Zbieg podstaw wznowienia postępowania karnego

Jerzy Zaniemojski

Zbieg podstaw wznowienia

postępowania karnego

Palestra 19/4(208), 48-53

JERZY ZANIEMOJSKI

Zbieg podstaw wznowienia postępowania karnego

A u to r o m a w ia p o d s ta w y w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n ia k a r n e g o p r z e w i­ d z ia n e w a rt. 474 § 1 u s t. 1 i 474 § 1 u s t. 2 lit. a) k .p .k . o ra z u za sa d n ia , t e w w y p a d k u r e a ln e g o z b ie g u t y c h p o d s ta w w z n o w ie n ia m o ż liw y je s t s w o b o d n y w y b ó r j e d n e j z n ic h i o p a rc ie n a n i e j w n io s k u o w z n o w ie n ie p o stę p o w a n ia . I. W S T Ę P

Instytucja wznowienia postępowania karnego, która uległa w obowią­ zującym prawie stosunkowo największym zmianom w porównaniu z in­ nymi instytucjami procesu karnego, wzbudziła duże zainteresowanie i zo­ stała omówiona w licznych opracowaniach ogólnych i szczegółowych1. Mimo to jednak brak jest dotychczas analizy problemu zbiegu podstaw wznowienia postępowania karnego w wypadku, gdy mogą mieć jedno­ czesne zastosowanie przepisy art. 474 § 1 ust. 1 i art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k.

Zagadnienie to budzi wątpliwości w praktyce sądowej, co prowadzi do nietrafnych rozstrzygnięć. Niejednolicie bowiem rozumiany jest wza­ jemny stosunek cytowanych wyżej przepisów. Z tych względów wydaje się rzeczą pożądaną bliższe rozważenie problemu zbiegu podstaw wzno­ wienia postępowania karnego.

II. POJĘCIE PODSTAW WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA

W literaturze występują dwa sposoby ujmowania i określania podstaw wznowienia postępowania karnego. Pierwszy wiąże je z pojęciem wzno- i

i S te f a n K a l i n o w s k i : P o ls k i p r o c e s k a r n y , PW N , W a rsz a w a 1971, s. 539—548; A d a m F e r e n c : W z n o w ie n ie p o stę p o w a n ia w p r o je k c ie k .p .k ., „ P ro b l. P ra w .* ’ 1969/3/8—26; W . C h m i e l a r c z y k : W z n o w ie n ie p o s tę p o w a n a w ś w ie tle n o w e g o p r a w a k a r n e g o p r o ­ c e s o w e g o , W P P 1970/1; A lfre d K a f t a l : W z n o w ie n ie p o s tę p o w a n ia z a k o ń c z o n e g o p r a w o m o c n y m o r z e c z e n ie m w e d łu g n o w e g o k .p .k ., P i P 1970/6/921; A n d r z e j M u r z y n o w s k i : P o d s ta w y w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , N P 1970/7—8/991; A lf re d K a f t a 1: N ie k tó r e z a g a d n ie n ia w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n a z a k o ń c z o n e g o p ra w o m o c n y m o rz e c z e n ie m , P a l. 1971/7—8/45;

W ła d y s ła w O c h m a n : K ilk a k w e s tii z w ią z a n y c h z e w z n o w ie n e m p o s tę p o w a n ia , N P 1972/11/1684; J a n N e l k e n : N o w e f a k t y lu b d o w o d y ja k o p o d s ta w a w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n ia k a rn e g o , N P 1973/6/913; A le k s a n d e r B a c h r a c h : W z n o w ie n ie p o s tę p o w a n ia k a r n e g o — c z y in s t y t u c j a z a m ie r a ją c a ? , N P 1974/5/610; J o l a n ta K l i m ó w a: W k w e s tii n o w y c h f a k tó w lu b d o w o d ó w ja k o p o d s ta w y w z n o w ie n ia p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , P a l. 1974/10/57.

N r 4 (208) Zbieg podstaw w zn o w ien ia postępow ania karnego ₄₉

wienia w znaczeniu szerszym jako instytucji obejmującej wszystkie czyn­ ności, a mianowicie złożenie wniosku o wznowienie, sprawdzenie jego zasadności i podjęcie decyzji o uchyleniu prawomocnego orzeczenia. Dru­ gi łączy się z węższym rozumieniem pojęcia wznowienia jako samej de­ cyzji sądowej o uchyleniu prawomocnego orzeczenia i o ponownym pod­ jęciu procesu. W pierwszym wypadku podstawy mają charakter podej­ rzeń wskazujących na nieprawidłowość lub błędność prawomocnego orze­ czenia, <w drugim zaś rozumiane są bardziej obiektywnie jako okoliczno­ ści faktyczne w postaci faktu lub środka dowodowego, świadczącego o uchybieniach prawnych lub o błędności orzeczenia2.

Przyjmując za trafne ujęcie bardziej obiektywne i węższe, można w obowiązującym stanie prawnym wyróżnić następujące podstawy wzno­ wienia:

1. ustalenie, że w związku z postępowaniem będącym przedmiotem wniosku o wznowienie popełniono przestępstwo, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia (art. 474 § 1 ust. 1 k.p.k.);

2. ujawnienie — po wydaniu orzeczenia — nie znanych sądowi fak­ tów lub dowodów świadczących o tym, że skazany jest niewinny lub popełnił przestępstwo zagrożone łagodniejszą karą (art. 474 § 1 ust. 1 lit. a) k.p.k.);

3. ujawnienie nowych faktów lub dowodów wskazujących na bezza­ sadne umorzenie postępowania (art. 474 § 1 ust. 1 lit. b) k.p.k.); 4. ujawnienie jednego z uchybień wymienionych w art. 388 k.p.k.

(art. 474 § 2 k.p.k.).

Ze względu na to, że przedmiotem dalszych rozważań będzie zbieg podstaw wymienionych w pkt 1 i 2, pożądane jest bliższe ich scharak­ teryzowanie.

Podstawa wznowienia oparta na fakcie ujawnienia przestępstwa, któ­ re mogło wywrzeć wpływ na treść orzeczenia, uległa znacznemu rozsze­ rzeniu w porównaniu z poprzednimi przepisami procedury karnej, umoż­ liwiającymi wznowienie jedynie w razie ustalenia, że wyrok został wy­ dany pod wpływem przestępstwa fałszu lub popiecznictwa.

Przepis art. 474 § 1 k.p.k. dopuszcza obecnie możliwość wznowienia postępowania w wypadku jakiegokolwiek przestępstwa, jeśli zostało ono popełnione w związku z postępowaniem i zachodzi uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło ono mieć wpływ na treść wyroku.

Z punktu widzenia podmiotowego wznowienie oparte na tej podsta­ wie może nastąpić zarówno na korzyść jak i na niekorzyść skazanego.

Rozszerzenie zasięgu podstawy wznowienia zwiększyło możliwość jej realnego zbiegu z podstawą z art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k.

Popełnienie przestępstwa w związku z postępowaniem, które jest przedmiotem wniosku o wznowienie, musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu ujem­ nych przesłanek procesowych (art. 11 k.p.k.) lub konieczności zawieszenia postępowania (art. 15 k.p.k.). Jeżeli zachodzą przeszkody do osądzenia da­ nego czynu, to fakt popełnienia przestępstwa jest przedmiotem samodziel­ nego ustalenia w postępowaniu przed sądem rozstrzygającym o wzno­ wieniu 3 4.

2 A . M u i z y n o w s k i : op. ct. 3 A. M u r z y n o w s k i : o p. cit. 4 — P a l e s tr a

50 J e r z y Z a n i e m o j s k i N r 4 (208)

Wyrok skazujący lub orzeczenie o niemożności wydania takiego wy­ roku trzeba wskazać we wniosku o wznowienie; brak tego elementu ma charakter formalny i powoduje konieczność wezwania wnioskodawcy do stosownego uzupełnienia przy zachowaniu wymagań i następstw zawar­ tych w art. 105 k.p.k.4

Zgodnie z przeważającym w literaturze prawa karnego poglądem, że wyłączenie karalności nie znosi przestępnego charakteru czynu, należy przyjąć dopuszczalność wznowienia postępowania w tych wypadkach, gdy popełniony czyn zakazany przez ustawę nie podlega k arze4 5.

Podstawa wznowienia z art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. składa się z dwóch elementów: 1) po wydaniu orzeczenia ujawnione zostają fakty lub dowody nie znane sądowi orzekającemu, 2) ujawnione fakty lub do­ wody wskazują na to, że skazany jest niewinny lub że został skazany za inne przestępstwo zagrożone surowszą karą.

Ta podstawa wznowienia została w nowej procedurze karnej również ujęta szerzej, gdyż w cytowanym przepisie odpadło wymaganie, aby fakty i dowody 6 były nowe nie tylko dla sądu, ale także dla stron, co zwięk­ szyło możliwość wystąpienia zbiegu podstaw wznowienia.

Ze względu na treść dalszych rozważań, trzeba zwrócić uwagę na określenie: „inne przestępstwo zagrożone karą surowszą”. Chodzi tu o wadliwą ocenę faktyczną i prawną czynu przypisanego skazanemu. Nie chodzi natomiast o inny pod względem faktycznym czyn, wymagający nowego, odrębnego postępowania karnego7.

Na podstawie art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. postępowanie można wznowić jedynie na korzjść skazanego. Zakres podmiotowy tej podsta­ wy wznowienia jest zatem węższy niż podstawy z art. 474 § 1 ust. 1 k.p.k. W najnowszej literaturze procesu karnego przyjm uje się, że pojęcia „dowód” użyto w art. 474 § 1 pkt 2 lit. a) k.p.k. w znaczeniu „środek dowodowy”. Kwestionuje to J. Klimowa, wysuwając pogląd, że pojęcie to należy rozumieć jako „źródło dowodowe” 8.

III. ZBIEG PODSTAW WZNOWIENIA

Zbieg omawianych podstaw wznowienia występuje w praktyce 9 i za­ chodzi na przykład wtedy, gdy ujawnione zostały nowe fakty lub dowody, wskazujące jednocześnie na to, że w toku postępowania będącego przed­

4 j . B a f i a , J. B e d n a r z a k, M. F l e m m i n g , S. K a l i n o w s k i , H. K e m p i s t y , M. S i e w i e r s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o — K o m e n ta r z , W yd. P r a w n ., W a rsz a w a 1971, s. 31, p k t 5.

5 A . M u r z y n o w s k i : op. c it.

6 p r z e z n o w e d o w o d y w ro z u m ie n iu p rz e p is u a r t. 474 § 1 p k t 2 li t . a) k .p .k . ro z u m ie ć n a le ż y n ie ty lk o n ie z n a n e p r z e d te m s ą d o w i ź ró d ło do^yodu (np. ś w ia d e k , b ie g ły ), le c z r ó w ­ n ie ż n ie z n a n y są d o w i ś r o d e k d o w o d o w y (np. z e z n a n ie ś w ia d k a ). P o r. o r z e c z e n ie S ą d u N a j­ w y ższeg o z d n ia 19 s ty c z n ia 1974 r. I I I K O 22/73, O S N C P 1974/6/120. 7 A . M u r z y n o w s k i : o p. c it. 8 J . K l i m o w a : o p . c it. 9 P r z y k ła d e m z b ie g u o m a w ia n y c h p o d s ta w w z n o w ie n ia m o że b y ć n a s tę p u ją c y s ta n f a k ­ ty c z n y : J.N . p rz y z n a ł się do p o p e łn ie n ia z a r z u c a n e g o m u c z y n u , u k r y w a ją c fa k ty c z n e g o s p r a w c ę , i z o s ta ł p ra w o m o c n ie s k a z a n y . P o s k a z a n iu p r z y z n a ł s ię d o p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a p o p le c z n ic tw a i w s k a z a ł o k o lic z n o ś c i o r a z d o w o d y p r z e m a w ia ją c e z a ty m , że n ie p o p e łn ił p r z e ­ s tę p s tw a , z a k t ó r e z o s ta ł s k a z a n y , n a to m ia s t ty lk o u k r y ł ś w ia d o m ie s p ra w c ę .

N r 4 (208) Z bieg pod sta w w zn o w ien ia postępow ania karnego ₅₁

miotem wniosku o wznowienie popełniony został czyn przestępczy ma­ jący wpływ na treść wyroku zapadłego w tym postępowaniu.

Powstaje wtedy zagadnienie, czy skazany w takim procesie ma moż­ ność swobodnego wyboru podstawy wznowienia, czy też swoboda ta jest ograniczona, a także jakie skutki ma zbieg podstaw dla postępowania o wznowienie.

IV. ZAGADNIENIE WYBORU PODSTAWY WZNOWIENIA

Przepisy procedury karnej nie rozstrzygają wprost problemu wyboru podstawy wznowienia w razie zbiegu podstaw, a praktyka sądowa w tym zakresie jest niejednolita. Zastrzeżenia i wątpliwości wywołuje wzajemny stosunek przepisów art. 474 § 1 ust. 1 i art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. Chodzi przy tym o nietrafną interpretację zakresu pojęć zawartych w obu podstawach. Na tym tle dochodzi do nieporozumień i błędnych rozstrzyg­ nięć, gdyż przepis art. 474 § 1 ust. 1 rozumiany bywa jako szczególny w stosunku do art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k., co w razie zbiegu pod­ staw powodowałoby wyłączenie drugiego przepisu I0.

Zakres oddziaływania obu omawianych podstaw należy rozważać łącz­ nie zarówno z punktu widzenia przedmiotowego jak i z punktu widzenia podmiotowego. Przedmiotowo będzie to określony zespół faktów i zda­ rzeń uzasadniających wniosek o wznowienie, natomiast z punktu widze­ nia podmiotowego będzie to możność ukierunkowania wniosku na ko­ rzyść bądź na niekorzyść skazanego. Dopiero łączna analiza obu tych za­ kresów oddziaływania może przynieść prawidłowe wnioski co do wza­ jemnego stosunku rozważanych przepisów.

Z punktu widzenia przedmiotowego zakres oddziaływania podstawy z art. 474 § 1 ust. 1 jest w ę ż s z y , skoro opiera się ona jedynie na zda­ rzeniach związanych z postępowaniem i mających charakter przestępstwa, a zatem na zdarzeniach o charakterze patologicznym.

Zakres oddziaływania podstawy z art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. jest przedmiotowo oczywiście znacznie s z e r s z y , gdyż obejmuje wszelkie nowe dla sądu fakty i dowody, świadczące o niewinności skazanego lub o popełnieniu przez niego przestępstwa zagrożonego karą łagodniejszą.

W tych warunkach łatwo o błąd logiczny, prowadzący do wniosku, że skoro fakt popełnienia przestępstwa scharakteryzowanego w przepisie art. 474 § 1 ust. 1 k.p.k. stanowi jednocześnie dla sądu rozstrzygającego o wznowieniu nowy fakt lub dowód, to przepis ten ma charakter szcze- gólrty wobec art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. i wyłącza jego stosowanie w razie zbiegu podstaw wznowienia.

Takie rozumowanie pomija jednak całkowicie element podmiotowego oddziaływania obu podstaw wznowienia. Zakres oddziaływania podstawy z art. 474 § 1 ust. 1 k.p.k. jest z punktu widzenia podmiotowego znacznie

io N a p r z y k ła d p o s ta n o w ie n ie S ą d u W o je w ó d z k ie g o w S z c z e c in ie z d n ia 29 sty c z n ia 1974 r . w s p r a w ie IV K ow . 356/74, w k tó r y m s tw ie rd z o n o : ,»P rzepis a r t . 474 § 1 p k t 1 k .p .k . je s t p r z e p is e m sz c z e g ó ln y m w s to s u n k u d o o g ó ln e g o p rz e p is u a r t . 474 § 1 p k t 2 k .p .k ., w y ­ łą c z a ją c y m te n p rz e p is o g ó ln y w w y p a d k u , g d y o k o lic z n o ś c ią m a ją c ą s ta n o w ić p o d s ta w ę d o w z n o w ie n ia j e s t p o p e łn io n e w z w ią z k u z p o s tę p o w a n ie m p rz e s tę p s tw o , a i s tn ie je u z a ­ s a d n io n a p o d s ta w a do p r z y ję c ia , że m o g ło to m ie ć w p ły w n a tr e ś ć o r z e c z e n ia ” .

52 J e r z y Z a n i e m o j s k l _{N r 4 (208)}

szerszy, gdyż wznowienie może nastąpić zarówno na korzyść jak i na niekorzyść skazanego.

Zakres podmiotowy oddziaływania podstawy z art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k. jest natomiast węższy, skoro wznowienie postępowania oparte na tej podstawie może nastąpić jedynie na korzyść skazanego.

Żadna z omawianych norm (podstaw) nie ma zatem charakteru prze­ pisu szczególnego w stosunku do drugiej. Wzajemna relacja tych przepi­ sów, przedstawiona graficznie, wyglądać będzie jak na rysunku 1.

R y s u n e k 1. Wzajemna relacja podstaw z przepisu art. 474 § 1 ust. 1 i z art. 474 § 1 ust. 2 lit. a) k.p.k.

A — zdarzenia stanowiące przestępstwo popełnione w związku z postępo­ waniem, które mogły mieć wpływ na treść orzeczenia,

B — nowe fakty i dowody wskazujące na to, że skazany jest niewinny lub że skazano go za inne przestępstwo zagrożone surowszą karą, A + B •— zdarzenia stanowiące przestępstwo określone w pkt A, a jednocześnie

będące nowym faktem lub dowodem jak w pkt B.

Rozważania powyższe prowadzą do stwierdzenia, że obydwa przepisy mają charakter równorzędny, a przy zbiegu omawianych podstaw wzno­ wienia skazany ma możność wyboru jednej z nich lub też oparcia wnios­ ku o wznowienie na obu podstawach i w zależności od tej decyzji ska­ zanego postępowanie o wznowienie powinno być prowadzone w grani­ cach podstawy lub podstaw, na których został oparty wniosek.

W razie zbiegu podstaw wznowienia postępowania karnego, jeśli ska­ zany opiera wniosek o wznowienie na przepisie art. 474 § 1 ust. 2 lit. a)

№ 4 (208) T r zy zbędne p rzep isy k .p .k. o obronie ₅₃

k.p.k., brak prawomocnego wyroku stwierdzającego, że zachodzi podsta­ wa do wznowienia z art. 474 § 1 ust. 1, nie stanowi przeszkody do wzno­ wienia u. l i P o g lą d t e n p o d z ie lił p r a k ty c z n ie S ą d N a jw y ż s z y w p o s ta n o w ie n iu d n ia 23 m a r c a 1974 r . w s p r a w ie I I I K Z 133/74, r o z p o z n a ją c z a ż a le n ie n a c y to w a n e w y ż e j p o s ta n o w ie n ie S ą d u W o je w ó d z k ie g o w S z c z e c in ie . N ie w c h o d z ą c w ro z w a ż a n ia te o r e ty c z n e co do m o ż li­ w o ś c i w y b o r u p o d s ta w y w z n o w ie n ia w r a z ie ic h z b ie g u , S ą d N a jw y ż s z y n ie u z n a ł z a t r a f n e s ta n o w is k a S ą d u W o je w ó d z k ie g o , że w o m a w ia n y m w y p a d k u w a r u n k ie m k o n ie c z n y m w z n o ­ w ie n ia p o s tę p o w a n ia je s t p ra w o m o c n y w y r o k s k a z u ją c y za p r z e s tę p s tw o p o p e łn io n e w z w ią z ­ k u z p o s tę p o w a n ie m b ę d ą c y m p r z e d m io te m w n io s k u o w z n o w ie n ie . T y m s a m y m S ą d N a j ­ w y ż sz y n ie p o d z ie lił p o g lą d u S ą d u W o je w ó d z k ie g o , że p rz e p is a r t . 474 § 1 u s t. 1 j e s t p r z e p i­ s e m s z c z e g ó ln y m w s to s u n k u d o a r t . 474 § 1 u s t. 2 lit. a) k .p .k .

JERZY SASKI

Trzy zbędne przepisy k.p.k. o obronie

A u to r p o d d a je k r y t y c e p r z e p is y o o b o w ią z k u z a w ia d o m ie n ia o u c h y ­ b ie n ia c h o b r o ń c y (a rt. 78 k .p .k .) , o o b o w ią z k u p e łn ie n ia o b r o n y p o c o fn ię ­ c iu p e łn o m o c n ic tw a (a rt. 324 k .p .k .) o ra z o u s u n ię c iu o b r o ń c y o d u d z ia łu w sp r a w ie (a rt. 325 k .p .k .). I.

I. UWAGI WSTĘPNE

Byłoby najoczywistszym złudzeniem przypuszczać, że można wyko­ nywać w sposób właściwy obronę procesową jedynie opierając się na przepisach dotyczących tej obrony a zamieszczonych w kodeksie postę­ powania karnego. Obrońca jest uczestnikiem postępowania, a kodeks po­ stępowania jest źródłem właściwym do wskazania, jakie z tytułu tego uczestnictwa w procesie przysługują mu uprawnienia oraz jakie spadają na niego z tego tytułu obowiąźki w ramach kolejno rozwijających się czynności i sytuacji procesowych. W tym zakresie przede wszystkim są potrzebne w procedurze przepisy odnoszące się do obrony i im dokład­ niej będą one sprecyzowane, tym lepiej.

Istnieje jednak cała rozległa dziedzina prawa, nazywana „prawem adwokatury”, którego to prawa znajomość i stosowanie są niezbędne dla obrońcy, by należycie mógł on się wywiązać ze swych zadań. Prawo to składa się z elementów ściśle normatywnych, zawartych w prawie o ustro­ ju adwokatury, oraz z nie mniej dla obrońcy ważnych, pochodnych, ale pełniejszych praktycznego waloru, uchwał organów samorządu adwo­ kackiego, orzeczeń dyscyplinarnych i zwyczajów adwokackich.

Taki układ norm obowiązujących obrońcę przy wykonywaniu jego funkcji jest logicznym następstwem tego, że obrońca jedynie w pewnym