Mirosław Derecki (md) EKRAN I WIDZ: ZABŁĄKANI
Po kilku miesiącach repertuarowej posuchy, spowodowanej zalewem ekranów przez
„Potop”, mamy wreszcie możność obejrzenia paru równie interesujących co dzieło Hoffmana filmów. I znowu, jak na początku roku, jest to seria filmów ambitnych reżyserów amerykańskich z udziałem aktorów, których grą zdołaliśmy się już zachwycić i takich, których odkrywamy po raz pierwszy. Po „Narkomanach” „Francuskim łączniku”, „Nocnym kowboju”, „Absolwencie”, „Klute” - znowu wkraczamy w sferę skomplikowanych problemów, sprzeczności i niepokojów, charakterystycznych dla współczesnych Stanów Zjednoczonych. Jedno może tylko różni te filmy od uprzednio wymienionych: przy równej ostrości spojrzenia - bardziej wnikliwa, analiza i ocena prezentowanych na ekranie życiowych postaw bohaterów.
„Pięć łatwych utworów”, film według scenariusza i w reżyserii Boba Rafelsona, jest już niejako „klasykiem” amerykańskiej Nowej Fali. Powstał w 1970 r, wkrótce po tym, kiedy Dennis Hopper i Peter Fonda zrealizowali „Swobodnego jeźdźca” - opowieść o wyalienowanym ze swego środowiska adwokacie, który odnajduje poczucie wyzwolenia przyłączając się do grupy hippiesów i podróżując z nimi przez Stany Zjednoczone. Hopper i Fonda wskazali wówczas, w 1969 r. nowe horyzonty kina amerykańskiego.
Ale Rafelson, kontynuując linię nakreśloną przez Hoppera i Fondę, powierzając nawet główną rolę Jackowi Nicholsonowi, którego kreacja aktorska przyczyniła się m. in. do sukcesu „Swobodnego jeźdźca”, każąc mu również przemierzać Stany Zjednoczone w pogoni za sensem istnienia, stawia pod znakiem zapytania wartość takiej postawy, jaką reprezentuje filmowy Robert Eroica Duppea zwany „Bobbym”. Owe krytyczne spojrzenie Rafelsona nie dotyczy samego faktu buntu, ucieczki od nieakceptowanego świata, ale braku jakiejkolwiek idei, jakiegokolwiek programu pozytywnego u bohatera filmu.
Wrażliwość - tak, ale zarazem egoizm i pustka uczuciowa cechują „Bobby'ego”, tego utalentowanego pianistę wywodzącego się z szacownej rodziny muzyków. Uciekając
bezustannie od nienawistnego mu świata, Robert Duppea ucieka właściwie od samego siebie, od odpowiedzialności życiowej, depcząc po drodze beztrosko uczucia życzliwych mu ludzi.
Gniewność i buntowniczość „Bobby'ego” nabierają w tym aspekcie tylko żałosnego wyrazu.
Rafelson nie ogranicza się zresztą w krytyce tylko do postaci głównego bohatera.
Znamienna w tym względzie jest w „Pięciu łatwych utworach” scena z dwiema hippieskami, które „Bobby” podwozi autostopem na Alaskę: ich niekończące się, w kółko powtarzane, nacechowane nienawiścią do świata oracje, połączone z naiwnym zachwytem nad krainą, do której jadą, przeradzają się niepostrzeżenie w nieopanowany bełkot. Jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, że obydwie dziewczyny reprezentują spory odłam amerykańskiej młodzieży, wymowa filmu Rafelsona staje się tym głębsza.
Stowarzyszenie Krytyków Amerykańskich przyznało „Pięciu łatwym utworom”
nagrodę za najlepszy film roku. W trzy lata później jury Festiwalu w Cannes uhonorowało nagrodą Grand Prix International inny amerykański film o ludziach błąkających się po terenie Stanów Zjednoczonych i... życiu: „Stracha na wróble” w reżyserii Jerry Schatzberga, twórcy doskonałych „Narkomanów”. W filmie tym stanęli ponadto obok siebie dwaj znakomici aktorzy: pamiętny z „Francuskiego łącznika” Gene Hackman oraz Al Pacino.
Jest sporo wspólnego w „Pięciu łatwych utworach” i w „Strachu na wróble”: „To, co szczególnie mnie w nich (bohaterach filmu) pociągało - powiedział w wywiadzie dla prasy Jerry Schatzberg - jest tym samym, co odnajduję w sobie, chociaż nie jestem, z natury włóczęgą, człowiekiem błąkającym się w życiu: konieczność rezygnacji z gniewu, buntu - na rzecz dobroci, dobroduszności”.
„Strach na wróble” wszedł właśnie na ekrany kin lubelskich.
Pierwodruk: „Kamena”, 1974, nr 25, s. 14.
