a w 50 rocznicę jego śmierci w żarniku dzikowskim odsłonięto pamiątkową tablicę. W części tej autor zamieścił również wiele fragmentów listów i dokumentów dotyczących omawianej postaci.
Część trzecią publikacji stanowią aneksy. Są to trzy prace samego Michała Marczaka: Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie; Zbiory Archiwalne hr. Tarnowskich w Dzikowie oraz Memorial w sprawie potrzeb dla zbiorów w zamku dzikowskim oraz sprawozdanie z obecnego ich stanu i prac w tychże zbiorach za czas od września 1939 do października 1945, pismo Ireny Dekutowskiej - szefa referatu Kultury i Sztuki w Tarnobrzegu w sprawie zabezpieczenia zbiorów biblioteki i zamku w Dzikowie po roku 1945; petycja wdowy po Michale Marczaku, Marii Marczakowej do powiatowej Rady Narodowej w Tarnobrzegu z prośbą o przyznanie dożywotniego zasiłku. Prace te stanowią uzupełnienie biografii dr. M arczaka. Nie wiadomo jednak, jakie powody kierowały autorem przy doborze tychże materiałów do aneksów.
W części czwartej autor zamieścił obszerną bibliografię, w której zastosował podział na archiwa, relacje i opracowania. W adą tego spisu są niedokładne opisy bibliograficzne, zwłaszcza w odniesieniu do artykułów. A utor często nie podaje stron, na których są one zamieszczane.
Całość publikacji uzupełniają fotografie dr. Marczaka, jego rodziny oraz dokumentów z nim azwiązanych.
Renata Malesa
Henryk Baranowski: Bibliografia miasta Torunia. T. 2.1972-1993 wraz z uzupeł
nieniami. Toruń 1996, 335 s.
Toruń należy do tej nielicznej grupy miast polskich, które posiadają swoją bibliografię.
Zawdzięcza to Henrykowi Baranowskiemu, byłemu pracownikowi Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, niestrudzonemu autorowi wielu cennych prac bibliograficznych o charakterze lokalnym i regionalnym. W ydana przez niego w 1972 r. Bibliografia miasta Torunia doprowadzona do roku 1971, spotkała się z życzliwym przyjęciem ze strony środowiska naukowego i została wysoko oceniona.1 Duże zainteresowanie bibliografią spowodowało potrzebę jej dalszego kontynuowania.
Zestawienia piśmiennictwa dotyczące Torunia za okres 1972-1989 ogłosił Baranowski w czterech częściach w „Roczniku Toruńskim” .1 2 Korzystanie z nich było niewygodne z racji rozproszenia materiałów, stąd też zrodziła się myśl skomasowania zestawień i opublikowania w formie książkowej w postaci drugiego tomu Bibliografii miasta Torunia. Ze wstępu dowiadujemy się, że oprócz samej komasacji bibliografię uzupełniono pozycjami z okresu sprzed 1972 roku, a przede wszystkim z lat 1990-1993.
Zasady opracowania metodycznego Bibliografii miasta Torunia 1972-1993, w stosunku do tomu pierwszego, pozostały w zasadzie bez zmian. Odnosi się to do zasad doboru materiału i selekcji, układu i indeksu. Również warsztat bibliograficzny stanowi w przeważającej części kontynuację wcześniej wykorzystanych wydawnictw i źródeł bibliograficznych. Wśród najważniejszych autor wymienia: bieżącą bibliografię narodową (Przewodnik bibliograficzny, Bibliografia zawartości czasopism), bieżącą bibliografię historii polskiej i bibliografię historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego. Ponadto przejrzano toruńską prasę codzienną, katalog regionalny Wojewódzkiej
1 H. Baranowski, B i b l i o g r a f i a m i a s t a T o r u n i a , Warszawa 1972, 214 s. Rec.: Heise A., „Ostdeutscher Literatur-Anzeiger” Jg. 19: 1973 H. 3 s. 104—105; Kasprzyk J., „Rocznik Kujaw i Pomorza”, t. 8: 1973/1974, s. 230-231; [Labuda Gerard] G. L., „Studia Żródłoznawcze”, t. 20: 1976, s. 265-266; Maisel W., „Zapiski Historyczne”, t. 39: 1974 z. 1 s. 123-125.
2 H. Baranowski, B i b l i o g r a f i a m i a s t a T o r u n i a : m a t e r i a ł y z l a t 1 9 7 2 —1 9 7 4 o r a z u z u p e ł n ie n ia z p o p r z e d n i c h la t ,
„Rocznik Toruński” 1975, t. X, s. 333-361; iliu m , z lat 1975-1978, ib i d e m , 1979, t. XIV, s. 43-86; iliu m , z lat 1979-1983, ib i d e m , 1986, t. XVII, s. 281-357; il iu m , z lat 1984-1989, i b i d e m , 1991, t. XX, s. 296-390.
Biblioteki Publicznej i Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu oraz P o ls k i sło w n ik b io g r a fic z n y . Uzupełnienia do okresu wcześniejszego (przed r. 1971) pochodzą między innymi z następujących bibliografii: C. Sommervoel (et al.): B ib lio th e ą u e d e la C o m p a g n ie d e J e s u s(T. 11, Bruxelles 1932), K. Zawadzki: G a z e ty u lo tn e p o ls k ie i P o ls k i d o ty c z ą c e(T. 1-2, Wrocław 1977-1984), z ponownego przejrzenia B ib lio g r a fa p o ls k ie jEstreicherów oraz katalogu Herzog-August Bibliothek w Wolfenbuttel.
W sumie w B ib lio g r a fii m ia s ta T o r u n ia 1 9 7 2 -1 9 9 3 odnotowanych zostało 3669 pozycji. Dla porównania, w tomie pierwszym jest ich 4535. Zestawienie to dowodzi wzrostu zainteresowania problematyką toruńską i rozwoju piśmiennictwa w ostatnim dwudziestoleciu.
W związku z tym, że od opublikowania pierwszego tomu bibliografii toruńskiej minęło blisko trzydzieści lat, celowe i pożyteczne będzie w tym miejscu przypomnienie głównych założeń metodycznych pracy, ze zwróceniem uwagi n a innowacje wprowadzone w drugim tomie.
B ib lio g r a fia m ia s ta T o r u n iam a zakres ogólny, tj. ujmuje miasto we wszystkich jego aspektach, tj.
we wszystkich dziedzinach i przejawach żyda. Obejmuje ona nie tylko historię miasta, ale także współczesnej ego warunki ekonomiczne, społeczne, kulturalne, naukowe i przyrodnicze. Bibliografia ma charakter przedmiotowy, a więc uwzględnia piśmiennictwo dotyczące miasta bez względu na miejsce ich wydania. Rejestruje piśmiennictwo polskie i obcojęzyczne. Oprócz pozycji samoistnych wydawniczo (wydawnictwa zwarte i ciągłe) obejmuje B ib lio g ra fia artykuły z czasopism i rozprawy z dzieł zbiorowych. Godnym pochwały jest objęcie rejestracją fragmentów bibliograficznych, których wyszukanie wymagało dodatkowego nakładu pracy i czasu. Zasięgiem swym obejmuje piśmiennictwo naukowe i popularne oraz utwory literackie i muzyczne. Spośród materiałów czasopiśmienniczych uwzględnia tytuły czasopism ogólnopolskich i regionalnych gazet.
Z zadowoleniem przyjąć należy fakt objęcia zestawieniem także dokumentów nieopublikowa- nych, tj. prac doktorskich i magisterskich oraz prac dokumentacyjno-historycznych, wykonywanych przez Pracownię Konserwacji Zabytków. Decyzja Baranowskiego o umieszczeniu informacji o tych pracach jest jak najbardziej słuszna i celowa. Stanowią one często ważne, a niekiedy jedyne źródło informacji rzeczowej (dysertacje) oraz bibliograficznej, przez co ułatwiają prowadzenie kwerendy archiwalno-bibliotecznej.
Kryteria selekcji materiałów w obu tomach B ib lio g r a fiisą analogiczne. Podobnie jak w tomie pierwszym, w B ib lio g r a fii 1 9 7 2 -1 9 9 3 pominięte zostały pozycje o nikłej lub żadnej wartości, pochodzące najczęściej z czasopism, głównie z prasy codziennej oraz wiadomości kronikarskie.
Pełniej natomiast uwzględnione zostało piśmiennictwo dotyczące Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz osób z nim związanych, gdyż zapowiedziana bibliografia UM K nie ukazała się drukiem.
O p is b i b l i o g r a f i c z n y . Stan przejściowy w zakresie normalizacji opisu bibliograficznego stawia autorów bibliografii specjalnych przed poważnym problemem - koniecznością zgromadzenia w jednym spisie dwóch różnych typów opisów: wydawnictw zwartych (i ich części) według nowej obowiązującej normy i opisu artykułów z czasopism, opartego na zupełnie odmiennej strukturze.
Takim przykładem jest drugi tom B ib lio g r a fii m ia s ta T o ru n ia 1 9 7 2 -1 9 9 3 . Z jednej strony godne pochwały jest to, że Baranowski dąży do tego, aby jego prace bibliograficzne pozostawały w zgod zie z najnowszymi ustaleniami normalizacji, z drugiej zaś rozwiązanie takie nasuwa pewne wątpliwości natury praktycznej i metodycznej. Brak jednolitości i stosowanie rozmaitych form opisu pozostają nie tylko w jawnej sprzeczności z ogólnymi wymogami metodyki bibliograficznej, ale są odczuwane przez użytkownika. Może lepszym rozwiązaniem byłoby pozostanie przy normie zastosowanej w tomie pierwszym (PN -56/N-01156 „Opis zasadniczy w bibliografii retrospektywnej”). Nie odbiłoby się to ujemnie na sprawności informacyjnej bibliografii, co więcej, utrzymana zostałaby jednolitość metodyczna między obydwoma tomami.
W B ib lio g r a fii dzieła zbiorowe opisywane są w całości z wyszczególnieniem ich zawartości.
M ożna by się zastanowić, czy nie byłoby właściwe przyjęcie zasady zamieszczania opisu rozpraw, oczywiście w formie skróconej, w tematycznie odpowiednich działach i poddziałach. Nie umknęłyby one wtedy uwadze użytkownika, który najczęściej w bibliografiach regionalnej i lokalnej poszukuje materiału na określony tem at (zagadnienie).
W a rto ść in fo rm a c y jn ą Bibliografii p o d n o sz ą ad n o ta c je treściow e. A d n o tacje w yjaśniające, w p ro w ad zo n e p rz y n iejasn y ch ty tu ła c h , zam ieszane są zasadniczo p o opisach, ch o ć tra fia ją się tak że p o ty tu ła c h p ra c . A d n o ta c je z a w a rto ś d o w e in fo rm u ją b ardziej szczegółow o o treści p u b lik acji, p o d a ją c w y k az je j zaw a rto śc i, u ja w n ia ją z a g ad n ien ia n iew idoczne w ty tu le. W a d n o ta c ja c h zn ajd u ją się te ż u w agi o z w iązk ach d a n e j p u b lik a c ji z in n y m i d o k u m e n ta m i, k olejn y ch w y d an iach , recen zjach o ra z in fo rm ac je o m iejscu p rzech o w y w an ia d o k u m e n tó w n ieo p u b lik o w an y ch ; w to m ie d ru g im u zu p e łn io n e o sy g n atu rę.
U k ł a d . U k ła d zrę b u g łów nego Bibliografii 1972-1993 w p o ró w n a n iu d o to m u pierw szego w zasad zie p o z o s ta ł te n sam , a ty lk o w niew ielk im s to p n iu zo stał zm ody fik o w an y . I ta k zam iast d z ia łu Archeologia w p ro w a d z o n o d z ia ł Okres przedhistoryczny, w y o d rę b n io n o z Zagadnień społecz
nych i narodowych o s o b n y d z ia ł Wyznania. P o n a d to u tw o rz o n e zo stały no w e p o d d ziały : Ochrona środowiska, Zagadnienia socjologiczne, Dojazdy do pracy, Historia nauki, oświaty i kultury, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Rakietowych i Artylerii, Życie literackie, Sztuki plastyczne. Rzemiosło artystyczne. O d o b jęto ści d z ia łó w u zale żn io n y je s t w ew nętrzny p o d z ia ł m ateriałó w w o b ręb ie p o d d ziałó w .
W Bibliografii 1972-1993 zasadniczej zm ian ie uległ u k ła d w ew nętrzny, czyli szeregow anie p o zycji w o b ręb ie d z ia łó w i p o d d z ia łó w . Z rezy g n o w an o z szeregow ania w ed łu g ch ro n o lo g ii w ydaw niczej n a rzecz alfab ety czn eg o . Z d a n ie m a u to r a , w biblio g rafii obejm ującej k ró tk i okres (d w u d ziesto le tn i) u k ła d te n je s t b a rd z ie j celow y i w ygodniejszy w k o rz y s ta n iu . W zależności od c h a ra k te ru i specyfiki m a te ria łu w n ie k tó ry c h d ziałach zasto so w an o szeregow anie p rzed m io to w e (iOsoby, Poszczególne zakłady przemysłowe, Stowarzyszenia i organizacje społeczne, Czasopiśmien
nictwo). W n ie k tó ry c h d z ia ła c h fu n k c jo n u je p o d z ia ł m a te ria łu n a ź ró d ła i o p ra c o w a n ia . N ie w ch o d ząc tu w o cen ę p ra w id ło w o ś c i je g o p rzy d ziału , p o d z ia ł ta k i b u d zi pew ne w ątpliw ości c o d o jeg o celow ości i p rz y d a tn o śc i. D la u ż y tk o w n ik a , p o szu k u jąceg o m ateriałó w d o szczegółow ych zag ad n ień , w ażniejsze je s t sk u p ien ie ich w je d n y m m iejscu n iż ro zb ijan ie n a dw ie g ra p y fo rm aln e. K lasy fik acja m a te ria łu b ib lio g ra fic z n e g o w Bibliografii 1972-1993 je s t raczej p o p ra w n a i nie b u d zi w iększych zastrzeżeń , c h o ć m o ż n a zn aleźć p rz y k ła d y niep raw id ło w eg o p rzy d ziału pozycji (np. poz. 509).
S p raw n o ść in fo rm a c y jn ą b ib lio g rafii p o d n o si system odsyłaczy b ą d ź to k ieru jący ch d o n u m e ró w pozycji, b ą d ź d o cały ch d ziałó w , p o d d z ia łó w lu b p ew nych g ru p pozycji p o w iązan y ch tem aty czn ie z o k reślo n y m działem .
N a k o ń c u Bibliografii 1972-1993 je s t sk o ro w id z alfabetyczny o bejm ujący n azw isk a a u to ró w , re d a k to ró w , w y d aw có w , recen zen tó w , ty tu ły dzieł a n o n im o w y ch i zbiorow ych o ra z ty tu ły czaso p ism i n a z w o so b o w y ch . Je s t o n o p ra c o w a n y s ta ra n n ie i w yczerpująco. B ard zo w y d atn ie p o d n o si sp ra w n o ść in fo rm a c y jn ą b ib lio g ra fii i je s t d u ż y m ułatw ien iem w o d n ajd y w an iu p o trz e b n y c h m ateriałó w .
N a z a k o ń czen ie tr z e b a w y razić p o d z iw d la w ysiłku p ra c a u to ra , w łożo n eg o w p rzy g o to w an ie Bibliografii miasta Torunia. N ie ty lk o żm u d n ej p ra c y p rzy w yszukiw aniu, g ro m ad zen iu i sp raw d z a n iu m a te ria łó w p o c h o d z ą c y c h z ró ż n y c h źródeł, lecz p rzed e w szystkim tw ó rczeg o w k ład u in te le k tu a ln e g o , w y ra ż a ją c e g o się w o p ra c o w a n iu i zrealizo w an iu k oncepcji Bibliografii. H e n ry k B a ra n o w sk i jeszcze r a z d o w ió d ł, że je s t b ib lio g rafem d u żeg o fo rm a tu i j a k n ik t in n y d o tą d p o z n a ł ta jn ik i tw o rz e n ia b ib lio g ra fii lo k a ln e j i reg io n aln ej. Jeg o d zieła m o g ą być staw iane z a w zó r in n y m tego ro d z a ju b ib lio g ra fio m .
Alicja Matczuk
