1 8 4 Z A P I S K I
P od p orząd k ow an e zasad zie ch ron ologiczn ej ro zd zia ły o m a w ia ją k o lejn o : p o ło ż e n ie lu d n o śc i m ia sta w d w u d z ie sto le c iu m ięd zy w o jen n y m , p o czą tk i życia p o li
ty c z n e g o w la ta c h 1920— 1930, p o lity c z n e k o n se k w e n c je w ie lk ie g o k r y z y su ek o n o m iczn eg o , oraz u k ład s ił w d ru giej p o ło w ie la t tr zy d ziesty ch . Z d a n iem au tora, ż y c ie p o lity c z n e G d y n i d eterm in o w a ł przed e w s z y stk im d yn am iczn y rozw ój p ortu. Z lic z ą cej w 1920 r. 400 m ieszk a ń có w ry b a ck iej w io s k i G d yn ia p rzeisto czy ła się do r. 1939 w w ie lk ie 120-tysięczn e m ia sto . K o n flik ty to w a rzy szą ce te m u n ie w y stę p u ją cem u n ig d z ie in d ziej w P o lsc e w zro sto w i, g łó w n ie zaś b rak p racy i m ieszk a ń , d rożyzn a a r ty k u łó w sp o ży w czy ch , n ie u r e g u lo w a n e w a ru n k i p racy i p ła c y , sp rzy ja ły p o z y sk iw a n iu z w o le n n ik ó w p rzez p a rtie rob otn icze. P o czą tk o w o d o m in o w a ła m ocn o zak orzen ion a n a P om orzu N aro d o w a P a rtia R ob otn icza, k tó ra sto p n io w o tr a c iła jed n a k w p ły w n a rzecz P o lsk ie j P a r tii S o c ja listy c z n e j. D u że zn a czen ie do d zia ła ln o ści w G d yn i p r z y w ią z y w a li te ż k o m u n iści. P o lity c z n ą d zia ła ln o ść sa n a cji u ła tw ia ły n ie w ą tp liw e su k c e sy to w a rzy szą ce b u d o w ie portu. W ta k w y ją tk o w y c h w a ru n k a ch , m im o p e w n y c h od ręb n ości, ż y c ie p o lity czn e G d yn i n ie o d b iegało jed n a k w sposób za sa d n iczy od o g ó ln o k ra jo w y ch u k ła d ó w i p ro cesó w p o lity czn y ch .
T . N .
A n n a G a r l i c k a , P o l s k a — J u g o s ł a w i a 1934— 1939. Z d z i e j ó w s t o s u n k ó w p o l i t y c z n y c h , Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ic tw o , W rocław —W arszaw a—K ra k ó w —G dańsk 1977, s. 226.
P raca A . G a r l i c k i e j jest m on ografią sto su n k ó w p o lity c z n y c h m ięd zy P o lsk ą a J u g o sła w ią i za w iera szczeg ó ło w ą a n a liz ę g ry d yp lo m a ty czn ej W a rsza w y i B e l
gradu n a a r e n ie m ięd zy n a ro d o w ej w la ta c h 1934— 1939. B a zę źród łow ą sta n o w ią p rzed e w sz y stk im k ra jo w e m a teria ły a r c h iw a ln e , ak ta M in isterstw a S p r a w Z agra
n ic z n y c h w A r c h iw u m A k t N o w y ch , zbiory C en traln ego A r c h iw u m M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch (zw łaszcza cen n y zesp ó ł S tu d iu m og ó ln eg o O d d ziału II S zta b u G łów n ego), a k ta M in isterstw a S p ra w W o jsk o w y ch i S zta b u G en era ln eg o W P. P o n a d to au tork a w y k o r z y sta ła ju g o sło w ia ń sk ą p rasę co d zien n ą z o k resu m ię d z y w o je n n e g o , lite r a tu r ę p a m iętn ik a rsk ą i n au k ow ą.
Z asad n iczą część k sią żk i tw o rzą trzy ro zd zia ły u łożon e ch ro n o lo g iczn ie: „ P o l
sk a i J u g o sła w ia w o b ec za b ieg ó w o pakt b ezp iecz eń stw a zb io ro w eg o (1934— 1935)” ;
„P olsk a i J u g o sła w ia w la ta c h w a lk i o u trzy m a n ie n ie z a le ż n o śc i p o lity czn ej od m o ca rstw (jesień 1935 — w io sn a 1937)”; „ P olsk a i J u g o sła w ia u p rogu II w o jn y ś w ia to w e j (la ta 1937 — je s ie ń 1939)”. M on ografia za w iera ta k że ro zd zia ł o m a w ia ją c y sy tu a c ję p o lity czn ą J u g o sła w ii do 1934 r. C ezurę w y zn a cza ją „ n ie t y le d w u stro n n e r e la c je , co przed e w sz y stk im sta n o w isk o P o lsk i i J u g o sła w ii w o b e c p e w n y c h w sp ó ln y c h p u n k tó w o d n iesien ia są sia d ó w i m o ca rstw oraz p ro b lem ó w o g ó l
n o eu ro p ejsk ich zw ią za n y ch z u trzy m a n iem ła d u w e r sa ls k ie g o ”. S to s u n k i te b y ły w ię c po czę śc i w y p a d k o w ą z a b ieg ó w d y p lo m a cji p o lsk ie j, a k ty w n e j ta k ż e w B e l
g ra d zie, k tó rej p rzy św ieca ła w ty m o k resie id ea u tw o rzen ia w o k ó ł P o lsk i b lok u p a ń stw , sta n o w ią ceg o p r z e c iw w a g ę dla m o ca rstw eu ro p ejsk ich .
W. W.
E u g en iu sz D u r a c z y ń s k i , K o n t r o w e r s j e i k o n f l i k t y 1939— 1941, P W N , W arszaw a 1977, s. 440.
Praca u k a zu je m ech a n izm y m y ś le n ia i d ziałan ia p o lity czn eg o zrodzone w la ta c h 1939— 1941 w „kręgu b u rżu a zy jn ej, b ąd ź b u rżu a zy jn o -lib era ln ej m y ś li
Z A P I S K I 185
p o lity c z n e j”. S k ła d a s ię on a z d w ó ch czę śc i ro zd zie lo n y ch cezu rą czerw ca — lip c a 1940 r., w stę p u i u w a g k o ń co w y ch . A u to r w y k o r z y sta ł — p oza źród łam i dru
k o w a n y m i, prasą i o p ra co w a n ia m i — m a te r ia ły a r c h iw a ln e p r z e c h o w y w a n e w lo n d y ń sk im In sty tu c ie P o lsk im i M u zeu m im . g en . S ik o r sk ie g o (m .in. a k ta P rezyd iu m ' R a d y M in istrów , K o m ite tu d la S p r a w K raju , M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch , k o le k c ję S ta n isła w a K ota), d w ó c h a rc h iw a c h M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch (fra g m en ty a k t K G A K ) i C en tra ln y m A r c h iw u m К С P Z P R (zesp ó ł D ele g a tu r y R zą
du), ta k ż e r e la c je i w sp o m n ie n ia p r z ech o w y w a n e w p o lsk ic h zb iorach a r c h iw a l
n y c h . A u to r w e w stę p ie ch a ra k tery zu je b azę źró d ło w ą i o cen ia b ie ż ą c y sta n b adań.
E. D u r a c z y ń s k i z a ją ł s ię p rzed e w s z y stk im a n a lizą m o d elu fu n k c jo n o w a n ia rząd u i p o d ziem ia , r e la c ja m i m ię d z y n im i. In te r e so w a ły g o p o sta w y d zia ła czy i p o lity k ó w , p rezen to w a n e i sk r y w a n e k o n cep cje, źród ła p o d e jm o w a n y c h d ecy zji.
L a ta 1939— 1941 sta n o w ią p ie r w sz y etap w k sz ta łto w a n iu s ię p o d sta w o w y ch o g n iw obozu lo n d y ń sk ieg o . N ie w ie lk i zak res ch ro n o lo g iczn y p racy, rozszerzon y o op is w y b r a n y c h e le m e n tó w z ży c ia w e w n ą trzp o lity czn eg o z k oń ca la t tr z y d z ie s
ty c h i n iek tó ry ch w ą tk ó w w ro k u 1942, u m o żliw ił a u to ro w i r o z w in ię c ie b ad ań a n a lity czn y ch .
W. W.
B ogd an K r o l l , O p i e k a i sam op om oc sp o łeczn a w W arszaw ie 1939— 1945, P W N , W arszaw a 1977, s. 342.
M on ografia o m a w ia rzad k o dotąd p oru szan y fra g m en t o k u p a c y jn y c h d ziejó w W a rsza w y — d ziałaln ość n a jw ię k s z y c h o rg a n iza cji o p iek i i sa m o p o m o cy sp o łecz
n ej: S to łeczn eg o K o m ite tu S a m o p o m o cy S p o łeczn ej, R a d y O p iek u ń czej M iejsk iej, P o lsk ie g o K o m ite tu O p iek u ń czego W a rsza w a -M ia sto , Z arządu n a m .st. W a rsza w ę R ad y G łó w n ej O p iek u ń czej i P o lsk ie g o K o m ite tu O p iek u ń czeg o — W arszaw a w P r u sz k o w ie , sp r a w u ją c y c h k o le jn o w la ta c h 1939— 1945 o p ie k ę sp o łeczn ą n a d lu d n o śc ią W arszaw y i jej n a jb liż sz y c h ok olic.
P ra ca oparta została p rzed e w s z y stk im n a m a te r ia ła c h a r c h iw a ln y c h B iu ra C en tra li R G O w K ra k o w ie, p rz e c h o w y w a n y c h o b ecn ie w A r c h iw u m A k t N o w y c h w W a rsza w ie. D o k u m en ta cja p o z o sta ły c h in s ty tu c ji sa m o p o m o co w y ch u le g ła n ie m a lże c a łk o w ite m u zn iszczen iu w o k r e sie p o w sta n ia w a r sz a w sk ie g o . A u to r sk rzęt
n ie w y k o r z y sta ł zarów n o d ru k o w a n e, ja k i r ę k o p iśm ien n e r e la c je , p o lsk ie i n ie m ie c k ie w y d a w n ic tw a u rzęd o w e, p rasę.
M onografia sk ład a s ię z trz e c h cz ę śc i u w z g lę d n ia ją c y c h sp e c y fic z n e e le m e n ty w o je n n y c h d z ie jó w W arszaw y: ob ron ę m ia sta w e w r z e śn iu 1939 r., o k u p a cję h itle ro w sk ą (paźd ziern ik 1939— lip ie c 1944), ok res p o w sta n ia w a r sz a w sk ie g o , e w a k u a c ji i n isz c z e n ia m ia sta (sierp ień 1944—sty c z e ń 1945). A u to r p o z y ty w n ie o cen ia d zia ła ln o ść w a r sz a w sk ic h o rg a n iza cji sa m op om ocow ych , w la ta c h b ezp rzy k ła d n ej n ę dzy i zagiO żenia b io lo g iczn eg o b y tu n arod u ra tu ją cy ch od śm ierci g ło d o w ej k ilk a
d ziesią t ty s ię c y lu d zi, a za ra zem n ie k o la b o ru ją cy ch z o k u p an tem .
T . N .
Z a p i s k i o p r a c o w a li : A n d r z e j B i e r n a t (A. B.), A n d r z e j D e r e l k o w s k i (A. D.), M a rian D y g o (M. D.), T o m a s z J ę d r y c z k o (T. J.), T o m a s z N a łę c z (T. N.), A n d r z e j P o ś p ie c h (A. P.), M a r ia S ie r o c k a (M .S .) , A n d r z e j S z w a r c (A. S.), W o j c i e c h T y g i e l s k i ( W . T.), W i e s ł a w W ł a d y k a (W. W.), M a r e k W r e d e (M. W.).
