BOLESLA W ?LASKI
F
930, str. 142-291?o l,
" .1
S?OWNIK RYBACKO-?EGLARSKI
I SZKUTNICZY
p O Z N A ? 1930 ?
NAK?ADEM INSTYTUTU ZACHODNIO - S?OWIA?SKIEGO
PRZY UNIWERSYTECIE POZNA?SKIM
CZCIONKAMI DRUKARNI UNIWERSYTETU POZNA?SKIEGO
Slavia
1930, str. 142-291
BOLES?AW ?LASKI
?'-? ?
S?OWNIK RYBACKO-?EGLARSKI
I SZKUTNICZY
p O 2. N4N
p O Z N A? 1930
NAK?ADEM INSTYTUTU ZACHODNIO - S?OWIA?SKIEGO
PRZY UNIWERSYTECIE POZNA?SKIM
CZCIONKAMI DRUKARNI UNI??RSYTETU POZNA?SKIEGO
.. '-S
? '1-"
,., ..,,-4\ ?
fil-.
\?\ ,.\,''0' ,
\ I '1.r::
?
fi
? Ob"f?q:l
S?ownik Rybacko-?eglarski i Szkutniczy.
Le s travaux lexicographiques
n'ont point de fin
Littr?.
Wst?p.
S?ownik mruetszv jest owocem wieloletniej pracy. Ma on
za podstaw?: a) wydawnictwa, zw?aszcza 19 i 20 wieku, za-
równo ogólne, jak i specjalne, z których g?ówniejsze przy-
taczam ni?ej, pomniejsze za?, zawieraj?ce niewiele materia?u
technicznego, oznaczam cz?stokro? tylko jako druki z wy-
mienieniem roku; b) materia?v r?kopi?mienne, po cz??ci z od-
leglejszej epoki, zawarte w Archiwum G?ównem w Warszawie
oraz Archiwum dawnegó Skarbu Koronnego, przewa?nie
atoli z 19 wieku, zaczerpni?te z Archiwum Magistratu m. War-
szawy oraz Archiwum b. Komisji Skarbu Królestwa Pol-
skiego. - ?ród?a tej kategorii okre?lam ogólnie przez doku-
menty z podaniem roku; c) ?yw? mow? naszego ludu wod-
nego na Wi?le od Sandomierza ku Tczewu, g?ównie w oko-
licach Pu?aw, Warszawy, P?ocka i Torunia, na Bugu pod
Wyszkowem, na Warcie w okolicach Konina i w Poznaniu,
na jeziorach kujawskich oraz wigierskicm. Krytyczna ocena
zebranego powy?szemi drogami zasobu wyrazów, syntetyczne
jego uj?cie, poparte odpowiedniemi cytatami, dobór stosow-
nych okre?le?, tudzie? pewne wskazówki etymologiczne by?y
przedmiotem dalszych mych usi?owa?. W ko?cu zaznaczy?
winienem, i? mimo, ?e podaj? wiele pozycyj nowych, w le-
skvkografji dotychczas nie uwzgl?dnionych (oznaczam je
Rwiazdk?), s?ownik mój neologizmów zgo?a nie zawiera.
Wieruszów nad Prosn? d. 25 wrze?nia 1929 r.
Autor .
.-,
".
Literatura (wykaz cz??ciowy),
AGZ = Akta Grodzkie i Ziemskie.
Aleks(androwicz Benedykt. O drzewie i jego u?ytkach. Warszawa, 1855).
Bar(anowski Ignacy. MatE'rja?y do dziejów wsi polskiej. Warszawa 1909).
Bojko (Jakób. Pod trzeciego króla. Lwów 1908).
Br(iickner Aleksander. S?ownik Etymologiczny J?zyka Polsk, Kraków 1927).
Cyg(a?ski Mateusz. My?listwo Ptasze z 1584 r),
Dz(iennik) Han(dlowy 1787-1792).
Enc(yldopedja) Rol(nicza t. III "Handel drzewem" i t. V. "Ryby". Warszawa 1873-1879).
Glog(er Zygmunt. Dolinami rzek. Warszawa 1903).
Gluz(i?ski Józef. Terminologia wyrobów towarnych w lasach Wo?ynia
"Drobnostki gospodarskie". Warszawa 1859, s. 105 -132).
IIasz(ewski. O sp?awie drzewa z dodatkiem te rminologji orylów, flisów
majtków. Czasopismo warszawskie "Sylwan" t. XI r. 1835. s. 136-175
i 316-392).
I-laur (Jakób Kazimierz. Ziemia?ska Generalna Ekonomika. Kraków 1679.
s.170-174).
Karw(owski Stanis?aw. Z akt grodzkich. Pozna? 1891).
KRM = Kodeks Dyplomatyczny Polski wyd. Rzyszczewskiego i Muczkow-
skiego.
Klon(owicz Sebastian Fabian. Flis to jest spuszczanie statków Wis?? i in-
szemi rzekami do niej przypadaj?cemi. Kraków 1595).
Kluk (Krzysztof. Dzie?a z 18 w.• zw?aszcza Historia Naturalna).
Kost(ecki Hieronim. O budowie berlinek. Czasop. warsz, "Izys Polska"
t. II. r. 1826. s. 109-129).
Ko?c(i?ski Konstanty. S?awetne bractwo rybackie w Nowem. Grudzi?dz 1897).
Koz?(owski Wiktor. S?ownik le?ny. bartny. orylski i bursztyniarski. War-
sza wa 1846/8).
Krasz(ewski Józef. Wspomnienia Polesia, 'X' o?ynia i Litwy. Pary? 1840).
Kresc(enlyn. Ksi?gi o gospodarstwie 1549. t?omacz. Trz yci esk icgo).
KWpol = Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski.
Le?n(iewski. Rybactwo krajowe. Warszawa 1837).
Lin(de Sarn. Bogurn. S?ownik j?zyka pr-lskiego, wyd. II. Lwów 1854-1860).
Mr(ongowjusz Krzyszt. Cel. S?ownik polsko-niemiecki 1835 i niemiecko-
polski. wyd. III. 1854).
Otw(inowski Walerjan. Przemiany Owidjusza. Kraków 1638).
Pam. Fiz. = Parni?tnik Fiziograiiczny t. XII art. "Charakterystyka Wis?y"
Warszawa 1892.
PF = Prace Filologiczne.
Pas(ka Pami?tniki).
Pol (Wincenty. Dzie?a proz? w 6 tomach. Wydanie lwowskie).
Pr. Krak. = Prawa, Przywileje i Statutu m. Krakowa, wyd. F. Piekosi?skicgo.
Prac(ki Witold w S?. Gw. Pol. albo w "Gwarze Slesi?skiej", og?oszonej
w Ludzie lwowskim t. XIV).
RP = Rocznik Pozria?sk icgo Tow. Prz. Nauk t. 38, ar t. "Bractwo Rybaków
w Poz naniu" St. Karwowsk ie.go. 1912 r.
Ryb. Pol. = Czasopismo "Rybak Polski" w Poznaniu.
SG = S?ownik Gwar Polskich Kar?owicza.
SO = Slavia Occiden?alis.
Siem(ie?ski Lucjan. Przek?ad Odysei)
I
Sik(orski Wac?aw. Gospodarstwo Rybne-Warszawa 1899).
Sy rokf omla W?adys?aw. Niemen od ?róde? do uj?cia. Wilno 1861).
?laski Boles?aw. Sp?aw i Sp?awnicy na Wi?le. Warszawa 1916.
?laski Boles?aw. Rybo?ówstwo i Rybo?ówcy na Wi?le dawniej a dzi?.
Warszawa 1917.
?laski Boles?aw. Polski S?ownik Marynarski. Pozna? 1926.
Ung. = Kalendarz Józefa Ungr a na rok 1868 s. 101 -104, ar t, "Kolej".
Vng. 1865 = Kalendarz Józefa Ungra na rok 1865 s. 103-110. "Flis" K. W?.
Wójcickiego.
VL = Volurnina Legurn.
War. = S?ownik Warszawski.
Wol(ski Ludwik. Rys hydrografii Królestwa Folskiego z wiadomo?ci?
o sp?awach. Czasop. "Bibljoteka Warszawska" r. 1849/50).
Zebr(owski .Iakób. Przeobra?enia Owidjuszowe. Kraków 1637).
Ambarkader, (Z fr. ernbarcadere), p. Przysta? statków.
*Amer, Amerek, Amra, p. Hamer, Hamerek, J lamra.
Anlsiernagiel, z nrn., p. Pacholel«.
Ankrowa?, (nrn. ankern), p. Kotwiowa?.
Anleroumih, p. Kotuiiarz,
*Aplina, p. Oflina.
*Arkan, (z Ir. arganeau), kó?ko ?elazne do wi?zania lin stat-
kowych, przymocowane u pok?adu statku lub bulwarku.
Nazwa przej?ta zosta?a przez p?awaczów wi?lanych w 19
wieku od francuzów-instruktorów na parowcach w obr?bie
b. Kongresówki. "Uczepi? sztorcurn? do arkana l?dowego".
Ariju], Hartful, kó?, spodem zaostrzony, do zatrzymywania
statków przy brzegu; s?upek w przystani do cumowania.
Koz?. 524, Gluz. [Ariul}. "Flis zaoruje po ziemi artfulem
raz, drugi i trzeci, dopok?d statku nie scumujc" Ung.
"Jeden z przewo?ników wzi?? ju? do r?ki umocowany na
?a?cuchu hartful" Tyg. II. Nr. 8/1908, 161. Ju? w dok. 1653.
Niektórzy mówi? w tern znaczeniu: lor/al.
Arijulnile, Hartiulnik, flisak, do obs?ugi artfula przeznaczony.
Artfulny szryk, na tratwie: z lewej strony umocowany, uwa?aj?c
z biegiem wody. Por. Jalowy szrul«.
I
I
4'Artfulowa?, statek: zatrzymywa? za pomoc? artjula przy l?dzie;
tratew dzi? nie arlfulujq, tylko szrykuj? w?ród wody.
Ataman, na Rusi: przewodnik statku wodnego. Ju? Lin. po-
daje dwie polskie postaci tego wyrazu: toalman i uiarlman,
przerobione ze staroruskiego .uoatamano", P. Hetman Br.
Na naszych rzekach zwie si? ów przewodnik pospolicie
retman (dawniej rotman) i splawniczy, na morzu za? jeszcze
pilot pod literackim wp?ywem francuskim ?wie?ej daty.
Nadto SI. Wi?. podaje nazw? /od?man, która urobiona zo-
sta?a bezpo?rednio nie z nm. (War.), lecz ros. locman.
*Badu/a, naczynie p?askie do chowania ryb u?owionych
w kszta?cie pólsadzyka lub sadzyka; kosz w wikliny formy
jajkowatej do tego? celu.
1Bagrowa?, (nrn, baggern), szlamowa? rzek?, pog??bia? za po-
moc? machiny, bagrem albo szlamownikiem zwanej .
.?
Bajdacznik, flis na bajdaku.
Bajdak, barka ruska, maj?ca w. przodzie tam, gdzie si? burty
zbiegaj?, pó?rogal z drzewa, zwrócony w kierunku statku
i bia?o malowany. "Bajdak ze zbo?em przeprawia? si? I
z Goni?dza do Augustowall dok. 1842. "Bajdaki mkn??y
szybko ku Kudakowi" Ogn. i Miecz.
?'Bakan, p?ywak na rzece w postaci kosza drucianego ze \1
?wiat?em wewn?trz, wskazuj?cy mielizn? (?wiat?o czerwone)
lub tor sp?awny (?wiat?o bia?e), ros. z hol. baak. P. Baka.
Bakier, okrzyk retmana, gdy ka?e orylom skierowa? statek
lub tratw? na lewo. Przec. szfybor! na prawo, p. Koz?. 320.
Ru bakier! albo Ru szlybor! (skrócone rumajf) komenda ster-
nika: wios?uj przv lewej burcie a. prawej! W zwi?zku
z tern bakorl i szlymbork, lewa i prawa burta statku w kie-
runku od rudla.
Bandera, Banderka, d?uga a w?zka chor?giewka, powiewaj?ca
na maszcie i wskazuj?ca kierunek wiatru, inaczej fana, [leia,
uiempel. Bandery na statkach wi?lanych s? pospolicie barwy
czerwonej i maj? bia?e obwódki; czarne za? z bia?emi
obwódkami bywaj? wywieszane na znak ?a?oby. "?agiel
z masztem i wszelkimi przyborami oraz bander?" dok. 1849.
"Na masztach ró?nego koloru bandery, Tak lekkie, krajane
jak skrzyd?a rvbitwy" S?owac. "?mija". Etym. PF VIII 527.
*Ba?ka, Kaczor, beczu?ka, stop? wysoko?ci maj?ca, zazwyczaj
z wierzbiny, uwi?zywana do linki (oprótka) sieci drygawicy;
wówczas sie? ci?gnie na rzece z czó?na jeden rybak.
*Barany, Baranki, bia?e fale na rzece, które rz?dami przesuwaj?
si? po powierzchni; ruch ich przypomina sun?c? w zbitej
masie trzod? baranów. Por. G?si.
Barbara, na Niemnie: d?uga lina znacznej grubo?ci na statkach
przewozowych i sp?awnych. Por. kordel, odbieg, szlal«, irosa,
wi?zanie. ?wi?ta Barbara uwa?ana jest za patronk? ludzi
wodnych, mianowicie rybaków i sp?awników.
Barka, ?aglowiec wi?lany bezpok?adowy o znacznej sile
uno?nej i g??bszem zanurzeniu, obs?ugiwany przez trzech
ludzi: w?a?ciciela (oarkarza, szypra) oraz dwóch czeladników
(bosmanów) albo te? bosmana i ch?opca (roczniaka). Ro-
dzajem barki jest bajdak. W literaturze, a nawet w dawniej-
szym j?zyku sp?awników oznacza ma?y statek.
"Tam m?dry rotman, siedz?c na swej barce,
Z?o?y? on? pie?? o ?wi?tej Barbarce". Klon.
"T? bark? wicher odbi? od okr?tu,
Na którym ?eglarz swe nadzieje z?o?y!". Mick. "?eglarz".
"Barka, która do 30 ludzi albo ?aszt jeden uniesie" dok. 1809,
Barki na rzekach Zachodniej Polski o spodzie i burtach
drewnianych, osadzonych na wr?gi ?elazne, unosz? oko?o
120 tonn.
* Bartlomiejka, przybór wody w rzece, ko?o ?w. Bart?omieja
(24 sierpnia) przypadaj?cy. Por. Jakubówka i Janówka.
Ba?ka, SzLaga, m?ot drewniany szkutniczy, z nm. Balsche.
Bat, zdr. Bacik, ?aglówka, rudlem opatrzona, u?ywana do
przewozu osób, tudzie? przy dobywaniu piasku i ?wiru.
Bat mostowy, ?ód?, s?u??ca do oparcia na rzece mostu
drewnianego, ?y?wa. "Przewo?nicy dojechali na bacie do
berlinki" dok. 1872. "Bat p?dzi, jak strza?a, po Niemnie"
Syrok. "Dwa baciki do pos?ugi policyjnej na Wi?le" dok.
1851. Staropolska forma bata ("jad?c w maluczkiej bacie",
Górnicki) ?yje po gwarach, przyczem u rybaków pozna?-
skich oznacza wielki sadz p?ywany do przechowywania
ryb na rzece.
)
I
I 1/
"Bainik, w?a?ciciel lub kierownik bala i wogóle statku. "Na-
j??em szkut? batnilea warszawskiego" 1648, Kraush, o Arci-
szewskim. uSiedli?my na haku mrukn?? balnih, pr?c
z ca?ej si?y wios?em" Syrok.
*Batog, Bato?yna, chwast, rosn?cy na
i?cv osiadanie piasku, przez wod?
(o Biebrzy). PF IV 798.
Belch, Belk, g??bia, topiel; g??boka
rzadkiego w rzece, rzugauiiec, sur.
PF VIII 528.
Be?t, Be?tal«, d?ugi dr??ek, którym rybacy, m?c?c wod?, na-
ganiaj? ryby do sieci, ros. bolt. Por. Trep,
"Berliniarka, ?ód? podr?czna lepszej budowy, przy ?aglowcach
prowadzona.
Berlinka, Szkuta, statek ?aglowy kryty, z bali zbijany, o zag??-
bieniu na Wi?le 5 st. i sile uno?nej 6000 dr. (300 Ionn).
Obs?uga sk?ada si? z 3 ludzi: szypra (berliniarza) albo
sternika i dwóch bosmanów, z których jednego zwykle za-
st?puje roczniak. Berlinki bywaj? i ?elazne. P. Kana.fówka
i W?i?lanka.
B?ben, p. Tambor.
dnie rzeki i u?atwia-
niesionego, dok. 1847
warstwa b?ota, piasku
"Wpa?? w b. po pas".
B?benek, wi?ciorek, t. j. ma?a sie? rybacka, podobna do ?aka,
ale bez skrzyde?, maj?ca z obu stron otwory i dwa jaderka
wewn?trz (serca). War. 12. P. Rafla.
*B?kart, drugi ?agiel, pomocniczy, rozpinany dla ulgi g?ównemu;
drugie skrzyd?o do jazdy statkiem, por. Ir. mar. batarde.
PF. V. 697.
Biale ryby, ?usk? opatrzone, a wi?c: p?ocie, okonie, leszcze,
klenie, ?lizy, ?winki, sandacze i t. p. Por. Czarne ryby.
*Biczownik, na Rusi: droga holownicza, dok. 1888. SG. Rus:
bieczeumile.
Biczów/w, na Rusi: cuma, wi? do utrzymywania plytu przy
brzegu rzeki, rus. biczouilea.
Biedz, biega?, p?yn??, wod? jecha?, por. Chodzi? i Lecie?. "Ci,
którzy z góry mimo miasto bie??"; "którzy biegaj? na dó?"
1532. PF VII 75 i 76. "Jake?my biegli z góry, z?apali?my
si? w l?dzie Kalisza?skim" dok. 1842.
Biegany kó?, witka z chróstu, przez retmana zatykana na
rzece w miejscach, do przep?ywu zdatnych, t. j. przez które
b i e d z mo?na, (Koz?. 319), p. Weso?y.
*
Bielec, p. jelec.
Bierka, ryb. p. K?odka. War. 8.
'Bierny, O statku, p. No?ny.
Binduga, wybrze?e rzeki sp?awnej do wi?zania tratew lub
statków i sama czynno?? wi?zania, zwana równie? zbijanleq,
z nm. Bindung. "Stacza? towar drzewny z bindugi na
wod?" Dng. Oboczna forma winduga winna oznacza? jedynie
przysta? z windami towarowe mi.
Blak, P?aszczyzna, niska mielizna na rzece, miejsce, gdzie
woda jest p?ytka. "Skoro tylko wyszli?my na blak, zer-
wa?a si? wielka fala, która nas unios?a" dok. 1842. Etym.
p. War.
*
Bla,'.;owaly, mia?ki, p?ytki.
Blal, 1. ?agla, p. Po?a; 2. steru, p. Plusk.
+Blizna, jasna smuga na rzece, zazwyczaj ?ukowato id?ca,
która na cichej wodzie wyst?puje.
Blok, w olinowaniu statku: kr??ek drewniany z wy??obieniem
na obwodzie, przez który zarzuca si? liny; w ustach sp?aw-
ników pospolicie bloc?.
Bloszek, 1. ryb. p. Klodka; 2. ?egl. ma?y blok czyli bloczek
w linostroju.
*Bluzgar, p. Luzgar.
*Blyskawka, ryba blaszana, ?wiec?ca, u?ywana przy w?dkach
jako zan?ta, zw?aszcza na szczupaki. Sik. 414. Por. Tar-
glica SG.
Bober, jesiotr, drewniany p?aw cz. sp?awek, wskazuj?cy miejsce,
gdzie zarzucona kotwica, zwykle okr?g?y i czerwono po-
malowany, mar. buja, PF. VI, 702. "Bobra od kotwy nie
wida?".
+Boberhieia, Boberlina, p. Zdzier(k)a, PF. VI, 703.
Bocznica, podwalina boku statkowego, najni?szy bal w ?cianie
bocznej statku. Kost. 113.
Bok, 1. strona statku, burta. "Do?o?y? bokiem": ustawi? statek
tu? obok drugiego. 2. a. *Bokowisko, ryb. znaczna przestrze?
wody wolno p?yn?cej, d?ugo?ci na Wi?le 2-3 klm. pod
nasp? piaszczyst? (przykos?) po dole rzeki; miejsce takie
jest dogodne do zaci?gów wielkiemi sieciami. Por. Proga.
Bokszpryc, Buk3zpryf (niem. Bugspreize, Bugspr;ei), Dyszel, dr?-
?ek drewniany a. ?elazny, wystaj?cy w sztabie statku,
u którego wisi bloczek do przewlekania liny lub' ?a?cucha
od kotwi.
Bomsz/ryk, p. Pytka.
Bosman, flis na ?aglowcu, zawodowo wyrobiony, czeladnik
?eglarski; przednik, pierwszy pomocnik szypra lub sternika.
W literaturze wogóle ?eglarz, marynarz:
"I p?ynie sobie, by co statecznego,
Jak bosman, gdy co prowadzi grzecznego" Klon.
"A? oto jako nawa, gdy idzie przez morze,
A prac? swych bosmanów sztab? ono porze" Otw.173.
Bra?, 1. O wodzie: wzbiera?, przybiera?, wznosi? si? ponad
zwy k?y poziom. "Przy mo?cie, gdy woda bra?a, konno
jad?cy ?lachcic pogr?zi? si?" 1736. ?ukasz. Pozna? j 2. o ry-
bach: chwyta? zan?t?, nasadzon? na w?dk? j 3. o statkach:
unosi?, mód z zmie?ci? w sobie. "?y?wa bierze ?asztów
8-12" Lin. 4. wod?, o statkach: zanurza? si?. "Barka
wi?cej znacznie bierze wody" Koz?. 470.
*
Bra/wwa?, (o statku) gruntu si?ga?, nie módz p?yn?? dalej
dla braku wody, inaczej szorouia?, "Krypa brakuje". "Sztuka
w tratwie zabraleoioa?a" Koz?. 247.
*
Brana woda, p. Go?cinna woda.
Brodnia, Bród/w, siatka na 3 laskach, spodem ci?gniona,
z któr? si? brodzi w wodzie; bywa znacznej wielko?ci,
przypominaj?c wlok cz. ma?y niewodek, z t? ró?nic?, i?
zawsze mo?e by? ci?gniona w bród, t. j. bez ?ódek. "Brodni?
?owi? mo?na po zatokach, buchtach i wsz?dzie, szcze-
gólniej ko?o l?dów" Enc. Roln. V. 395. P. Pr??aika i ?Vala.
Browar/w, okr?g?e pnie drzewne, sp?awiane w p?ytach i zdatne
na opa?, nm. Brennwerk, PF VI 702, Gluz. "Tratwa brouiarhi
wi?lanej zawiera do 200 sztuk" dok. 1845.
Brzeg, p. Oplask, Opoka, Sur, Szlama, ?cianka.
Brzegowe, op?ata za u?ytkowanie z brzegu rzecznego w celach ,/
sp?awu lub rybo?ówstwa, inaczej pobrze?ne, l?dowe. "Z brze-
gouiego prowent na przewozie tym pewny" 1564 - Wejn.
"Star. War." "P?aci? brzegowe po dwa z?ote od wiciny"
Syrok,
*Brze?ni(ak), na Warcie: wio?larz, siedz?cy przy burcie po-
?rodku ?odzi mi?dzy sztabnihiem (przednikiem) a rujnihiem
• (sternikiem}.
*Brzósto, plawid?o czyli pluto z kory brzozowej u sieci, np.
s??pu. Por. ros. bieriosio = wierzchnia warstwa kory brzo-
zowej i pol. breosia u Koz?. "tkanka p?cherzykowa kory
brzozowej".
Buchta, 1. woda, wdzieraj?ca si? w l?d, wkl??ni?cie brzegu,
zakole nurtu, ?ukowata zatoka, dla sp?awu niedogodna.
"Buchta = zakr?t wody poza cyplem: trzymaj si? po
buchcie"! Gluz. 2. wogóle : cz??? przedmiotu o linii krzywej,
ob??czystej, a wi?c ?rodek statku, wyd?to?? ?agla, wreszcie
cz??? liny, w kr?g zwini?tej. B. ?agla lub sieci zwie si?
jeszcze jadrem. B. w tratwie: ?rodkowa plenica cz. tafla
w pasie.
Buchtowa?, wykrzywia?, ob??czysto wygina?, nadawa? kszta?t
?uku. Buchtowa? sie? a. ?agiel, p. [odrzu?. Zbuchtowa? lin?,
popuszczaj?c, nada? jej form? ?ukowat?. "Tratwa si? wy-
buchtuje a. za?amie", gdy ?rodek jej (buchta) si? wykrzywi,
tak i? przestanie tworzy? p?aszczyzn? prostok?tn?.
Buda, na wielkich ?aglowcach: p. Plichia; na tratwach lub
skrzyniach rybnych: schronienie czasowe dla za?ogi z tarcic,
zbitych pod ostrym k?tem i s?om? poszytych, gdzie sypia
2 albo 3 ludzi.
Budownia (statków), p. Warsztat.
* Bujny, (o statku), p. Gibotny.
Burla, 1. górna kraw?d? statku, zw?aszcza tarcic? na p?ask
ob?o?ona, ob/o?yna; 2. pod?u?ny bok statku; 3. brzeg rzeki,
l?d. Cz??ci burty statkowej p. Burtnica, Klamburla, Lawa,
Podwalinka. ?
Burtnica, L ?awka dla wio?larza, p. Siadanka; 2. wierzchnia
tarcica w burcie statku. "Burtnica po pierwszy pacho?ek.
si? oderwa?a, a wtedy galar nabra? wody, zwa?y? si? i za-
ton??" dok. 1847; 3. jedna z dwuch tarcic skrajnych wzd?u?
boków skrzyni rybnej: b. górna j dolna.
y
Burtowa? maszt, umocowywa? liriami do burt statku, aby sta?
pionowo. Burtowa? statek, nadk?ada? czasowo boki statku
tarcicami w celu os?ony od fali; obszywa? go na trwa?e
deskami. "Gdy wzburzona woda zacz??a galarami silnie
miota? i wdziera? si? do ich wn?trza, kaza?em 'deskami
burtowa? statki i wylewa? z nich wod?" dok. 1844. Burtowane
czó?no, obite u góry tarcicami, p. Opoczyna.
•
Burlownice, Wanty, dwie liny, któremi maszt mocuj?, wi???c
je od wierzcho?ka masztu do burt wpoprzek statku.
•Burlownik, p. P??ha u masztu.
Buzgar, p. Luzgar.
Byk, 1. berlinka znacznej pojemno?ci, sztab? formy trójk?tnej
w przodzie opatrzona, nrn. Stevenkahn. Dawniej: statek
czworogranny bezmasztowy. zbli?ony kszta?tem do galara.
"Komiegi, byki" Haur. "byk dla spuszczenia kolumny mar-
murowej Wis??" dok. 1642; 2. niewielki p?yt, tratewka,
z?o?ona z jednego szeregu k?ód. "Za byk wi?lany uwa?a
si? 60 do 100 sztuk browarki" dok. 1834. Obja?nienie War.
18 a ba?amutne.
Bustrz, Bystra woda, szybki p?d wody, wartki bieg rzeki, ros.
byslrina, serbochorw. brzica = Stromschnelle. Przec. Cichacz,
"Którzy robi? wielkiemi sieciami na bystrzy" 16 w. - PF
VII 74. "Ca?a bystrz wody sieci? okr??ona zosta?a" dok.
1848. "Byslrz rzeczny" dok. 1820.
•
Bystrza, Bystrzec, Byslrzyna, na Litwie byslrzynia, to? co bystrz:
"limitatio incipit a decursu aquae, vulgariter byslrzec, usque
ad insulam dambrouiico" 1412 KWpol. V. 203. "Bystrzyny,
miejsca, gdzie woda szparko bie?y" Pam. Fiz. 192.
Byslrzy?, hamowa? czó?no na bystrzy, Hacz. 322. P. Zabystrza?.
Cajch, Cajg, oporz?dzenie statku, zw?aszcza linostrój. t. [.
ca?okszta?t lin z blokami do manipulacji ?aglowych, takiela?,
nm. Zeug z gr. leuchon. Z?o?enia p. Obceje i Szercajg.
Cal, ty? statku, a zw?aszcza tratwy. "Na szkucie rufa, na
trafcie cal" Haur. "Galar w przodzie znacznie jest w??szy,
a tern samem w calu szerszy" Ung, "G?owa tratwy idzie
w l?d, a cal na wod?" Koz?. 529. Lin, podaje czai, obja-
?niaj?c "ty?, zad". Etym. nm. Zagel [dnrn. lagel i skró?.
lal) = ogon.
t
