Grążawski Bernard

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

U J

I./l. Relacja i )

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora -—

"I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — •

"II. Materiały uzupełniające relację -w '' III./ l. M ateriały dotyczące rodziny relatora

III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ~ III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 — -•

III./5. Inne

IV . Korespondencja

-

V. N azw isk ow e karty inform acyjne V I. Fotografie

2

3

^ ^{4 5 . 0 ?.}

J ó z , e f L e s z c z y ń s k i L & , £ g $ ( ^ l 9 $j '* f

0 5 - 4 0 0 Otwock ' IĄ

O two ck , d n i s 12 l i p c a 1992 r .

Do

AT?PHTWTTM POMORSKIEGO

.

w T o r u n i u

'^oruń u l . P i e k a r y n r . 37 8 7 - 1 0 0 T o r n _ ń _{____}

Nazywam s i ę J ó z e f L e s z c z y ń s k i i j e s t e m z zawodu n a u c z y ­ c i e l e m , o b e c n i e e m e r y t e m . P r z y g o t o w u j ę w s p o m n i e n i a z e s w e g o ż y ­ c i a , d z i a ł a l n o ś c i z a w o d o w e j i s p o ł e c z n e j o r a z o s w o j e j n a j b l i ż ­ s z e j r o d z i n i e .

J e d e n z f r a g m e n t ó w m o j e g o ż y c i a i ż y c i a m o j e j ż o n y w i ą ­ ż e s i ę t a j n a p o l s k a o r g a n i z a c j a w o j s k o w a , i s t n i e j ą c ą na t e r e ­ n i e p o w i a t ó w m ł a w s k i e g o i b r o d n i c k i e g o o r a z k u r i e r e m t e j Orera- n i z a c j i B e r n a r d e m G r a ż a w s k i m .

B e r n a r d G r a ż e w s k i b y ł synem p r a c o w n i k a U b e z p i e c z a l n i S p o ł e c z n e j w B r o d n i c y i j e d y n a k i e m . wiadomo m i , i ż p r z e z p e w i e n c z a s k s z t r ł c i ł s i e w g mi na zj um O g ó l n o k s z t a ł c ą c y m w B r o d n i c y , a l e z n i e z n a n y c h mi powodów e g z a m i n d o j r z a ł o ś c i s k ł a d a ł w innym g i m na z ju m i w i n n e j m i e j s c o w o ś c i . Po m a t u r z e k s z t a ł c i ł s i ę na W y d z i a l e Prawa U n i w e r s y t e t u P o z n a ń s k i e g o . rti o s n ą 1939 r o k u u z y s k a ł tam t y t u ł m a g i s t r a p r a w . W 1940 r o k u g d y w M ł a w i e p o ­ z n a ł a g o r o d z i n a m o j e j ż o n y , b y ł k i e r o w n i k i e m n i e m i e c k i e g o /bo p o l s k i e g o n i e m o g ł o na tym t e r e n i e b y ć / U r z ę d u M i e s z k a n i o w e g o . Po u k o ń c z e n i u s t u d i ó w k o ń t a k t o w a ł s i ę z k o l e g a m i k s z t a ł c ą c y m i s i ę na tym samym W y d z i a l e Prawa i t y m i , k t ó r z y r f z e m z nim s t u ­ d i a u k o ń c z y l i , w y n i k i e m t y c h k o n t a k t ó w i n a r a d s t a ł a s i ę i c h t a j n a o r g a n i z a c j a w o j s k o w e . Z n a s ł u c h u R a d i a P o l s k i e g o w L o n d y ­ n i e w iadomo m i , i ż w owym c z a s i e i na tym t e r e n i e i s t n i a ł a tam p o l s k a w o j s k o w a o r g a n i z a c j a w y w i a d o w c z a , w y s t ę p u j ą c a pod k r y p ­ tonimem TUHHOIiA. G r a ż a w s k i b y ł j edn ym z k u r i e r ó w t e j o r g a n i z a ­ c j i , a j e g o p r z e ł o ż o n y m w M ł a w i e , s z o f e r z z a w o d u , n a z w i s k i e m S z y b i c k i . Zarówno Grą.żawski j f k i S z y b i c k i p r z e d wybuchem I I w o j n y ś w i a t o w e j z a d e k l s r o w a l i s i ę , i ż sa N i e m c a m i , po z r j ę c i u

t e r e n ó w Z a c h o d n i c h P o l s k i p r z e z Ar m i ę h i t l e r o w s k i e w s t ą p i l i a c i NSDAP i u z y s k a l i p e ł n e o b y w a t e l s t w o n i e m i e c k i e . Z t e g o powodu B e r n a r d G r a ż a w s k i n i g d y n i e k o n t a k t o w a ł s i ę z r o d z i c a m i i n i c n i e w i e d z i a ł o i c h l o s a c h po 1 - s z y m w r z e ś n i a 1939 r o k u .

4

/A &

s t r 2

2

Według G r a ż a w s k i e g o on i j e g o k o l e d z y , a b s o l w e n c i W y d z i a ł u Pr awa U n i w e r s y t e t u P o z n a ń s k i e g o , p r z e w i d u j ą c w o j n ę i z g n i c i e z a c h o d n i c h t e r e n ó w P o l s k i p r z e z w o j s k a n i e m i e c k i e p o s t a n o w i l i w t a k i m w y p a d ­ ku p o d a ć s i ę z a Niemców i j a k o N i e m c y p r o w a d z i ć d z i a ł a l n o ś ć w o j ­ skowa p r z e c i w k o w ł a d z o m o k u p a c y j n y m , ^ z o r e m d l a n i c h s t a ł s i ę

" K o nr a d W a l l e n r o d " Adama M i c k i e w i c z a .

W M ł a w i e B e r n a r d G r ą ż a w s k i p o j s w i ł s i ę j a k o N i e m i e c w i o ­ sną 1940 r o k u i o b j ą ł s t a n o w i s k o k i e r o w n i k a U r z ęd u M i e s z k a n i o ­ w e g o . A s z o f e r S z y b i c k i w tym c z a s i e b y ł x z b k i e r o w c ą s a m o ch od o ­ wym n i e m i e c k i e g o p u ł k o w n i k a / w z g l ę d n i e p o d p u ł k o w n i k a / j e d n o s t k i w o j s k o w e j s t a c j o n u j ą c e j w M ł a w i e . P r z e d w o j n a ^ z y b i c k i b y ł k i e r o w ­ ca samochodowym i p r a c o w a ł w tym c h a r a k t e r z e u j e d n e g o z mław-

\ s k i c h l e k a r z y , d r a L a s k o w s k i e g o . Z n a ł a

r o d z i n a m o j e j ż o n y . Po p r z y j e ź d z i e do Mławy G r ą ż a w s k i z a m i e s z k a ł j a k o s u b l o k a t o r u S z y b i c k i c h . W maju 1 9 4 0 r o k u z m i e n i ł m i e s z k a n i e , o d n a j a ł j e d e n p o k ó j w t r z y p o k o j o w y m m i e s z k a n i u m o j e g o s z w a g r a , -Eugeniusza B r z e -

* z i ń s k i e g o . Zarówno s z w a g i e r j a k i p o z o s t a l i c z ł o n k o w i e j e g o r o ­ d z i n y / j e d n a s i o s t r a n i e z a m ę ż n a i d r u g a , m ł o d s z a - m o j a żona z s z e ś c i o l e t n i m naszvm synem. Ja w tvm c z a s i e u k r y w a ł e m s i ę na w s i , bo j a k o n a u c z y c i e l a i d z i a ł a c z a s p o ł e c z n e g o p o s z u k i w a ł a mn ie ż a n ­ d a r m e r i a n i e m i e c k a . W p o ł o w i e s i e r p n i a 1 9 4 0 r . p r z e k r o c z y ł e m n i e ­ l e g a l n i e g r a n i c ę na N a r w i i z a k o t w i c z y ł e m s i ę w n i e w i e l k i e j m ie ś ­ c i n i e w b y ł v m w o j e w k i e l e c k i m , z o w i ^ c e j s i ę S t o p n i c a - a p r a c o w a ­ ł e m w " S p o ł e m " . / p o z o s t a w i l i s o b i e dwa p o k o j e z k u c h n i ą .

Z p o c z ą t k u G r ą ż a w s k i b y ł b a r d z o s z t y w n y , u d a w a ł Niemca i c z ł o n k a NSDAP. P ó ź n i e j , na p o d s t a w i e o b s e r w a c j i j e g o z a c h o w a ­ n i a / z a r ó w n o o b i e s i o s t r y j a k i m o j a żona o r a z s z w a g i e r p r z y s z l i . do p r z e k o n a n i e , ż e G r ą ż a w s k i wr z e c z y w i ś c i t y l k o u d a j e N ie mc a i c z ł o n k a NSDAP. A l e s i ę z t vm n i e z d r a d z a ł : / P o pewnym c z a s i e wy- 4 d a ł o s i ę , ż e j e s t on k u r i e r e m ^ z v b i c k i e g o i p r z e n o s i w k aż da

n i e d z i e l ę p o c z t ę od Sz vb i ckiskgo do p l a c ó w k i p o l s k i e j o r g a n i z a c j i , w o j s k o w e j , m i e s z c z ą c e j s i ę g d z i e ś w l a s a c h za B r o d n i c a . Po za koń­

c z e n i u w o j n y s ł u c h a ł e m , w m i a r ę m o ż l i w o ś c i , a u d y c j i r o z g ł o ś n i r a d i o ­ w e j w L o n d y n i e , n a d a w a n e j w j ę z y k u p o l s k i m . Mimo z a g ł u s z a n i a s ł y ­

s z a ł e m r e l a c j ę o d z i a ł a l n o ś c i S z y b i c k i e g o . Z n a l a z ł s i ę on bowiem • pod k o n i e c w o j n y w z g l . t u ż po j e j z a k o ń c z e n i u - w A n g l i i . Mówiono o nim c i e p ł o , p r z e d s t a w i a j g c j e g o z a s ł u g i d l a p o l s k i e g o w yw ia du w o j s k o w e g o . A i sam G r ą ż a w s k i no pewnym c z a s i e z d r a d z i ł s i ę u B r z e z i ń s k i c h , ż e j e s t k u r i e r e m p o l s k i e j t a j n e j o r g a n i z a c j i .

5

"

' / ''A

Z r a d i a Londyn d o w i e d z i a ł e m s i ę i ż w p i e r w s z y m okreŁ i e w o j n y i s t n i a ł a na t e r e n i e z a c h o d n i e j c z ę ś c i P o l s k i ta.i na o r g a n i z a c j a p o l s k a , , w y s t ę p u j ą c a pod pseudonimem T u c h o l a , i ż e na t e r e n i e Mławy k i e r o w a ł n i ą k i e r o w c a samochodowy S z y b i c k i . W a u d y c j i p o d k r e ś l a n o w i e l k i e z a s ł u g i t e g o k i e r o w c y d l a p o d z i e m n e j d z i a ­ ł a l n o ś c i w ł a d z w o j s k o w y c h p o l s k i c h . J a k i e b y ł y d a l s z e l o s y Sz.y- b i c k i e g o n i e w iem. P r z y p u s z c z a m , i ż j u ż n i e ż y j e .

l o s y j e g o m ł a w s k i e g o k u r i e r a b y ł y b a r d z o t r a g i c z n e . Z a k o c h a ł s i ę b e z w z a j e m n o ś c i . J e g o o s t a t n i a wyprawa k u r i e r s k a o d b y ł a

■ s i ę w p i e r w s z e j d e k a d z i e s t y c z n i a 1941 r o k u . Z w y k l e z p o d r ó ż y do l a s ó w z a B r o d n i c a p o w r a c a ł t e g o samego d n i a w i e c z o r e m . W p i e r w s z y c h d n i a c h s t y c z n i a b y ł o i n a c z e j , p o w r ó c i ł d o p i e r o po

t r z e c h c z y c z t e r e c h d n i a c h . B r z e z i ń s k i m , u k t ó r y c h m i e s z k a ł j a k o s u b l o k a t o r p o w i e d z i a ł , i ż w l a s a c h za B r o d n i c a n p p o t k a ł du ż ą

i l o ś ć n i e m i e c k i e g o w o j s k a . M u s i a ł z m i e n i ć t r a s ę , o k r ą ż a j ą c t e ­ r e n y g d z i e b y ł o w o j s k o , - ^ o t a r ł do s w e j p l a c ó w k i , a l e z a b r a ł o mu t o s p o r o c z a s u . W d o d a t k u w tym c z a s i e s p o t k a ł g o w i e l k i zawód m i ł o s n y . W y j e c h a ł a o s o b a , w k t ó r e j b y ł z a k o c h a n y , a k t ó r a n i e mo gł a s i ę z nim p o ł ą c z y ć , bo m i a ł a k o c h a j ą c e g o j a i k o c h a ­ n e g o męża i s y n a . W y j e c h a ł a z Mławy b y s i ę p o ł ą c z y ć z mężem.

W d n i u 10 s t y c z n i a 1941 r o k u z l i k w i d o w a ł s w o j e d o ku me n t y , p o ż e ­ g n a ł s i ę z r o d z i n a B r z e z i ń s k i c h , o ś w i a d c z a j ą c i ż o p u s z c z a Mławę i n i e n a l e ż y c z e k a ć j e g o p o w r o t u P o z o s t a w i ł swa o d z i e ż i b i e l i ­ z n ę , p r o s z ą c b y d a l i t o j a k i e m u ś b i e d a k o w i . WySZe d ł w cz esn ym r a n k i e m i n i k t o nim n i g d y n i e s ł y s z a ł . P r a w d o p o d o b n i e p o p e ł h i ł samobó j s t w o .

K o ń c z ą c t e n l i s t , z w r f cf m s i ę z n a s t . p r o ś b a m i :

1. C z y i s t n i e j ą w Archi wum Panów j a k i e ś d o k u m e n t y , a r t y k u ł y z t a j n e j p r a s y o k r e s u w o j n y , i n f o r m u j ą c e o o r g a n i z a c j i , k t ó r e j c z ł o n k a m i b y l i B e r n a r d G r a ż a w s k i i S z y b i c k i / n i e wiem j a k i e m i a ł imię/.

2. Gzy może w A rch iw um Panów z n a j d u j a s i ę j a k i e ś w i r d o m o ś c i o B e r n a r d z i e G r a ż - w s k i m i S z y b i e k i m ?

może m a c i e o d t w o r z o n y t e k s t a u d y c j i K a d i a P o l s k i e g o w L o n d y n i e o S z y b i c k i m ?

3 . J e s t e m p r z e k o n a n y , ż e B e r n a r d G r a ż a w s k i , mimo p r z y j ę c i a o b y ­ w a t e l s t w a n i e m i e c k i e g o , b v ł p o l s k i m w i e r n y m p a t r i o t a i ż e

j e g o osoba winna z n a l e ź ć s i ę w ś r ó d w y k a z u w s z y s t k i c h w a l c z ą c y h o w o l n o ś ć . C h c i a ł b v m t e ż u z y s k a ć w i ę c e j s z c z e g ó ł ó w o ni m,

a l e j a k o ś mi s i ę t o n i e u d a j e . ° h c i a ł b v m t e ż p o z n a ć d o k ł a d n i e ; t e k s t a u d y c j i p o l s k i e j o ^ z v b i c k i m w RacLiu L o nd y n .

Z povaż8 n .e^ ^ ₆

7

8

9

10