W
Europie wścieklizna u zwierząt wol- no żyjących zwalczana jest z dużym sukcesem poprzez doustne uodpornianie lisów wolno żyjących, jako głównego rezer- wuaru i wektora wirusa wścieklizny. Dzia- łania te doprowadziły do uwolnienia od wścieklizny zwierząt lądowych wiele kra- jów europejskich. Często jednak w końco- wym etapie uwalniania danego terytorium obserwowano powrót wścieklizny. Powo- dowało to konieczność przedłużenia wy- kładania szczepionki w terenie, a to z ko- lei pociągało za sobą konsekwencje ekono- miczne. Za zaistniałą sytuację i napotykane trudności w końcowej fazie zwalczenia wścieklizny obarczano wzrost liczebności populacji lisów. Przyjęto zatem, że na ob- szarach, gdzie doszło do wzrostu popula- cji lisów musi zostać wyłożona zwiększo- na liczba przynęt ze szczepionką przypa- dających na km2. W wielu przypadkach strategia ta przynosiła oczekiwaną reduk- cję liczby ognisk lub ich likwidację. Jednak obecnie wiadomo, że wyłożenie większej liczby przynęt na km2, nie zawsze powo- duje wzrost przyjęcia szczepionki u zwie- rząt gatunku docelowego (1, 2). Obserwacjazachowania lisa rudego wskazuje, że wzrost populacji oraz eliminacja wścieklizny tzw.
leśnej prowadzi do kolonizacji terenów podmiejskich i miejskich, wcześniej przez lisa niezasiedlanych. Zdolność tego gatun- ku do synantropizacji i synurbizacji oraz przemieszczania się na znaczne odległo- ści powoduje, iż lis jest zdolny do szerze- nia chorób zakaźnych na znaczne odle- głości, w tym do przenoszenia czynników zakaźnych pomiędzy środowiskiem miej- skim i obszarami wiejskimi oraz leśnymi (3, 4, 5). Lisy do przemieszczania się w te- renie zurbanizowanym wykorzystują cią- gi komunikacyjne, doliny oraz brzegi rzek.
Wzrost liczebności populacji lisa, zwłasz- cza lisa miejskiego oznacza konieczność wprowadzenia modyfikacji zasad wykła- dania w terenie szczepionki doustnej prze- ciwko wściekliźnie.
Wścieklizna jest zoonozą stanowiącą zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. Zgodnie z ustawą z 29 stycz- nia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. z 2010 r. nr 112, poz. 744 z p. zm.), jednym z podstawowych zadań Inspekcji jest podejmowanie działań zmierzających
do likwidacji chorób zakaźnych zwierząt, w tym chorób odzwierzęcych (6). Działania te powinny obejmować akcje prewencyj- ne zgodnie z zapisami ustawy z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. z 2008 r. nr 213, poz. 1342 z późn.
zm.) oraz związanych rozporządzeń wyko- nawczych (7). Jednym z elementów zwal- czania wścieklizny wśród zwierząt wolno
Wstępna ocena wpływu ręcznego wykładania doustnej szczepionki
przeciwko wściekliźnie dla lisów wolno żyjących na sytuację epizootyczną
wścieklizny na terenie powiatu
krośnieńskiego w latach 2012–2013
Janusz Ciołek
1, Andrzej Chrzanowski
2, Marcin Smreczak
3, Jan F. Żmudziński
3z Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii z/s w Krośnie
1, Powiatowego Inspektoratu Weterynarii w Krośnie
2oraz Zakładu Wirusologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach
3Preliminary evaluation of the impact of manual distribution of the oral rabies vaccine for foxes on the epidemiological situation of rabies in the county of Krosno in years 2012–2013
Ciołek J.1, Chrzanowski A.2, Smreczak M.3, Żmudziński J.F.3, Voivodal Veterinary Inspectorate in Krosno1, County Veterinary Inspectorate in Krosno2, Division of Virology, National Veterinary Research Institute in Pulawy3
This paper describes preliminary evaluation of the impact of manual distribution of oral rabies vaccine for foxes on the epidemiological situation of rabies in the county of Krosno in 2012–2013. Due to the un- favourable situation of rabies in the Subcarpathian re- gion, especially in Krosno County, manual distribu- tion of vaccine was introduced in 2013 on a large scale. Distribution of the vaccine was carried out twice a year, in spring and autumn. Prior to the offi- cial action of manual distribution of vaccine baits, the number of doses, the areas of baiting and the num- ber of people needed for the job have been estimat- ed. The positive effects were recorded in the first half of 2013 with 6 rabies cases while in the same peri- od of 2012 32 cases were recorded. Epizootic data for January and February 2014 confirm the effective- ness of this procedure, since further significant drop of rabies cases was observed in the county of Krosno.
Keywords: rabies, oral vaccine, foxes, manual distribution.
i adenomyosis macicy należą do zmian cho- robowych, które są wynikiem obecności długotrwałych zaburzeń hormonalnych.
W podsumowaniu uzyskanych wyników można wysunąć następujące wnioski: nowo- twory nabłonkowe jajników suk mają po- dobną strukturę komórkową do analogicz- nych guzów u kobiet. Stanowi to podstawę do nowelizacji klasyfikacji nowotworów jaj- nika suk. Z punktu widzenia etiopatogene- zy opisywanego rozrostu nowotworowego interesujący jest rozwój tego procesu w wa- runkach endokrynopatii manifestującej się równoczesnym występowaniem rozrostu torbielowatego i adenomyosis macicy suki.
Piśmiennictwo
1. Kennedy P.C., Cullen J.M., Edwards J.F., Goldschmidt M.H., Larsen L., Munson L., Nielsen S.: Histological Classifica- tion of Tumors of the Genital System of Domestic Animals.
2nd series, vol. IV, WHO AFIP, Washington, DC 1998.
2. Prat J.: Pathology of the Ovary. Saunders, Philadelphia 2004.
3. Tavassoli F.A., Devilee P.: Tumors of the ovary and pe- ritoneum. W: World Health Organization Classification of Tumors Pathology and Genetics of Tumors of the Bre- ast and Female Genital Organs, IARC Press, Lyon 2003, s. 113–202
4. Prat J.: Ovarian carcinomas: five distinct diseases with different origin, genetic alteration and clinicopathologi- cal features. Virch. Arch 2012, 460, 237–249.
5. Kurman R.J., Shih J.M.: The origin and pathogenesis of epithelial ovarian cancer: a proposed unifying theory. Am J Surg Pathol, 2010, 34,433–443.
6. Jones T.C., Hunt R.D., King N.W.: Veterinary Pathology.
6th ed., Lippincott Williamms & Wilkins, Philadelphia 1997.
7. MacLachland N.T., Kennedy P.C.: Tumors of the geni- tal system. W: Meuten D.J. (edit.): Tumors of Domestic Animals, 4th ed., Iowa State Press Blackwell Publishing Company, Iowa 2002, s. 547–573,
8. Saurek D.: Wpływ podawania deksametazonu na stan na- rządów rozrodczych u suk. Praca doktorska. Wydział Me- dycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie, 2003.
9. Greene J.A., Richardson R.C., Thornill J.A.: Ovarian papil- lary cystadenocarcinoma in a bitch: case report and lite- rature review. J Am Anim Hosp Assoc 1979, 15, 351–356.
Prof. dr hab. Maria Katkiewicz, e-mail: m.katkiewicz@gmail.com
Prace kliniczne i kazuistyczne
591
Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(7)
żyjących jest doustne uodpornianie lisów przeciwko wściekliźnie.
Zgodnie z zasadami doustnej immuni- zacji akcje wykładania szczepionki w tere- nie przeprowadzane są dwa razy do roku:
wiosną, kiedy liczebność populacji lisa jest najniższa, oraz jesienią, gdy młode lisy roz- poczynają wędrówki w celu poszukiwania nowych miejsc bytowania. Jednakże, pomi- mo prowadzonych na szeroką skalę działań profilaktycznych, obserwowany jest powrót wścieklizny na tereny, które od wielu lat uchodziły za wolne. Działania zmierzające do ograniczenia i eliminacji wścieklizny pro- wadzone są od 2002 r. na terenie całego kra- ju (8, 9, 10). Po początkowym spadku licz- by przypadków wścieklizny na terenie woj.
podkarpackiego od 2010 r. notowany jest ich systematyczny wzrost zwłaszcza w za- chodniej części województwa, co związane jest prawdopodobnie z wystąpieniem epi- zootii wścieklizny w woj. małopolskim (11).
W związku z zaistniałą sytuacją zdecydo- wano, by w kolejnych latach wzdłuż granicy z woj. małopolskim, wykładać zwiększoną liczbę dawek szczepionki (30 dawek/km2) oraz zmniejszyć odległość pomiędzy linia- mi przelotów samolotów z 1000 do 500 m.
Podjęte działania miały na celu zapobieżenie rozprzestrzenieniu się wścieklizny na tere- ny, gdzie dotąd nie rejestrowano jej wystę- powania. Jednak pomimo podjętych dzia- łań doszło do „reinfekcji” zachodniej części województwa podkarpackiego i szybkie- go szerzenia się wścieklizny na tym obsza- rze. W 2011 r. zanotowano prawie pięcio- krotny wzrost liczby przypadków wściekli- zny – 63 w stosunku do liczby przypadków w 2010 r. – 13 przypadków, a w 2012 r. trend wzrostowy wścieklizny nadal się utrzymy- wał (łącznie 213 przypadków) i dotyczył głównie powiatów krośnieńskiego i jasiel- skiego (12). W roku tym na terenie powiatu krośnieńskiego, obejmującego powierzch- nię 923 km2, zdiagnozowano 94 przypad- ki wścieklizny u zwierząt wolno żyjących
i domowych. U 21 z nich stwierdzono ob- jawy kliniczne, często nietypowe, które odbiegały od opisów znanych z ogólnodo- stępnej literatury naukowej. Analiza epizo- otiologiczna wykazała, że materiał pobra- ny do badania laboratoryjnego w kierunku wścieklizny tylko w 3 przypadkach doty- czył zwierząt z terenów niezamieszkałych przez ludzi (nieużytki rolne, obszary w bli- skim sąsiedztwie zalesień). O skali proble- mu i zagrożenia świadczy fakt, że w 2012 r.
pobrano i przesłano do badań laboratoryj- nych w kierunku wścieklizny materiał od 304 zwierząt, w tym 34 próbki pochodziły od zwierząt domowych. W wyniku kontak- tu bezpośredniego ze zwierzętami chorymi na wściekliznę blisko 40 osób poddanych zostało szczepieniu przeciwko wściekliź- nie, a 2 osoby były hospitalizowane. Za wy- jątkiem trzech gmin, pozostały obszar po- wiatu krośnieńskiego był terenem zagrożo- nym wścieklizną (tab. 1). Z analizy danych dotyczących występowania wścieklizny na Podkarpaciu wynikało, iż największa licz- ba przypadków wścieklizny zlokalizowa- na była na obszarach zabudowanych lub w bardzo bliskim sąsiedztwie siedzib ludz- kich, a także w pobliżu opuszczonych do- mostw. Są to miejsca, gdzie można było zaobserwować coraz większą liczbę lisów.
W związku z niekorzystną sytuacją epizo- otyczną wścieklizny na terenie Podkarpa- cia, zwłaszcza w powiecie krośnieńskim, zdecydowano wprowadzić ręczne wykła- danie szczepionki w znacznie większym niż wcześniej zakresie.
Planowanie ręcznego wykładania szczepionki Ręczne wykładanie szczepionki wymaga określenia obszaru (miejsc) wykładania oraz identyfikacji siedlisk lisa, po to by precyzyj- nie rozmieścić w terenie przynętę ze szcze- pionką i dotrzeć z nią do jak największej licz- by zwierząt gatunku docelowego. Dlatego też przed przystąpieniem do akcji ręcznego
wykładania szczepionki podjęto działania zmierzające do szczegółowych ustaleń, któ- re dotyczyły:
– sytuacji epizootycznej na obszarze, na któ- rym ma być wykładana ręcznie szczepion- ka – lokalizowano miejsca wystąpienia ognisk wścieklizny, kierunek rozprzestrze- nienia się choroby, sytuację epizootycz- ną w sąsiednich powiatach oraz ustalano potencjalne źródło wirusa (zakażenia);
– miejsc przebywania lisów wolno żyją- cych, jako głównego rezerwuaru i wek- tora w przenoszeniu wirusa wścieklizny.
Informacje te uzyskiwano na podstawie zgłoszeń pochodzących od jednostek sa- morządowych, policji, przedstawicieli Polskiego Związku Łowieckiego, miesz- kańców oraz w wyniku ustaleń w trakcie prowadzenia dochodzenia epizootycz- nego w ognisku wścieklizny i perlustra- cji okolicznych gospodarstw; dane te na- noszono na mapy;
– topografii terenu, gdzie miała być wy- kładana szczepionka – miejsca mało do- stępne, zakrzaczenia, nieużytki rolne oraz opuszczone siedziby ludzkie tzw.
pustostany;
– bazy pokarmowej i łatwości dostępu do pożywienia zwierząt wolno żyjących – wysypiska śmieci, składowiska odpa- dów komunalnych, spalarnie odpadów komunalnych;
– lokalizacji lisich nor.
Podczas planowania ręcznego wykła- dania szczepionki niezmiernie ważna oka- zała się współpraca z myśliwymi, którzy stanowią istotne źródło informacji na te- mat liczebności populacji lisa oraz miejsc ich bytowania na obszarach poszczegól- nych obwodów łowieckich. Wyznaczeni przedstawiciele kół łowieckich zaangażo- wani byli w planowanie, jak również bez- pośrednio w akcję wykładania ręcznego szczepionki ze względu na znajomość to- pografii terenu, rozmieszczenia lisich nor, jak również miejsc żerowania lisów. Z uwa- gi na duże straty ekonomiczne ponoszo- ne przez koła łowieckie w wyniku zamy- kania obwodów łowieckich ze względu na wystąpienie wścieklizny, współpraca w za- kresie zwalczania tej choroby w populacji zwierząt wolno żyjących stanowi korzyst- ny element zarówno dla Inspekcji Wetery- naryjnej, jak i myśliwych.
Ręczne wykładanie szczepionki
Przed rozpoczęciem każdej akcji wykłada- nia ręcznego przynęt ze szczepionką plano- wano miejsca ich wyłożenia, liczbę dawek oraz określano liczbę osób potrzebnych do realizacji zadania. Przed wyjazdem w teren, w ramach odprawy, przypominano zasady bhp, rozdzielano zadania dla poszczegól- nych członków zespołów oraz wyposaża- no w odzież ochronną.
Nazwa gminy Liczba ognisk wścieklizny w 2012 r.
Liczba ognisk wścieklizny w 2013 r.
Miasto Krosno 14 1
Wojaszówka 19 2
Jedlicze 26 0
Korczyna 12 2
Chorkówka 10 0
Dukla 7 0
Miejsce Piastowe 5 3
Krościenko Wyżne 1 0
Jaśliska 0 0
Rymanów 0 1
Iwonicz 0 2
RAZEM 94 11
Tabela 1. Liczba ognisk wścieklizny u zwierząt w 2012 r. i 2013 r. w poszczególnych gminach powiatu krośnieńskiego Prace kliniczne i kazuistyczne
592 Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(7)
W 2012 r. w akcji wiosennej na terenie powiatu krośnieńskiego wyłożono ogółem, w 7 wyznaczonych miejscach, 450 dawek szczepionki przeciwko wściekliźnie lisów, zachowując gęstość 30 dawek/km2. Szcze- pionkę wyłożono na terenie miasta Krosna, w miejscach, gdzie na podstawie przepro- wadzonej analizy oraz uzyskanych informa- cji stwierdzano obecność lisów bądź ogni- ska wścieklizny. Wyłożenie szczepionki wy- konane było przez jeden zespół zadaniowy, w skład którego wchodziło 2 pracowników Inspekcji Weterynaryjnej oraz jeden przed- stawiciel kół łowieckich.
W akcji jesiennej w 2012 r., wobec znacznego wzrostu zachorowań zwierząt na wściekliznę oraz w związku z rozprze- strzenieniem choroby na sąsiadujące z mia- stem Krosno gminy, w akcji jesiennej zwięk- szono do 750 liczbę dawek wyłożonej szcze- pionki oraz do 35 liczbę miejsc jej wyłożenia, co również dawało średnio 30 dawek/km2. Podobnie jak w akcji wiosennej, miejsca te były ustalone w wyniku dokładnej analizy występowania ognisk wścieklizny u zwie- rząt oraz miejsc bytowania i żerowania lisów (ryc. 1). Przyjęto także strategię, by przynęty ze szczepionką nie były wykładane bezpo- średnio w ognisku wścieklizny, lecz na znaj- dujących się w pobliżu ogniska obszarach zakrzaczonych, nieużytkach rolnych oraz w pobliżu pustostanów. W związku z pię- ciokrotnym zwiększeniem liczby miejsc wy- kładania szczepionki utworzono 2 zespoły zadaniowe z uczestniczących w akcji pra- cowników Inspekcji Weterynaryjnej (3 PIW Krosno, 2 WIW Krosno) oraz 4 przedstawi- cieli kół łowieckich.
W związku z sytuacją epizootyczną na terenie powiatu krośnieńskiego w 2012 r.
podjęto decyzję o znacznym zwiększeniu, do 1420 na każdą z akcji, liczby dawek szcze- pionki przeznaczonych do wyłożenia ręcz- nego w 2013 r. Spowodowało to wzrost licz- by przynęt z 30 na 40 dawek/km2. W akcji wiosennej w 2013 r. zwiększono również liczbę miejsc wyłożenia szczepionki do 58, stosownie do aktualnej sytuacji epizootycz- nej wścieklizny w powiecie krośnieńskim.
Utworzono 3 zespoły zadaniowe, składające się z 4 pracowników Powiatowego Inspek- toratu Weterynarii w Krośnie oraz 7 przed- stawicieli kół łowieckich. W akcji jesiennej 2013 r., po przeanalizowaniu sytuacji epizo- otycznej i uwzględniając fakt pojawienia się nowych ognisk choroby na obszarach, gdzie dotychczas nie była ona notowana, posta- nowiono szczepionkę wyłożyć w 62 miej- scach. W akcji jesiennej udział wzięło 6 pra- cowników Powiatowego Inspektoratu We- terynarii w Krośnie oraz 3 przedstawicieli kół łowieckich, z których utworzono 3 ze- społy zadaniowe. Dodatkowo w akcji je- siennej 2013 r. zdecydowano o kontroli po- dejmowania szczepionki przez lisy w miej- scu jej wyłożenia. W tym celu, po 5 dniach
od przeprowadzania akcji, wytypowane 33 miejsca wyłożenia szczepionki sprawdza- ne były na obecność przynęt lub pozostawio- nych pustych, nakłutych blistrów, co świad- czyło o kontakcie zwierzęcia ze szczepionką.
Ocena efektów epizootycznych
ręcznego wykładania szczepionki doustnej przeciwko wściekliźnie dla lisów
Po pierwszej akcji ręcznego wyłożenia szcze- pionki w powiecie krośnieńskim w 2011 r.
nie zaobserwowano poprawy sytuacji epi- zootycznej wścieklizny na tym obszarze.
W lipcu i sierpniu 2011 r. zanotowano tam najwyższą w roku liczbę zdiagnozowanych przypadków wścieklizny, których najwięcej zarejestrowano w gminach Jedlicze i Woja- szówka, położonych na północny-zachód od gminy Krosno. Ta sytuacja spowodowała, że w akcji jesiennej 2011 r. obszary te włączono do planu ręcznego wyłożenia szczepionki.
Pierwsze pozytywne efekty podjętych działań zaczęły być widoczne w pierw- szej połowie 2013 r. Liczba przypadków
wścieklizny w tym czasie nie przekroczy- ła 6, podczas gdy w analogicznym okresie 2012 r. zanotowano ich 32. W 2013 r. zareje- strowano w sumie 11 przypadków, a w roku poprzedzającym 2012 r. zdiagnozowano 94 przypadki wścieklizny na terenie całego powiatu krośnieńskiego (ryc. 2). Na skutek przedstawionych działań zamiennie zmniej- szyła się liczba ognisk wścieklizny w 2013 r.
w gminach: Krosno, Wojaszówka, Jedlicze, Korczyna, Chorkówka, Dukla (tab. 1).
Ze względu na pojawienie się nowych ognisk wścieklizny na południu powiatu krośnieńskiego w kampanii jesiennej 2013 r.
rozszerzono obszar objęty ręcznym wykła- daniem szczepionki. Dane epizootyczne za pierwsze dwa miesiące 2014 r. wydają się po- twierdzać słuszność oraz skuteczność pod- jętych działań, bowiem w okresie tym nie odnotowano na terenie powiatu krośnień- skiego żadnego przypadku wścieklizny. Są to pierwsze pozytywne sygnały, jednakże z oceną wyników podjętych działań należy poczekać co najmniej do końca 2014 r. Przy analizie działań należy mieć także na uwadze
2 3
12
4 4
7 14
17
6 8
10 7
2 1 1 2
0 0
3
0 0 1
0 1
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2012 2013
Ryc. 1. Mapa z naniesionymi miejscami wyłożenia szczepionki
Ryc. 2. Liczba przypadków wścieklizny w powiecie krośnieńskim w 2012 r. i 2013 r.
Prace kliniczne i kazuistyczne
593
Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(7)
fakt, iż samą akcję wykładania szczepionki z samolotów dostosowano do panującej sy- tuacji epizootycznej, zwiększając liczbę da- wek szczepionki przypadającej na km2, jak również zmniejszono odległości pomiędzy liniami przelotu samolotów, co w końcowym efekcie pozwoliło na bardziej równomierną dystrybucję szczepionki w terenie, zwiększa- jąc tym samym dostępność szczepionki dla większej liczby lisów. Ponadto wokół mia- sta Krosna (na obrzeżach obszarów zabu- dowanych) wykonano pierścieniowe zrzuty szczepionki z samolotu. W kalkulacji liczby dawek szczepionki uwzględniono nie tylko wzrost liczebności populacji lisa rudego, ale także udział zwierząt konkurujących w po- bieraniu szczepionki (koty, psy, dziki, borsu- ki, kuny, jenoty, krukowate i inne).
Kontrola miejsc wyłożenia przynęt ze szczepionką po 5 dniach wykazała, że w 6 miejscach (18,2%) przynęty nie zosta- ły pobrane przez lisy. Poczynione obserwa- cje będą brane pod uwagę przy planowaniu kolejnych akcji ręcznego wykładania szcze- pionki w celu jej optymalizacji i dotarcia z jak największą liczbą dawek do zwierząt popu- lacji docelowej.
Wstępne dane epizootyczne dotyczą- ce występowania wścieklizny na terenie
powiatu krośnieńskiego w 2014 r., gdzie za- stosowano ręczne wykładanie szczepionki jako wykładanie uzupełniające, pokazują, iż wprowadzone działania umożliwiły dotarcie ze szczepionką do miejsc bytowania lisów, gdzie zrzucanie szczepionki z samolotów nie było możliwe. Wstępna analiza wystę- powania wścieklizny w powiecie krośnień- skim wskazuje, iż podjęte działania ręcznego wykładania szczepionki, jako uzupełnienie wykładania z samolotów, należy ocenić po- zytywnie i kontynuować w okresie następ- nych 2–3 lat. Zaletami wykładania ręczne- go jest również możliwość ukrycia przynęt i zabezpieczenie ich przed działaniem bez- pośrednim promieni słonecznych, a także przed zwierzętami współzawodniczącymi w pobieraniu szczepionki. Nie bez znacze- nia jest fakt, że przynęty mogą być wyłożone w miejscu, które jest odwiedzane przez lisy, co zwiększa wielokrotnie szansę pobrania szczepionki przez zwierzęta tego gatunku.
Piśmiennictwo
1. Freuling C.M., Hampson K., Selhorst T., Schröder R., Meslin F.X., Mettenleiter T.C., Müller T.: The elimina- tion of fox rabies from Europe: determinants of success and lessons for the future. Philos Trans R Soc B 2013, 368, 20120142.
2. Vos A.: Oral vaccination against rabies and the behavio- ural ecology of the red fox (Vulpes Vulpes). J. Vet. Med B, 2003, 50, 477–483.
3. Gloor S., Bontadina F., Hegglin D., Deplazes P., Breiten- moser U.: The rise of urban fox population in Switzer- land. Mamm. Biol. 2001, 66, 155–164.
4. Goszczyński J., Misiorowska M., Juszko S.: Changes in the density and spatial distribution of red Fox dens and cub numbers in central Poland following rabies vaccina- tion. Acta Theriol. 2008, 53, 121–127.
5. Wandeler P., Funk S. M., Largiader C. R., Gloors S., Bre- itenmoser U.: The city-phenomenon: genetic consequ- ence of a recent colonization of urban habitat. Mol. Ecol.
2003, 12, 647–656
6. Ustawa z 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji weterynaryjnej (Dz. U. z 2010 r. nr. 112, poz. 744 z p. zm.)
7. Ustawa z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwie- rząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U.
z 2008 r. nr. 213, poz. 1342 z p. zm.)
8. Smreczak M., Żmudziński J.F: Rabies control in wildli- fe with oral vaccination in Poland. Bull Vet Inst Pulawy, 2005, 49, 255–261.
9. Smreczak M.: Metody postępowania w immunizacji doustnej lisów przeciwko wściekliźnie. Med. Weter. 2003, 59, 976–978.
10. Weltz M., Dębski P.: Wścieklizna zwierząt w wojewódz- twie podkarpackim. Życie Wet. 2003, 78, 225–226 11. Smreczak M., Trębas P., Orłowska A., Staniak J., Ankie-
wicz K., Żmudzinski J.F: Rabies outbreak in Małopolskie voivodship in Poland. Rab. Bull. Eur. 2010, 34/4 12. Ciołek J., Smreczak M., Paweł T., Orłowska A., J.F. Żmu-
dziński.: Wścieklizna w województwie podkarpackim w latach 2011–2013. Med. Weter. (w druku)
Lek. wet. Janusz Ciołek, ul. Ks. P. Ściegiennego 6A, 38-400 Krosno, e-mail: janusz.cioek@wp.pl
S
arkocystoza, dawniej nazywana sarko- sporidiozą, jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki należą- ce do typu Apicomplexa, rodziny Sarco- cystidae i rodzaju Sarcocystis. Najbardziejcharakterystyczny obraz tej choroby odno- towywany jest u żywicieli pośrednich, w tym u licznych gatunków ptaków oraz ssaków, m.in. królików, owiec, świń i myszy, u któ- rych pasożyty te stwierdzane są w mięśniach, gdzie wywołują charakterystyczne zmiany.
Sarkocystoza ptaków stwierdzana jest na całym świecie, przy czym najczęściej notowana bywa u kaczek dziko żyjących, w Europie głównie u kaczek krzyżówek.
W etiologii sarkocystozy kaczek bierze udział S. rileyi s. anatina.
Stosunkowo rzadko inwazje tych pa- sożytów występują u ptaków grzebiących, stwierdzono nieliczne przypadki u kur (S. horvathi) i dzikich indyków (1, 2, 3).
Wszystkie gatunki ptaków, które ulegają zarażeniu są żywicielami pośrednimi w cy- klu życiowym Sarcocystis spp., a żywicie- lami ostatecznymi dla tych pasożytów są zwierzęta mięsożerne.
Cykl życiowy pasożyta
Próby bezpośredniego zarażenia mło- dych kaczek S. rileyi drogą doustnego, domięśniowego lub dożylnego podania cytozoitów okazały się nieskuteczne, co wskazywało na konieczność występowa- nia drugiego żywiciela w cyklu życiowym Sarcocystis spp. (1).
Cykl rozwojowy Sarcocystis spp. przed- stawia się następująco: z sarkocyst, zlokali- zowanych w mięśniach szkieletowych, mię- śniach gładkich oraz mięśniu sercowym żywicieli pośrednich spożywanych przez zwierzęta mięsożerne, żywicieli ostatecz- nych, uwalniane są cytozoity, które pene- trują w głąb ściany jelit, przekształcając się pod nabłonkiem w mikro- i makro- gamety. Zachodzi wówczas rozmnażanie płciowe pasożyta, a powstałe w ten spo- sób oocysty (zawierające dwie sporocysty,
Sarkocystoza kaczek – przypadki kliniczne
Marcin Śmiałek
1, Tomasz Stenzel
1, Adam Śmiałek
2, Andrzej Koncicki
1z Katedry Chorób Ptaków Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Olsztynie
1oraz Punktu Weterynaryjnego w Leszczynku
2Clinical cases of sarcocystosis in ducks Śmiałek M.1, Stenzel T.1, Śmiałek A.2, Koncicki A.1, Department of Poultry Diseases, Faculty of Veterinary Medicine, University of Warmia and Mazury in Olsztyn1 and Veterinary Surgery in Leszczynek2
This paper aims at the presentation of clinical cas- es of a rare protozoan disease in ducks. Sarcocyst- osis, which used to be referred to as sarcosporidio- sis, is a parasitic disease caused by protozoa of the genus Sarcocystis classified in the phylum Apicompl- exa and the family Sarcocystidaes. In the life cycle of these parasites two vertebrate hosts are required, with carnivorous animal being the definitive host and many animal species, including farm animals, being the infinitive host. Among the birds, sarcocystosis is reported most frequently in wild ducks. The following paper presents clinical cases of sarcocystosis in wild ducks and also in extensive farming ducks.
Keywords: sarcocystosis, wild ducks, extensive farming ducks.
Prace kliniczne i kazuistyczne
594 Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(7)
