r • . •
ZBIORY DAWEJ BIBLIOTEKI ORDYNACJI KRASIŃSKICH W BIBLIOTECE NARODOWEJ1
W .’•o d zie K r a s iń s k ic h t r a d y c j e k o le k c jo n o w a n ia k s ią g s i ę g a j ą w ieku XVI. Ju ż wówczas, S ta n is ła w K r a s i ń s k i , s e k r e t a r z k ii.o i.G K i i je g o b r a t Ja n A n d r z e j, h i s t o r y k i p i s a r z h u m a n isty c z n y , zgroma
d z i l i cenne i zaso b n e k s ię g o z b io r y , k t ó r e o f i a r o w a l i k o ś c io ło w i p a r a f ia ln e m u w rodzinnym m a ją tk u K ra s n e . W XVII w. znaozne z b io r y k s i ą g o b cy ch , g łó w n ie z z a k re s u h i s t o r i i , g e o g r a f i i i m ate m a ty k i, p o s i a d a ł J a n D obrogost K r a s i ń s k i , wojewoda p ł o c k i . N a to m ia st w XIX w. n ie m a l we w s z y s tk ic h r e z y d e n c ja c h ro d u K r a s iń s k ic h , s z e r o ko ro z g a łę z io n e g o n a z ie m ia c h p o l s k i c h , z n a jd o w a ły s i ę k s ię g o z b io -
♦ r y , a rc h iw a r o d z in n e , z b io r y rę k o p isó w i dokumentów, k t ó r e s t a r a n n i e uporządkow ane i p ie c z o ło w io ie c h ro n io n e , z czasem w p ły n ęły w c a ł o ś c i lu b częścio w o do b i b l i o t e k i g e n . W incentego K r a s iń s k ie g o ^ ,
Gen. W incenty K r a s i ń s k i / 1 7 8 2 -1 8 5 6 /, zn ak o m ity znawca i z b ie r a c z " r z e c z y p o l s k i c h i o b cy o h ", p o s ia d a ł obok g a l e r i i obrazów , k o l e k c j i m i l i t a r i ó w , z n a c z n ą b i b l i o t e k ę , k t ó r a p o łą o z o n a ze z b io ra m i Tomasza C z a p s k ie g o /1 7 1 1 -1 7 8 4 /, d z ia d a żony M a rii U r s z u l i z R a d z iw iłłó w , s t a ł a s i ę z a o z ą tk ie m B i b l i o t e k i O rd y n a c ji K r a s iń s k ic h z a ś w s p a n ia ły p a ła o C z a p sk ic h w W arszaw ie p r z y u l . K rakow skie P r z e d m ie ś c ie 5 , m ie jsc e m , w k tó ry m z l a ł y s i ę k s ię g o z b io r y p o s z c z e g ó ln y c h l i n i i ro d u K r a s iń s k ic h i k i l k u sp okrew nionych z n im i r o d z i n ^ .
W 1844 r . u sta n o w io n a z o s t a j e z m ajątków o p in io g ó r s k ic h Ordy
n a c j a H rabiów K r a s i ń s k i c h . W a r t y k u l e 2 s t a t u t u o r d y n a c ji wymienio n a z o s t a j e B i b l i o t e k a O rd y n a c ji K r a s iń s k ic h , o b ejm u jąo a pokaźny k s i ę g o z b i ó r i archiwum l i n i i o b o ź n ie ń s k ie j K r a s iń s k ic h '1.
Po s tw o rz e n iu o r d y n a c ji wzorowo utrzym yw ane z b io r y w p a ła c u C z a p sk ic h s t a l e w z r a s t a ł y . Wpływały do B i b l i o t e k i k s i ę g i , a rc h iw a l i a , d z i e ł a s z t u k i , p a m ią tk i h i s t o r y c z n e i rodow e o d z ie d z ic z o n e po
126 p rzo d k ao h lu b t e ż ofiarow yw ane p rz e z ró ż n y c h ozłonków ro d u , m .in . z b io r y z R a d z ie jo w io , Z e g rz a , S t e r d y n i , K ra sn e g o , Z ło te g o P o to k u k.C zęstochow y-5. K s ię g o z b ió r o rd y n a c k i m ia ł o h a r a k te r h i s t o r y c z n o - - l i t e r a c k i z u d e r z a ją c ą przew agą d z i e ł z z a k re s u t e o r i i i h i s t o r i i l i t e r a t u r y obok o ry g in a ln y c h te k s tó w l i t e r a c k i c h , co b y ło zw iązan e z, o s o b is ty m i z a in te re s o w a n ia m i g e n . K r a s iń s k ie g o ^ .
Po p rzed w czesn ej ś m ie r c i Zygmunta K r a s iń s k ie g o /1 8 1 2 - 1 8 5 9 /,.
jed y n e g o syna g e n e r a ła i p ie rw sz e g o s p a d k o b ie rc y o r d y n a c j i , z a rz ą d nad całym j e j m ajątk iem o b j ą ł Ludwik K r a s iń s k i z K ra sn e g o , o ż e n io n y z wdową po p o e c ie , E l i z ą z B ra n io k ic h
Ludwik K r a s iń s k i /1 8 3 3 - 1 8 9 5 /, z ie m ia n in i p rz e m y sło w ie c , z a ł o ż y c i e l Muzeum P rzem y słu i R o ln io tw a w W arszaw ie, ja k o o p iek u n
*7
n i e l e t n i e g o o rd y n a ta W ładysław a spraw ow ał n a d z ó r nad BOK'. W ystą
p i ł z in ic j a t y w ą p o łą c z e n ia b i b l i b t e k i o r d y n a c k ie j ze z b io ra m i K o n sta n te g o Ś w id z iń sk ie g o /1 7 9 3 - 1 8 5 5 /, znanego b i b l i o f i l a i z b i e r a c z a k s i ą g . Po w i e l o l e t n i c h s t a r a n i a c h d o p ro w a d z ił do z a w a rc ia w d n iu 3 V II 1860 r . u k ła d u m iędzy Tytusem i Ludwikiem Ś w id z iń s k im i, n a mocy k tó re g o z b io r y Ś w id z iń sk ie g o w c ie lo n o do BOK pod nazwą Muzeum K o n sta n te g o Ś w id z iń s k ie g o . U kład z a tw ie rd z o n y u sta w ą A lek
s a n d ra I I w g ru d n iu 1861 r . s tw o rz y ł nową s y tu a c ję praw ną i f i n a n sową d l a B i b l i o t e k i . P r z e k s z t a ł c i ł j ą w i n s t y t u c j ę o c h a r a k te r z e p u b lic z n y m , z a p ew n ił podstaw y m a te r ia ln e - r e n t ę w ie c z y s tą p r z e z n a c z o n ą p rz e z L .K ra e iń s k ie g o n a u trz y m a n ie B i b l i o t e k i i z a t r u d n i e n i e p e r s o n e lu o ra z fu n d u sz e w ypłacane p rz e z Ś w id z iń s k ic h na wydaw-
Q .
n ic tw o ź r ó d e ł h is to r y c z n y c h .
Z b io ry BOK i d o łą c z o n a do n ic h k o l e k c j a K .Ś w id z iń sk ie g o o b e j
m u jąca 21912 d z i e ł , 1031 rę k o p isó w , 12492 r y c i n y , o k . 3000 m onet, 136 obrazów i 246 zabytków a r c h e o lo g ic z n y c h , u m ieszczo n e z o s t a j ą w o f io y n ie p a ła c u K r a s iń s k ic h . Pierw szym b i b lio te k a r z e m p o łą c z o nych zbiorów z o s t a j e W ładysław Chomętoweki / 1 8 2 9 -1 8 7 6 /, l i t e r a t i wydawca ź r ó d e ł h is to r y o z n y c h ^ .
Do BOK d o łączo n o ta k ż e n i e m niej cenne od k o l e k c j i Ś w id z iń s k ie g o z b io r y K a ro la Joaohim a K ra s iń s k ie g o z R a d z ie jo w io i m ecena
s a l i t e r a t ó w Leona Ł u b i e ń s k i e g o ^ .
Ludwik K r a s iń s k i o p iek o w ał S ię BOK początkow o do 1865 r . , k i e dy t o po d o jś c iu do p e ł n o l e t n o ś c i o b j ą ł j ą o rd y n a t W ładysław /1 8 4 4 -
” 1 8 7 3 /. Jako zam iłow any h i s t o r y k z a j ą ł s i ę spraw ą wydawnictw ź r ó d łow ych. H a k r e ś l i ł p la n wydawnictwa pod nazwą " B i b l i o t e k a O rd y n acy i K r a s iń s k ic h " , sam w yszu k iw ał, z b i e r a ł i p o rząd k o w ał m a t e r i a ł y do
*
e d y a j i , za ś samo opraco w an ie naukowe p o w ie rz y ł W.Chomętowskiemu.
W l a t a o h 1868-1872 własnym s ta r a n ie m i nakładem wydał 4 tomy rę k o p iśm ie n n y c h ź r ó d e ł h is to r y c z n y c h z n a jd u ją c y c h s i ę w BOK. Opróoz p o k ry w a n ia k o sztó w wydawniotwa, W .K ra siń sk i asygnow ał ró ż n e kwoty n a zakup w k r a j u i z a g r a n i c ą cennych nabytków . K r ó tk i o k re s d z ia ł a l n o ś c i W .K ra siń sk ie g o ja k o o p ie k u n a BOK z a z n a c z y ł s i ę e n e r g ic z nym w y p ełn ian iem obowiązków w y n ik ający ch z u k ła d u ze S w id z iń sk im i , z k tó r y c h n a j i s t o t n i e j s z y m b y ło r o z p o c z ę c ie wydawania ź r ó d e ł h i s - t o r y c z n y c h .11
Po ś m ie r c i o r d y n a ta , w z a s tę p s tw ie je g o n i e l e t n i e g o syna Ada
ma, o p iek ę nad o rd y n a c ją o b ejm u je ponow nie Ludwik K r a s i ń s k i . Jego z a b i e g i d o p ro w a d z iły do w y p ła ty z a l e g ł e j r e n t y od S w id z iń s k ic h , d z i ę k i czemu w 1876 r . u k a z u ją s i ę n a s tę p n e tomy wydawnictw ź r ó d łow ych pod zm ienionym ty tu łe m " B i b l i o t e k a O rd y n a c ji K r a s iń s k ic h . Muzeum K o n sta n te g o Ś w id z iń s k ie g o " . Nowy b i b l i o t e k a r z z b io ró w , Ig n a
cy J a n i c k i /1 8 2 3 -1 8 8 6 / k ontynuow ał p rz e d e w szystkim p ra c e e d y to r s k i e , z a n ie d b u ją c je d n o c z e ś n ie p ra o e b i b l i o t e c z n e . W o k r e s ie u r z ę d o w ania J a n ic k ie g o n i e w p ły n ęły do BOK żadne w ię k sz e d a r y , poza s p u ś c iz n ą po d ru k a rz u w arszaw skim J a n i e Jaw orskim 1 2.
N a s tę p c a J a n ic k ie g o , A le k s a n d e r Rembowski /1 8 4 7 - 1 9 0 6 /, znany h i s t o r y k p ań stw a i p raw a, z a s ł u ż y ł s i ę d l a B i b l i o t e k i ja k o znakom i
t y wydawca ź r ó d e ł h is to r y c z n y c h . Także d z i ę k i je g o s ta r a n io m , Lud
wik G ó rs k i, agronom i p u b l i c y s t a , p r z e k a z a ł do zb io ró w o rd y n a c k ic h ce n n e archiwum r o d z in n e B u tle ró w ze S |e r d y n i n a P o d la s iu 1 3.
W 1895 r . o rd y n a c ja o p in o g ó rs k a p rz e o h o d z i w r ę c e Adama K ra
s i ń s k i e g o /1 8 7 0 - 1 9 0 9 /, k t ó r y o to c z y ł B ib l i o t e k ę s ta r a n n ą o p ie k ą , t a k że s t a ł a s i ę ona placów ką naukową praw d ziw ie now oczesną i odpo
w ie d n io zo rg a n iz o w a n ą d l a p ra c badaw czych prow adzonych p rz e z u czo n ych z c a łe g o k r a j u o ra z m iejscem p rz y c ią g a ją o y m l ic z n y c h o f i a r o dawców. I s t o t n ą zm ianą w o r g a n i z a c j i B i b l i o t e k i b y ło r o z d z i e l e n i e obowiązków b i b l i o t e k a r z a i r e d a k t o r a w ydaw nictw , co b y ło p o s u n ię ciem s z c z e g ó ln ie ważnym d l a zaniedbyw anych d o tą d p ra c b i b l i o t e c z n y c h 1 \ B ib lio te k a r z e m z b io ró w mianowany z o s t a j e h i s t o r y k l i t e r a t u r y J ó z e f K a lle n b a c h /1 8 6 1 - 1 9 2 9 /, za ś re d a k to re m p o z o s ta ł A.Rembow
s k i . Po o d e jś c iu K a lle n b a c h a , je g o m ie js c e z a jm u je h i s t o r y k S t a n i s ław K ę tr z y ń s k i /1 8 7 6 - 1 9 5 9 /, k t ó r y ja k o w y sp e c ja liz o w a n y b i b l i o t e k a r z i a r c h i w i s t a r o z u m ia ł, ja k żaden z dotychczasow ych d y re k to ró w , k o n ie c z n o ś ć u p o rząd k o w an ia i o p raco w an ia b ezcen n y ch z b io ró w , a t a k
że o d p o w ie d n ie j ic h k o n s e r w a c ji. W spólnie z P ra n o is z k ie m P u łask im
128 /1 8 7 5 -1 9 5 6 / p ro w a d z ił p ra o e in w e n ta r y z a c y jn e , z a ł o ż y ł k a t a l o g a l
fa b e ty c z n y , s p o r z ą d z ił o d d z ie ln e in w e n ta rz e d l a s t a r y c h druków i rę k o p isó w 15 , Za ż y c ia o rd y n a ta Adama do BOK w p ły n ęło w ie le w a rto ś ciow ych k o l e k c j i . S pośród n ic h można wymienió z b io r y h is to ry k ó w - J ó z e f a W olffa i W ładysław a P o b ó g -G ó rsk ie g o , n a s t ę p n i e F e l i c j a n a F a le ń s k ie g o , W ilhelm a K o lb e rg a i p rz e d e w szystkim wyjątkowo cenny k s ię g o z b ió r J ó z e f a D rege a , z a w ie r a ją c y d z i e ł a z z a k re s u o g ro d n ic tw a , przyrodoznaw stw a i g o sp o d a rstw a domowego18.
BOK planowo pomnażana zakupam i, w zbogacana lic z n y m i d aram i l i c z y ł a w 1909 r . s o k . 50 t y s . d z i e ł drukow anych, 4500 rę k o p isó w , 1000 dyplomów, 1400 a u to g ra fó w k r ó le w s k ic h , w tym 1500 d z i e ł p o l s k ic h z XV i XVI w. K s ię g o z b ió r zachowywał c h a r a k t e r h i s t o r y a z n o - - l i t e r a c k i , z przew agą d z i e ł w ję z y k u p o lsk im i p o lo n ik ó w . D z ię k i staran n em u i system atycznem u opracow yw aniu zb io ró w , BOK s t a ł a s i ę je d n ą z w a ż n ie jsz y c h placów ek naukowych s t o l i o y . Ze w zględu n a och
ro n ę cennych zbiorów u d o s tę p n ia n o j e t y lk o n a m ie js c u w n i e w i e l k i e j s a l c e c z y t e l n i naukow ej ' .
Po bezpotom nej ś m ie r o i Adama K ra s iń s k ie g o o rd y n a c ję o p in o g ó r- s k ą obejm uje w 1909 r . Edward K r a s iń s k i z R a d z ie jo w ic /1 8 7 0 - 1 9 4 0 /, p r z e d s t a w i c i e l l i n i i o b o ź n ie ń s k ie j r o d u . O kres o p ie k i Edwarda K ra
s iń s k ie g o nad B i b l i o t e k ą z a z n a c z y ł s i ę w j e j d z i e j a c h w spaniałym ro zk w item .
Celem z a b e z p ie c z e n ia zb io ró w , ju ż w l e o i e 1909 r . z fu n d u sz y uzyskanych ze s p rz e d a ż y R a d z ie jo w io , o rd y n a t z a k u p ił p la c p r z y u l . O k ó ln ik 9 , p r z e z n a c z a ją c go pod budowę nowego gmachu b i b l i o t e c z n e g o , pod k t ó r y kam ień w ę g ie ln y p o ło żo n o w g ru d n iu 1912 r . P ra g n ą c zapoznać s ię z e u ro p e jsk im budownictwem b ib lio te c z n y m , o d b y ł z ów
czesnym d y rek to rem BOK, Ignacym Baranowskim /1 8 7 9 - 1 9 1 7 /, p o d ró ż do A u s t r i i , N iem iec i F r a n c j i . S p o rz ą d z e n ie planów gmachu p o w ie rz y ł a r c h ite k to w i J.N ag ó rsk iem u , a w ykonanie b u d o w li w s t y l u em pire i n ż . H.Gayowi. Mimo i ż wybuch I wojny św ia to w e j pokrzyżow ał p la n y o tw a r
c i a B i b l i o t e k i i Muzeum, t o je d n a k ju ż n a p o c z ą tk u 1914 r . w jednym z ukończonych s k r z y d e ł gmachu zorganizow ano c z y t e l n i ę , a fre k w e n c ja k o r z y s ta ją c y c h ze zb io ró w w y n o siła o k . 3 t y s . osób r o c z n i e .
O f i c j a l n e , u r o c z y s te o d d a n ie gmachu do u ż y tk u p u b lic z n e g o n a s t ą p i ł o d o p ie ro 2 X II 1930 r . 18 Wc h w ili o tw a r c ia B i b l i o t e k a l i c z y ł a : 86292 d z i e ł a now sze, 1775 druków XV i XVI w ., 809 a tla s ó w , p l a nów i map, 670 dyplomów i 1185 eksponatów m u zealn y ch . W l a t a c h 1909 -1939 BOK o trz y m a ła dużo w arto ścio w y ch darów , m .in . z b io r y W ło d zi-
m ie r z ą S p aso w io za, P i o t r a Dembowskiego, H i p o l i t a S kim borow ioza, K a z im ie rz a Reyohmana, L eopolda M eyeta, S ta n is ła w a Ja c h o w ic z a , A le k s a n d ra Rembowskiego, Edwarda K r a s iń s k ie g o i je g o m a tk i H e le n y ze S ta d n ic k ic h » D rogą zap isó w w łączono do z b io ró w a rc h iw a r o d z in n e W ie lh o rs k io h , Dembowskich i L a s o c k i c h ^ .
Do wybuchu I I wojny św ia to w e j BOK p o z o s ta w a ła ważnym w arsz
ta te m naukowym d l a h is to ry k ó w i b a d aczy l i t e r a t u r y p i ę k n e j . Zna
k o m ite w aru n k i do p r a c y , now oczesna o r g a n i z a c j a w ew nętrzna, p r z y c i ą g a ł y do BOK u czonych z c a łe g o k r a j u , k o r z y s ta ją c y c h z w łą sz o z a Z b o g a te j k o l e k c j i rę k o p is ó w , Do 1939 r . k o le jn y m i d y re k to ra m i BOK b y l i - J a n Muszkowski i W ito ld K a m ie n ie c k i20.
P o d czas d z i a ł a ń w ojennych w 1939 r . BOK o c a l a ł a w c a ł o ś c i . W 1941 r . , ju ż po ś m ie r c i Edwarda K r a s iń s k ie g o , n a ro z k a z w ładz o k u p a c y jn y c h z o s t a ł a w łączona do tz w . S t a a t s b i b l i o t h e k W arschau, s ta n o w ią c j e j I I I O d d z ia ł. W gmachu na O k ó ln ik u ulokow ano n a jc e n n i e j s z e z b io r y s p e c ja ln e / s t a r e d r u k i , r ę k o p is y , z b io r y k a r t o g r a f i c z n e , ik o n o g r a f ic z n e , m uzyczne/ z n a jw ię k s z y c h b i b l i o t e k nauko
wych s t o l i c y , n a to m ia s t z BOK p r z e n ie s io n o do B i b l i o t e k i U niw er
s y t e t u W arszaw skiego d r u k i obce XVII-XJ w ., z a ś do B i b l i o t e k i Na
ro d o w ej k 3 i ą ż k i i cza so p ism a p o l s k i e wydane po 1801 r . W c z a s i e p o w s ta n ia w arszaw sk ieg o budynek B i b l i o t e k i z n a c z n ie u c i e r p i a ł , u l e g ł a t e ż z n i s z c z e n i u . zn aczn a częśó zgrom adzonych tu o im e lió w . O s t a t n i a k t t r a g e d i i BOK r o z e g r a ł s i ę po k a p i t u l a o j i p o w s ta n ia , gdy w d n iu 19 X 1944 r . o d d z ia ły n ie m ie c k ie p o d p a l i ł y o c a l a ł e s z c z ą t k i gmachu i z e b ra n e t u u n ik a ln e z b i o r y . BOK p r z e s t a ł a t e ż i s t n i e ó j a ko sa m o d z ie ln a placów ka naukow o-badaw cza21.
W m arcu 1945 r . p r o f . S ta n is ła w K ę tr z y ń s k i sp ra w u ją o y n a d z ó r n a d BOK do 1941 r . p r z e k a z a ł o o a l a ł e z b io r y w d e p o z y t do B i b l i o t e k i N arodow ej, To r o z s tr z y g n ię c ie ,u z g o d n io n e z p r z e d s ta w ic ie la m i r o d z in y K r a s iń s k ic h , n a k ła d a ło na d y re k c ję BN obow iązek naukowo p o j ę - t e j o p ie k i nad z b io ra m i pp,
W l a t a c h 1946-1950 w s z y s tk ie z b io r y K r a s iń s k io h , t e rew in d y k o wane z te r e n u N iem iec i t e p rz e w ie z io n e z B i b l i o t e k i U n iw e rs y te c k i e j , b y ły porządkow ane, opracowywane p rz e z pracow ników s p e c ja ln e g o O d d z ia łu B i b l i o t e k i K r a s iń s k ic h . S p orządzono d l a druków nowszych z w a rty o h , c z a so p ism , druków u lo tn y c h i s t a r y c h druków w spólny r a p t u l a r z , w ykazujący 100300 s y g n a tu r , z lic z n y m i lu k am i na s k u te k s t r a t p o n ie s io n y c h p rz e z BOK w c z a s i e w o jn y . U zu p ełn io n o i s t n i e j ą c e k a t a l o g i a l f a b e t y c z n e druków zw arty o h nowszyoh i c z a so p ism ,
130 p rz e k a z a n o do odpow iednioh zakładów BN k o le k c je s t a r y c h druków, rę k o p isó w , k a r t o g r a f i i i i k o n o g r a f i i . S ta n k s ię g o z b io r u K r a s iń s k i c h po z a k o ń c z en iu p ra c porządkow ych /3 1 X II 1950 r . / zam ykał s i ę l i c z b ą o k . 97 t y s . woluminów druków zw a rty c h i c ią g ły c h /w .ty m o k . 1 3 ,8 w o l. ozasopism i o k . 10 t y s . w o l. s ta r y c h d ru k ó w /. W 1952 r . , k ie d y ustawowo z n ie s io n o f u n d a c je , a w ięc i b i b l i o t e k i fu n d a c y jn e , z b io r y BOK z o s t a ł y w c ie lo n e do z b io ró w BN i s t a ł y s i ę ic h n ie k w e stio n o w a n ą c z ę ś c i ą składow ą2^ .
O becnie z b io r y z dawnej B i b l i o t e k i K r a s iń s k ic h z n a jd u ją s i ę w gmachu BN n a u l . H ankiew icza 1 / z b i o r y nowsze z w a rte i c i ą g ł e / o r a z w s i e d z i b i e zb io ró w s p e o ja ln y o h narodow ej k s i ą ż n i c y w p a ła c u R z e c z y p o s p o lite j /d a w n ie j p a ła c u Ja n a D o b ro g o sta K r a s iń s k ie g o / n a p la c u K r a s iń s k ic h , g d z ie pom ieszozone s ą s t a r e d r u k i , r ę k o p is y , k a r t o g r a f i a i ik o n o g r a f i a .
P o sz c z e g ó ln e k o le k c je K r a s iń s k ic h w c ie lo n e do BN s ą w w ięk
s z o ś c i n i e w y o d ręb n io n e. Opracowany tu- k r ó t k i przew odnik po z b io r a c h o rd y n a c k ic h r o z s z e r z y może w iedzę o n i c h , p r z y b l i ż y j e c z y te ln ik o m . Wydaje s i ę t o w skazane tym b a r d z i e j , że BOK n i e d o czek a
ł a s i ę d o tą d żadnego o p raco w an ia m o n o g ra fic z n eg o . P rz e p ro w a d z en ie a n a l i z y , a n a j e j p o d sta w ie s c h a ra k te ry z o w a n ie b o g a te g o i n i e j e d n o l i t e g o k s ię g o z b io r u o ta k pokaźnych ro z m ia ra c h wymaga n a pewno w ie lu l a t żmudnych b ad ań , a l e może n i n i e j s z y przew odnik c h o c ia ż częścio w o d o s ta r c z y in f o r m a c ji o s t a n i e i z a w a r to ś c i zachowanyah z b io ró w z dawnej BOK.
D ru k i nowsze
Zachowane d r u k i nowsze p o l s k i e i obce l i c z ą o k . 7 3 ,2 t y s . wo
lum inów . Wpisane s ą do r a p t u l a r z a , k t ó r y do c h w ili o b ecn ej p e ł n i r o l ę in w e n ta rz a zb io ró w i przechowywany j e s t w Z a k ła d z ie Druków Nowszych wraz z innym i in w en tarzam i druków zw arty ch now szych. Po
s i a d a j ą o d d z ie ln y k a t a l o g a l f a b e ty c z n y w 120 p u d ła c h , l i c z ą c y ok.
94 t y s . k a r t k a ta lo g o w y c h . K a ta lo g t e n u d o s tę p n io n y j e s t w pom iesz c z e n iu K a ta lo g u A lfa b e ty c z n e g o BN.
Zasób druków nowszych p r z e d s ta w ia dużą w a r to ś ć , ta k ze w zglę
du na t r e ś ó , p ro w e n ie n o ję , ja k i cech y zew nętrzno-w ydaw nicze / b i b l i o f i l s k i e / . C ałośó k s ię g o z b io r u ma a h a r a k t e r w y b itn ie h u m a n isty czn y i j e s t w z a s a d n ic z e j c z ę ś c i zbiorem wydawnictw X IX -w iecznych.
A n a liz a k s ię g o z b io r u pod względem językowym w y k azu je, że n a j l i c z n i e j s z e s ą p o z y c je w ję z y k a c h p o lsk im i fra n c u s k im , n a s tę p n ie w n ie m ie c k im , ła c iń s k im , w łoskim , a n g ie ls k im , ro s y js k im o ra z m niej l i c z n e w ję z y k a c h t c zesk im , szw edzkim , u k ra iń s k im , duńskim ,
Podstawowe d z i a ł y rzeczow e k s ię g o z b io r u , k t ó r e o b r a z u ją w
pewnym s to p n iu je g o p r o f i l i l i n i e te m a ty c z n e t o : e n o y k lo p e d ie , s ło w n ik i, b i b l i o g r a f i a , b ib lio te k o z n a w s tw o , f i l o l o g i a , l i t e r a t u r a pow szechna, l i t e r a t u r a p o ls k a , h i s t o r i a P o l s k i , h i s t o r i a pow
s z e c h n a , p a m ię tn ik i, ż y c io r y s y , p a n e g ir y k i, w ojskow ość, n a u k i sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e , praw o, n a u k i f i l o z o f i c z n e , t e o l o g i a , g e o g ra f i a , k ra jo z n a w stw o , p o d ró ż e , n a u k i p r z y r o d n ic z e , a n tr o p o l o g i a , me
d y c y n a , r o l n i c t w o , l e ś n ic tw o , g o sp o d arstw o domowe, sz k o ln ic tw o ,.
s z t u k a 2^ .
E n c y k lo p e d ie o g ó ln e i s p e c j a l n e , t o podstawowe wydawnictwa S .O r g e lb r a n d a , S .S ik o r s k ie g o , T r z a s k i , E v e r ta i M ic h a ls k ie g o , A.
W iś lic k ie g o i w ie le p o z y c ji o c h a r a k te r z e encyklopedycznym . Z nacz
n i e m niej j e s t e n c y k lo p e d ii obcyoh, w ie le z n ic h j e s t t e ż niek o m - p le tn y c h .
Wśród słow ników mamy zarów no s ło w n ik i językow e, ja k i r z e c z o w e. W iększość p o z y c ji s ta n o w ią s ło w n ik i językow e, o b ejm u jące k i l k a języków e u r o p e js k ic h . S ło w n ik i rzeczow e t o : s ło w n ik i pseudonimów, k ry p to n im ó w , s ło w n ik i r e lig io z n a w c z e , g e o g r a f ic z n e , b o ta n ic z n e o ra z i n n e , z a w ie r a ją c e te r m in o lo g ię ró żn y ch d y s c y p lin naukow ych, B ogato re p re z e n to w a n a j e s t le k s y k o g r a f i a p o ls k a , a u z u p e łn ie n ie m c a łe g o d z i a ł u p o z o s t a j ą wydawnictwa ty p u who s who o ra z b i o g r a f i e z b io r o we.
Omówione powyżej d z i a ł y wraz z b i b l i o g r a f i a m i tw o rz ą n i e ty lk o w a r s z t a t b i b l i o g r a f i c z n y i en c y k lo p e d y c zn y , a l e p o z o s t a j ą ta k ż e znakom itym wstępem do d a ls z y c h zasobów k s ię g o z b io r u . B i b l i o g r a f i e i k a t a l o g i ró ż n y c h b i b l i o t e k pochodzą p rz e w a ż n ie z połowy XIX w.
i o k re s u m iędzyw ojennego. N i e s t e t y w ięk szo ść z n ic h j e s t niekom p l e t n a . Dużą g ru p ę s ta n o w ią d z i e ł a z z a k re s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y , k t ó r e mogą być tra k to w a n e ja k o b i b l i o g r a f i e ózy s ło w n ik i b i ó - b i - b l i o g r a f i c z n e . D o p ełn ien iem d z i a ł u s ą b a rd z o l i c z n e k a t a l o g i k s i ę g a r s k i e , , a u k c y jn e , l i c y t a c y j n e , w śród k tó r y c h p rz e w a ż a ją pu
b l i k a c j e w ję z y k u fra n o u s k im .
W d z i a l e b ib lio te k o z n a w s tw a , obok p iś m ie n n ic tw a o b ejm ującego p ro b le m a ty k ę zw ią z a n ą z b i b lio te k a m i ja k o i n s t y t u c j a m i naukowymi i ośw iatow ym i, ic h d z ie ja m i, t y p o lo g ią i b ib lio te k a r s tw e m /ż a ró w -
132 no w a s p e k c ie h isto ry c z n y m , ja k i o rg a n iz a c y jn y m /, w k s ię g o z b io r z e K ra s iń s k ic h n ie b r a k u je p o z y c ji, k tó ry c h te m a ty k a z n a jd u je od
b i c i e w in n y ch d y s o y p lin a o h te o r e ty c z n y c h | p ra k ty c z n y c h n a u k i o k s i ą ż c e , n p . p r a c e z z a k re s u e d y to r s tw a , ru c h u c z y te ln ic z e g o , k s ię g a r s tw a , t e o r i i b i b l i o g r a f i i . Tym 3amym można s i ę p o k u sić o s tw i e r d z e n i e , i ż t r e ś ć ¿gromadzonych t u d z i e ł p o ls k ic h i obcych odpow iada sz e ro k o p o j ę t e j nauce o k s i ą ż c e .
Z d z ie d z in y f i l o l o g i i s ą n ie m a l w s z y s tk ie w a ż n ie js z e p o z y c je językoznaw cze p o ls k ie o ra z w ie le o b cych, k t ó r e do d n ia d z i s i e j s z e go mogą być w ykorzystyw ane w b a d a n ia c h językow ych. Są to p r a c e do
ty c z ą c e h is to r y c z n e g o rozw oju języków , p is o w n i, o r t o g r a f i i , d i a l e k t o l o g i i , onom astyki i to p o n o m a sty k i, o r i e n t a l i s t y k i o ra z l e k s y
k o g r a f i i . n ie z b ę d n e do badań językoznaw czych s ą zgrom adzone p rz e z K r a s iń s k ic h t e k s t y s t a r o p o l s k i e • .
W ystępujące w schem acie k la s y fik a c y jn y m b i b l i o t e k i o rd y n a c k i e j o k r e ś l e n i e l i t e r a t u r a pow szechna k r y j e w s o b ie p o ję o ie s z e r s z e - p iś m ie n n ic tw a danego k r a j u , o bejm ującego z a b y tk i l i t e r a t u r y p ię k n e j o ra z d z i e ł z z a k re s u n a u k i o l i t e r a t u r z e . P rz e w a ż a ją w d z i a l e k o le k c je te k s tó w l i t e r a c k i c h p o sz c z e g ó ln y c h k ra jó w , zaw ie
r a j ą c e w ydania o r y g in a ln e i p rz e k ła d y na ró ż n e j ę z y k i . Wśród n ic h n a j l i c z n i e j s z a j e s t k o le k c ja l i t e r a t u r y f r a n c u s k i e j , n a s tę p n ie - n i e m i e c k i e j , a n g i e l s k i e j , w ło s k ie j i r o s y j s k i e j . M niej l i c z n e s ą d z i a ł y l i t e r a t u r y k l a s y c z n e j , o r i e n t a l n e j , h i s z p a ń s k i e j , c z e s k i e j , sk a n d y n a w sk ie j, a m e ry k a ń s k ie j, w ę g ie r s k ie j i u k r a i ń s k i e j . P rzew a
ż a ją c a w z b io r z e K ra s iń s k ic h l i t e r a t u r a f r a n c u s k a n a jw y r a ź n ie j uwi d a c z n ia zam iło w an ia l i t e r a c k i e twóroów B i b l i o t e k i , a o b ra z u je j e ta k ż e skom pletow anie d u żej i l o ś c i d z i e ł t e o r e t y c z n o - l i t e r a c k i c h d o ty c z ą c y c h d ra m a tu , p ro z y i p o e z j i f r a n c u s k i e j ^ .
D z ia ł l i t e r a t u r y p o l s k i e j z a w ie ra w s z y s tk ie n a jw a ż n ie js z e p r a c e au to ró w p o ls k ic h z d z ie d z in y n a u k i o l i t e r a t u r z e , w s p a n ia ły wybór poetów , p ro zaik ó w , dram aturgów , c im e lia , r z a d k ie p o lo n ik a . K s ię g o z b ió r p o lo n is ty c z n y BOK p e ł n i do d n ia d z i s i e j s z e g o w ażną r o l ę w z b io r a c h BN. U z u p e łn ia n ie ja k o j e j zaso b y i p o z o s ta je cennym w a rsz ta te m naukowym w p ra c a c h badaw czych nad l i t e r a t u r ą p o ls k ą . W b i b l i o t e c e o rd y n a c k ie j zgromadzono ogromny m a t e r i a ł z z a k re s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y i k r y t y k i l i t e r a c k i e j , p rz y n ie c o m n ie js z e j i l o ś c i d z i e ł t e o r e t y c z n o - l i t e r a c k i c h 2,J. W d u ż e j l i c z b i e r e p r e z e n tow ane s ą m o n o g ra fie h i s t o r y c z n o - l i t e r a c k i e o w ie lu w y b itn y ch tw ó rc a c h l i t e r a t u r y p o l s k i e j . Obok z a s a d n ic z y c h m o n o g ra fii i sy n
t e z z d z ie jó w l i t e r a t u r y p o l s k i e j , w y stę p u je d u ża i l o ś ć drobnych p ra c o c h a r a k te r z e przyczynków , kom unikatów , a rty k u łó w - n a j c z ę ś c i e j w fo rm ie o d b ite k i n a d b ite k z c z a so p ism , Z a sa d n ic z a część d z i a ł u to t e k s t y z l i t e r a t u r y p o l s k i e j , p rz e d e w szystkim p ro z a , p o e z ja i n ie c o m n iej utworów d ra m a ty c z n y ch , Do c e n n ie js z y c h pozy- c j i z a lic z y ć t u można p ie rw o d ru k i d z i e ł p i s a r z y s ta n is ła w o w s k ic h 29 o ra z l i c z n e p o lo n ik a " ^ .
'II d z i a l e h i s t o r i i pow szechnej d o m in u ją wydawnictwa obce z przew agą d z i e ł w ję z y k a c h fra n c u s k im i n ie m ie c k im , R óżnorodność i bogactw o tr e ś c io w e d z i e ł za w a rty c h w tym d z i a l e pozw ala na do
k o n a n ie je g o p o d z ia łu pod względem ch ro n o lo g iczn y m n a h i s t o r i ę s t a r o ż y t n ą , ś re d n io w ie c z n ą , now ożytną i n a jn o w sz ą , za ś pod w zglę
dem rzeczowym na - h i s t o r i ę p o l i t y c z n ą , g o s p o d a rc z ą , h i s t o r i ę p a ń stw a i p raw a, s p o łe c z e ń s tw a , k u l t u r y , n a u k i i j e j i n s t y t u c j i , O prócz p u b l i k a c j i k siążk o w y ch i b r o s z u r , o d najdujem y t u sp o ro ma
t e r i a ł ó w o c h a r a k te r z e druków u lo tn y c h o ra z opraw ione ko m p lety wycinków p rasow ych.
N a jo b s z e r n ie js z y d z i a ł , t o - h i s t o r i a P o l s k i , Z aw iera p ra c e p ra w ie w s z y s tk ic h h is to ry k ó w p o ls k ic h do l a t t r z y d z i e s t y c h XX w ., n i e zaw sze z r e s z t ą re p re z e n to w a ły ch n a jw a ż n ie js z y m i ic h d z ie ła m i, c z ę s t o ty lk o d ro b n ie js z y m i p ra c a m i o c h a r a k te r z e przyczynkowym.
W yraźnie w yodrębniającym s i ę n u rtem w h is to ry c z n y m z b io r z e K ra
s i ń s k i c h s ą p o w s ta n ia p o l s k i e ^ 1 , a o p ró cz opracow ań m o n o g ra fic z n ych i cząstk o w y ch z h i s t o r i i P o l s k i w y stę p u je s p o ra i l o ś ć ró ż n o ro d n y c h wydawnictw źró d ło w y ch o ra z m a te ria łó w ty p u u sta w y , ro z p o r z ą d z e n i a , i n s t r u k c j e , p o je d y n c z e w y s tą p ie n ia , sp ra w o z d a n ia , z k tó r y c h w ię k sz o ść p o c h o d z i z XIX w, i j e s t p o łą c z o n a w k lo c k i / d z i e ł a w spółw ydane/., o d n o szące s i ę do je d n e j spraw y czy z a g a d n ie n i a .
Z d y s c y p lin pom ocniczych h i s t o r i i , z b i ó r K r a s iń s k ic h uw zględ n i a g łó w n ie h e r a ld y k ę , g e n e a lo g ię , num izm atykę, ja k k o lw ie k n ie b ra k t e ż p o z y c ji z t a k i c h nauk pom ocniczych h i s t o r i i , ja k : p a le o g r a f í a , d y p lo m aty k a, s f r a g i s t y k a , c h r o n o lo g ia , g e o g r a f i a i k a r t o g r a f i a h i s t o r y c z n a .
B ogaty ż e s p ó ł b i o g r a f i s t y k i , pam iętn ik ó w i ro z m a ity c h p a n e g i ryków s ta n o w i p rz e d e w szystkim u z u p e łn ie n ie d z ia łó w h i s t o r i i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j . W k o l e k c j i p am iętn ik ó w , zarów no p o ls k ic h , ja k i o b cych, p rz e w a ż a ją p a m ię tn ik i " h is to r y c z n e " z ró ż n y c h epok, a l e n i e b ra k t e ż p am iętników " l i t e r a c k i c h " , s p o śró d k tó r y c h na uwagę
134 z a s ł u g u j ą z w ła sz c z a wydawnictwa p o ls k ie ^ . Z p am iętników obcych o o n a jw ię c e j J e s t p u b l i k a o j i f r a n o u s k io h , o d n o szący ch s i ę do d z ie jó w X V III w. i f r a n c u s k i e j h i s t o r i i o b y c z a jo w e j33» W d z i a l e b i o g r a - f i s t y k i z n a jd u je s i ę duża i l o ś ó ró ż n e g o r o d z a ju opraaowac sylw e
t e k , ż y cio ry só w ro z m a ity c h o só b , za ś drobne u tw o ry p a n e g iry c z n e zw iązane s ą n a j c z ę ś c i e j z okresem h is to ry c z n y m P o l s k i p r z e d r o z b io ro w e j i d o ty c z ą p r z e d s t a w i c i e l i rodów p a n u ją c y c h , d y g n ita r z y państwowych, z a słu ż o n y c h o b y w a te li i in n y c h osób p ry w a tn y c h .
D z ia ł w ojskow ości z a w ie ra wybór n a jc e n n ie js z y c h d z i e ł r e p r e z e n tu ją c y c h dorobek m y ś li w ojskow ej p o l s k i e j i o b c e j. S z c z e g ó ln ie b o g a ta j e s t l i t e r a t u r a wojskowa czasów K się s tw a W arszaw skiego, K ró le s tw a Kongresowego o ra z p iśm ie n n ic tw o W ie lk ie j E m ig r a c ji. Są t o g łów nie i n s t r u k o j e , p r z e p is y i p o d r ę c z n ik i w ojskow e.
Wśród wydawnictw z d z ie d z in y nauk sp o łe c zn o -ek o n o m iczn y ch n a p la n p ie rw sz y wysuwają s i ę p ra c e p o l s k i e , n a s tę p n ie n ie m ie c k i e , f r a n c u s k ie i r o s y j s k i e . S ą to p ra c e pośw ięcone zarówno h i s t o r i i g o sp o d a rc z e j P o l s k i , ja k i tłu m a c z e n ia p o ls k ie i r ó ż n o ję z y czn e d z i e ł n a jw y b itn ie js z y c h ekonom istów oboyoh3^ . Są ta k ż e pub
l i k a c j e z z a k re s u ekonom ii p o l i t y c z n e j , om aw iająoe p o sz c z e g ó ln e s z k o ły i z a g a d n ie n ia ekonom ii p o l i t y c z n e j / n p . bogactw o, monopo
l e , dochód narodow y, p ra c a i t p . / . Obok n ic h sp o ro p ra c z p o l i t y k i s p o łe c z n e j i s o c j o l o g i i .
W d z ie d z in ie nauk prawnych w z b io ra o h K r a s iń s k ic h w y s tę p u ją p ra c e o b ejm ujące h i s t o r i ę p aństw a i praw a w ie lu k ra jó w e u r o p e js k ic h o ra z o p raco w an ia n iem al w s z y s tk io h d z ie d z in praw a, m .in . praw a a d m in is tr a c y jn e g o , c y w iln e g o , ro d z in n e g o , k o ś c ie ln e g o 3 3 » P oza tym i opracow aniam i s ą wydawnictwa źró d ło w e o ra z t e k s t y l i c z nych k o n s t y t u c j i p o ls k ic h i ic h k o m e n ta rz e .
W d z i a l e nauk f i l o z o f i c z n y c h p rz e w a ż a ją p o z y c je p o ls k ie i f r a n c u s k i e z połowy XIX w. Pod względem tem atycznym n a pierw szym m ie js c u z n a jd u ją s i ę opraco w an ia z h i s t o r i i f i l o z o f i i , n a s tę p n ie d z i e ł a f ilo z o f ó w /w ró ż n o ję z y c z n y c h w y d a n ia c h /, rozpraw y t e o r e ty c z n e i h is to r y c z n e z z a k re s u t a k i c h d z ia łó w f i l o z o f i i , ja k : an
t r o p o l o g i a f i l o z o f i c z n a , m e ta fiz y k a , o n t o l o g i a , lo g i k a i e ty k a . W o b r ę b ie nauk f i l o z o f i c z n y c h z n a jd u ją s i ę p o n a d to m niej l i c z n e p ra c e pośw ięoone naukoznawstwu i p s y c h o lo g ii.
W c z ę ś c i z a s a d n ic z e j d z i a ł t e o l o g i i obejm uje k s i ą ż k i p o ls k ie o h i s t o r i i r e l i g i i . P o sz c z e g ó ln e d z i a ł y r e lig io z n a w s tw a r e p r e z e n tow ane w z b io r z e , t o : a r c h e o lo g ia r e l i g i j n a , h i s t o r i a a te iz m u ,
b i b l i s t y k a , f i l o z o f i a r e l i g i i , w yznania r e l i g i j n e , l i b e r a l i z m r e l i g i j n y . N a jo b s z e rn ie js z y m zespołem w d z i a l e p o z o s ta je p iś m ie n n ic two o c h r z e ś c i j a ń s t w i e , W w ię k s z o ś c i d o ty c z y ono k a to lic y z m u , a n a s tę p n ie p ra w o sła w ia i p r o te s ta n ty z m u . Do c e n n ie js z y c h wydawnictw d z i a ł u można z a lic z y ć B i b l i e w ję z y k a c h - p o ls k im -^ , ła c iń s k im , g re c k im , fra n c u s k im ' i n ie m ie c k im . Wspomnieć t e ż można o z n a c z n ej 37 k o l e k c j i m o d litew n ik ó w , b r e w ia r z y , śpiew ników k o ś c ie ln y c h , k a t e chizmów i l i t e r a t u r y h a g i o g r a f i c z n e j .
G e o g ra fia w k s ię g o z b io r z e K r a s iń s k ic h , to g łó w n ie h i s t o r i a odkryć g e o g r a f ic z n y c h , r e l a c j e z podróży^ 38 o ra z p o p u la rn e przew od
n i k i i p u b lik a c je p rz y n o sz ą c e w iadom ości o lic z n y c h k r a j a c h , n ie t y l k o e u r o p e js k ic h . N a jc e n n ie js z a c z ę ść d z i a ł u , to p o ls k ie d z i e ł a g e o g r a f ic z n e z p ie rw s z e j połow y XIX w ., obejm ująoe ogó ln e kompen
d i a g e o g r a f ic z n e , m o n o g ra fie obszarów , d y k c jo n a rz e , s t u d i a h i s t o - r y c z n o - g e o g r a f ic z n e ^ .39
P iśm ie n n ic tw o z d z ie d z in y nauk p r z y ro d n ic z y c h obejm uje w więk
s z o ś c i d z i e ł a z XIX w, Z początków XX w. i o k re s u m iędzyw ojennego p o ch o d zą p ra c e d r o b n ie js z e - b r o s z u r y , n a d b i t k i i o d b i t k i o ra z m n iej w a rto śc io w e wydawnictwa o ch a ra k te rz e -p o p u la rn o n a u k o w y m , Na c z o ło nauk p r z y ro d n ic z y c h wysuwa s i ę b o ta n ik a i z o o lo g ia , r e p r e zentow ane d z ie ła m i zn ak o m ity ch u czonych p o ls k ic h XIX s t u l e c i a 2^ . Z n a c z n ie sk ro m n ie j p r e z e n tu je s i ę p iśm ie n n ic tw o obce; n a j o z ę ś o i e j s ą to p rz e k ła d y z ję z y k a n ie m ie c k ie g o . W z a k r e s i e b o t a n i k i zd ecy dowaną przew agę nad innym i d z ie d z in a m i b io lo g ic z n y m i ma f l o r y s t y k a , z a ś trzo n em p ra c z o o lo g ic z n y c h p o z o s t a j ą b a d a n ia f a u n is ty o z n e .
Z d z ie d z in y a n t r o p o l o g i i s ą p ra c e p o l s k i e i tłu m a c z e n ia z p iś m ie n n ic tw a o b ceg o , z w ła sz c z a z o k re s u 2 0 - l e o i a m iędzyw ojennego.
Pod względem tem atycznym p rz e w a ż a ją p u b l i k a c j e t r a k t u j ą c e o zm ien
n o ś c i c z ło w ie k a w c z a s i e i p r z e s t r z e n i , p r z e d s ta w ia ją c e rozw ój o s o b n ic z y i f i l o g e n i o z n y c z ło w ie k a i z ró ż n ic o w a n ia ra so w e . W iele p r a c , k t ó r e z n a jd u ją s i ę w tym d z ia l e ,n a w i ą z u j e do a r c h e o l o g i i , s o c j o l o g i i , e t n o g r a f i i i medycyny.
N ie w ie lk i d z i a ł nauk m edycznych z a w ie ra p rz e d e w szystkim r ó ż ne o p ra c o w a n ia z h i s t o r i i medyoyny p o l s k i e j ^ . O s ią g n ię c ia medycy
ny p o l s k i e j p r e z e n t u j ą t r a k t a t y , d y s e r t a c j e , ro zp raw y z o b s e rw a c ji k l i n i c z n y c h , wydawane w ję z y k a c h p o lsk im i ła c iń s k im . Sporo j e s t ró w n ie ż wydawnictw d o ty c z ą c y c h z a g a d n ie ń h i g i e n y i f a r m a c j i .
D z ie ła z z a k re s u r o l n i c t w a , . l e ś n ic tw a i g o sp o d a rstw a domowego p o ch o d zą w w ię k s z o ś c i z c e n n e j k o l e k c j i J .D re g e * a . Z dorobku p o i -
':36 s k i e j i o b cej l i t e r a t u r y r o l n i o z e j z p o c z ą tk u XIX w. n a j l i c z n i e j s z e s ą p ra c e o g ó ln o r o ln ia z e , k o m p ila a y jn e , z a w ie r a ją c e dane z a g - r o t e c h n i k i , z o o te c h n ik i, te c h n o l o g i i p rz e m y słu r o ln e g o , o g ro d n ic tw a i ekonom iki r o l n e j ^ 2 . M niej l i c z n e - s ą p ra c e gleb o zn aw cze i s p e c j a l i s t y c z n e , n p . o łą k a r s t w i e czy u p ra w ie r o ś l i n . P ro b le m a ty k a z o o te c h n ic z n a w y stę p u je n a j c z ę ś c i e j w p ra c a c h ogóln o h o d o w la- n y c h . Ha uwagę z a s łu g u je t e ż s p e c j a l i s t y c z n a l i t e r a t u r a ekonom icz
n o - r o l n i c z a tw orzona p rz e z p u b lic y s tó w , uczonych c z y z ie m ia n ., Z d z ia d z in y o g ro d n ic tw a w y s tę p u ją z w ła sz c z a d z i e ł a o te m a ty c e b o - t a n i c z n e j , zaś w c a ł o ś c i k o l e k c j i J ,D r a g ę 'a n a jm n ie j m ie js c a z a j - s : i e p iśm ie n n ic tw o o g o s p o d a rs tw ie domowym, ja k k o lw ie k dosyć l i o z - ae p o z o s ta ją ró żn eg o ty p u k s i ą ż k i k u c h a r s k ie .
Podstaw ę d z i a ł u " s z k o ln ic tw o " s ta n o w ią m a t e r i a ł y d o ty c z ą c e d z ie jó w o ś w ia ty i s z k o ln ic tw a p o ls k ie g o . J e d y n ie m arginesow o t r a k tow ane s ą z a g a d n ie n ia wychowania, t e o r i a p e d a g o g ik i o ra z p rą d y i k i e r u n k i wychowania za g r a n i c ą . N a jo b s z e r n ie j re p re z e n to w a n y j e s t w k s ię g o z b io r z e K r a s iń s k ic h dorobek h i s t o r i o g r a f i i s z k o ln ic tw a i ' o ś w ia ty z o k re su m iędzyw ojennego, o b ejm u jący m .i n .: b a d a n ia nad K o m isją E d u k a c ji N arodow ej, p o l i t y k ą o św iatow ą zaborców , h i s t o r i ą p o ls k ic h u c z e l n i , z a g a d n ie n ia m i o ś w ia ty d o ro s ły c h , szk o ln ictw em zawodowym i ludowym, program am i n a u c z a n ia o ra z życiem m ło d z ie ż y s z k o ln e j i a k a d e m ia k ie j^ ^
Z a in te re s o w a n ie twórców b i b l i o t e k i o rd y n a c k ie j d l a h i s t o r i i s z t u k i , p r z e ja w ia ją c e s i ę w grom adzeniu luksusow ych wydawnictw /z w ła s z o z a f r a n c u s k ic h i n ie m ie c k ic h /, zw iązane b y ło z z a ło ż o n y mi p rz y B i b lio te o e - Muzeum i z b ro jo w n ią . Z naczna c z ę ść ty o h z b io rów to album y, wydawnictwa k o s tiu m o lo g ic z n e , k a t a l o g i zb io ró w w ięk szy ch g a l e r i i i muzeów, k t ó r e z n a jd u ją s i ę o b e c n ie w Z a k ła d z ie I k o n o g r a f i i BN. W z b io r a c h druków nowszych p o z o s ta ły ty lk o n i e k t ó r e z w a ż n ie jsz y c h encyk lo p ed y czn y ch opracow ań h i s t o r i i s z t u k i , mo
n o g r a f ic z n e u j ę c i a h i s t o r i i s z t u k i p o sz c z e g ó ln y c h k ra jó w o ra z d z i e ł a p r e z e n tu ją c e h i s t o r i o g r a f i ę s z t u k i p o l s k i e j ^ . 2 p u b l i k a o j i d r o b n ie js z y c h s ą ta k ż e p o p u la rn e o p raco w an ia pośw ięcone sztukom p la sty c z n y m , a r c h i t e k t u r z e i s z tu c e ludow ej z o k re su m iędzyw ojen
n e g o . N ie w ie lk a l i c z b a p ra c d o ty c z y r z e m io s ła a r ty s ty c z n e g o i i n n ych pokrewnych im g a ł ę z i s z t u k i s to s o w a n e j.
Główny t r z o n zbiorów K r a s iń s k ic h w z a k r e s i e druków nowszych s ta n o w i h i s t o r i a i l i t e r a t u r a , n a s tę p n ie - praw o, t e o l o g i a i n a u k i sp o łe c z n o -e k o n o m icz n e . Ten w y b itn ie h u m a n isty c z n y k s i ę g o z b i ó r , n i e
j e d n o l i t y pod względem p ro w e n ie n c ji i zdekom pletow any w c z a s i e I I wojny ś w ia to w e j, n i e p o s ia d a c z ę s to k ro ć p o z y c ji n a jw a ż n ie js z y c h d l a d z ie d z in w iedzy, a le s ą w nim cenne i r z a d k ie d z i e ł a p rz y c z y n kowe o ra z p o z y c je o d u ż e j w a r to ś c i b i b l i o f i l s k i e j .
Do d n ia d z i s i e j s z e g o k o le k c ja druków nowszych K r a s iń s k ic h w ja k n a js z e rs z y m s to p n iu s łu ż y potrzebom n a u k i, o czym św iad czy f a k t c z ę s te g o k o r z y s t a n i a z j e j zasobów p rz e z c z y te ln ik ó w . S ta n o wi ona p o n ad to u z u p e łn ie n ie zbiorów narodow ej k s i ą ż n i c y , bowiem w ie le d z i e ł z B i b l i o t e k i K r a s iń s k ic h to p o z y c je , k tó r y c h b rak w BN.
Wśród jed y n y ch eg zem p larzy p rz e w a ż a ją n a d b i t k i i o d b i t k i z c z a so p ism , z d a r z a j ą s ię je d n a k ta k ż e d r o b n ie js z e d z i e ł a l i t e r a c k i e , u tw o ry o k o lic z n o ś c io w e i ró żn eg o r o d z a ju p o d r ę c z n ik i, ic u a d - t o s p o śró d jed y n y c h eg zem p larzy w z b io r a c h BN j e s t stosunkow o du
żo polo n ik ó w z a g ra n ic z n y c h . Zdecydow anie je d n a k p rz e w a ż a ją XIX- -w ie c z n e d z i e ł a o b c e , g łó w n ie w ję z y k a c h fra n c u sk im i n iem ieck im , i ja k s i ę z d a je , w ła ś n ie w ic h d u ż e j i l o ś c i tk w i n a jw ię k s z a war
to ś ć k s ię g o z b io r u K r a s iń s k ic h , ja k o k o l e k c j i d o p e ł n i a j ą c e j z b io r y n aro d o w ej k s i ą ż n i c y .
Od 1980 r . w Z a k ła d z ie Druków Nowszych BN prow adzone s ą p r a ce nad opracow aniem i in w e n ta r y z a o ją druków nowszych z B i b l i o t e k i K r a s i ń s k i c h . D ru k i t e s ą ponownie k a ta lo g o w a n e , w wyniku czego
s p o rz ą d z a n e s ą nowe k a r t y k a ta lo g o w e z dokładnym i i poprawnymi o p is a m i. Po s k a ta lo g o w a n iu d r u k i o trz y m u ją nowe s y g n a tu ry / o z n a czone c y fra m i od 2 0 0 0 0 0 0 /. Dawne s y g n a tu ry K r a s iń s k ic h s t a j ą s ię a k c e s ja m i, w skazującym i p ro w e n ie n c ję druków i s ą u m ieszczan e na k a r c i e k a ta lo g o w e j pod opisem d a n e j - p o z y c j i .
Obok p rz e k a ta lo g o w y w an ia k s ią ż e k na nowe s y g n a tu ry , p ro w ad zi s i ę ta k ż e p ra c e n ad ic h opracow aniem rzeozowym, bowiem do t e j po
r y k a r t y z o p isa m i druków K r a s iń s k ic h n i e fig u r o w a ły w k a ta lo g a c h rzeczo w y ch BN.
Nowe k a r t y k a ta lo g o w e z o p isam i druków nowszyoh z b i b l i o t e k i o r d y n a c k ie j w łączane s ą zarówno do głównego k a ta lo g u a l f a b e t y c z n e go / n i e z a l e ż n i e od i s t n i e j ą c e g o s ta r e g o k a ta lo g u a lf a b e ty c z n e g o BOK/, ja k i do k a ta lo g u s y ste m a ty o z n e g o , d z i ę k i czemu u ż y tk o w n icy
o trz y m u ją c z y t e l n i e j s z ą i p e ł n i e j s z ą in fo rm a c ję o z a w a r to ś c i k s i ę g o z b io r u K r a s i ń s k i c h ^ .
138 Czasopisma
Ogólny zasób czaso p ism p o ls k ic h i oboych nowszych o k re ś lo n y z o s t a ł BU n a p o d sta w ie odrębnego s ta r e g o k a ta lo g u , a l f a b e t y c z n e go ty c h zbiorów i w ynosi 4841 ty tu łó w w 17378 w olum inach. T rz e b a t u je d n a k z a z n a c z y ć , i ż l i c z b a t a obejm uje ta k ż e w łączone do c z a so p ism ró ż n e d r u k i u l o t n e , ja k i c e n n ik i, p ro s p e k ty , sp raw o zd an ia s z k ó ł ś r e d n ic h i w yższych, wydawnictwa in fo rm a c y jn e i programowo- - spraw ozdaw cze s z k ó ł wyższyoh,. sp ra w o z d a n ia z d z i a ł a l n o ś c i r ó ż n ych i n s t y t u c j i / n i e ty lk o naukow yoh/, t e k s t y s łu ż ą c e badaniom ż y c ia g o sp o d arczeg o i sp o łe c z n e g o i t p . L ic z b a ty tu łó w samych c z a sopism p o ls k ic h i obcych w ynosi o k . 3 t y s . ty tu łó w w 13800 wolu
m i n a c h ^ .
K a ta lo g a lf a b e ty a z n y c z aso p ism K r a s iń s k ic h z n a jd u je s i ę w p o m ie sz c z e n iu K a ta lo g u A lfe b e ty c z n e g o C zasopism BK i m ie śo i s i ę w 14 p u d ła c h , z k tó ry c h 9 z a w ie ra k a r t y k a ta lo g o w e c z aso p ism p o l
s k i c h , 3 - wydawnictwa ob ce, a p o z o s ta łe 2 - sp ra w o z d a n ia s z k o l
n e , K a ta lo g u z u p e ł n i a j ą l i c z n e o d s y ła c z e z nazw iskam i re d a k to ró w , wydawców, nazwami i n s t y t u c j i naukowych. N i e l i c z n i e w y s tę p u ją te ż o d s y ła c z e to p o g r a f ic z n e z nazwami m ia s t.
W szy stk ie z b io r y c z a s o p iś m ie n n ic z e w pisane s ą do r a p t u l a r z a razem z drukam i zw artym i i p o s ia d a ją s y g n a tu r y c i ą g ł e k sią ż k o w e . D la u ł a t w i e n i a poszukiw ań c z y te ln ik o m - k a r t y k a ta lo g o w e c z a s o pism p o ls k ic h z o s t a ł y p rz e p is a n e n a znorm alizow ane k a r t y k a t a l o gowe do opisów czaso p ism 1 w łączone do podstawowego k a ta lo g u c z a so p ism BN.
W l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h , w wyniku p ra c m e lio ra c y jn y c h p r z e prow adzanych p rz e z pracowników Z akładu C zasopism BN, w ie le c z a s o p ism z b i b l i o t e k i o rd y n a c k ie j p r z e n ie s io n o na s y g n a tu ry BN, t z n , dokonano u z u p e łn ie ń b ra k u ją c y c h ro c z n ik ó w i numerów w c ią g a c h p o s z c z e g ó ln y c h wydawnictw c ią g ły c h p o s ia d a n y c h p rz e z BN, a n a jc e n n i e j s z e i n a jr z a d s z e c z aso p ism a K r a s iń s k ic h w cielo n o do zb io ró w cim elió w ,| n a d a ją c im ta k ż e nowe s y g n a tu r y . In fo rm a c je o p rz e p ro w a dzonych m e lio r a c ja c h z a w a rte s ą w odpow iednich a d n o ta c ja c h n a k a r t a c h k atalo g o w y ch w stary m k a ta lo g u K r a s iń s k ic h o ra z częścio w o w r a p t u l a r z u .
W B i b l i o t e c e K ra s iń s k ic h - placów ce naukowej z k s ię g o z b io re m o c h a r a k t e r z e p o lo n isty c z n y m , kom pletow ano p rz e d e w szystkim c z a -
. I sopism a p o ls k ie i o b o e dostosow ane do p r o f i l u zb iorów , jakkolw iek z upływem l a t zasób wydawnictw p eriod yczn ych p o w ięk sza ły t e ż o za - sopism a z zakresu innych d z ie d z in i d y sc y p lin naukowych, oo, wią
z a ło s i ę z zapotrzebowaniam i sp o łeczn y m i, dyktowanymi p rzez ów
c z e s n ą sy tu a c ję nauki p o ls k ie j oraz rozwój s z k ó ł wyższyoh i towa
r z y stw naukowych.
Z asadniczy zrąb czasopism B i b l i o t e k i K r a siń sk ich stanow i p r a sa p o lsk a / o k . 2500 t y t u łó w /, wśród k tó r e j przew ażają g a z e ty , p e r io d y k i k u lt u r a ln e , l i t e r a c k i e i naukowe. Utrzymywanie g a z e t i czasop ism w k om p lecie b y ło n ie w ą tp liw ie bardzo u ciążliw ym obowiąz
kiem d la pracowników BOK, zw ła sz c z a w o k r e s ie międzywojennym, gdyż numery w ie lu czasopism w ych od ziły bardzo n ie r e g u la r n ie , u le g a ły t e ż c z ę s t o k o n f is k a c ie . Wskutek t e g o , jak rów nież w wyniku s t r a t w ojennych, n ie ty lk o w kom pletach czasop ism , a le nawet w p o sz c z e g ó ln y ch roozn ik ach lub tomach i s t n i e j ą spore l u k i , n ie zawsze z r e s z t ą wykazywane na k artach k atalogow ych . W iele ozasopism z w ła s z - o za d a w n iejszy ch , t o ty lk o p ojed yn cze egzem plarze lu b nawet ic h fragm en ty.
S z c z e g ó ln ie l i c z n e są w B ib lio t e c e K ra siń sk io h g a z e ty i ty g o d n i k i , k tó r e ukazywały s i ę na t e r e n ie K rólestw a B o ls k ie g o . Z p o c z ą t
ków XIX w. j e s t to przede w szystkim p rasa inform acyjna i p o l i t y c z - n a ^ oraz czasopism a sp o łe o z n o -k u ltu r a ln e i lit e r a c k ie ^ ® .
Z okresu m iędzypowstaniowego bogato reprezentow ane j e s t cz a so p iśm ien n ictw o w arszaw sk ie. W zb io ra ch K ra siń sk io h odnajdujemy w ie le ty tu łó w p ra sy ogólnoinform acyjnej^ ® , czasopism s p o łe c z n o -k u l
tu ra ln y ch o oh a ra k terze magazynu encyklopedycznego*’®, ozasopism l i - teracko-naukowyoh®^ oraz różnyoh ozasopism s p e c j a lis t y c z n y c h d la d z i e c i i m ło d z ie ż y , d la k o b ie t i r o d z in y , d la cudzoziemców i m n iej
s z o ś c i narodowych. Sporą grupę stan ow ią ponadto s p e c j a lis t y c z n e pism a o oh arak terze r e lig ijn y m .
W k o le k c j i czasopism b i b l i o t e k i o rd yn ack iej zn a jd u je s i ę ta k że p r a sa z okresu m iędzyw ojennego. Obok oodziennyoh g a z e t , k tóryoh r o c z n ik i są w w ię k s z o ś c i n iek o m p letn e, j e s t k ilk a n a ś o ie ty tu łó w ozasop ism popularnych, do któryoh z a lic z y ć można magazyny i l u s t r o wane, pisma k o b ie o e , p rasę sa ty r y c z n ą i humorystyczną^®. Niem al w c a ł o ś c i skompletowana j e s t w BOK p rasa o problem atyce s p o łe c z n e j , a r t y s t y c z n e j i l i t e i - a o k i e j ^ oraz czasopism a i r o c z n ik i wydawane p rzez u c z e ln ie akadem ickie, różn e tow arzystw a i i n s t y t u c j e naukowe.
140 K ilk a n a śo ie ty tu łó w d otyozy rów nież zagadnień b ib lio te k a r s tw a , b i b l i o g r a f i i i k sięgoznaw stw a.
Stosunkowo skromnie reprezentow ana j e s t w zb io ra ch K r a siń s- k io h p rasa lwowska, krakowska, w ileń sk a czy p e te r sb u r sk a . Są to n iek om p letn e r o c z n ik i p rasy co d zien n ej in fo r m a c y jn e j, czasopism sp o łe c z n o -k u ltu r a ln y c h , naukowyoh i fachow ych. N ie w ie le j e s t rów
n ie ż czasopism w ie lk o p o ls k ic h , wśród k tó ry ch przew ażają pisma l i t e r a c k ie i k u ltu r a ln e , a fragm en taryczn ie t y lk o w ystęp u ją c z a so pism a ze Ś lą s k a , Pomorza, Mazur oraz m ia st K rólestw a P o ls k ie g o , n p . z Ł o d zi, P a b ia n ic , P iotrkow a, Włocławka czy K a lis z a .
N a jcen n iejszy m i ozasopismami K r a siń sk ic h s ą pisma z okresu p ow stan ia lis to p a d o w e g o ^ i s t y c z n io w e g o ^ , z któryoh w ięk szość j e s t chroniona jako c lm e lia SN. Równie rz a d k ie s ą p ierw sze pisma s o c j a l i s t y c z n e wydawane na początku XX w. w K r ó le stw ie P o ls k im ^ .
Do r z a d k o śc i b ib lio g r a f ic z n y c h z a lic z y ć można ta k ż e prasę e m ig r a c ji popowstaniowych XIX w. Są t o w zdecydowanej w ię k s z o ś c i wydawane w Paryżu ozasopism a p o lit y c z n e o k reślo n y ch str o n n ic tw wychodźstwa^8 , Mało j e s t n a to m ia st ty tu łó w p ra sy p o lo n ijn e j z l a t m iędzywojennych.
Czasopisma za g ra n iczn e / o k . 500 ty tu łó w / p o c h o d z iły w w ięk
s z o ś c i z darów i d la te g o ic h dobór wydaje s i ę przypadkowy, są t e ż bardzo n iek om p letn e. Są tu ozasopism a w język ach - w łoskim , an
g ie ls k im , h olen d ersk im , czesk im , h iszp ań sk im , ła c iń sk im , r o s y j s kim , szwedzkim, rumuńskim, z przewagą wydawnictw fr a n c u sk ic h i n le m ie o k io h .
Pod względem lio z b y ty tu łó w na c z o ło wysuwają s i ę ozasopism a h is to r y o z n e i l i t e r a c k i e . Wśród ty c h o s ta tn io h są znane i cen io n e p e r io d y k i z XIX i XX w. pośw ięcone l i t e r a t u r z e , k ry ty c e l i t e r a c k i e j , f i l o l o g i i i językoznaw stw u. Ponadto są czasopism a d otycząoe nauk ekonomioznych 1 sp o łeczn y ch , prawa, t e o l o g i i , f i l o z o f i i , psy
c h o l o g i i i p e d a g o g ik i. Sporą grupę tw orzą p e r io d y k i z zak resu h i s t o r i i s z tu k i i m uzealnictw a, b ib lio tek o zn a w stw a oraz r o ln ic tw a i ogrodaiotwa^ . Na uwagę z a s łu g u ją rów nież r o c z n ik i wydawane p rzez 59 e u r o p e jsk ie sz k o ły akadem ickie, tow arzystw a i in s t y t u c j e naukowe.
Do bardzo rzad k ich n a le ż ą ozasopism a obce d la k o b ie t^ 8 .
Do czasopism B i b l i o t e k i K r a siń sk ich w łączone są ta k że sp ra
wozdania s z k ó ł wyższych p o ls k ic h i obcych, s z k ó ł zawodowych i śred n ic h /g im n a z ja ln y c h /. O pisy ty c h m ateriałów uporządkowane z o s t a ły w 2 o d d zieln y ch p u d łach , z podziałem na tr z y typ y s z k ó ł, p rzy czym w o b ręb ie p o szczeg ó ln y ch grup zastosow ano p o d z ia ł to p o g r a fio z n y
