Widok Księgozbiór Biblioteki Głównej warsztatem pracy dydaktycznej i naukowej Karola Estreichera w świetle rękopisu jego wykładów bibliografii w warszawskiej Szkole Głównej

KSIĘGOZBIÓR BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ

WARSZTATEM PRACY DYDAKTYCZNEJ I NAUKOWBJ KAROLA ESTREICHERA /W ŚWIETLE RĘKOPISU JEGO WYKŁADÓW BIBLIOGRAFII

W WARSZAWSKIEJ SZKOLE GŁÓWNEJ/

H e le n a K o z e rsk a , c h a r a k t e r y z u j ą c z a k re s s w o je j m o n o g ra f ii po­

św ię c o n e j W arszaw skiej B i b l i o t e c e U n iw e rs y te c k ie j w l a t a c h 1832- -1 8 7 1 , p o s tu lo w a ła we w s tę p ie p o d ję c ie w s z e c h s tr o n n ie js z y c h i g ru n to w n ie js z y c h b a d a ń nad d z ie ja m i i z b io ra m i t e j i n s t y t u c j i 1 . Je d n a k ż e po j e j stu d iu m n i e opublikow ano nowych p r a c . B rak p r z e ­ p t o d o ty c h c z a s rów nież w y c z e rp u ją c e j a n a l i z y i lo ś c io w e j i j a k o ś ­ ciow ej k s i ę g o z b i o r u B i b l i o t e k i G łów nej.

D z ie w i ę t n a s t o - i d w u d z ie sto w ie c z n e ju b ile u s z o w e o p ra c o w a n ia , w spom nienia, ro zp raw y i a r t y k u ł y o k a z jo n a ln ie t y l k o z a jm u ją s i ę k s ię g o z b io re m B i b l i o t e k i G łów nej, z a w ie r a ją c je d y n ie fra g m e n ta ­ r y c z n e , p rz y c z y n k a r s k ie in fo rm a c je - n ie r z a d k o przejm ow ane z w c z e ś n ie js z y c h p u b l i k a c j i .

Również 1 l e k t u r a wzmianek o B i b l i o t e c e Głównej w d z i e w ię t ­ n a s to w ie c z n e j p r a s i e w a rs z a w s k ie j - mimo i ż j e s t n ieo cen io n y m i

c z ę s to jedynym źró d łe m szc zeg ó ło w y c h i n f o r m a c j i - n ie d aje c a ło ­ k s z t a ł t u o b ra z u t e j p la c ó w k i.

D w ie, ó w cześn ie n a j o b s z e r n i e j s z e , i n t e r e s u j ą o e c h a r a k t e r y s t y ­ k i B i b l i o t e k i Głównej i s t a n u o p racow ania j e j zbiorów p o d a ł K a ro l E s t r e i c h e r - w y b itn y p ra c o w n ik B i b l i o t e K i , p e ł n i ą c y f u n k c ję p o d - b i b l i o t e k a r z a / t j . z a s tę p c y d y r e k t o r a / w l a t a c h 1862-1868.

W obszernym h a ś l e " K a ta lo g " / s . 3 7 2 -3 9 1 / ogłoszonym w t . 14 z 1863 r . " E n c y k lo p e d ii p o w sze ch n ej" Sam uela O rg e lb ra n d a w r o z d z i a ­ le " K a ta lo g i b i b l i o t e c z n e p o l s k i e " omówił m .Innym i k a t a l o g i B i - b l i o t e k i G ł ó w n e j, je d n o c z e ś n ie c h a r a k t e r y z u j ą c p o ś re d n io z b i o r y . O S ześć l a t p ó ź n i e j , w l i ś c i e z d n ia 3 s t y c z n i a 1869 r « do lwows­

k ie g o k s i ę g a r z a K a ro la W ild a , pisanym w n i e s p e ł n a dwa m ie s ią c e po

w y je ź d z ie z Warszawy do K rakow a, o c e n ił E s t r e i c h e r w a rto ś ć z b io ­

rów B i b l i o t e k i G łów nej, s t a n i ja k o ś ć i c h o p ra c o w a n ia , a tym s a ­

mym m o ż liw o śc i i c h u ż y tk o w a n ia - w p o ró w n an iu ze stan em dwóch i n -

- 146 -

nyoh w i e l k i c h b i b l i o t e k p o l s k i c h /lw o w s k ie j i k r a k o w s k ie j/ E s tr e i­

c h e r s c h a r a k te r y z o w a ł t a k ż e z b i o r y B i b l i o t e k i Głównej pod w z g lą­

dem ilo ś c io w o -ja k o ś c io w y m - p o d a ją c , je d n a k ż e t y l k o d l a c z ę ś c i k s i ę g o z b i o r u , m ianow icie d l a d z i a ł u p o l s k i e g o , l i c z b ę d z i e ł w po­

s z c z e g ó ln y c h g ru p a ch rzeczo w y ch i fo rm a ln y c h ^ . Pomimo te g o o g ra ­ n i c z e n i a , in fo rm a c je p r z e z n ie g o podane n a l e ż ą do n a js z c z e g ó ło w - sz y c h i n a j o b s z e r n i e j s z y c h .

S ta n b a d a ń n ad k s ię g o z b io re m B i b l i o t e k i Głównej j e s t , j a k w i­

d a ć , skrom ny i n i e p e ł n y . Również n i n i e j s z y a r t y k u ł 3tan o w i je d y ­ n i e p ró b ę w sk a z a n ia n a w ybranyoh - je d n a k ż e do ść r e p r e z e n ta ty w ­ ny ch - p rz y k ła d a c h m etod i sposobów w y k o rz y sty w an ia p rz e z E s t r e i ­ c h e ra zb io ró w B i b l i o t e k i Głównej w je g o p r a c y d y d a k ty c z n e j i n au ­ kowej /w y k ła d y b i b l i o g r a f i i m ia ły bowiem cech y tw ó rc z e j p r a c y au­

t o r a , n i e t y l k o e k l e k ty c z n e j d y d a k ty k i r e f e r u j ą c e j / ; p o ś r e d n io z a ś - j e s t p ró b ą d a ls z e g o p o g ł ę b i e n i a i r o z s z e r z e n i a n a s z e j w ie­

dzy o k s ię g o z b io r z e B i b l i o t e k i .

Na te m a t d z i a ł a l n o ś c i zawodowej E s t r e i c h e r a w B i b l i o t e c e Głów­

n e j u k a z a ło s i ę k i l k a gruntow nych o p ra co w ań ^ . Również je g o w ykła­

dy b i b l i o g r a f i i w S z k o le Głównej b y ły p rz ed m io te m s z e re g u i n t e r e ­ s u ją c y c h p u b l i k a c j i ^ .

K a ro l E s t r e i c h e r z o s t a ł z a tw ie rd z o n y na sta n o w isk o p o d b i b l i o - t e k a r z a w B i b l i o t e c e Głównej i a d iu n k ta do w ykładu b i b l i o g r a f i i w S z k o le Głównej n a W ydziale F ilo lo g ic z n o - H is to r y c z n y m na p o s i e d z e - n i u Rady A d m in is tr a c y jn e j w d n iu 24 p a ź d z i e r n i k a 1862 r . P ra o ę w B i b l i o t e c e ro z p o c z ą ł 17 lu t e g o 1863 r . W ykłady z a ś - d o p ie ro 22 m arca 1865 r . p e łn ą e r u d y c j i p r e l e k c j ą w stę p n ą o b i b l i o g r a f i i . 30 p a ź d z i e r n i k a 1868 r . z o s t a ł , w edług o f i c j a l n e j w e r s j i , "/?. J zw ol­

n io n y ze swych obowiązków < n a w łasn e ż ą d a n ie z powodu p r z e s i e d ­ l e n i a s i ę je g o do Krakowa d l a o b j ę c i a tam że p o sa d y b i b l i o t e k a r z a p r z y W szeohnicy J a g i e l l o ń s k i e j > " .

W opublikow anych p r z e z sy n a S ta n is ła w a fra g m e n ta c h d z ie n n ik a E s t r e i c h e r a , pod d a t ą 12 l i s t o p a d a 1868 r . - t j . w p rz e d d z ie ń wy­

ja z d u n a s t a ł e do Krakowa - znajd u jem y g łę b s z e p rzy czy n y o p u sz­

c z e n ia B i b l i o t e k i i S z k o ły G łów nej: " J u t r o opuszczam W arszaw ę.

C enzor n i e p o z w o lił p i s a ć d zien n ik o m , ż e podziękow ałem za p o s a ­

dę . . . Mam u f n o ś ć , że n i e zostaw iam n i e p r z y j a c i ó ł . . . P o rz u c iłe m

p o sa d ę b e z n am y słu , p rz y jm u ją c połow ę o b e c n e j p ł a c y , to w arzy stw o

bowiem k o le ż e ń s tw a w S z k o le Głównej p o b u rz a ło ml k rew . C o d z ie n n ie

w id z ie ć z a w z ię to ś ć i d z i a ł a n i e wbrew zasadom u c z c iw o ś c i, b y ło nad

moje s i ł y , ż a ł u j ę W arszawy, bo t u l u d z i e s ą r z a d k i e j s e r d e c z n o ś c i

i s o l i d a r n o ś c i w p o ż y c iu " ^ .

R ę k o p is y wykładów z n a jd u j ą s i ę a k t u a l n i e w B i b l i o t e c e im . Osso­

l i ń s k i c h , przechowywane w c z t e r e c h pokaźnych o b ję to ś c io w o t e c z ­ k a c h . Z a w ie ra ją one: H i s t o r i ę pism a /s y g n . 12125, s s . 1 0 1 4 /, R ę- kopisoznaw stw o /s y g n . 12124, s s . 7 5 4 /, D z ie je d ru k arstv za / s y g n . 12125, s s . 1 1 9 6 /, B i b l i o g r a f i ę o g ó ln ą , c z y l i księgoznaw stw o w ś c i ś l e j s z y m z n a c z e n iu / s y g n . 12127, s s . 6 6 0 / . T rud uporząd k o w an ia i c h p o d j ę ł a W ładysław a J a b ł o ń s k a , p u b l i k u j ą c n a m a rg in e s ie t e j p ra c y w "R o c zn ik ach B i b li o t e c z n y c h 1' b a rd z o i n t e r e s u j ą c y a r t y k u ł zarówno na te m a t t r e ś o i r ę k o p i s u , j a k 1 je g o s t a n u zachowania oraz a n a l i z y f o r m a ln e j . Z a s y g n a liz o w a ła i s t n i e n i e t r u d n o ś c i p r z y po­

rząd k o w an iu r ę k o p is u : w ie lo k r o tn ą n u m e ra c ję s t r o n i a r k u s z y , c a ł ­ k o w ity b r a k lu b n ie k o m p le tn ą n u m e ra c ję i d a to w a n ie p o sz c z e g ó ln y c h l e k c j i , w ystępow anie k i l k u w e r s j i n i e k t ó r y c h tem atów , b ra k po­

s z c z e g ó ln y c h b z ę ś c i r ę k o p is u w s to s u n k u do i s t n i e j ą c e j zachow anej p ie r w o tn e j d y s p o z y c ji wykładów i t p .

Y/ykłady b i b l i o g r a f i i - fa k u lta ty w n e - p rz e z n a c z o n e b y ły d l a stu d e n tó w w s z y s tk ic h w ydziałów S z k o ły G łó w n e j. P r a k ty c z n ie je d n a k zapewne u c z ę s z c z a l i n a n i e p rz e d e w szystkim s łu c h a c z e W ydziału P il o l o g i c z n o - H i s to r y c z n e g o . Odbywały s i ę w P a ła c u K azim ierzow s­

kim dwa r a z y tygodni.owo /p o 1 g o d z i n i e / w j e d n e j z s a l b ib lio te c z ­ n y ch , aby - w edług r e l a c j i ’ J ó z e f a K rz y w ick ieg o - p r a k ty c z ­ ne z a z n a ja m ia n ie uozniów z wykładanym p rzedm iotem łą c z y ć z oka­

zywaniem odpow iednich k s i ą ż e k , r y c i n lu b rę k o p is ó w , j a k i c h B ib lio - t e k a Główna d o s t a r c z a ł a o b f i c i e " 1 o .

E s t r e i c h e r w y k ła d a ł b i b l i o g r a f i ę /w s z e ro k im ro z u m ie n iu te g o t e r m i n u / w S zk o le Głównej w c ią g u sie d m iu sem estrów w l a t a c h ak a­

d e m ic k ic h 1 8 6 4 /6 5 -1 8 6 7 /6 8 . C ały k u rs wykładów z a w a rł w p i ę c i u s e ­

m e s tr a c h . W ro k u a k a d . 186 7 /6 8 r o z p o c z ą ł go ponow nie, z n a c z n ie

r o z s z e r z a j ą c te m a ty k ę wykładów z s e m e s tru l e t n i e g o ro k u a k a d .

1 8 6 4 /6 5 . P rogram p r z e d s t a w i a ł s i ę n a s t ę p u j ą c o : 1 /w se m e s trz e l e t ­

nim 1864/65 - h i s t o r i a p ism a /o d 22 m arca 1865 r . , t j . od w ykładu

w stępnego o b i b l i o g r a f i i / i rę k o p iso z n a w stw o /o d początków m aja

1865 r . / ; 2 - 3 / w ro k u a k a d . 1865/66 /o b a s e m e s t r y / - d z i e j e d ru ­

k a r s tw a ; 4 / w s e m e s trz e zimowym 1866/67 - b i b l i o g r a f i a o g ó ln a ,

c z y l i księg o zn aw stw o w ś c i ś l e j s z y m z n a c z e n iu /o d 6 l i s t o p a d a

1866 r . / ; 5 / w s e m e s trz e le t n i m 1866/67 - b i b l i o t e k a r s t w o i " s y s -

t e m a t o l o g i a " ; 6 / w s e m e s trz e zimowym 1867/68 - ponownie h i s t o r i a

pism a; 7 / w se m e strz e le tn im 1867/68 - ponownie rę k o p iso z n aw stw o

/o d 6 m arca 1868 r . / .

- 148 -

U s p r a w ie d liw ia ją c c z a s t r w a n ia prow adzonego p r z e z s i e b i e k u r s u w ie lk im rozk w item d y s c y p l i n y , ja k b y z dumą p r o f e s o r w yznał 9 l i ­ s to p a d a 1866 r . : "Z7-

7 T ego, co liuczkow ski w jednym ro k u w y ło ż y ł, n i e mogą ukończyć w l a t a c h t r z e c h - t a k s i ę p rz e d m io t r o z w i n ą ł . . . Na p ie r w s z e j t r z e c i o l e t n i e j l e k c j i m iałem 8 0 - c i u s łu c h a c z y " 11 .

Na w s tę p ie k a ż d e j n ie m a l l e k c j i , k aż d eg o te m a tu podawał E s t r e i ­ c h e r l i t e r a t u r ą p rz e d m io tu bądź w p o s t a c i m niej lu b b a r d z i e j ob­

s z e rn y c h sp isó w ze sk ró co n y m i o p isam i b i b l i o g r a f i c z n y m i i n i e - rz a d k o z l a p i d a r n ą o cen ą p o z y c j i 1 2 , bądź w p o s t a o i na s t a ł e wkom­

ponowanych w t e k s t c z ę ś c i lu b fragm entów p u b l i k a c j i b i b l i o g r a - f i c z n y c h in n y c h au to ró w 1 3 . C ząsto ró w n ie ż in fo rm a c je b i b l i o g r a ­ f i c z n e podaw ał b e z p o ś re d n io w t e k ś c i e w y k ła d u .

Zdumiewa mnogość i ró ż n o ro d n o ś ć cytow anego p iś m ie n n ic tw a - od podstaw ow ych wydawniotw b i b l i o g r a f i c z n y c h / t j . b i b l i o g r a f i i b i ­ b l i o g r a f i i s p e c ja ln y c h 1^ o ra z sp isó w b i b l i o g r a f i c z n y c h omawianych d z i e d z i n i z a g a d n ie ń /, e n c y k lo p e d ii i p o d rę c z n ik ó w , n a jw a ż n ie j­

sz y c h g runtow nych opracow ań s y n te ty c z n y c h , p o p rz e z m o n o g ra fie na te m a ty o m n iej lu b b a r d z i e j szozegółowym z a k r e s i e , a r t y k u ł y , po­

le m ik i i d robne p r z y c z y n k i za m ie szcz an e w cz a so p ism a c h naukow ych, aż po popularnonaukow e a r t y k u ł y w cz a so p ism a c h l i t e r a c k i c h , o g ó l- n o k u l t u r a l n y c h , a naw et w o o d z ie n n e j p r a s i e .

E s t r e i c h e r s t a r a ł s i ą po d ać c a ło ś ć p iś m ie n n io tw a ,ja k ie do cz a­

sów mu w sp ó łc z e sn y c h z o s t a ł o opublikow ane n a a k t u a l n i e w ykładane t e m a ty . N iezw ykle o b f i t a l i t e r a t u r a p rz e d m io tu s ta n o w iła w iąc b a rd z o rozbudow any - w i e l o s t r o n n y , o im ponującym z a s ią g u ję z y k o ­ wym1 c h ro n o lo g ic zn y m , t e r y t o r i a l n y m i w ydaw niczo-form alnym a p a r a t naukow y. P r z e r a s t a ł je d n a k ż e c e le i z a d a n ia w ytyczone d l a k u r s u b i b l i o g r a f i i , j a k ró w n ie ż n ie mógł być /c h o c ia ż b y z powodu o g ra n ic z o n y c h ram czasow ych w ykładów / podany i z a le c a n y s ł u c h a ­ czom w c a ł o ś c i , a ta k ż e n i e b y ł możliwy do p rz y s w o je n ia p rzez n i c h w p e ł n i . Ś w iadczy on n a to m ia s t o ogrom nej e r u d y c j i wykładow cy, k t ó r y n ie r z a d k o p r z y o k a z j i p re z e n to w a n ia piśm iexm iotw a na dany te m a t w ypow iadał w łasn e p o g lą d y - a k c e p t u j ą c e , p r o b a b i l i s t y c z n e , bądź k o n tro w e rs y jn e - w s to s u n k u do s ta n o w is k re p re z e n to w a n y c h p r z e z a u to ró w cytow anej l i t e r a t u r y .

E s t r e i c h e r s p o r z ą d z a ł r ę k o p is wykładów i g ro m a d z ił l i t e r a t u r ą p rz e d m io tu n i e t y l k o w c e la c h d y d a k ty c z n y c h , l e c z rów nież nauko­

w o-badaw czych. 0 p ó ź n ie jsz y m k o r z y s ta n iu z r ę k o p is u św iad c zy m ię­

dzy innym i je g o ro z p raw a d o k to rs k a opub lik o w an a w 1867 r . p t .

"G fln ter Z a in e r i Ś w ię to p e łk P i o l " 1 A , a t a k ż e t e k s t odczytów /o

p iś m ie i j e g o r o z w o j u / d l a k o b i e t z 1872 r . w k rak o w sk im Muzeum T e c h n ic z n o -P rz e m y sło w y m im . A d r ia n a B a r a n i e c k i e g o 17 . Ba f a k t , ż e B s t r e i e h e r u z u p e ł n i a ł i a k t u a l i z o w a ł i n f o r m a c j e z a w a r te w w y k ła ­ d a c h r ó w n ie ż i po i c h w y g ł o s z e n i u , w s k a z u je m a r g in a ln a n o t a t k a

" D ru k a rz w y k ry ty w S erap eu m 1867 r . " 18 , d o p i s a n a w l e k c j i z l u t e ­ go 1866 r 0 - m ów iąoej o d r u k a r s t w i e w K o l o n i i / o in k u n a b u ła c h b e z d a t y z c h a r a k t e r y s t y c z n ą l i t e r ą K , u w ażan y ch d o ty c h c z a s z a d r u k i J a n a M e n t e l i n a w S t r a s b u r g u / .

B yć m oże, E s t r e i c h e r z a m i e r z a ł o p u b lik o w a ć ’w p r z y s z ł o ś c i s w o je w y k ła d y . A może c h c i a ł p ó j ś ć z a - p r z y k ła d e m J o a o h im a L e le w e la - je d n a k ż e m y ś lą o o p r z y j ę c i u o d m ie n n e j k o n s t r u k c j i niż schem at " B i - b l i o g r a f i c z n y o h k s i ą g d w o jg a " 1 9 .

Tym czasem zach o w an y r ę k o p i s ś w ia d c z y o n i e j e d n o l i t y m o p ra c o w a ­ n i u p o s z c z e g ó ln y c h te m a tó w . D y s p r o p o r c je t e w y n ik ły n i e t y l k o z e s t a n u ó w c z e s n e j w ie d z y b i b l i o l o g i o z n e j i h i e r a r c h i i w a ż n o ś c i p o ­ s z c z e g ó l n y c h p roblem ów w c a ł o ś c i z a g a d n ie ń d y s c y p l i n y , l e o z w r ó w n e j, j e ś l i n i e w i ę k s z e j m ie r z e n a s k u t e k o s o b i s t y c h z a i n t e r e ­ sow ań i p a s j i b ad aw o zy ch p r o f e s o r a - n i e t y l k o b i b l i o l o g l c z n y c h . Do n a j o b s z e r n i e j , n a j b a r d z i e j w s z e c h s t r o n n i e i n a j s t a r a n n i e j p r z y ­

g o to w a n y c h z a g a d n ie ń n a l e ż ą : w d z i e j a c h p is m a - o b s z e r n e p r z e d ­ s t a w i e n i e p is m a c h i ń s k i e g o , p r z e d e w s z y s tk im z a ś d ro b ia z g o w a p r e - z e n t a o j a p is m a e g i p s k i e g o i o d c z y t a n i a h i e r o g l i f ó w ; w r ę k o p i s o - z n a w s tw le - w śró d m a te r ia łó w p iś m ie n n y c h p a p i e r w ra z z f i l i g r a n a ­ m i, p a l e o g r a f i a , i l u m i n a c j e i m i n i a t u r y ; d z i e j e d r u k a r s tw a s ą w o g ó le n a j s z c z e g ó ł o w i e j 1 n a j l e p i e j o p ra c o w a n ą c z ę ś o i ą w ykładów - a z w ła s z c z a je g o , p o c z ą t k i / d r u k i k s y l o g r a f l c z n e , s t a n b a d a ń n a d m ie js c e m i o s o b ą w y n a la z c y d r u k u / , z a ś z d r u k a r s t w a p o l s k i e g o - w z w ią z k u z p rz y g o to w y w an iem ro z p ra w y d o k t o r s k i e j - b a d a n i a t y p o ­ g r a f i c z n e druków G ttn th e ra Z a l n e r a 1 S z w a j p o l t a i l o l a o r a z s t a t u ­ tó w . W ie le m i e j s c a i u w a g i p o ś w i ę c i ł E s t r e i c h e r t a k ż e " s y s t e m a t o - l o g i i " , t j . t w o r z e n i u w o p a r c i u o i s t n i e j ą o e s y s te m y b i b l i o g r a ­ f i c z n e b i b l i o t e c z n y c h sy stem ó w k l a s y f i k a c y j n y c h , w e d łu g k t ó r y c h n a l e ż y p o rz ą d k o w a ć z b i o r y , u w a ż a ją c t e n e t a p p r a o b i b l i o t e k a r s ­ k i c h z a n a j w a ż n i e j s z y i n a j t r u d n i e j s z y 2 1 .

0 ty m , ż e E s t r e i c h e r k ł a d ł b a r d z o d u ż y n a c i s k n a s ta r a n n e p r z y ­ g o to w a n ie s t r o n y m e to d y o z n e j s w o ic h w ykładów ś w ia d o z y j e g o wypo­

w ie d ź z 10 g r u d n i a 1864 r . - a w lę o j e s z c z e p r z e d r o z p o c z ę c ie m

z a j ę ć d y d a k ty o z n y o h - u m le s z o z o n a w m e m o ria le w o b r o n ie k a t e d r y

b i b l i o g r a f i i p p : " K a ż d e j l e k o j i to w a r z y s z y p r a k t y c z n y w y k ła d n a

k s i ą ż k a c h i w z o r a c h , u ł a t w i a t o n i e z m i e r n i e m ło d z ie ż y o r l e n t o w a -

- 150 -

n i e s i ę w ź r ó d ł a o h n aukow ych 1 z a c h ę c a do p r a c y k s ią ż k o w e j" « Za­

chow any t e k s t w ykładów u d o w a d n ia , ż e p r o f e s o r k o n s e k w e n tn ie r e a ­ l i z o w a ł p ó ź n i e j t ę z a s a d ę .

K ę k o p ls z a w ie r a w łą c z o n e n a s t a ł e b a r d z o l i o z n e 1 r ó ż n o r o d n e d o d a t k i / o u m ie s z o z a n iu o z ę ś c i i fra g m e n tó w d ru k o w an y ch sp isó w b i b l i o g r a f l c z n y d h In n y c h a u to ró w w spom niałem p r z y o m aw ian iu l i t e ­ r a t u r y p r z e d m io tu w y k ła d ó w /. Z o s t a ł y one s p o r z ą d z o n e b ą d ź o so ­ b i ś c i e p r z e z w y k ład o w o ę, b ą d ź z a c z e r p n i ę t e z r ó ż n y c h p u b l l k a o j i z m y ś lą o w y k o r z y s ta n iu w p r a c y d y d a k t y o z n e j . W obu t y d h g r u p a c h n a j l i c z n i e j s z e s ą m a t e r i a ł y o g ląd o w e - w iz u a ln e pomooe m e to d y o z - n e - p r z e d e w s z y s tk im do c y k ló w o p i ś m i e , r ę k o p is o z n a w s tw ie 1 d z i e j a c h d r u k a r s t w a . Z n a j d u j ą s i ę w śró d n i c h w o y k lu o p i ś m i e m.

in n y m i: b a r d z o s t a r a n n e e s t r e l c h e r o w s k i e p r z e r y s y a l f a b e t ó w / n a j ­ w i ę c e j o d ry só w p is m a c h i ń s k i e g o 1 j a p o ń s k i e g o / , d ru k o w an e / t a k ż e i k o l o r o w e / p ię k n e t a b l i o e z p ism a m i o b razo w y m i M eksyku 1 P e r u , z h i e r o g l i f a m i B g i p t u 1 B t l o p l i , o zy t e ż s p o r z ą d z o n a p r z e z p r o f e ­ s o r a ogrom na /om 1 3 2 ,z 1 2 2 / t a b l i c a g e n e a l o g i c z n a p t . " S y s te m j ę ­ zyków" - s k l e j o n a z 24 a r k u s z y w i e l k o ś c i s t r o n y t e k s t u w y k ła d ó w . W śród m a t e r i a ł ó w o g lą d o w y c h d o ty c z ą c y c h r ę k o p is o z n a w s tw a s p o t y ­ kamy m .in n y m i: l i o z n e o d r ę c z n e p r z e r y s y f i l i g r a n ó w , p r z y w ykładzie p a l e o g r a f i i - o d r y s y n a k a l c e wzorów p is m XIV i XV w ie k u , b a r d z o s t a r a n n e p r z e r y s y p o d p isó w od V do X I I w .; j e s t t a k ż e o d ry so w a n y n a k a l o e p r z y k ł a d p a l i m p s e s t u z IX w ie k u n a t e k ś c i e z w ie k u I V . U z u p e ł n i a j ą t e n m a t e r i a ł l i o z n e p o d o b iz n y z p r a o d ru k o w an y o h /m . in n y m i z a w i e r a j ą c a r y s u n k i f i l i g r a n ó w t a b l i c a X V III z " B i b l i o g r a ­ f i c z n y c h k s i ą g d w o jg a" J o a c h im a L e l e w e l a / .

W ykłady z d z ie jó w d r u k a r s t w a z a w i e r a j ą n a j w i ę o e j m a t e r i a ł u

i l u s t r a o y j n e g o . O m aw iająo p i e r w s z e d r u k i k s y l o g r a f i c z n e z a m ie ś ­

c i ł E s t r e i c h e r 31. p o d o b iz n i 2 w ła s n e p r z e r y s y . P o n a d to p o d a w a ł

w t e k ś c i e w ykładów I n f o r m a c j e , w ja k j-c h j e s z c z e I n n y c h n i e m l e o -

k i o h , a n g i e l s k i c h i f r a n c u s k i c h p u b l i k a c j a c h - p o z a w y k o r z y s ta n y ­

mi - m ożna z n a l e ź ó o d p o w ie d n ie f a k s y m i l i a 2-^. O m aw iając p o c z ą t k i

d r u k a r s t w a e u r o p e j s k i e g o z a m i e ś c i ł 56 s t a r a n n i e d o b ra n y c h p o d o ­

b i z n n a j w a ż n i e j s z y c h in k u n a b u łó w 1 s t a r y c h druków /m .in n y m i: d l a

d r u k a r s t w a n i e m i e c k i e g o u m i e ś c i ł 23 p o d o b iz n y - w tym p i ę k n ą p o ­

d o b iz n ę s t r o n y p e rg am in o w eg o e g z e m p la r z a g u te n b e r g o w s k ie j B i b l i i

4 2 - w ie r s z o w e j o r a z d w ie p o d o b iz n y d r u k u P u s t a i S c h C f f e r a : k o l o -

f o n o r a z k o lo ro w e i n i c j a ł y i w e rsa ło w e g ł o s k i P s a ł t e r z a z 1457 r . j

d l a d r u k a r s t w a w ło s k ie g o - 9 p o d o b i z n , f r a n c u s k i e g o - 7 , h o l e n ­

d e r s k i e g o i b e l g i j s k i e g o - 1 4 / . B r a k je d n a k z u p e ł n i e p o d o b iz n d l a

d r u k a r s t w a r o s y j s k i e g o , a t a k ż e a z j a t y o k i e g o i- a f r y k a ń s k i e g o o r a z obu A m eryk i w y sp . P r z y w y k ła d z ie d r u k a r s t w a w P o l s c e z a m i e ś c i ł 11 p o d o b i z n , w y k o r z y s tu ją c w tym c e l u w ię k s z o ś ć t a b l i c d o ł ą o z o - n y c h do le le w e l o w s k i c h " B i b l i o g r a f i c z n y c h k s i ą g d w o jg a " .

M ożna p r z y p u s z c z a ć , ż e b r a k w ówczesnym k s i ę g o z b i o r z e B i b l i o ­ t e k i G łów nej e g z e m p la r z y om aw ianych n a w y k ła d a c h in k u n a b u łó w i n a j s t a r s z y c h druków z w a ż n ie js z y o h o f i c y n w yd aw n io zy ch E u ro p y , n i e p o z w a l a j ą c y n a i l u s t r a c j ę l e k c j i o k a z a n ie m o r y g in a łó w , s t a r a ł s i ę E s t r e i c h e r c z ę ś c io w o c h o c ia ż wyrów nać s z c z e g ó ło w s z ą i c h ch a ­ r a k t e r y s t y k ą , p r e z e n t a c j ą j a k n a j l i c z n i e j s z y c h f a k s y m ilió w i i n ­ f o r m a c ja m i, w j a k i c h w ydaw niotw aoh można z n a l e ź ć d a l s z e p o d o b iz ­ ny»

0 f a k o i e , ż e p r z y k a ż d e j o k a z j i w y k o rz y s ty w a ł do oelów d y d ak ­ t y c z n y c h o r y g i n a l n e e g z e m p la r z e z e z b io ró w B i b l i o t e k i G łów nej b ę ­ d z i e mowa s z e r z e j n i e c o p ó ź n i e j .

O p ró c z w y m ien io n y ch l i c z n y c h f a k s y m ilió w , o y k l o d z i e j a c h d r u ­ k a r s t w a z a w i e r a p o k a ź n y z b i ó r wzorów p a p ie r ó w z f i l i g r a n a m i - p r z e d e w s z y s tk im o r y g in a łó w z o k r e s u 1 3 3 8 -1 8 2 0 , j a k i p r z e r y s ó w f i l i g r a n ó w , je d n a k ż e m n ie j l i c z n y c h 2^ . M o ż liw e , i ż b y ł y one n a j ­ p ie r w w y k o r z y s ta n e w w y k ła d a o h r ę k o p is o z n a w s tw a . T u ta j Jednak t a k ­ że z n a j d u j ą r a o j ę b y t u .

k o l e j n y m i d o d a tk a m i, j u ż n i e o c h a r a k t e r z e w iz u a ln y m i n a pew­

no s p o r z ą d z o n y m i n i e w y łą c z n ie w c e l a c h d y d a k ty c z n y c h , s ą : dwa z e s t a w i e n i a , w ią ż ą o e s i ę z h i s t o r i ą d r u k a r s t w a p o l s k i e g o - 1 / d r u ­ k a r z e p o l s o y w d u ży o h m l a s t a o h /K ra k ó w , P o z n a ń , W iln o , lw ów , War­

sz a w a , L u b l i n / o r a z 2 / w p o z o s t a ł y c h m l a s t a o h /w u k ł a d z i e t o p o ­ g r a f ic z n y m /} t a b e l a r y o z n y w ykaz in k u n a b u łó w - "druków p ie r w o tn y c h do k o ń c a 15 s t u l e o l a " w u k ł a d z i e t o p o g r a f i c z n y m , sporządzony p r z e z i n n e o s o b y , j e d y n i e z p o p ra w k a m i 1 u z u p e ł n i e n i a m i E s t r e i c h e r a .

0 i n w e n c j i w ykładow oy w u r o z m a io a n iu w ykładów i s t a ł e j t r o s o e , b y t r w a l e w zb o g a c a ć i o h w a r t o ś ć m e r y to r y o z n ą , ś w ia d c z ą Inne je s z o z e r o d z a j e d o d a tk ó w w łą o z o n y o h w r ę k o p i s .

P o c z ą t k i e u r o p e j s k i e g o d r z e w o r y tn io tw a i k s y l o g r a f i i r o z p o c z ą ł

E s t r e i c h e r om ówieniem d z i e j ó w i p r o d u k o j i k a r t do g r y , s t r e s z o z a -

j ą o s w o ją ro z p ra w k ę n a t e n t e m a t o g ło s z o n ą w 1863 r . w " B n o y k lo -

p e d l i p o w s z e c h n e j" S a m u e la O r g e lb r a n d a 2^ . J a k o d o d a te k w ł ą c z y ł do

r ę k o p i s u w ykładów n a d b i t k ę t e g o t e k s t u . Za p r z y k ł a d j e s z c z e i n ­

n eg o r o d z a j u d o d a tk u może s ł u ż y ć fra g m e n t a r t y k u ł u - b ę d ą o e g o

d z i e s i ą t y m odolm kiem o y k lu z a ty tu ło w a n e g o " L i s t y T p s I lo n a " - n a

te m a t p ie r w s z y c h druków k s y l o g r a f ! c z n y o h / p o d p i s a n y i n i o j a ł e m I / ,

- 152

w y o ię ty z "G aze ty P o l s k i e j " z 16 k w i e t n i a 1863 r . , n r 8 6 , s . 2 2\

C ykl " B i b l i o g r a f i a o g ó ln a , c z y l i k sięg o zn a w stw o w ś c i ś l e j s z y m z n a c z e n iu " w praw dzie n ie z a w ie ra ża dnych fa k s y m ilió w , p rz e ry só w i i l u s t r a o j i , p o s ia d a je d n a k - sp o rz ą d z o n e p r z e z p ro fe s o i-a - In n e d o d a t k i , n a p r z y k ła d : s ło w n ik term inów k się g o z n a w c z y c h / h a s ł a od A do M /d , czy t e ż t r z y szc zeg ó ło w e t a b l i o e /n a o b sz e rn y c h a r k u ­

s z a c h / k l a s y f i k a c j i w ied z y l u d z k i e j - w e d łu g B a c o n a , na p o d s ta w ie o p ra c o w a n ia D id e r o ta w " E n c y k lo p e d ii f r a n c u s k i e j " , wg A m pere’ a i wg E.M oigno z 1859 r . P o n a d to n a j o b f i c i e j , w p o ró w n an iu z po­

p rz e d n im i c y k la m i, w y s tę p u ją t u t a j c z ę ś c i i fra g m e n ty drukow anych sp isó w b i b l i o g r a f i c z n y c h d o łą c z o n e w r ę k o p i s i e p r z y om awianiu bu­

dowy b i b l i o t e c z n y c h system ów k l a s y f i k a c y j n y c h d l a p o s z c z e g ó ln y c h d z ia łó w p iś m ie n n ic tw a n a p o d s ta w ie i s t n i e j ą c y c h system ów b i b l i o ­ g r a f i c z n y c h .

P r o f e s o r s t a w i a ł s o b i e z a g a d a n ie u w y p u k le n ie p r a k ty c z n y c h /f c j.

s łu ż ą c y c h zarówno b i b l i o t e k a r s t w u , j a k i pracom naukowym ze wszyst­

k i c h d z i e d z i n / asp ek tó w s z e ro k o pojm owanej b i b l i o g r a f i i i b i b l i o l o g i i . S t a r a ł s i ę ró w n ie ż zaw sze - w m ia rę m ożliwości - uka­

z a ć słuchaozom z n a c z e n ie i r o l ę k s i ą ż k i na ogólnym t l e k u l t u r a l ­ nym i naukowym omawianych e p o k , zaw sze p a m i ę t a j ą c o k s ią ż o e p o l s ­ k i e j i j e j m ie js o u w k u l t u r z e e u r o p e j s k i e j . W pajał słuchaozom mi­

ł o ś ć i sz a o u n e k d l a p o l s k i e j k s i ą ż k i .

Pom agał mu w o s i ą g n i ę c i u te g o c e lu n ie t y l k o żywy t o k n a r r a - o j i , p o d a n e j pięknym , barwnym i sugestywnym s ty le m o ra z /u p r z e d ­ n i o sc h a ra k te ry z o w a n e z w i ę ź l e / d o d a t k i , l e c z t a k ż e - j e ś l i n i e p rz e d e w szy stk im - k s i ę g o z b i ó r B i b l i o t e k i G łó w n ej, z k tó r e g o o b - f i o i e c z e r p a ł p r z y k ła d y .

J a k b y ukoronowaniem w ysiłków d y d a k ty c z n y c h E s t r e i c h e r a , zm ie­

r z a j ą c y c h ku j a k n a j b a r d z i e j poglądowemu p rz e p ro w a d z a n iu wykładów, b y ł a p r e z e n t a c j a stu d en to m e g z e m p la rz y omawianych druków , b ę d ą ­

cych a k t u a l n i e w p o s i a d a n i u B i b l i o t e k i G łównej .

I n f o r m a c je o z a so b a c h B i b l i o t e k i Głównej - podawane w p o s t a c i sp isó w b i b l i o g r a f i c z n y c h , zazw yczaj ze sk ró c o n y m i o p isam i p o z y c j i i n ie r z a d k o z za zn ac zen iem i c h s y g n a tu r - notow ane b y ły p rz ew aż­

n i e na m a rg in e sa o h r ę k o p is u ró w n o le g le z odpowiednim te k s te m z a ­

sa d n ic z y m , c z ę s t o atra m en tem o innym o d c ie n iu c z e r n i , m n iejszy m ,

ja k b y "p o sp ieszn y m " pism em , zapewne d o p is a n e ju ż po p rz y g o to w a n iu

z a s a d n ic z e g o t e k s t u l e k c j i . Czasami s t a n o w i ł y je d n a k i n t e g r a l n ą

c z ę ś ć głów nego z rę b u w y k ład u , lu b je g o z a k o ń c z e n ie . Z d a rz a ło s i ę

•także, że B s t r e i c h e r w y m ie n ił t y l k o je d n ą lu b dw ie p o z y c je . I n ­ fo rm a c je t e napotykam y we w s z y s tk ic h c z ę ś c ia c h r ę k o p is u , lecz n a j ­ l i c z n i e j i w n a j b a r d z i e j zró ż n ic o w a n e j p o s t a c i w y s tę p u ją p r z y t e ­ m acie " D z ie je d r u k a r s tw a " . P r z e z n a c z e n ie i c h b y ło w ie lo ra k ie . S t a ­ n o w iły w yraźne wskazówki m etodyczne, aby " il u s t r o w a ć " l e k c j e po­

p r z e z p r e z e n t a c j ę omawianych d z i e ł . L ak o n iczn e m a rg in a ln e u w ag i:

" o k a z a ć " , "do o k a z a n ia " , "okazano", "o kazałem " św iad c zą o tym wy­

mownie .

N apotykane w r ę k o p i s i e l i c z n e z a p i s k i ty p u : "Mamy w B ibl.G łów .",

" B i b l i o t e k a n a s z a p o s i a d a " , " B i b l i o te k a Główna ma", " B i b l i o t e k a W arszawska p o s i a d a " , " / . . . / s ą w B i b l . G łó w n ej", " J e s t w B i b l . Głównej / . . . / " , "Mamy" św ia d c z ą ta k ż e i o p o ś r e d n ie j zachęcie s ł u ­ c h a czy ró w n ie ż do sam o d z ie ln e g o zapoznaw ania s i ę z wym ienianym i d z ie ła m i n a j s ł a w n i e js z y c h e u r o p e js k io h o fio y n w ydaw niczych, d o - s tę p n y m i w B i b l i o t e c e Głównej 31 •

Temat "D ru k arstw o w P o l s c e " , zam ykający c y k l "D ziejów d r u k a r ­ stw a " n a j o b f i c i e j in fo rm u je o z a s o b n o ś c i B i b l i o t e k i w d r u k i n a j - z n a m ie n its z y c h p o l s k i c h o f i c y n wydawniczych-^ : "H a l l e r ^ . d r u k i ma­

my w B i b l . G łó w n ej", " B i b l i o t . W arsz. ma d r u k i W ie to r a " , "D ru k i U n g le ra mamy w B i b l . W a rs z ." , "M ac ie ja S z a r f e n b e r g e r a d r u k i w B i - b l i o t » G łó w n e j". W ym ienił B s t r e i c h e r ró w n ie ż m szały / i n k u n a b u ły i s z e s n a s to w ie c z n e / drukowane d l a p o l s k i c h d i e c e z j i początkow o w M o g u n cji, Norym berdze i S tr a s b u r g u , a n a s t ę p n i e ju ż w k r a j u , a ta k ż e s t a t u t y .

P o l s k i e s t a r e d r u k i ilu s tr o w a n e z o s t a ł y w ym ienione osobno /m i­

mo że B s t r e i c h e r p ó ź n ie j t a k ż e czasam i z a z n a c z a ł i s t n i e n i e god­

nych w zm ianki i l u s t r a c j i / w je d n e j z p o czątk o w y ch l e k c j i c y k lu

" D z ie je d ru k a r s tw a " , z a ty tu ło w a n e j " D rze w o ry tn ictw o i m i e d z l o r y t - n ic tw o w P o l s c e " . Wprawdzie t e k s t j e s t p r z e k r e ś l o n y i może n i e b y ł w y g ła sz a n y , je d n a k ż e z a w ie ra o b f i t e in fo rm a c je o i l u s t r a c j a c h k siążk o w y ch w z b io r a c h B i b l i o t e k i Głównej i w a rt j e s t w z m i a n k i ^ . P r o f e s o r u w a żał bowiem, że " B ib lio g r a f o w ie r o z p a t r u j ą c k s i ą ż k i , n ie mogą p o m ija ć r y c i n w n i c h z n a jd u ją c y c h s i ę . O p is u ją c r y c i n y , w y szu k u ją i c h tw órców , k t ó r z y p o d p is u ją s i ę zazw yczaj ulubionym znakiem bądź symbolem, bądź g ło sk am i n a z w isk a sw ojego" .

P rz y w y k ła d z ie d z ie jó w d ru k a rs tw a w P o ls c e s t a r a ł s i ę B s t r e i ­ c h e r w ym ienić ja k n a jw ię c e j s t a r y c h druków - n ie t y l k o z n a j d u j ą ­ cych s i ę w B i b l i o t e c e G łó w n e j. Mógł t o u c z y n ić , gdyż d o b rz e o r i e n ­ to w a ł s i ę w za so b ach in n y c h w i e l k i c h p o l s k i o h b i b l i o t e k , grom a- d zą c m a t e r i a ł y do sw o je j p r z y s z ł e j b i b l i o g r a f i i s t a r o p o l s k i e j 35 •

I

154

E p s O

I . 12126 D z ie je d r u k a r s t w a . D ru k a rstw o w P o l s c e s .7 9 6

N ie w a h a ł s i ę ró w n ie ż p o w ie d z ie ć w y r a ź n ie o u n ik a ln y o h d z i e ł a c h w y w ie z io n y c h p r z e z z a b o r c ę do P e t e r s b u r g a . W spom inała j u ż o tym W ła d y sła w a J a b ł o ń s k a , p r z y t a c z a j ą o l o s y k o l e k c j i e lz e w iró w zgrom a­

d z o n y c h p r z e z Z a ł u s k i e g o ^ . Można d o d ać s z e r e g d a l s z y c h p r z y k ł a ­ dów, b ą d ź z la k o n ic z n y m i n o t a t k a m i " b y ł w B i b l . U niw . Warsz.", " b y ł w b l b l i o t . P u ł a w s k i e j " 3 7 , b ą d ź z d o k ła d n ie js z y m w y ja ś n ie n ie m dzie­

jów p o s z c z e g ó ln y c h d ru k ó w . Na te m a t lo só w e g z e m p la r z y d z i e ł a J a n a T u r r e c r e m a t y * B x p la n a tio i n P s a l t e r i u m " p r o f e s o r z a n o to w a ł: " B i­

b l i o t e k a p r z y U n iw e rs . W arszaw skim m ia ł a 4 e g z e m p l a r z / ą / - /w e d ­ ł u g L e l e w e l a / w e d łu g B a n d tk ie g o 6 eg zem p . t e s ą w B i b l . C e s a r s ­ k i e j w P e t e r s b u r g u " 3 8 . W y m ie n ia ją c Z aś " O ś m io h ła s n ik " S z w a j p o l t a B i o l a z a n o to w a ł: " K s ią ż k a t a z n a n ą j e s t s e g z e m p la r z a w P e t e r ­ s b u r g u z a b r a n e g o z W arszaw y, i w / w e / W ro c ła w iu w z b i o r z e B l ż b i e - t a ń s k i m Z 7 .17 " 3 9 . Na m a r g i n e s i e z a ś p o d a ł w skazów kę m e to d y c z n ą , c h c ą c ja k b y zrekom pensow ać s tu d e n to m n ie m o ż n o ś ć o k a z a n ia o r y g i ­ n a l n e g o e g z e m p la r z a : " p i ę k n a p o d o b iz n a z r y e l n ą do o k a z a n ia z e z b i o r u P r z y ł ę c k i e g o " 4 ®.

N ie l a d a o s o b i s t e j o d w ag i w ym agało w 1866 r . s c h a r a k te r y z o w a ­ n i e d r u k a r s t w a r o s y j s k i e g o n a s t ę p u j ą c y m i s ł o w a m i : U a j w i ę k s z e p a ń ­ stw o n a ś w i e c i e , n i e dorów nyw a w d r u k a r s t w i e n a jm n ie js z y m p a ń ­ stw om e u r o p e j s k i m . P ie r w s z e d r u k i / p r z e k r e ś l e n i e E s tr e ic h e r a / s ł a - w i ą ń s k i e u k a z y w a ły s i ę t o w / p r z e k r e ś l e n i e E s t r e i c h e r a / K ra k o w ie , W i l n i e , N ie ś w ie ż u , t o w P r a d z e , t o z a g r a n i c ą w W e n e c ji, U r a c h , T & b in d z e , a n i e w R o s j i " 4 1 .

P r z y k a ż d e j n a d a r z a j ą c e j s i ę s p o s o b n o ś c i u k a z y w a ł E s t r e i c h e r , h i s t o r y c z n e z w ią z k i k u l t u r a l n e i naukowe P o la k ó w i P o l s k i z o e n - t r a m i k u l t u r y i m y ś li n au k o w ej ó w c z e sn e j E u ro p y 2*2 , d o k u m e n tu ją o i s t n i e n i e t y c h w i ę z i o b f ity m cy to w an iem p i ś m ie n n ic tw a / n i e t y l k o n a p o d s ta w ie z b io ró w B i b l i o t e k i G ł ó w n e j / , s ta n o w ią c e g o J a k n a j s z e ­ r z e j ro z u m ia n e p o l o n i c a z a g r a n i c z n e . P r z y o m aw ian iu p o s z c z e g ó l ­ n y c h te m a tó w p r z e k r a c z a ł p r z y j ę t e ram y c h r o n o l o g i c z n e , bardzo c z ę ­ s t o d o p r o w a d z a ją c w ą t k i p o lo n ik ó w do czasó w s o b i e w s p ó łc z e s n y c h 4^

Sw iadectw ejn o s i ą g n i ę c i a p r z e z E s t r e i c h e r a z a m ie rz o n e g o c e l u może b y ć w ypow iedź J ó z e f a K rz y w ic k ie g o - wychow anka S z k o ły Głów­

n e j , k t ó r y o c e n i ł w y k ła d y n a s t ę p u j ą c o : E s t r e i c h e r k ł a d ł w i e l k i n a c i s k n a r z e c z y p o l s k i e i , p o d n o s z ą o do n a l e ż y t e j w yso­

k o ś c i o b r a z o ś w ia ty n a s z e j , s z c z e g ó l n i e j w w ie k a c h XV i XVI, o b u - d z a ł w s ł u c h a c z a c h z a m iło w a n ie r z e c z y s w o j s k i c h i w d u s z y n i e j e d ­ n e g o z m ło d z ie ż y b u d z i ł p o s ta n o w ie n ie z a j ę c i a s i ę pomnikami p rz e s z -

ł o ś c i " 4 4 .

- 156 -

J e s z c z e jednym z c e ló w , j a k i e p r o f e s o r s t a r a ł s i ę o s ią g n ą ć z a pom ocą t y c h la k o n ic z n y c h zapisków t y p u " B i b l i o t e k a n a s z a p o s i a d a "

b y ł o p o ś r e d n i e s c h a r a k t e r y z o w a n i e zasobów B i b l i o t e k i G łów nej - w y k a z a n ie i c h o b ie k ty w n e j w a r t o ś c i , z n a c z e n i a i u ż y t e c z n o ś c i d l a a k t u a l n e g o p r o w a d z e n ia w s z e l k i c h p r a c i b a d a ń n aukow ych; u s t a w i c z ­ n e d y s k r e t n e z a c h ę c a n ie s tu d e n tó w do j a k n a j o b f i t s z e g o k o r z y s t a ­ n i a w i c h w ła s n y o h p r a c a c h - p r z e w id z ia n y c h program em s tu d ió w - z k s i ę g o z b i o r u i n s t y t u c j i , b ę d ą c e j n i e t y l k o c e n t r a l n ą B i b l i o t e k ą K r ó l e s t w a , l e c z j e d n o c z e ś n i e b i b l i o t e k ą i c h u c z e l n i . P rz y k ła d e m do n a ś la d o w a n ia m ógł s ł u ż y ć sam w y k ła d o w c a .

P r z y j e ż d ż a j ą c do W arszaw y B s t r e i c h e r b y ł n o w io ju sz e m w w ykony­

w a n iu obow iązków d y d a k ty o z n y c h . P o tw ie r d z a t o /c y to w a n e p rz e z Hen­

r y k a B a r y c z a 2* ^ / w y z n a n ie z d z i e n n i k a E s t r e i c h e r a , u m ie sz o z o n e pod d a t ą 18 l i s t o p a d a 1862 r . : " Z ^ .s 7 * b i b l i o g r a f i i n i e je s t e m t a k m ocny, abym m ógł w y k ła d a ć , a l e do r o k u , 3 ą d z ę , ż e d o s t a t e c z n i e s ię p o d u c z ę i s k r y p t a u ł o ż ę , a z a l a t k i l k a j u ż b ę d ę wybornym p r o f e ­ s o re m , bo o c h o tę mam 1 r z e c z znam d z i ś p r z y n a j m n i e j d y l e t a n o k o " .

U ł a t w i ł a mu n i e p o m i e r n i e zaró w n o z g ro m a d z e n ie i p r z y s w o je n ie ogrom nego a p a r a t u naukow ego d l a w ykładów s z e r o k o pojm ow anej b i ­ b l i o g r a f i i , s p o r z ą d z e n i e n o t a t e k 2*^, j a k 1 s t a r a n n e o p ra c o w a n ie o r a z r e a l i z a c j ę s t r o n y m e to d y c z n e j p r e l e k c j i ró w n o c z e sn a p r a o a zawodowa w b i b l i o t e c e - t a k ż e wykonywana p r a k t y c z n i e po r a z p ie r w ­ s z y .

W z w ią z k u z p r z e k s z t a ł c e n i e m B i b l i o t e k i G łów nej O k ręg u n a u k o ­ wego W a rsz a w sk ie g o w c e n t r a l n ą b i b l i o t e k ę n au k o w ą K r ó le s tw a - B i ­ b l i o t e k ę G łów ną - s p e ł n i a j ą c ą j e d n o c z e ś n i e f u n k c j e b i b l i o t e k i n o ­ wo u tw o r z o n e j S z k o ły G łó w n e j, p r z y s t ą p i o n o p r z e d e w s z y s tk im do k o m p le to w a n ia i lik w id o w a n ia l u k w k s i ę g o z b i o r z e , s t a r a j ą o s i ę d o s to s o w a ć go do s p r o s t a n i a nowym z a d a n io m .

Do obow iązków B s t r e i a h e r a , p e ł n i ą c e g o w B i b l i o t e c e funkcje p o d - b i b l i o t e k a r z a , n a l e ż a ł a - o p ró o z sp ra w a d m i n i s t r a c y j n y c h w p ie r w ­ szym p ó ł r o c z u - o r g a n i z a c j a i n a d z ó r p r a c n a d u p o rz ą d k o w a n ie m i o p rao o w an iem " la w in o w e g o " w p r o s t n a p ły w u / w i e l o l e t n i o h z a l e g ł o ś ­ c i i wpływów b i e ż ą o y c h / zasobów b i b l i o t e c z n y c h w 1863 r » , p r z e d e w s z y s tk im z a ś budowa k a ta lo g ó w , u s t a w i e n i e i p r z y g o to w a n ie k s i ę ­ g o z b i o r u do u d o s t ę p n i a n i a . B s t r e l o h e r p r z e p r o w a d z a ł t a k ż e k o r e k t ę o p is ó w , zaró w n o a k t u a l n i e s p o r z ą d z a n y c h p r z e z o s o b y k a t a l o g u j ą c e , j a k i p o w s ta ły c h we w c z e ś n ie js z y m o k r e s i e , n a n o s z ą c n a k a r t y k a ­ ta lo g o w e u z u p e ł n i e n i a i p o p r a w k i. Tempo p r a c y b y ło o g ro m n e. W ok­

r e s i e od p o ło w y k w i e t n i a do g r u d n i a 1863 r . m i e s i ę c z n i e o pracow y­

wano p r z e c i ę t n i e 5445 d z i e ł 2* '.

P rz e d e w szy stk im p r z y s tą p io n o do o p ra co w an ia k s ię g o z b io ró w : mi­

n i s t r a s e k r e t a r z a s t a n u do spraw K ró le stw a P o ls k ie g o Ignacego T u r - k u ł ł a , po K o m is ji K o d y fik a c y jn e j w P e t e r s b u r g u , w arszaw sk ieg o Ko­

m i t e t u C en zu ry , z a g ra n ic z n y c h nabytków z 1862 r . , a ta k ż e z a le g ­ ł o ś c i - z e g z e m p la rz a obowiązkowego i n i e w i e l k i c h p ry w atn y ch k sle - gozb io ró w z b i e r a c z y 4.8 .

Zachowane w Archiwum B i b l i o t e k i U n iw e rs y te c k ie j w W arszawie /A ro h . BUW/ in w e n ta rz e u ł a t w i a j ą r o z e z n a n ie w t r e ś c i opracowywa­

ny ch zasobów . P o z w a la ją t e ż b l i ż e j sc h a ra k te ry z o w a ć i n t e r e s u j ą c e n a s p iś m ie n n ic tw o b i b l i o l o g i c z n e - zarówno a k t u a l n i e nabywane i opracow yw ane, j a k i n a le ż ą c e do zbiorów j e s z c z e we w c ześn iejszy m o k r e s ie i s t n i e n i a p la c ó w k i - o ra z wykazaó ś l a d y Jego r e c e p c j i po­

p r z e z r ę k o p is wykładów E s t r e i c h e r a .

Dokonany p r z e z K a z im ie rz a S um ińskiego na z l e c e n i e Romualda Hu- b e g o , b ę d ą c e g o wówczas d y re k to re m w K o m isji Rządowej Wyznań R e l i ­ g i j n y c h i O św iecen ia P u b lic z n e g o , zakup o k o ło 3400 woluminów w ar­

to ś c io w y c h druków w k s i ę g a r n i a c h i a n ty k w a r ia ta c h L ip s k a , K o l o n i i i ¡F ra n k fu rtu nad Menem o ra z n a l i c y t a c j a c h k s i ę g a r s k i c h w L ip sk u ^ j e s t z a p is a n y w in w e n ta r z u B i b l i o t e k i z 1862 r .

Wśród p o z y c j i za k u p io n y c h z a r e s k r y p ta m i K o m isji Rządowej z 17 /2 9 m arca i 13 /2 5 s i e r p n i a 1862 r . z n a jd u je m y m .innym i d z i e ł a d o ty c z ą c e d z ie jó w d r u k a r s tw a : "A nnales t y p o g r a p h i c i ab a r t i s i n - v e n ta e o r i g i n e ad annum MD" /w yd. 1 7 9 3 -1 8 0 3 / P a n z e r a ^ , "G eschichte d e r B u c h d ru c k e rk u n st i n i h r e r B n tste h u n g und A usbildung"/w yd.184O / F a l k e n s t e i n a ^ 2, " O r ig in e s ty p o g ra p h ic a e " /w y d . 1 7 6 5 / M e e rm a n a ^ ,

"A u gsburgs B u c h d ru c k e rg e s c h ic h te • J ” za l a t a 1468-1530 /w y d . 1 7 8 6 -1 7 9 1 / Z a p f a ^ , o ra z p o d r ę c z n ik i b i b l io t e k o z n a w s t w a ^ ; "Hand­

buch d e r B i b l i o t h e k s w i s s e n s c h a f t " /w yd. 1 8 4 0 / S ch m id ta i "V ersu o h e i n e s v o l l s t ä n d i g e n L eh rb u ch es d e r B i b li o th e k - W is s e n s c h a f t" /w y d . 1 8 0 8 -1 8 2 9 / S o h r e t t i n g e r a .

E s t r e i c h e r b a rd z o c z ę s t o c y to w a ł w w y k ład ach b i b l i o g r a f i ę P a n - z e r a ^ . J e d n ą z podstaw ow ych - na k tó ry c h o p a r ł k u rs d z ie jó w d ru ­ k a r s tw a - n a j c z ę ś c i e j w ym ienianych p rz e z n ie g o p o z y o ji b y ł a p r a c a F a l k e n s t e i n a , cytow ana n a j o b f i c i e j p r z y om aw ianiu druków k s y l o - g r a f i c z n y c h i donatów - z a w i e r a ją c a ta k ż e l i c z n e p o d o b izn y s t a ­ r y c h d ru k ó w ^ ?. N a jw y ra ź n ie jsz y m śladem k o r z y s t a n i a z t e j p u b l i k a ­ c j i j e s t n o t a t k a w s o b o t n i e j l e k c j i z 11 l i s t o p a d a 1865 r . , po­

ś w ię c o n e j d ru k a rs tw u w C hin ao h : " E a l k e n s t e i n G esch. d . B u c h d r.

k u n s t s t r . 3 1 5 -3 1 7 . 1840 r . / s t ą d u z u p e ł n i ć P r z y om awianiu donatów p o s łu g iw a ł s i ę p r o f e s o r rów n ież d z ie łe m Meermana i

m ieszczonym i w nim p o d o b i z n a m i . 59

z a -

- 158 -

Om aw iając a p a r a t naukowy wykładów, w spom niałam o w y korzystyw a­

n i u p r z e z wykładowcą n a ró w n i z p ra c a m i o z a k r e s i e ogólnym - opra­

cowań m o n o g ra fic z n y c h . Dowodu może d o s t a r c z y ć końcowy fra g m e n t t e k s t u mówiącego o d r u k a r s t w i e a u g sb u rsk im : "0 d ru k a c h A ugsburga o b ao z : Z ap f A ugsburgs B u c h d ru c k e rg e s c h ic h te 1468-1530. A ugsb. 1788 Gz. 2 . w 4 — i 1804. w 8 —" ^ ° . S łu c h a o z e m o g li s ię g n ą ć po t ą po­

z y c j ą , gdyż z n a jd o w a ła s i ą w B i b l i o t e c e / p o r . p r z y p is 5 4 / . L ic z n e n ajn o w sz e p o d r ę c z n ik i b ib lio te k o z n a w s tw a : " K atec h ism u s d e r B ib lio ­ t h e k e n l e h r e " /w y d . 1 8 5 6 / B e t z h o l d t a , " B i b l i o g r a p h i s c h e s System d e r gesam m ten W isse n s c h a fts k u n d e m it e i n e r A n le itu n g zum O rdnen v o n B i b l i o t h e k e n /w y d . 1 8 5 2 / S c h le ie r m a c h e r a , " T h e o rie und P r a ­ x i s d e r B i b l i o t h e k s w i s s e n s c h a f t / . . . / " /w ÿd. 1 8 6 3 / S e i z i n g e r a , "Ob u s t r o j s t v e o b s c e s tv e n n y c h b i b l i o t e k i s o s t a v l e n i i io h k a t a l o g o v /w y d . 1 8 5 9 / S o b o lsz o z ik o w a , "E n tw u rf d e r B i b l i o t h e k s w i r t h - s c h a f t s l e h r e Z T .J " /w y d . 1 8 6 2 / W e in h o ltz a ," D ie B i b li o t h e k w i s s e n ­ s c h a f t im U m risse" /w y d . 1 8 4 6 / Z o l l e r a , j a k i w ym ienione w yżej p ra c e S o h m id ta i S o h r e t t i n g e r a - na pewno s ł u ż y ł y E s t r e i c h e r o w i w c o d z ie n n e j p ra o y zaw odow ej, a nagrom adzoną w n i c h w ied z ą i zdoby­

t e w p r a k ty o z n e j d z i a ł a l n o ś c i w łasn e d o ś w ia d c z e n ia p rz e k a z y w a ł słuohaozom w w ykładach b i b l i o t e k a r s t w a 0 . fi 4

Wśród za k u p io n y c h w 1862 r . n a z l e c e n i e Hubego 653 stary c h d r u - ków * zn a jd u je m y ta k ż e s z e r e g d z i e ł z XVI, XVII i X V III w ., fi p uwz­

g lę d n io n y c h p r z e z p r o f e s o r a w w ykładach d r u k a r s tw a e u r o p e j s k ie g o . Na p r z y k ła d : z a k u p io n e j u V ossa w L ip sk u p o z y c j i " S c r i p t o r e s de r e r u s t i c s . V e n e t i i s A ldus 1514 4 ° " ^ to w a r z y s z y n o t a t k a w l e k c j i o d r u k a r s tw ie weneckim w y g ło sz o n e j w lu ty m 1866 r . : " J e s t w B i b l . G łównej A ld u s : Z7.« n r / 1420 L i b r i de r e r u s t i c a 1514. w 49§«64.

n o t a t c e " B lz e w iry mamy / . . . n r / 2228 S eneka 1672 w a 08" 0^ odpo­

w iad a p o z y c ja in w en tarzo w a "S e n e c a O pera o . n o t . J . L i p s i i e t J . Ï . G ronovi 3 v o l . A m s te l. B l z e v i e r 1672 8 ° " ^ ^ .

Jednym ze ź r ó d e ł nabytków w 1863 r . , uzyskanych na skutek uprzednich s t a r a ń A le k s a n d ra W ie lo p o ls k ie g o , b y ły d u b l e t y z b i b l i o t e k r o s y j ­ s k i c h - m .innym i S z ta b u Głównego 1 A kadem ii N auk. W yodrębniono j e w " I n w e n ta r z u w ła s n o ś c i B i b l i o t e k i Głównej Eządow ej za ro k 1863"^^

z a z n a c z a j ą c : " N ad esłan o z P e t e r s b u r g a , p o d łu g k a t a l o g u p r z e z Ws °

fifi '

Iw anow skiego zło ż o n e g o " . Wśród ty c h nabytków spotykam y ró w n ie ż z a p is y p o z y c j i , w ym ienianych p ó ź n ie j w w y k ład a ch E s t r e i c h e r a . Na p r z y k ła d , w l e k c j i d o ty c z ą c e j pism a e g ip s k ie g o p r o f e s o r z a n o to ­ w a ł: " B i b l i o t e k a n a s z a p o s i a d a : C h am p o llio n : L e t t r e à M. D a c i e r

¿ 7 . . r e l a t i v e à l ’ a lp h a b e t d e s h ié r o g ly p h e s p h o n é t i q u e s / . P a r i s

1822 w 8 ce ¿7» «7 Young T h .: H i e r o g ly p h l e s . L o n d /re s 7 1823 f o l . 98 t a b l i c " 6 9 .

Z r e g u ł y s k ra c a n e t y t u ł y w ym ienianych d z i e ł , j a k ró w n ie ż spo­

ty k a n e n i e k i e d y n i e ś c i s ł o ś c i w podaw aniu d a t w ydania p o z y c j i o ra z i c h o b j ę t o ś c i św iadczyć mogą, że p r o f e s o r c z ę s to cy to w a ł p iś m ie n ­ n ic tw o z p a m ię c i - sw obodnie nim s i ę p o s ł u g u j ą c .

H e le n a K o zersk a c h a r a k t e r y z u j ą c n i e w i e l k i zakup z 1863 r . /61 d z i e ł w 119 w olum inach i 3 t y t u ł y n ie m ie c k ic h c z a so p ism / u w ar­

s z a w s k ic h k s i ę g a r z y Gustawa Sennew alda i H enryka N atan so n a - s t a ­ n o w iący w o k o ło je d n e j t r z e c i e j wydawnictwa z h i s t o r i i d ru k a rstw a, b i b l i o g r a f i i i b ib lio te k o z n a w s tw a s t w i e r d z i ł a : "To E s t r e i c h e r p rz y g o to w y w ał w a r s z t a t p r a c y d l a s i e b i e z uw agi na sw oje w ykłady

W n a b y tk a c h t y c h m i e ś c i ł o s i ę w s z y s tk o , co z n a k o m itsze g o u k a z a ło s i ę z t e j d z ie d z in y n a Z achodzie n a p r z e s t r z e n i l a t 1 8 0 5 - - 1 8 6 3 . Z T .* ? " 7 0 .

Wśród p o z y c j i z a k u p io n y c h od k s i ę g a r z a H enryka N atan so n a s t o ­ sow nie do r e s k r y p t u K o m is ji Rządowej Wyznań R e l i g i j n y c h i Oświe­

c e n ia P u b lic z n e g o z 1 0 /2 2 g ru d n ia 1863 r . z n a l a z ł y s i ę - o p ró c z w ym ienionych wyżej p r a c W e in h o ltz a i Z o l l e r a - m .innym i p o z y c je d o ty o z ą o e d z ie jó w d r u k a r s tw a : "N o tes e t d i s s e r t a t i o n s r e l a t i v e s à l ’ h i s t o i r e de l ’ im p rim e rie " /o d b . z " B u l l e t i n du B i b l i o p h i l e B e lg e " t . 1 8 / H e lb ig a o ra z " N o tiz e n fib er d ie E in ftth ru n g und e r s t e A u s b r é itu n g d e r B u c h d ru c k e rk u n s t i n A m erika" /w y d . 1 8 4 1 / 1.3?. P a - b r i o i u s a . / i zn o w u -w r ę k o p i s i e wykładów zn a jd u je m y ś l a d k o rz y ­

s t a n i a z t y c h p u b l i k a c j i p r z e z p r o f e s o r a : w ed łu g p ra c y H elbiga p o - d a ł E s t r e i c h e r wykaz druków p rz y p isy w an y ch G utenbergow i 72 , n a t o ­ m ia s t ro z p o c z y n a ją c l e k c j e o d r u k a r s tw ie w Ameryce w y m ien ił w śród

l i t e r a t u r y p rz e d m io tu p r a o ę P a b r i o i u s a

.

7/

S p o śró d podstaw ow ych wydawnictw b i b l i o g r a f i c z n y c h o g ó lnyoh i s p e c ja l n y c h z a k u p io n o wówczas b ie ż ą c e p o sz o z e g ó ln e tomy i ze­

s z y t y : "A llg e m e in es B ftc h e r-L e x ic o n " Æ d 1 3 / Hei n s l u s a , " T r é s o r d es l i v r e s r a r e s e t p r d o i e u x * / l i v r . 2 8 / G ra e s s e g o , "M anuel du l i b r a i r e e t de l ’ a m a te u r d es l i v r e s " / t . 5 - 6 / B r u n e ta - u z u p e łn i a ją c tom y p o p r z e d n ie , otrzym ane w c z e ś n ie j z P e t e r s b u r g a 75 , o ra z "O braz b i - b l i o g r a f i c z n o - h i s t o r y c z n y l i t e r a t u r y i nauk w P o ls c e " / z . 1 3 - 1 4 / J o o h e r a . N iezbędne w k a ż d e j b i b l l o t e o e naukow ej o z a k r e s i e o g ó l­

nym, s ł u ż y ł y E s t r e i c h e r o w i w je g o p ra c y b i b l i o t e c z n e j , a także dy­

d a k ty c z n e j i b i b l i o g r a f i c z n e j .

W 1864 r . w ię k sz o ść nabytków z kupna s t a n o w i ł y wydawnictwa z

z a k r e s u medyoyny i n au k m a te m a ty c z n o -p rz y ro d n ic z y c h , j e ś l i n i e

- 160 -

u w z g lę d n i s i ę c e n n e j k o l e k c j i 83 d z i e ł /in k u n a b u łó w i s ta ry o h d r u ­ k ó w / z a k u p io n y c h od r e f e r e n d a r z a s t a n u K a z im ie r z a S t r o n o z y ń s k i e ­ g o , s t o s o w n i e do r e s k r y p t u K o m is ji R ząd o w ej Wyznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie o e n ia P u b lic z n e g o z 3 0 l i p o a / 1 1 s i e r p n i a 1864 r .

R ę k o p is w ykładów p o t w i e r d z a , ż e E s t r e i c h e r w y k o r z y s t a ł n a j ­ w a r to ś c io w s z e z n i c h w s w o ic h l e k c j a c h - p r z e d e w s z y s tk im z h i ­ s t o r i i d r u k a r s t w a w P o l s o e . O p is u ją c s t a t u t y " C o n s t i t u t i o n e s e t s t a t u t a v e l s i n t a g m a t a z S . i 7 " p r o f e s o r z a z n a c z y ł " E g z e m p la rz w B i b l . W a rs z . n a b y ty od S t r o n o z y ń s k ie g o r . 1864 z a 100 r u b l i p o - c h o d z i od B a n d tk le g o " 77 . Z a p is w i n w e n ta r z u B i b l i o t e k i G łów nej z a r o k 1864 p o t w i e r d z a t ę i n f o r m a c j ę , u z u p e ł n i a j ą c j ą i u ś c i ś l a j ą c : n a b y to dwa e g z e m p la rz e s t a t u t ó w / j e d e n b e z i l u s t r a c j i / p o 150 r u b - l i s r e b r e m k a ż d y ' • no

O m aw iając d z i a ł a l n o ś ć J a n a H a l l e r a w y m ie n ił "Commune l n c l i t i R e g n i P o l o n l a e p r l v i l e g i u m " - z b i ó r p raw z 1506 r . z e b r a n y p r z e z J a n a Ł a s k i e g o , d o d a j ą c , ż e e g z e m p la r z p e rg a m in o w y j e d e n ma B i b l i o t . W arszaw a, n a b y t y r . 1864 od S tr o n c z y ń s k i e g o . Ha_

t o m l a s t w l e k o j i 5 / z l i s t o p a d a 1866 r . / o y k lu " B i b l i o g r a f i a o g ó l n a , o ż y l i k s ię g o z n a w s tw o w ś c i ś l e j s z y m z n a c z e n iu " p r z y oma­

w i a n i u w a r t o ś c i , t j . c e n i r z a d k o ś c i d z i e ł d ru k o w an y ch n a p e r g a ­ m in ie d o p i s a ł E s t r e i c h e r n a m a r g i n e s i e : " J a s k i e r z a 600 r u b l i , Ł a s k i £ . ' J ” , I n w e n ta r z B i b l i o t e k i z a 1864 r . p o t w i e r d z a p r z y - to c z o n e w y ż e j obydw ie i n f o r m a o j e w ykładow cy 8*1 , p o z w a la ją o p o n a d to u z u p e ł n i ć d anym i b i b l i o g r a f i c z n y m i i p ro w e n ie n o y jn y m i t ę l a k o n ic z ­ n ą n o t a t k ę o c e n a c h , w id o c z n ie s p o r z ą d z o n ą d l a w ła s n e g o u ż y tk u j a k o w skazów kę m e to d y c z n ą , b y w t r a k c i e w y k ła d u p o d a ó t a k ż e p r z y ­ k ł a d y r o d z i m e •

W śród p o z y c j i z a r e j e s t r o w a n y c h w i n w e n t a r z u jako n a b y tk i z k u p ­ n a od K a z im ie r z a S t r o n o z y ń s k i e g o , a w y m ie n ia n y c h p r z e z E s t r e i c h e ­ r a w w y k ła d a c h s ą t a k ż e m .in n y m i d z i e ł a J a n a z O ś w ię c im ia / S a c r a - n u s a / , M a d e j a M ie c h o w ity , J a n a T u c h o lo z y k a , S t a n i s ł a w a Zaborow ­ s k i e g o i J a n a N ie d ź w ie d z k ie g o / O r s i n u s a / .

W arto ścio w y m k s i ę g o z b i o r e m , opracowywanym w 1863 r . j a k o j e d e n z p i e r w s z y c h , b y ł k s i ę g o z b i ó r I g n a c e g o T u r k u ł ł a 8 2 . W z b o g a c ił on B i b l i o t e k ę Główną o p iś m ie n n ic tw o n o w s z e , p o c h o d z ą c e z l a t 1 8 3 1 - - 1 8 5 6 o r a z w z a so b n y z b i ó r c z a s o p is m , p re n u m e ro w a n y ch n i e k i e d y p r z e z k i l k a n a ś c i e l u b n a w e t k i l k a d z i e s i ą t l a t .

S p o ś r ó d w ydaw nictw w y m ie n ia n y c h ja k o p o d staw o w e d l a d z ie jó w

p o l s k i e j k s i ą ż k i i b i b l i o g r a f i i i w y k o rz y s ty w a n y c h p r z e z E s t r e i ­

c h e r a w w y k ła d a c h p r z y w s z e l k i c h n a d a r z a j ą c y c h s i ę o k a z ja c h z a r e ­

j e s t r o w a n o / z k s i ę g o z b i o r u T u r k u ł ł a / w in w e n t a r z u z a 1864 r o k J :

" H i s t o r i ę l i t e r a t u r y p o l s k i e j " B e n tk o w s k ie g o , " O b ra z b i b l i o g r a - f i o z n o - h i s t o r y c z n y l i t e r a t u r y i n au k w P o l s c e " J o ć b e ra , "B ys d z i e ­ jów p i ś m i e n n i c t w a p o l s k i e g o " Ł u k a sz e w ic z a , " P iś m ie n n ic tw o p o l s k i e "

M a o ie jo w s k ie g o , "W iad o m o śo i h i s t o r y o z n o - k r y t y c z n e do d z ie jó w l i ­ t e r a t u r y p o l s k i e j " O s s o l i ń s k i e g o , " H i s t o r i ę l i t e r a t u r y p o l s k i e j "

W is z n ie w s k ie g o , " H i s t o r i ę d r u k a r ń w K r ó l e s t w i e P o ls k im i W ielk im K s i ę s t w i e lit e w s k i m " B a n d t k i e g o , " B i b l i o g r a f i c z n y c h k s i ą g d w o je "

L e l e w e l a .

W śród o z a s o p is m b i b l i o l o g i c z n y o h * o trz y m a n y c h po T u rk u lle z n a ­ l a z ł y s i ę : "C z a so p ism K s i ę g o z b i o r u P u b lio z n e g o i m i e n i a O s s o l i ń s ­ k i c h " z l a t 1828-1841 o r a z k o n ty n u a c ja t e g o w y d aw nictw a " B i b l i o ­ t e k a N aukow ego Z a k ła d u I m i e n i a O s s o l i ń s k i c h " z o k r e s u 1 8 4 2 -1 8 4 8 .

O p ró cz j u ż w y m ie n io n y c h obow iązków , E s t r e i c h e r b y ł o d p o w ie­

d z i a l n y z a d z i a ł p ra w a i b i b l i o g r a f i i , a t a k ż e czaso p ism . P o z a tym od p o ło w y 1864 r . p o d l e g a ł y mu ró w n ie ż d z i a ł y : f i l o z o f i i , p e d a g o ­ g i k i , h i s t o r i i l i t e r a t u r y , t z w . " m ie s z a n in " / " s m i e s ' " / , p o e z j i , d z i e ł d r a m a ty c z n y c h i z b io r o w y c h . Pom oonikiem j e g o b y ł A le k s a n d e r P ł o ń s k i , z a t r u d n i o n y w d z i a l e p ra w a i c z a s o p is m . P o n a d to , w 18 6 6 r . E s t r e i c h e r p r z e j ą ł od S t a n i s ł a w a Ł lik u o k ie g o /k tó r e m u p o w ie rz o n o o d d z i a ł r o s y j s k i i s ł o w i a ń s k i / d z i a ł ję z y k o z n a w s tw a i k la s y k ó w . O d p o w ie d z ia ln y b y ł t a k ż e z a p ra w id ło w y o b i e g m ię d z y c z y te ln ią p r o ­ f e s o r s k ą , m ie s z c z ą c ą s i ę w S z k o le G łó w n e j, a B i b l i o t e k ą Główną n a ­ b y tk ó w zak u p y w an y ch z f u n d u s z u S z k o ły , t j . b i e ż ą c y c h o z a s o p is m n aukow ych i d z i e ł n i e w y p o ż y c z a n y ch do domu 85 C za so p ism a grom a­

d zo n o p r z e d e w sz y stk im z m y ś lą o S z k o le G łó w n e j, p r e n u m e r u ją c j e z j e j fu n d u s z ó w . B i b l i o t e k a k u p o w ała s to s u n k o w o n i e l i o z n e . O b ie i n s t y t u c j e p re n u m e ro w a ły w su m ie o k o ło 80 t y t u ł ó w o z a so p ism 86 .

E s t r e i c h e r d o c e n i a ł w i e l k ą w a r to ś ć I n f o r m a c y jn ą o z a s o p is m w o g ó l e , t w i e r d z ą c : "Nowoozesnem ź ró d łe m b i b l i o g r a f i i s ą c z a s o p i s ­ ma. Obok e n o y k l o p e d i i i l i t e r a t u r y p o w s z e o h n ^ j, s ą d z i e ł a z b i o r o ­ we i p is m a czasow e n a j s l i n i e j s z e m i pom ocam i b i b l i o g r a f i o z n e m i " 8 ? . N ic w ię c d z iw n e g o , ż e p r o f e s o r o b f i c i e k o r z y s t a ł w w y k ła d a c h rów ­ n i e ż z k ra jo w y o h i o b c y c h o z a s o p is m - n i e t y l k o b i b l i o l o g i c z n y o h - a n a w e t z d z ie n n ik ó w . D o s k o n a le o r i e n t o w a ł s i ę w i c h z a w a r to ś ­ c i , d z i ę k i co d zien n em u b e z p o ś r e d n ie m u o b c o w a n iu z n im i z r a c j i p e ł n i e n i a obow iązków s łu ż b o w y c h . K ilk a r ó ż n o r o d n y c h p rz y k ła d ó w z a c z e r p n i ę t y c h z r ę k o p i s u w ykładów może p o s ł u ż y ć z a i l u s t r a o j ę .

W l e k c j i o m a t e r i a ł a o h p iś m ie n n y o h , m ów iąc o p a p i r u s i e d o p i s a ł

QQ

n a m a r g i n e s i e : " r y c i n a i o p i s p a p i z n a j e s t w Wędrowou 1864 r . "