E lżb ieta G rzybow ska U rszula R o ssa
B ib lio tek a G łó w n a U M C S
KSIĄŻKI O JÓZEFIE PIŁSUDSKIM W ZBIORACH BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UMCS.
WYSTAWA
W ra m a c h obchodów 70. ro czn icy o d zy sk an ia p rz ez P olskę n iep o d leg ło ści B ib lio te k a G łó w n a U M C S p rz y g o to w a ła w ystaw ę p t.: „K siążki o Józefie P iłs u d s k im w z b io ra ch B ib lio tek i G łó w n ej U M C S ” .
E k sp o z y cję zorganizow ano w sali w ystaw ow ej M u z e u m U M C S ( p a rte r g m a c h u B ib lio tek i) i u d o s tę p n io n o zw ied z ają cy m w d n iac h o d 14 lis to p a d a d o 2 g ru d n ia 1988 r . C z y n n a b y ła w p o n ie d z ia łk i o d godz. 11 do 15, z aś w p o z o sta łe d n i (o p ró cz s o b ó t i n ied ziel) o d g o d z . 10 d o 15.
W y sta w a m ia ła z ap o z n ać zw ied zający ch z sy lw etk ą Jó z e fa P iłsu d s k ie g o ja k o d z ia ła c z a p o li
ty czn eg o , sp ołecznego i wojskow ego, a ta k ż e ja k o p u b licy sty , p is a rz a i h isto ry k a .
P o ra z pierw szy z o s ta ły zap rezen to w an e p rz ez B ib lio tek ę d z ie ła P iłsu d sk ie g o , w s p o m n ie n ia , p a m ię tn ik i, m onografie, b iografie, o p raco w an ia album ow e p o św ięco n e M arszałk o w i. W ięk szo ść sta n o w iły d ru k i p rzed w o jen n e, k tó re B ib lio tek a n a b y ła d ro g ą k u p n a o ra z n ieliczn y ch d a ró w . N a w y staw ie z n a la z ły się tak ż e cenne i u n ik aln e d ru k i w y d an e z a g ra n ic ą o ra z o ry g in aln e, p o c h o d z ą c e z o k resu m ięd zy w o jen n eg o e k sp o n a ty ze zbiorów sp ecjaln y ch B ib lio tek i: p la k a ty , afisze, lito g ra fie , grafik a, p o c ztó w k i, d ru k i u lo tn e i m ap a . O gółem zg ro m ad zo n o ok. 140 e k sp o n a tó w u m ieszczo n y ch w 13 g a b lo ta c h i n a p lan sza ch ściennych.
O w ystaw ie in fo rm o w ała p la n s z a ty tu ło w a u m ieszczo n a n a s te la ż u w h a llu B ib lio tek i.
D ru k i, w yłożone w 8 d u ży ch i 2 m a ły c h g a b lo ta ch , p o d zielo n o n a 7 d ziałó w : I. T w ó rczo ść p u b lic y sty c z n a i p isa rsk a Jó zefa P iłsu d sk ieg o — d ru k i z o k re su m ięd zy w o jen n eg o . II. J ó z e f P i ł su d sk i we w sp o m n ien iach . III. D z ieła P iłsu d sk ieg o — d ru k i p o w o jen n e. IV . O Józefie P iłs u d s k im w lite ra tu rz e p o w o jen n ej. V II. D z ieła P iłsu d sk ieg o i o P iłsu d s k im -— d ru k i w y d a n e z a g ra n ic ą .
W poszczególnych d z iałach d ru k i uszeregow ano w edług r o k u w y d a n ia.
W dziale I zn alaz ły się liczne p ra c e h isto ry cz n e, w ojskow e i p o lity c zn e Jó z e fa P iłsu d s k ie g o , a ta k ż e p ra c e i w sp o m n ien ia z o k re su w alk o n iep o d leg ło ść, w k tó ry c h b r a ł b e z p o ś re d n i u d z ia ł, m .in .: K o m e n d a n t do żo łn ierza polskiego (K raków 1917), W sp o m n ie n ia o G abrjelu N a ru to w ic z u (W arszaw a 1923), R o k 1863 (o d c zy t w ygłoszony w W arszaw ie w d n iu 20 s ty c z n ia 1924 r .) , Z a rys h isto r ji m ilita r n e j p ow stania styczniow ego (n a d b itk a z „ P rz e g lą d u H isto ry czn o -W o jsk o w eg o ” 1929 r. n r 1), M oje pierw sze boje (W arszaw a 1926), P opraw ki h isto ry czn e (W arszaw a 1931), Ulina M a ła (W arszaw a 1935).
C a ło ść tw órczości J . P iłsu d sk ieg o (d o ro k u 1935) re p re z en to w a ło 10 to m ó w P is m zb io ro w ych , sta n o w iąc y ch d ru g ie p rzed w o jen n e w y d an ie Jeg o d zieł (t. 1 - 9 W arszaw a 1937, t . 10 W arszaw a 1938). P o n a d to z n a la z ły się t u ta j dw ie in te res u jąc e p o zy cje: s tu d iu m C ezareg o J e lle n ta J ó z e f P iłs u d s k i ja ko p isa rz i mówca (W arszaw a 1929) o ra z szkic p o p u la rn y T a d e u s z a D y b c zy ń sk ieg o J ó z e f P iłsu d s k i ja ko p ublicysta i h isto ryk (W arszaw a 1934).
D z iał I I pośw ięcony z o s ta ł p a m ię tn ik o m i w sp o m n ien io m o só b z w iązan y ch b lisk o z o so b ą M a r
szałk a. W y ło żo n o t u m .in .: w sp o m n ien ia o rg an izato ró w ucieczki J . P iłsu d s k ie g o z P e te r s b u r g a p t.:
U w olnienie P iłsudskiego (W arszaw a 1924), W ła d y sław a B a ran o w sk ieg o R o zm o w y z P iłs u d s k im . 1 916-1931 (W arszaw a 1938), p a m ię tn ik i gen. F . S ław oj-S kładkow skiego: G dzie w id zia łe m K o m e n d a n ta n im P olskę w yw alczył (W arszaw a 1936), M e ld u n ki u K o m e n d a n ta (W arsz a w a 1937) o ra z sp isa n e p rz ez d z ien n ik arza K o n ra d a W rzosa: w ra że n ia, rozm ow y i szkice s y lw e tek b lis k ic h w spó łp raco w n ik ó w M a rsz a łk a p t.: P iłsu d s k i i P iłsu d czycy (W arszaw a 1936).
N a s tę p n y d z ia ł ob ejm o w ał d z ie ła P iłsu d sk ieg o , k tó re u k a z a ły się d ru k ie m p o I I w o jn ie św iato w ej. B y ły to m .in .: J ó z e f P iłsu d s k i o p a ństw ie i a rm ii w o p ra co w a n iu J a n a B orkow skiego
(t. 1 -2 Warszawa 1985), M oje pierwsze boje ze w stępem Andrzeja Garlickiego (Łódź 1988) oraz broszura H istoria Organizacji Bojo w e j P P S (odbitka z M ater ia łów History czn ych , Warszawa 1985), zaw ierająca streszczenie cyklu wykładów w ygłoszonych przez J. P iłsu dskiego w Szkole Centralnej P P S w Krakowie w lip cu 1910 roku.
N ajw iększy p od względem ilości w ystaw ionych pozycji byl dział IV o charakterze biogra
ficznym . Zgrom adzono tutaj w porządku chronologicznym szereg publikacji pośw ięconych życiu j działalności Józefa Piłsudskiego oraz okresowi Jego rządów, m .in.: H. Mirskiego J a k wykradziono J ózefa Piłsudskiego z cytadeli warszawskiej (Warszawa 1899), Z bojów B ry gady Piłsudskiego (Kra
ków 1915), zbiór wierszy M ieczysława O pałka pt.: W dworku na Litwie. Z lat dzie cinny ch Jó zefa Piłsudskiego (Kraków 1917), H. Jurkowskiego Ustawodawstwo społeczne pod rządam i Piłsudskiego w Polsce (W arszawa 1927), monografię zbiorową p od red. M ateusza G lińskiego J ó z e f P iłsuds ki i Jego Legjony w muzyce i pieś ni (numer specjalny m iesięcznika M u zy ka nr 1 2 7 -1 2 9 ), szkic psy- chologiczno-polityczny Ignacego Daszyńskiego Wielki Człowiek w Polsce (Kraków b .r.), W acława Sieroszewskiego M ars za łek J ó z e f Piłsudski, Życiorys (W arszawa 1935) i Od Sybiru do Belwe
deru (W arszawa 1935), Sybir bez przekleństw. Podróż do miejsc zesłania M ars załka Piłsudskiego (W arszawa 1936) autorstw a M ieczysława B. Lepeckiego, 2-częściową monografię W ładysław a Po- bóg-M alinow skiego J ó z e f Piłsudski. 1867-1901. W podziemiach konspiracji i J ó z e f Piłsudski.
1901-19 08. W ogniu rewolucji (Warszawa 1935) oraz Zułów wczoraj i dzisiaj w opracowaniu R om ana Horoszkiewicza i Tadeusza Kubalskiego (Warszawa 1938).
Przegląd licznych opracowań uzup ełn iały dwie pozycje bibliograficzne: J ó z e f Piłsudski. P r z y czy nki bibljograficzne w opracowaniu Franciszka Sedlaczka (Lwów 1935) i J ó z e f P iłsudski. Kronik a biograficzna. 1867-1981 w opracowaniu Z. Zygmuntowicza, ze w stęp em S. Przybylskiego (Lwów 1931).
D ział V zawierał wybór opracowań i albumów o Legionach Polskich. W śród nich znalazły się m .in.: T eodora Kaszyńskiego Legjony Polskie Piłsudskiego. W X - tą rocznicę rozpoczęcia ich walk (Lublin 1924), Juliusza K aden-Band rows kiego P iłsudczy cy (O św ięcim 1915), W ilno — Legjony, 6 / V I I I 1914 — 6 / V I I I 1928 (W ilno 1928), Album Legionów Polskich — 126 obrazów (W arszawa 1916).
D ział VI stanow i! przegląd literatury powojennej o Józefie Piłsudskim . P rzedstaw iono tu w wyborze m .in.: St. Arskiego, A. Korty i Z. Safjana Z m o w a grabieżców. A w a n tu r a Piłsudskiego w 1920 r. (W arszawa 1950) Tadeusza Ręka Pierwsze lata dyktatury Piłsudskiego. 1926-1980.
W świetle sprawozdań sejm owych i senackich (Warszawa 1956), J ó z e f P iłsu d ski w opiniach polityków i wojskowych ze w stępem Eugeniusza K ozłowskiego (Warszawa 1985), W łodzim ierza W ójcika Legenda Piłsudskiego w polskiej literaturze m ię dzy w oje nnej (K atow ice 1986), Darii i T om asza N ałęcz J ó z e f Pił su dski — legendy i fa k ty (Warszawa 1987) oraz M ieczysława Lepeckiego P a m i ę t n i k adiutanta M arszałka Piłsudskiego (Warszawa 1988).
Uwagę zw iedzających przyciągała zawartość działu ostatn iego — VII, w którym zostały zaprezentowane d zieła Piłsudskiego i opracowania o Nim , opublikowane za granicą, zarówno w okresie m iędzyw ojennym jak i po II wojnie światow ej. Pokazano tu m .in . Josefa P iłsu dskiego E in e Lebensbeschreibung a u f Grund se iner eigenen Schriften (Leipzig 1935), Biboula (Paris 1933) i Year 1920 and its climax Battle of W ars aw during the P olish- Soviet W a r 1 9 19-1920 (London 1972), S t. B onczy Joseph Piłsudski. The Founder of Polish N a tio n a l Indepen dence and Chief of the Polish S ta te (London 1921), A. Loesnera J o s e f Piłsudski. Ein e Lebensbeschreibung a u f Grund se in er eigenen Sc hri tfen (Leipzig 1935), Aleksandry Piłsudskiej W sp o m n ie n ia (Londyn 1985) oraz W acław a Jędrzejew icza Piłsudski: a life f o r Poland z przedmową W andy Piłsudskiej i ze w stęp em Zbigniewa Brzezińskiego (New York 1982).
T ło dla ekspozycji dziel wyłożonych w gablotach stan ow iła część ikonograficzna, reprezento
wana zarówno przez eksponaty dawne, pochodzące z okresu m iędzyw ojennego, jak i w spółczesne.
Liczne m ateriały ikonograficzne um ieszczono na planszach i częściowo w gablotach.
Szczególm e b ogato były reprezentowane zbiory graficzne. W śród nich znalazły się barwne li
tografie: Leopolda G ottlieba (z teki Legjony polskie, Warszawa 1936), Zdzisława Czerm ańskiego (z album u M ieczysław a B. Lepeckiego J ó z e f Pił su dski na Syberii, Warszawa 1936), A. Jarzyń- sk iego (z Lublina) Z m a rtw y c h w sta n ie Polski — 1918 i Port re t J óze fa Piłsudskiego W ładysław a Barwickiego (również z Lublina).
Zw iedzający mogli zobaczyć także dwie grafiki: Legiony w m a r s z u i Port re t J. Piłsudskiego autorstw a K azim ierza W iszniew skiego oraz ekslibris M arszałka tegoż autora (z roku 1932).
Z grafiki użytkowej pokazano dwa afisze z wystaw ku czci M arszałka (z lat 1935-1936) oraz dwa plakaty: jeden z roku 1939, drugi wydany z okazji 70-lecia niepodległości P olski.
Szczególną uwagę zw iedzających przyciągały unikalne dziś druki u lotn e z lat 1915-1916, których autorem był m .in. W ładysław Barwicki oraz przedwojenne pocztów ki, przedstaw iające II i III P ułk Legionów Polskich, a zw łaszcza pocztów ka z pieczątką K om endy I Brygady P iłsu dskiego i rysunkiem żołnierza-legionisty (wyk. Leopold G ottlieb).
Ekspozycję ikonograficzną d op ełn iały barwne reprodukcje obrazów znanych polskich malarzy.
B y ły to: R o k itn a M ichała Byliny (z albumu Obrazy z dziejów Polski, Warszawa 1984); Rozbrajanie N iem có w na Placu Saskim w Warszawie Stanisława Bagieńskiego (z album u Z dziel batalistycz
nych m alars tw a polskiego, Warszawa 1973), portrety J. P iłsudskiego autorstw a Jacka M alczew skiego (z album u Janusza Walka Dzieje Polski w malarstwie i poezji, Warszawa 1987) oraz obraz W ojciecha Kossaka, przedstawiający Marszalka J. Piłsudskiego na koniu w otoczeniu żołnierzy (z album u Księga ja zd y polskiej, Warszawa 1938).
K ońcow y akcent części ikonograficznej sta n o w iła p la n s z a szk o ln a z ro k u 1936, p rz e d s ta w ia ją c a N aczelnika P a ń stw a J. P iłsu d sk ieg o i pierw szego P re z y d e n ta R zeczy p o sp o litej G . N a ru to w ic z a w g ru d n iu 1922 ro k u .
Obszerną informację o w ystaw ie zam ieściła prasa lokalna („K urier L ubelski” 1988 nr 222);
natom iast liczne wpisy zw iedzających do księgi pamiątkowej św iad czyły o ich ogrom nym zain te
resowaniu oraz podkreślały znaczenie tej ekspozycji.
