ ten wynikał z faktu, iż z jego inicjatywy, a z

rekomendacji ks. Toskanii Ferdynanda III, ściągnięto do Warszawy architekta

Antonio Corazziego, który stał się najwybitniejszym architektem epoki. Jest on

projektantem zarówno pałacu Staszica, jak też zespołu budynków resortu

skar-bu przy obecnym placu Bankowym, pałacu Mostowskich, Teatru Wielkiego,

jednego z budynków w zespole Uniwersytetu Warszawskiego oraz licznych

ka-mienic na terenie całego miasta.

Celem rozwoju budownictwa Staszic popierał budowę m.in. wapienników.

Jeden z nich powstał koło Inowłodza nad Pilicą. Wyprodukowane w nim wapno

spławiane było Pilicą i Wisłą do Warszawy, która przeżywała wówczas boom

budowlany.

Rozwojowi budownictwa służyły także liczne kamieniołomy uruchamiane

wówczas (na polecenie Staszica) w różnych częściach kraju. Dla Warszawy

naj-większe znaczenie miały kamieniołomy w Przedborzu nad Pilicą oraz w

Szyd-łowcu. Kamień budowlany wydobyty w Szydłowcu pojawił się w Warszawie w

większej ilości dopiero jednak po wybudowaniu szosy Warszawa-Kraków, co

miało miejsce już po śmierci Staszica.

34 W y s o k i ń s k i Jan, op. cit., s. 122, 35 W y s o k i ń s k i Jan, op. cit. , s. 123,

ZWIĄZKI STASZICA Z WARSZAWĄ. WARSZAWA W CZASACI1 STASZICA... 1 7 3

Z szycHowieckiego piaskowca w y k o n a n e są ni.in. k o l u m n y Teatru Wielkiego, których przetransportowanie do Warszawy nie było m o ż l i w e przed w y b u d o -w a n i e m szosy krako-wskiej. Kamienna kostka z S z y d ł o -w c a , Przedborza, T u m l i n a i K u n o w a służyła do b r u k o w a n i a ulic, c o realizowano w ó w c z a s na s z e r o k ą skalę.

* * *

Stanislaw Staszic zmarł w Warszawie 20 stycznia 1826 r. Pogrzeb odbył się 24 stycznia. Pochowany został - zgodnie z j e g o ostatnią w o l ą - przy kościele Ka-medułów na Bielanach, gdzie jego skromny grób z n a j d u j e się do dnia dzisiejszego.

Kondukt pogrzebowy wyruszy/ sprzed gmachu Towarzystwa. Mimo dość

dużego mrozu szlo za trumna kilka tysięcy ludzi, wśród nich osoby o znanych

na-zwiskach. Trumnę początkowo nieśli członkowie Towarzystwa, następnie przejęli

ja akademicy z uniwersytetu. Do placu Zamkowego kondukt prowadzi! biskup

Adam Prażmowski. za pustym karawanem widoczne były karety namiestnika

ge-nerała Józefa Zajączka i prezesa senatu, dawnego wychowanka Staszica,

Stanis-law 'a Zamoyskiego

.

W 1976 г., w 150-rocznicę śmierci Stanisława Staszica, na dziedzińcu pa-łacu P r y m a s o w s k i e g o przy ul. Senatorskiej 13/15, o d s ł o n i ę t o p a m i ą t k o w y głaz z o k o l i c z n o ś c i o w y m n a p i s e m .

P O D S U M O W A N I E I W N I O S K I

O g l ą d a j ą c dzieło Stanisława Staszica z p e r s p e k t y w y d w ó c h w i e k ó w trzeba z a u w a ż y ć , iż w p e w n y m stopniu działał on w p o d o b n e j sytuacji, w j a k i e j nam przyszło żyć i p r a c o w a ć . Staszic działał na pograniczu epoki f e u d a l n e g o społe-c z e ń s t w a rolnispołe-czego oraz kapitalistyspołe-cznego s p o ł e społe-c z e ń s t w a p r z e m y s ł o w e g o . Po-dobnie, j a k w j e g o czasach rodziła się i d o k o n y w a ł a r e w o l u c j a p r z e m y s ł o w a , tak w naszych czasach narodziła się i d o k o n u j e r e w o l u c j a i n f o r m a c y j n a . J e s t e ś m y w trakcie p r z e c h o d z e n i a z epoki industrialnej do epoki i n f o r m a c y j n e j . P o d o b i e ń -stwo s y t u a c y j n e polega na tym, że z a r ó w n o w ó w c z a s , j a k i obecnie n a d z w y c z a j w a ż n ą s p r a w ą dla narodu był i j e s t w y b ó r w ł a ś c i w e j drogi r o z w o j u k r a j u . Do te-go potrzebna j e s t w i e d z a , d o ś w i a d c z e n i e i intuicja.

Staszic s t a w i a j ą c na r o z w ó j przemysłu i z w i ą z a n e g o z nim kapitalizmu, wszedł w konflikt z w s z e c h w ł a d n y m i w p ł y w o w y m ministrem K s a w e r y m Druc-k i m - L u b e c Druc-k i m , Druc-który dobrobytu Druc-kraju upatrywał g ł ó w n i e w r o z w o j u rolnictwa, a co z a w a ż y ł o nad dalszymi losami Polski.

D o s t r z e g a j ą c całą różnicę u w a r u n k o w a ć , trzeba j e d n a k z a u w a ż y ć , iż społe-c z e ń s t w o polskie także obespołe-cnie społe-c h a r a k t e r y z u j e się n a j w i ę k s z y m w Europie pro-c e n t o w y m udziałem ludnośpro-ci u t r z y m u j ą pro-c e j się z rolnipro-ctwa. Według d a n y pro-c h

174

tystycznych EUROSTAT-u na polskiej wsi mieszka 38,3% ludności37, chociaż

oczywiście nie wszyscy utrzymują się z rolnictwa. Walka o ich głosy każe siłom

politycznym Rzeczypospolitej bagatelizować objawy narastającego konfliktu,

który może zachwiać nie tylko stabilnością polityczną kraju, ale przede

wszy-stkim ograniczyć perspektywy rozwojowe państwa.

W Polsce - wg niektórych autorów (np. Kazimierz Krzysztofek38) istnieje

społeczeństwo „trzech prędkości", czyli sektor przedprzemysłowy (rolnictwo,

wraz z kulturą i mentalnością chłopską), sektor przemysłowy oraz sektor

poprzemysłowy i informacyjny. Powoduje to, jak napisał K. Krzysztofek, że z

trzech prędkości nie da się utworzyć jednej średniej, akceptowalnej przez

wszy-stkie grupy, ponieważ byłaby ona za duża dla najwolniejszych, a za mała dla

najszybszych. Szanse Polski zależą od „trzeciej prędkości", ale trzeba pamiętać,

że szybkość całego konwoju - jeśli można użyć takiej metafory w odniesieniu do

Polski - to szybkość najwolniejszego okrętu [...].

Mając w pamięci obraz współczesnej nam Polski, a także stojącymi przed

nami wyzwaniami rewolucji informacyjnej, pokorę i respekt budzi wyobraźnia

i intuicja Staszica, który dwieście lat temu rozwój Polski upatrywał w rozwoju

nauk, szczególnie tzw. nauk stosowanych oraz zbudowanych na tej bazie

dzia-łach narodowej gospodarki.

James Heckman, profesor University of Chicago, laureat Nagrody Nobla w

dziedzinie ekonomii w roku 2000, powiedział; nowa ekonomia opiera się na

Icwalifikacjach i umiejętnościach. Inaczej niż ekonomia dziewiętnastowieczna,

bazująca na sile mięśni i wysiłku robotników oraz na kapitale [...]

.

Nauka i kultura będą [...] czynnikami kształtującymi konkurencyjność

pol-skiej gospodarki w przyszłości, jeśłi Polska nie ma być wykluczona z

cywiliza-cyjnie rozwiniętej części świata - uważa profesor Wojciech Cellary z

poznań-skiej Akademii Ekonomicznej

.

Profesor Wróblewski twierdzi także, że [...] wszyscy muszą zrozumieć, że

bez rozwoju nauki i technologii Polska nie ma w przyszłości żadnych szans.

Mo-żemy zostać najwyżej dostarczycielem średnio kwalifikowanej siły roboczej

.

37 W Irlandii na wsi mieszka 41%, w Grecji 34,3, w Niemczech 13,9, a w Belgii 3%. Średnia dla

UE wynosi 21%.

38 K r z y s z t o f e k Kazimierz, Polska - społeczeństwo „ trzech prędkości ". [W:] Polska w dro-dze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym. Warszawa 2002, s. 16.

39 H e c k m a n James, Kapitał ludzki. „Wprost" Nr 43/2001, s. 8.

40 C e l l a r y Wojciech, Wnioski i rekomendacje. [W:] Polska w drodze do globalnego społe-czeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym. Warszawa 2002, s. 135-138. 41 W r ó b l e w s k i Andrzej Kajetan, Dlaczego Polska nie dogania Finlandii? „Newsweek

ZWIĄZKI STASZICA Z WARSZAWĄ. WARSZAWA W CZASACH STASZICA... 1 7 5 Tezę tę potwierdzają dane pochodzące z rządowego dokumentu4 2:

Narodo-wa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006. W punkcie opisującym sy-tuację makroekonomiczną na tie Unii Europejskiej podano m.in., że w Polsce spada w ostatnich latach liczba zgłoszeń patentowych. Ogólna liczba zgłoszeń patentowych przypadająca na 100 tys. mieszkańców wyniosła w Polsce vi' 1997

roku 6. gdy np. w Szwecji 47, a \r Niemczech 55. Udział eksportu wyrobów wy-sokiej techniki w eksporcie ogółem wyniósł w Polsce w 1998 r. — 2,4%, przy średnim Unii Europejskiej wynoszącym 12%.

Tygodnik „Polityka"43 poinformował w 2005 г., że w dziedzinie oprogra-mowania, liczba polskich patentów zgłoszonych w Europejskim Urzędzie Pa-tentowym należy do najmniejszych i wyniosła 13, podczas gdy w tym samym czasie liczba patentów zgłoszonych przez Stany zjednoczone wyniosła 37 624, a przez Finlandię 1641. (patrz tabela).

Т л ш . л . Liczba patentów z zakresu oprogramowania zgłoszonych w Europejskim Urzę-dzie Patentowym

Lp. Państwo

Liczba patentów na oprogramowanie zgłoszonych w Europejskim Urzędzie

Patentowym 1 Stany Zjednoczone 37 624 2 _{Japonia 26 465} 3 Niemcy 5 268 4 Wielka Brytania 4 609 5 Francja 3 261 6 Finlandia 1 641 7 Kanada 1 568 К Szwecja 1 494 9 Izrael 1 199 10 Korea 1 174 1 1 Wiochy 1 055 12 Holandia 972 13 Szwajcaria 664 14 Belgia 663 15 Australia 609 16 Irlandia 350 33 Polska 13

DANK ZA: „Polityka" Nr 9(2493)2005

42 U c h w a l a N r 105 Rady Ministrów z. dnia 28 grudnia 2 0 0 0 r. w sprawie p r z y j ę c i a N a r o d o w e j Strategii R o z w o j u R e g i o n a l n e g o 2 0 0 1 - 2 0 0 6 . ( M o n i t o r Polski z 2 0 0 0 г.. N r 43. poz. 851 ). В e n d у к lïdwin. Patenty albo śmierć. ..Polityka" N r 9 ( 2 4 9 3 ) / 2 0 0 5 . s. 2 0 - 2 2 .

Prof. Kukliński napisał: jeżeli elity polityczne wszystkich denominacji

ideo-logicznych nie zmienią swego negatywnego stanowiska do tworzenia warunków

rozwoju nauki w Polsce, to już na początku XXI wieku nastąpi załamanie

ciągłości pokoleniowej w nauce polskiej. W wyniku tego załamania w latach

2010-2020 Warszawa zniknie z listy europejskich metropolii nauki

.

Stanisław Staszic swoimi rozlicznymi działaniami przyczynił się m.in. do

rozwoju Warszawy, która w czasach Królestwa Kongresowego przekształcona

została w nowoczesne i wielkie miasto. Istotne i inspirujące do dnia dzisiejszego

jest to, że Staszic uczynił z Warszawy główny polski ośrodek nauki, która stała

się dla miasta jednym z najważniejszych czynników rozwoju. To przekonanie

Staszica o konieczności inwestowania w stolicę państwa oraz w naukę, jest obce

już kilku pokoleniom władz Polski. Warszawa początków XXI wieku jest jedną

z nielicznych stolic europejskich, których liczba ludności jest znacząco mniejsza

od 10 procent ludności państwa, co jest niemalże normą w liczących się

metro-poliach. Jest także faktem, iż polskie nakłady na naukę należą do najniższych.

Prawidłowość tę dostrzegli już wiele lat temu eksperci Komitetu Prognoz

„Polska 2000 Plus" przy Prezydium PAN, którzy w Syntezie Strategii rozwoju

Polski do roku 2020 napisali m.in.: [...] Wielkie metropolie przodują w procesach

innowacyjności i konkurencyjności, tworząc bieguny postępu cywilizacyjnego,

oddziałujące na swe otoczenie. Dlatego też metropolie najlepiej odpowiadają

wyzwaniom cywilizacji informacyjnej i procesowi globalizacji

.

Na podstawie przedstawionych spostrzeżeń dotyczących działalności

Sta-nisława Staszica, a także nawiązań do czasów nam współczesnych trzeba

stwier-dzić, że potrzebne są nam obecnie działania i inicjatywy na miarę

staszicow-skich. Potrzebna jest nam wyobraźnia w kreowaniu przyszłości, bo byłoby z

wielką szkodą dla polskiego społeczeństwa, gdyby rządzący kolejny raz

posta-wili na dziedzinę, która nie ma przyszłości.

BIBLIOGRAFIA

1 . B a r d a c h Juliusz, L e ś n o d o r s k i Bogusław, P i e t r z a k Michał,Historia

ustroju i prawa polskiego. Wydanie IV, Warszawa 1997, s. 366,

2. В e n d у к Edwin, Patenty albo śmierć. „Polityka" Nr 9(2493)/2005, s. 20-22, 3. С e 11 а г у Wojciech, Wnioski i rekomendacje. [W:] Polska w drodze do globalnego

społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym. Warszawa

2002, s. 135-138,

44 К u к 1 i ń s к i A., Metropolia warszawska wobec wyzwań procesów globalizacji. [W:]

Glo-balizacja polskich metropolii. Praca zbiorowa pod red. Antoniego K u k l i ń s k i e g o ,

Jerzego K o ł o d z i e j s k i e g o , Tadeusza M a r k o w s k i e g o i Wojciecha D z i e -m i a n o w i c z a . Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rewasz", s. 7.

Z W I Ą Z K I S T A S Z I C A Z W A R S Z A W Ą . W A R S Z A W A W C Z A S A C H S T A S Z I C A . . . 1 7 7

4. С z e p p e Maria, W ó j c i k Zbigniew J., Staszic Stanislaw Wawrzyniec. PSB, tom XLI 1/4, zeszyt 175,

5. H e c k m a n James, Kapital ludzki. „Wprost" Nr 43/2001, s. 8,

6. K r z y s z t o f e k Kazimierz, Polska - społeczeństwo „ trzech prędkości ". [W:] Pol-ska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o roz-woju społecznym. Warszawa 2002, s. 16,

7. K u k l i ń s k i A., Metropolia warszawska wobec wyzwań procesów globalizacji. [W:] Globalizacja polskich metropolii. Praca zbiorowa pod red. Antonie-go K u k l i ń s k i e g o , JerzeAntonie-go K o ł o d z i e j s k i e g o , Tadeusza M a r k o w s k i e g o i Wojciecha D z i e m i a n o w i c z a . Warsza-wa: Oficyna Wydawnicza „Rewasz",

8. M i ą s o Józef, Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego i późniejsze starania o kształcenie inżynierów те Królestwie Polskim. [W:] 150 lat wy-ższego szkolnictwa technicznego те Warszawie. Warszawa 1979, 9. M i z i o ł e к Jerzy, Uniwersytet Warszawski, dzieje i tradycja. Warszawa 2005,

10. P i l t z Franciszek, Gospodarka finansowa Starej Warszawy 1765-1795. Warsza-wa 1939,

11. R u s a k Pawel, D z i e r ż a n o w s k i Marcin, Głowy na eksport. „ W p r o s t " nr 17/2005, s. 4 4 - 4 6 ,

12. S m o l k a S., Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym. T.I. Kraków 1907

13. S o b i e s z c z a ń s k i Franciszek Maksymilian, Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy. Warszawa 1974,

14. S t a s i a k Dariusz, W e s o ł o w s k a Ewa, Doktora pilnie zatrudnię. „Newsweek Polska" Nr 8/2003, s. 4 8 - 5 2 ,

15. S t a s z i c Stanisław, Pisma i wypowiedzi pedagogiczne. Wrocław 1956, 16. Strategia rozwoju Polski do roku 2020. Synteza. Warszawa 2000,

17. W e i n e r t Aleksander, Starożytności Warszawy, T. VI, Warszawa 1858,

18. W o j t o w i c z Grzegorz, W o j t o w i c z Anna, Historia monetarna Polski. Warszawa 2003,

19. W 150 rocznicę utworzenia Politechniki w Warszawie, pod red. E. D o m a ń -s k i e g o , War-szawa 1976,

20. W r ó b l e w s k i Andrzej Kajetan, Chudy na diecie. „Polityka" Nr 40/2001, 21. W r ó b l e w s k i Andrzej Kajetan, Dlaczego Polska nie dogania Finlandii?

„Newsweek Polska", Nr 16-17/2001, s. 9 8 - 1 0 0 ,

23. Wyższa Szkoła Handlowa, Szkoła Główna Handlowa, Miejska Szkoła Handlowa

1906-1945. Seria: Monografie i opracowania Nr 134, Warszawa 1984,

24. Z i e l i ń s k i Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 2, Warszawa 1996, s. 216

Lech Królikowski

Staszic's connections with Warsaw. Warsaw at Staszic Times. Current event of concept development

SUMMARY

Life and career activity of Stanisław Staszic are very closely and widely related to Warsaw, where he spent most of his wealthy life, and on the image of which - indirectly - he left his stamp on. With his various activities he contributed to the transformation of Warsaw during the Congress Kingdom times into a modem and great city.

Very essential and inspiring until nowadays has been the fact that Staszic made Warsaw the leading Polish centre of science, which became one of the most important factor in the develop-ment of the city.