Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec - Biblioteka UMCS

ANNALES

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXXVII, 10 SECTIO C 1982

Instytut Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzęcej Akad. Roln. w Lublinie Zakład Zoologii i Hydrobiologii

Czesław KOWALCZYK, Stanisław RADWAN, Witold KOWALIK, Włodzimierz ZWOLSKI

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec

CyTOHHaa ^MHaMMKa cnpTOHa b eroKax O3epa Esceu Daily Dynamics of Syrthone in the Flows of Lakę Jorzec

WSTĘP

Wielu autorów wskazuje na duże znaczenie syrtonu — materii uno­

szonej biernie prądem wody — jako czynnika kształtującego biocenozy wodne oraz jako pokarmu dla ryb (1, 4, 5, 6, 10).

Dynamika syrtonu w cyklu dobowym jest nadal słabo opracowana.

Nieliczne tylko prace (5, 6, 7, 8) szerzej przedstawiają ten problem, po­

mimo że może on mieć istotne znaczenie w ocenie produkcyjności wód oraz przy bilansowaniu obiegu materii w ekosystemie.

W celu uzupełnienia wiadomości dotyczących dobowych zmian w skła­

dzie jakościowym i ilościowym biosyrtonu w sierpniu 1980 r. przepro­

wadzano badania w dwu dopływach (Zelwążek i Baranowska Struga) i jednym odpływie (Jorka) jeziora Jorzec (Pojezierze Mazurskie), stosując selekcyjną metodę ilościowego połowu syrtonu (2).

TEREN I METODA BADAŃ

Jezioro Jorzec leży na Pojezierzu Mazurskim w pobliżu Mikołajek. Jest to zbior­

nik typu eutroficznego o powierzchni 41 ha i głębokości maksymalnej 11,6 m. Do jeziora wpływają 2 główne dopływy — Zelwążek od strony południowo-zachod­

niej i Baranowska Struga od zachodu. Odpływ z jeziora stanowi rzeka Jorka, ma­

jąca początek w północnej jego części (ryc. 1).

W ciekach tych poławiano syrton za pomocą 3 rodzajów sieci o zróżnicowanej

Ryc. 1. Plan sytuacyjny cieków jeziora Jorzec Map of tributaries and outlet of lakę Jorzec

wielkości oczek, w celu oddzielenia 3 frakcji syrtonu: makro-, mezo- i mikrosyrtonu.

W korytach poszczególnych cieków ustawiano je szeregowo, według wzrastającej ich gęstości.

Materiał obejmował 2 serie prób nocnych (27/28 i 28/29 VIII 1980), zbieranych od godz. 23.00 do godz. 3.00 oraz 1 serię prób dziennych (27 VIII 1980) — od godz.

11.00 do godz. 15.00. Każda seria zawierała 2 zestawy prób makro-, mezo- i mikro­

syrtonu. Jeden z nich przeznaczano do analizy chemicznej, drugi zaś do analizy biologicznej.

Ilościowe wyniki badań przedstawiono w przeliczeniu na liczbę osobników uno­

szonych prądem wody w ciągu 1 godz. w 1 ms dla mikrosyrtonu i w całym cieku dla mezo- i makrosyrtonu.

Do pomiaru przepływu wody zastosowano wzór Penceleta, gdyż zainstalowane w badanych ciekach były przelewy prostokątne.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Wilgotna i sucha masa syrtonu

Analiza dobowych zmian wilgotnej masy syrtonu wskazuje, że za­

równo w dopływach, jak i w odpływie największe jej ilości notowano

w ciągu dnia. Wynosiły one 32,9 g/ms/h w Baranowskiej Strudze, 22,7 g/

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 119 m’/h w Jorce oraz 18,8 g/m3/h w Zelwążku (ryc. 2). Natomiast znacznie niższe wartości osiągała ona w nocy: 13,2 g/m3/h w Baranowskiej Strudze, 18,4 g/m3/h w Jorce oraz 8,3 g/m3/h w Zelwążku (tab. 1).

Łączna wilgotna masa syrtonu niesionego w ciągu dnia w okresie letnim 1980 r. była zbliżona do ilości tej masy notowanych w latach 1978 i 1979 w okresie letnim, a ilości syrtonu niesionego nocą w r. 1980 były podobne do wartości stwierdzonych w ciągu dnia w sezonach jesiennym i zimowym w tych latach (3).

Udział poszczególnych frakcji w ogólnej masie syrtonu był podobny do ilości notowanych w latach 1978 i 1979. Największą masę syrtonu stanowił mikrosyrton, a najmniejszą makrosyrton (ryc. 2). Mikrosyrton osiągał następujące wartości średnie: w Zelwążku — 14,1 g/m3/h w dzień i 3,7 g/m3/h w nocy; w Baranowskiej Strudze — 14,0 g/m3/h w dzień i 4,0 g/m3/h w nocy oraz w Jorce 10,7 g/m3/h w dzień i 9,4 g/m3/h w nocy (tab. 1).

Z analizy ilości suchej masy syrtonu wynika, że obydwa dopływy łącznie więcej wnoszą syrtonu do jeziora, niż wynosi jej odpływ (ryc. 3).

Prawidłowość ta występuje w okresie całej doby. W ciągu dnia wartości te wynosiły: w dopływach łącznie 2,61 kg/h, a w odpływie 1,0 kg/h, zaś w nocy: średnio w dopływach 0,913 kg/h i w odpływie 0,420 g/ha. Należy zaznaczyć, że dzienne ilości suchej masy syrtonu były zbliżone do war­

tości uzyskanych w analogicznym okresie w poprzednich latach badań (3).

Ryc. 2. Wilgotna masa syrtonu w ciekach jeziora Jorzec (wartości dobowe w g/m3/h)

Wet syrthone matter in tributaries and outlet in lakę Jorzec (daily values in g/m3/h)

q/Eui/gur

uinpiBO udeM

q/Eui/gui umisaugBpj zsugcpi

T ab . 1 . S k ła d ch em ic zn y sy rt o n u ci ek ó w je zi o ra Jo rz ec (w ar to śc i d o b o w e) C h em ic al co m p o si ti o n o f sy rt h o n e in tr ib u ta ri es an d o u tl et in la k ę Jo rz ec (d ai ly v al u es )

q/tui/giu

umtsse^od SB)Od

q/Eui/giu snj -oqdsoqcj JOJSOJ

q/Eui/gui

usSorpN

łozy

q/Eur/giu

aouBjsąns oiuegjo Buzoruegjo

bt3ue;sqns

q/Eui/g

qsy joidoj

q/Em/g

J3ł|BUI

Bqons xj-a esejM

q/Eui/g

J3}1EUI

EUlOglTM

BSBpi

3}BQ EłBQ

IBUE3 31353

auoqijXs uo|j.<g

© f-4 © © © © IO © © © © © © © f-4 © © ca

© © © IO KO

©

© © © © © co © t- © ^f-M © ©

«m

©

© © ©~

°°«

^{©r ©. ©~ ©~ © ©~ f-4 ©^ © o. lO co^}

cf ©“ ©' co' ^©~ o Oi © ©" ©~ ca ^©’ UO ©~ ©” ©' ©

© KO ’-f4 © © © © © ©

© ©

©

© © TT

IO

© r- © © © tc- o4 © rt4 ©

* ©

Tt4

© © ©

L-

^{© © © © © © © © lO © ©}

o ©~

K0~

^t- co

lO

© ©^ »—« »—» to

«“M

FM o © o” 0-" ©' ©' f-TCO ^{©* ©" ©*}©~ © o”©" f-4* O ©~ ca © lO

©

©

© l'- F-M © © © © t* ©

© m © © © © ©

©

r-

© ©

lO

© © © © © © © © io

ic IO

©

^{©. KO KO}

©^

^{© o.}

•—<

^{© HM ©~ ©~ © o.}

©” ©’

©~

^{^M ©”} co co ^©' co ^{©' ©' ©*} co ^©' © ©” ©

© ©

©

'tf4 © ©

•o

to i- zo i- © © © © l- KO lO © -t4

© ©

©

© ©

©

t> © © © © © lO © © © K0 ca ©

© O;

©^

© ©

©~

©. ©^ ©~ co © ©^ © F—4 © fM r-T »—i

©

^©' rr ©"

©'

^©' o~ ©" ©” ©" ©~ ©'■ ©' <O fM F-T © ©

©

© KO

©

KO © © © © o © KO L- to © rM © ©

C" o<

©

^{© KO Tj4}

©

© © © o- © © © © © ca

© ©^ ©. © L-_

I'-,

^{©^ ©}

ecL

^{©~ ł-M © ©^}

©” ©’ 00 co co ©’ ©*“ ca ^©' ca ^f-T ca ^{©' ©’ ©~}ca

©

^r-, © © F—1

-ł4

©

^© t* © © © © K0 O4 © O4 © ia

© ©

©

© Tt4 F-4

©

© © © •o* © © © © c— c~

CO co

©.

^{© ko}

c-l

©^ ©. o. o O HM o. '-4. © e* ©~ ©

©’ co co"O ©* ©"

©'

© ©" o o © CO © ©^ ©" o" o o" ©'

f- -r -r o- ©

©

© © © © © © © © ©

© © -r © © ©

©

© © © co © © t- © © © ©

©~ •—• ko_ co F-4 F—4

©

©, © © ©~ ©^ r-M © ©~ ©^ ©_ © ©~

©~ ©

o"

^o" co ^{©^}

o”

^{©' ©}“ © ©' o’ co ^{©” o~} © ©’ —M ca

©

-t4

© © 1(0

©

© © © © UO O4 © © ©

© ©

©

^{© © rr}

©

© © © © © © © © © -04 ©

uo ©~ ©. © r-^ ©.©~ ©^ ©^ co^ ©

©~ © o' ©~ ©’ co ^o~ co © ©“ ©' ©^ ©” ©~ ©' F-4 co

© ©

©

© © ©

©

^© © © Tf © © lO © c* © © © ©

© ©

©

ko Tt4 ©

©

t- © r- © © 1.0 t- o © © © ©

© ©. F—4 ©~ ©~

©

^{©^ ©, ©^ i* ©_ rr}

© ©' ©* ©~ co ^{©“ ©” ©* ©’} © ^f-Tf-4- ©’ ^M** ©’ co F-4

©

©

©

©

© © © © © ©

©

©

©

©

©

©

^{43-u» ©}©

©©

©

^{© •+■>43 ©}©

©

©

»

©

•4-»

43 ©

©

©

© 33

© £ ©

©

©

© ©

© M-»

43

© ^f—4

•—<

W) ©

•-4

SC © •—4 M © •-* ’“4 © rM W) H-4

►—<

5 ■—<

>—1

3 ►—« HM ’2 HM HM "2 •-M _hm '5 t—i HM

t—1

►—t

hm HM »—4

►—1

^{Ui »-4} 1—4 1—4 HM

HM HM

HM HM HM

HM hm >

>

^{1 >}

>

^{1 > > 1 HM > > 1 HM > > I}

> OT

©

^> ©

©

^> © © >

© © >

© ©

©

©

©

©

^{© ©c*'}

©

© 1

© Ol r-

©

© ©

,©

t -

© 33

t"

© .©

I>

© 00

8

$3

©

©

©

©

^{© © © © © ©}

o

1

a -SJ

0>

1

£ s

N

^o

ot

N o oc

es- £ Gł

c CS t-

cs

sk a S tr u

CS Ul o

CS*

O

c CS Ul CS

CS 2

■</l (/)

N 03 © N 03

o t -r Tf4 f—I © O

© © CO -«

© ^ © ©

© CO © l-

© iO ©^ ©

© © © ©'

© © co © r- © oo oo

f

- °~

©~ ©' ©~ o~

co © © © Tf © © T

©” o” ©~ ©"

© © © ©

o4 © © —<

13 Cl Cl Cl o ©^ ©^ o.

© ©* o' ©*

—< © © t-

© © co ko co. ><o -4 co

©" <O © ©

KO © Tf4

© © © I co ©. -m co

©- ©~ ©~ '

KO ’14 KO © rf Tf4 C-- ©

© ©~

©‘ co © ©

© © O © © - co © © 43

© - ~ Hf

£ 'ć

E > >

© © r- .© ©

3uoqpiXsoi3Eiv uoij Z soj ^ ejm

ouoq;jXso23^

CS

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec, 121

—i cm to co rf -r oo —«

rf< _ O —<

05 CO CO CM lO CM 05 CO cm~ °°^

o” CM” CO

tF CM 05 O -f 05 CO 05

co” cm” cm” cm”

0 co co 00 05 te­ 00 05, co. ce.

T 05”cm” co”

co co 0- «o

*“•

10 co 00 10 co CM co co ©,CM, co.

00' 05” 00“ 00”

0 co co 05 CM 05 CM IO I* 05 m.

tó cm” cm' cm”

CO 05 CO C- 't IC L- X) 00, °0 o” «-T co” oo” [- 00 lO co

t - io cm co CO CM 00 IO co^ l- co, io co oo” co r-”

cm co co co <o i- co O <N CO cm” cm” cm' cm”

cc m co -i 05 CM — CM c—_ •—< 05,

CO CM

CM <O CO, co” co” co” 05”

co 00 co 00 05 iO t'~

tO, co 50, Cl,

•—1 05 Tf t—

CM CO CO O to C> 05 O

»—i «—i O »—i

r-M Tt< 05 co [— CO rT 'O TT CO, CM, o” o” o” o”

CM L- CO CM 05 CO lO C- 10 co, cm o” o” o”

00 CM t— tT

•f G Cl CM C—

oo” o” o” o”

05 CO —« CO CM CO O CO CO, CO, lO O, co” —o” »-<'

CO CO CM CM 10 —* 05 10 CM o" o” o” o”

o o m tO O CM co co~ oo, o” o o”

o o o to o o 10 cm 00 o co co, co” cm” o” —T

o O O 10 10 o 10 cm co co, c-, o” o' o’

•o o o o o o o

„ O o1* co” co”

0000 O iO “0 iO o„ '"l °-

■^” O*' co” Tf<”

0000

© 10 10 10 co o cm” 10 05”

W

o o o 00 00 ti 00 05 05 43

05 W)

o o o « co -g 00 05 05 05 —* &£

3

•N CO*

£

O N

© 00 00 •£

o o

35 05 05 43 S r-t W)

. . >—I I—I H te te 1

C3

U O

*0

auomiXsojoiiv

uov

X

sojx

!N

Ryc. 3. Sucha masa syrtonu w ciekach jeziora Jorzec (wartości dobowe w g/m3/h) Dry syrthone matter in tributaries and outlet in lakę Jorzec (daily values in g/m3/h)

Skład mineralny syrtonu

Najwyższą zawartość popiołu ogólnego w syrtonie stwierdzono w do­

pływach: w Zelwążku — 8,756 g/m3/h w dzień i 1,28 g/m3/h w nocy, w Baranowskiej Strudze — 7,828 g/m3/h w dzień i 4,784 g/m3/h w nocy.

Natomiast w Jorce (odpływ) zawartość popiołu ogólnego wynosiła za­

ledwie 1.563 g/m3/h w dzień i 1,209 g/m3/h w nocy (tab. 1). Wartości te nie odbiegają zasadniczo od sierpniowych połowów dziennych z lat 1978 i 1979.

W próbach nocnych syrtonu notowano znacznie niższą zawartość po­

piołu ogólnego niż w próbach dziennych, na co wpływ miała mniejsza ogólna masa syrtonu niesiona nocą.

Wartości składników mineralnych syrtonu w badaniach dobowych były zbliżone do stwierdzonych w sierpniu 1978 r. Najwyższe wartości osiągał wapń w ciągu dnia w Baranowskiej Strudze (326,8 mg/m3/h) i w Zelwążku (66,9 mg/m3/h), natomiast w nocy — 151,6 mg/m3/h (Ba­

ranowska Struga) i 85,5 mg/m’/h (Zelwążek). W Jorce natomiast stwier­

dzono w próbie dziennej 264,9 mg/m3/h, a w nocnej — 100,3 mg/m3/h.

Azot ogólny w próbach dobowych osiągnął znacznie niższe wartości niż w próbach dziennych z lat 1978—1979. Wartości te zawierały się w zakresie od 2,2 mg/m3/h w Jorce (próba nocna) do 35,7 mg/m3/h w Ba­

ranowskiej Strudze (próba dzienna). Należy zaznaczyć, że jedynie w Zel­

wążku średnia zawartość azotu ogólnego w próbie nocnej była wyższa (20,2 mg/ms/h) niż w próbie dziennej (14,6 mg/m3/h). Szczegółowe wy­

niki składu mineralnego całego syrtonu oraz różnych jego frakcji zesta­

wiono w tab. 1.

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 123 Charakterystyka biologiczna syrtonu

W materiale pochodzącym z badań dobowych wyróżniono 153 jed­

nostki taksonomiczne różnej rangi systematycznej. Z liczby tej na faunę wodną przypadało 138 taksonów (90%), a na lądową 15, co stanowi łącz­

nie 50% liczby taksonów stwierdzonych w tych ciekach w badaniach z lat 1978 i 1979 (3).

W próbach dziennych w Zelwążku wyróżniono 36 taksonów, w noc­

nych — 62; w Baranowskiej Strudze — 44 i 71, natomiast w Jorce (od­

pływ) 54 w dziennych i 73 w nocnych.

W badaniach dobowych zanotowano więc wzrost liczby taksonów w próbach nocnych w porównaniu z dziennymi, jednocześnie stwierdzono w niektórych ciekach spadek liczebności kilku grup systematycznych w próbach nocnych.

Stwierdzono również różną liczbę gatunków w poszczególnych frak­

cjach makro- i mezosyrtonu. W próbach nocnych dopływów liczba ga­

tunków należących do tych frakcji była znacznie wyższa niż w próbach dziennych (z wyjątkiem Diptera excl. Chironomidae) — tab. 2.

Na zmienność stosunków ilościowych w dobowych badaniach biosyr- tonu zasadniczy wpływ wywiera aktywność dzienna i nocna poszczegól­

nych jego grup systematycznych. Badania Mullera (6) wskazują, że aktywność dobowa makro- i mezosyrtonu jest zróżnicowana i wyraźnie wyższa w nocy. Jedynie Hydracarina wykazują wyższą aktywność dzien­

ną, natomiast: Amphipoda, Ephemeroptera, Plecoptera, Coleoptera, Si- muliidae i Turbellaria — aktywność nocną. Trichoptera charakteryzują się aktywnością całodobową (dzienną i nocną). Wysoką aktywność dzienną wodopójek potwierdzają badania Pieczyńskiego (9) i Schmid­

ta (8).

Również w badaniach dobowych syrtonu cieków jeziora Jorzec noto­

wano wysoką aktywność dzienną wodopójek w Jorce (528 osobn./h w dzień i 24 osobn./h w nocy) i jednocześnie nieliczne ich występowanie w dopły­

wach. Duża liczebność wodopójek limnofilnych w Jorce może wskazywać na znaczne wynoszenie tych organizmów z jeziora Jorzec (tab. 2). Stwier­

dzono także znaczną aktywność nocną chrząszczy wodnych przy braku tych owadów w połowach dziennych.

W mikrosyrtonie zaznaczyła się wyraźna dominacja Rotatoria nad pozostałymi grupami zooplanktonu we wszystkich badanych ciekach je­

ziora Jorzec, co notowano również w latach 1978 i 1979. Jedynie w pró­

bach nocnych w Jorce wzrosła liczebność w mikrosyrtonie larwalnych form Copepoda (naupli i kopepodity). S z 1 a u e r (7) natomiast w ba­

daniach zooplanktonu wynoszonego z jeziora Płoń i Zelewko stwierdziła

Tab. 2. Skład jakościowy syrtonu cieków jeziora Jorzec w cyklu dobowym Qualitative syrthone composition in the tributaries and outlet of lakę Jorzec (daily

values)

Dopływy — Tributaries Odpływ — Outlet

Lp. Gatunek

No. Species

Zelwążek Baranowska

Struga Jorka

dzień noc dzień noc dzień noc

day night day night day night

1 2 3 4 5 6 7 8

ROTATORIA 1. Anuraeopsis fissa

(G o s s e) 3 3

2. Asplanchna priodonta 4

G o s s e

3. Bdelloidea n. det.

4. Brachionus angularis

3 3 3

G o s s e 3 4 3

5. Colurella adriatica E h r b.

6. Conochilus unicornis

3

R o u s s. 2 2

7. Kellicottia longispina

Ke 1 1. 3 4 3

8. Keratella cochlearis

G o s s e 4 4 3 3 4 4

9. K. coch. hispida (L a u t.) 10. K. cochlearis tecta

3 3 3 3 4 4

G o s s e 4 4 3 4 4

11. K. guadrata Muller 12. Lepadella ovalis

3 3 3

(Muller) 3

13. L. patella (Muller) 14. Monostyla closterocerca

3

S c h m. 3

15. M. lunaris (Ehrb.) 16. Polyarthra euryptera

3

Wierz. 2

17. P. rulgaris Carl.

18. Rotatoria n. det.

19. Synchaeta pectinata

3

3

Ehrb. 3

20. Trichocerca capucina

(Wierz, et Zach.) 3 3 3

21. T. cavia (G os s e) 2

22. T. pusilla (Jenn.) 3 4

23. T. similis (W i e r z.) 3 3 2 4 4

Liczba taksonów — Nunrber

of taxons 7 9 7 8 10 13

dzień — day 11 10

noc — night 12 13

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 125

Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

CLADOCERA

1. Alona costata S a r s 2 2 2

2. A. guttata S a r s 2

3. Alonopsis elongata S a r s 3

4. Alona ąuadrangularis

(Muller) 2

5. Bosmina coregoni Baird 3

6. Bosmina coregoni gibbera

Schoedler 2

7. Bosmina longirostris

(Muller) 3

8. B. long. pellucida

S t i n g el i n 3

9. Ceriodaphnia ąuadrangulu

Muller 3

10. Chydorus sphaericus

(Muller) 2 3 3

11. Daphnia cucullata S a r s 2 1 3 3

12. Pleuroxus trigonellus

(Muller) 2 2

Liczba taksonów — Number

of taxons 0 2 2 6 5 5

dzień — day 2 5

noc — night 7 5

COPEPODA 1. Cyclops słrenuus

Fischer 3

2. Ectocyclops sp. 1

3. Eudiaptomus graciloides

L i 11 j e b o r g 3 4

4. Mesocyclops leuckartii

Claus 3 4

5. M. oithonoides S a r s 3 3

6. Copepodity 1 2 1 2 3 4

7. Naupli 1 2 1 2 4 4

Liczba taksonów — Number

of taxons 2 3 2 2 5 6

dzień — day 2 5

noc — night 3 6

Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

Mezo- i makrosyrton:

HYDRACARINA 1. Hydrodroma despiciens

(Muller) 3 2

2. Limnesia maculata

(Muller) 2 1

3. L. undulata (Muller) 1 1

4. Neumania deltoides

(P i e r s.) 2

5. Piona sp. nymphae 2

6. Unionicola crassipes

(Muller) 1

Liczba taksonów — Number

of taxons 0 0 1 0 3 5

dzień — day 1 3

noc — night 0 5

COLEOPTERA AQUATICA IMAGINES 1. Acilius canaliculatus

(N i e d.) 1

2. Agabus chaiconotus

(Pan z.) 1

3. A. guttatus (P a y k.) 1

4. Agabus neglectus E r ic h. 1

5. Gyrinus mergus A h r. 1

6. G. natator (L.) 1

7. Haliplus immaculatus

G e r h. 2

8. Hydroporus palustris (L.) 1

9. llybius fuliginosus

(F a b r.) 1

10. Laccobius minutus (L.) 1

Liczba taksonów — Number

of taxons 0 1 0 9 0 0

dzień — day 0 0

noc — night 10 0

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 127

Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

INSECTA EXCOL. DIPTERA ET COLEOPTERA AQUATICA

IMAGINES

1. Baetidae 1 2 1 1 2 2

2. Gaenis sp. 1

3. Coleoptera n. det. —

larvae 1

4. Dytiscidae — larvae 1 1 2

5. Gerris sp. 1 1 2

6. Hydrophilidae — larvae 1 1

7. Mesovelia currens F. 1 1

8. Nepa cinerea L. 2

9. Polycentropidae 2 2 2

10. Hydropsyche sp. 2 2 1 2 1

11. Sigara sp. 1

12. Trichoptera n. det. 1

Liczba taksonów — Number

of taxons 3 5 3 6 4 8

dzień —• day 5 4

noc — night 7 8

DIPTERA EXCOL.

CHIRONOMIDAE

1. Anopheles sp. 1

2. Ceratopogonidae — larvae 2 2

Ceratopogonidae — pupae 1

3. Chaoborus flauicans (M g.)

4. Dicranota sp. 2 1 2 1

5. Dixa sp. — larvae 1 2 2

Dixa sp. — pupae 2 1 1

6. Dolichopidae 1

7. Melanochelia sp. — larvae 2 1 1

Melanochelia sp. — pupae 1

8. Psychodidae 1 1 1

9. Tipulidae — larvae 1 1

Tipulidae — pupae 2 1 1

10. Boophthora erythrocepha-

la (De G e e r) 1 1 2

11. Odagmia ornata (M g.) —

larvae 2 2

Odagmia ornata (M g.) —

pupae 1 1

12. Simulium austeni E d w. 1 2 2

13. S. morsitans E d w. 1 2

14. S. nólleri F r i e d. 1 1

Liczba taksonów — Number

of taxons 7 7 7 7 4 4

dzień — day 10 4

noc — night 11 4

Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

CHIRONOMIDAE

1.

2.

Ablabesmyia monilis (L.) Ablabesmyia sp.

1

1 2

1 1

3. Brilia ex gr. modesta

Mg. 2 1

4. Chironomus f. 1. thummi

K i e f f. 1 2

5. Cryptochironomus ex gr.

defectus K i e f f. 1

6. C. ex gr. silvestris F a b r. 1

7. Endochironomus ex gr.

tendens F a b r. 2 2

8. Eukiefferiella discoloripes

G o e t g h. 1 2

9. Glyptotendipes ex gr.

gripekoneni K i e f f. 1 2 2

10. Macropelopia sp. 1 1 2

11. Orthocladiinae n. det. 1 1 2 1

12. Parachironomus ex gr.

pararostratus L e n z 2 1

13. P. ex gr. vitiosus

G o e t g h. 1 1

14. Paratendipes albimanus

Mg. 1 1

15. Pentapedilum celiliae

T s h e r n. 2 2

16. P. exectum K i e f f. 1 1

17. Pentapedilum sp. 2 2

18. Polypedilum brevianten-

natum T s h e r n. 1

19. P. ex gr. conuictum

Walk. 1

20. P. ex gr. nubeculosum

M g. 2 1

21. Potthastia campestris

E d w. 1 1

22. Procladius S k u s e 2

23. Psectrotanypus varius

(F a b r.) 1 2

24. Prodiamesa olivacea M g. 1 1 2

25. Tanytarsus exiguus J o h. 1 2 26. T. ex gr. lauterborni

K i e f f. 1

27. Thienemannimyia lentigi-

nosa (F r i e s) 1 2 1 1 2 1

28. Chironomidae n. det. —

pupae 1 2

Liczba taksonów — Number

of taxons 7 9 8 12 13 11

dzień — day 14 13

noc — night 17 11

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 129 Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

1. Oligochaeta 2 2 2 2 1

HIRUDINEA

1. Glossosiphonia sp. 2

2. Helobdella stagnalis (L.) 2 2 2 2 2

3. Herpobdella sp. 1 2 2 2 2

4. Piscicola geometra (L.) 1

Liczba taksonów — Number

of taxoins 1 2 2 2 2 3

dzień — day 3 3

noc — night 2 3

CRUSTACEA

1. Asellus aąuaticus L. 1 2 3 1

MOLLUSCA

1. Anisus sp. 1

2. Anodonta sp. 2

3. Bithynia sp. 2

4. Bwalia n. det. 1 2

5. Galba sp. 1

6. Lymnaeidae n. det. 1 1

7. Planorbarius corneus (L.) 1 1

8. Radix sp. 1 2 1

9. Sphaeridae 3 2

10. Valuata sp. 1

Liczba taksonów — Number

3 4 6

of taxons 0 3 0

dzień —■ day 0 4

noc — night 5 6

MOLLUSCA MUSZLE (SHELLS)

1. Bithynia sp. 2 1

2. Dreissena polymorpha

(P a 11.) 1

3. Galba sp. 1

4. Lymnaeidae n. det. 1

5. Planorbis planorbis L. 1

6. Sphaeridae 2

7. Radix sp. 1

8. Valvata sp. 1 1

Liczba taksonów — Number

of taxons 0 1 0 1 6 2

dzień — day 0 6

noc — night 2 2

9 Annales, sectio C, t. XXXVII

Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

1 2 3 4 5 6 7 8

EGZUWIA OWADÓW OGZUVIA OF INSECTS

1. Baetidae 2 1

2. Chironomidae 1 2 2 2 3 3

3. Gerris sp. 1

4. Melanochelia sp. 1 1

5. Nepa cinerea L. 1 1

6. Simuliidae 1 1 1

7. Trichoptera 3 3 1 1 3 3

Liczba taksonów — Number

of taxons 4 7 3 4 2 2

dzień — day 5 2

noc — night 7 2

ELEMENTY LĄDOWE TERRESTIAL ORGANISMS

1. Araneida 1 1 2

2. Coleoptera 1 1 1

3. Diptera 2 2 2 1 1

4. Formicidae 1 2 1 1

5. Gamasides 1

6. Gastropoda 2 2 2 2

7. Homoptera 1 1

8. Heteroptera 1 1 1

9. Hymenoptera n. det. 1 1 1 1 1

10. Lepidoptera 1 1

11. Lumbricidae 1

12. Neuroptera 1

13. Opiliones 1 1

14. Oribatei 1

15. Trichoptera 2 2 1 1 2 2

Liczba taksonów — Number

of taxons 7 9 10 9 2 6

dzień — day 14 2

noc — night 11 6

Objaśnienia: 1 — pojedyncze (1—9 osobników); 2 — nieliczne (10—100), 3 — liczne (101—3000); 4 — bardzo liczne (powyżej 3000).

Explanation: 1 — single (1—9 indiyiduals); 2 — not nu/merous (10—100); 3 —

numerous (101—3000); 4 — very numerous (above 3000).

Dobowa dynamika syrtonu w ciekach jeziora Jorzec... 131 większe jego ilości w połowach nocnych — zwłaszcza Cladocera. Przy średnich dobowych wartościach masy zaznaczyła się jednak przewaga wrotków nad skorupiakami.

Z badań Mullera (6) wynika, że dobowa aktywność niektórych bezkręgowców wodnych (Gammarus pulex, larwy Ephemeroptera) za­

leżna jest od ilości światła i temperatury wody, natomiast takie właści­

wości fizyczno-chemiczne wody, jak: zawartość tlenu i dwutlenku węgla, odczyn wody i utlenialność — nie wpływają na aktywność tych zwierząt.

Muller (6) i Waters (10) twierdzą, że wzrost ilości biosyrtonu w ciekach jest wyrazem nadmiernej produkcji biologicznej tych środo­

wisk, a także podkreślają duże znaczenie fauny unoszonej w zasiedlaniu zniszczonych (np. przez powódź) siedlisk cieków.

Próba bilansu syrtonu

wnoszonego i wynoszonego z jeziora

W wyniku badań syrtonu cieków jeziora Jorzec okazało się, że w przy­

padku jego suchej masy, 2 dopływy (Zelwążek i Baranowska Struga) łącznie wprowadzają do jeziora Jorzec więcej masy syrtonu, niż wynosi go Jorka (dopływ). Ilości suchej masy syrtonu z prób dziennych prze­

wyższają prawie 3-krotnie ilości tej masy z prób nocnych.

Z porównania bilansu masy biogenów wnoszonych i wynoszonych z jeziora wynika, że każdorazowo był on ujemny dla odpływu. W bada­

niach dobowych stosunek ten kształtował się następująco: 1:2 dla azotu ogólnego (1:3 — sierpień 1978 r.), 1:3 dla fosforu (1:4 — sierpień 1979 r.), 1:13 dla magnezu (1:14 — sierpień 1978 r.), 1:2 dla wapnia (1:1 — sierpień 1978 r.). Proporcje te wskazują na to, że zarówno w r. 1978 jak też w r. 1980 (badania dobowe) występuje duża kumulacja tych pierwiastków w jeziorze.

PIŚMIENNICTWO

1- Ber ner M.: Limnology of the Lower Missouri River. Ecology 32, 1—12 (1951).

2. Kowalczyk Cz., Radwan S., Fali J.: Modification of the Net Method of Syrthon Sampling. Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska 36 (1981).

3. Kowalczyk Cz., Radwan S., Kowalik W., Zwolski W.: Jakoś­

ciowa i ilościowa struktura biosyrtonu jeziora Jorzec. Pol. Arch. Hydrobiol (w druku).

4. Muller K.: Die Drift in fliessenden Gewassern. Arch. Hydrobiol. 49, 539—

545 (1954).

5. Muller K.: Tag-Nachtrhytmus von Baetidenlarven in der „Organischen

Drift”. Naturwissenschaften 50, 161 (1963).

6. Muller K.: Die Tagesperiodik von Fliesswasserorganismen. Z. Morph. Okol.

Tiere. 56, 93—142 (1966).

7. Szlauer B.: Possibilities of Using Zooplankton Removed by the River Płonią from Lakes to Feed Young Fish. Acta Ichth. et Pisc. 6, 39—53 (1976).

8. Schmidt H. W.: Tages- und jahresperiodische Driftaktivitat der Wasser- milben (Hydrachnellae, Acari). Oecologica 3, 240—248 (1969).

9. Pieczyński E.: The Trap Method for Ecological Studies on Water Mites (Hydracarina) in Lakes. Prac. 2nd Int. Congr. Acarol. 103—106 (1969).

10. Waters T. F.: Recolonisation of Demided Stream Bottom Areas by Drift.

Trans. Amer. Fish. Soc. 91, 243—250 (1964).

PE31OME

B pe3yjibTaTe cyTOHiibix nccjiepoBanHH, npoBepeHnbix b 1980 ropy b CTOKax O3epa Exceq (pnc. 1), ycTaHOBjieHO, hto cyxaa Macca cnpTOna, BbiJiOBjieHHOro pneM,

b Tpn pa3a 6ojibuie cyxoń Maccbi cnpTOna, BbiJiOBJieHnoro HOHbK) (pnc. 2 n 3). 14 ho - Hbio n flHeM npnTOKn npnuocnjin bojibine Maccbi cnpTOna, neiu ynocnjin Bopbi cTOKa:

fljia npnTOKOB — 2,6 Kr/ra pneM n 0,9 Kr/ra nonbio, pjia ctokob — 1,0 Kr/ra jnieM n 0,4 Kr/ra HOHbio. KpoMe Toro, 6ajiaHC kbk ocnOBHbix xnMnnecKnx sjieMeiiTOB, tbk

n HKCJieHHOCTb OTflejibHbix rpynn BnocnpTona (raSji. 1 n 2) 6bui /yia croKa OTpn- paTejibubiM. 3Ta accopnauna no cBoeMy BnpoBOMy cocTaBy 6buia onerib MHOroobpa3- noń: 0XBaTbiBajia 153 TaKcoiiOMnnecKne epwnppbi pa3noro cncTeMaTnnecKoro paura;

n3 nnx 15 OTiiocnjincb k MaTepnKOBbiM, T.e. cocTaBJiajin 10% Bcex o6napyJKePHbix

TaKCOIIOB.

SUMMARY

Inyestigations were carried out on daily syrthone in the flows of lakę Jorzec (Fig. 1). They showed that syrthone dry matter collected during the day exceeded almost thrice that collected over the night (Figs. 2 and 3). On the whole, during both day and night the tributaries brought a greater mass of syrthone than the amount taken out by the outlets. The relevant values were the following: for inflow — 2.6 kg/h by day and 0.9 kg/h by night, and for outflow — 1.0 kg/h by day and 0.4 kg/h by night. In respect to outflow there was also a negative balance of both basie Chemical elements and numbers within particular biosyrthone groups (Tables 1 and 2). Qualitatively, the association was very diversified sińce it includ­

ed 153 taxonomic units of various systematic ranks, of which there were 15 land

elements, i.e. 10 per cent of all the taxons (Table 2).