TOM 89 STYCZEŃ 1988

TOM 89 STYCZEŃ 1988

W y d a n o z p o m o cą fin a n so w ą P o lsk ie j A k ad em ii N a u k

TREŚĆ ZESZYTU 1 (2289)

|R. J. W o j t u s i a k | , Z. M a j 1 e r t, Z a c h o w a n ie e le k try c z n e r y b ... 1

M. W o l f , C zy w p rz y ro d z ie is tn ie je p ią ta s i ł a ? ... 6

S. K o h l m i i n z e r , P o lis a c h a ry d y g rz y b o w e ja k o zw iązk i bio lo g iczn ie czy n n e . . 10

A. K o t a r b a , L ic h e n o m e tria i j e j z a sto so w a n ie w b a d a n ia c h geom orfo lo g iczn y ch w T a t r a c h ... 13

R. K o r o n a , E w o lu cja d łu g o śc i ż y c i a ... 15

K o m ó rk o w a te o r ia pam ięci N e u ro fiz jo lo g ia i b io lo g ia k o m ó rk o w a p a m ię c i (S. R ose, tłum . J. G. V.) . . . 17

P a rk N a ro d o w y H u a s c a ra n w P e ru H is to ria u tw o rz e n ia i ry s g e o g ra fic z n y P a rk u (J. C a b a ł a ) ... 18

D ro b iazg i p rz y ro d n ic z e L arw y m u ch ó w ek ż y ją c e w sz y sz k a c h św ie rk a (M. S k r z y p c z y ń s k a ) ...20

T ro m b o s p o n d y n a (T. P i e t r u c h a ) ... 21

W sz e c h ś w ia t p rzed 100 l a t y ... 22

R o z m a i to ś c i ...23

R ecen zje W . E. E n g e l m a n , F. J. O b s t: S n ak es. B iology, B eh av io r a n d R elatio n sh ip to M an (S. C h y b ) ... ... 25

S. H o l m e s : H e n d e rs o n 's D ic tio n a ry of B iological T erm s (J. D ulak) . . . . 25

K ro n ik a n a u k o w a K ra jo z n a w stw o a p rz y ro d a (K. M a z u r s k i ) ...26

S p i s p l a n s z

I. ŻYRAFA. Fot. W . S tro jn y

II. LIMBY w T a trz a ń sk im P a rk u N aro d o w y m . Fot. W . S tro jn y III. ZA TO K A R A JU , A n ta rk ty d a . Fot. M. D o k to r

IV. SZKIELET JE Ż O W C A . Fot. J. H e re ż n ia k

O k ł a d k a : STRUŚ S tr u th io c a m e lu s. Fot. A. P rad el

S P I S T R E Ś C I T O M U 89

Ro k 1988

A R T Y K U Ł Y

B a r b u s i ń s k i K. , G lo n y źródłem p o k a r m u ... 2, 35 B i l i ń s k a B. , R eg u la cja h orm on aln a fu n k cji g o n a d y m ę s k i e j ... 9, 193 C h m i e l A ., B io sy n teza s p e c y fic z n y c h m eta b o litó w d r o b n o u s t r o j o w y c h ...7__ o, 168 C h m i e l o w s k a J ., M y sie w ib r y s y i b a r y ł k i ... 5, 105 C i u k E., W y p ra w a p olarn a dr A dam a P iw o w a ra na N o w ą Z i e m i ę ... 2, 40 C z a p i k A ., S ta re le g e n d y w ś w ie t le n o w o c z e s n y c h badań n a u k o w y c h ... 6, 129

C z a r n e c k i A ., W ie lk o ść p lon u a b ila n s e n e r g e ty c z n y . /2 , 279

D u b a s A ., Raja, ryb a m a ło z n a n a ... j j f 253 E n g e l G ., E rgotyzm i sztu ka ś r ed n io w iec za ...7—8, 157 F i g u r s k i K ., N ie w y k o r z y sta n a sza n sa m a n i o k u ... 3, 07 G i b a s z e w s k a A ., R tęć w ś w ie c ie i jej o d d z ia ły w a n ie na o t o c z e n i e ... 3, 60 G ó r a l c z y k T ., M rów k i a r o ś l i n y ... gt 199 G u m i ń s k a B., M ik o lo g ia w f i l a t e l i s t y c e ... * 3, 65 H a n i k J ., B ron isław R ejchm an (1848— 1936). Z ap om n ian y przyrodn ik , w sp ó łp ra c o w n ik

, , W s z e c h ś w i a t a " ... 4, 87 H a n c z a k o w s k i P., S u b sta n cje a n ty ż y w ie n io w e w y s tę p u ją c e w ro ś lin a c h . . . . 6, 139 H a r m a t a W ., O ś p ie w ie p orannym p t a k ó w ... /2 , 283 H e s s G., D łu g o trw a łe w zm o cn ien ie p rzek a źn ictw a s y n a p ty c z n e g o w h ip o k a m p ie ja k o k o ­

m ó rk o w y m o d el p a m i ę c i ... ...7______ gt 153 H o r o d y s k i P., E k o sy stem zb io rn ik a r e te n c y jn e g o a ja k o ść w o d y . . . . . . . 5, 115

H u r w i c J ., M u zy k a ch em ia ... , / / , 254

J a s i e ń s k i M ., J a k zw ierzęta rozpoznają s w o ic h k rew n y ch ? 2 , 29

J ę d r u s z u k A ., V arroa ja c o b s o n i — g ro ź n y p a so ży t p sz c z o ły m iod n ej ... jo, 231 K a w e c k i T ., O p ieka ro d zicielsk a w śród o w a d ó w : d la c z e g o ta k rzadko p o to m tsw em o p iek u je

s ię w y łą c z n ie sa m iec? ... 9, 195

— R e sty tu c ja g a w ia la w N e p a l u ... 3, 63 K i 1 i a ń s k a Z ., M o lek u la rn a o rg a n iza cja w iru sa HIV, cz y n n ik a w y w o łu ją c e g o A IDS . . 12, 281 K o h l m i i n z e r S ., P o lisa ch a ry d y g r z y b o w e ja k o zw ią z k i b io lo g ic z n ie c z y n n e . . . . / , 10 K o h l e r P. S ., A su a ń sk i ogród na w o d z i e ... 3, 62 K o r o n a R., E w o lu cja d łu g o ś c i ż y c i a ... > 1, 15 K o s t r a k i e w i c z L. , S a w i c k a E.f W p ły w w aru nk ów m e te o r o la g lc sn y r h na stę ż e n io

SO j w a tm o sferze m a sy w u Ś nieżk i . . . ' . . . 5, 110

K o t a r b a A ., L ichenom etria i je j z a s to s o w a n ie w b adan iach g e o m o r fo lo g ic z n y c h w T atrach J, 13 K o t e j a J ., 1D0 c z e g o mogć) słu ż y ć sam ce czerw có w , c z y li o dichronii sek su a ln ej i b ra­

tersk ie j f o r e z j i ... ... 12 285

K o w a l c z y k W ., E lek try czn y kom pas roślin . . . . 5^ j j j

L a t i n i J., C horzy na AID S szu k a ją n a d z i e i ... 4, 91 L a t i n i J ., M on itor A I D S o w y ... 4 89 L e n k i e w i c z Z., Prof. dr Rom an J. W o j t u s i a k ... 6 143 L o r e n c M . W ., W stę p n e badan ia g e o lo g ic z n e p ó łn o c n e j c z ę ś c i gór Paim an (A rg en ty n a ) . 12, 27-ł M a k a ł o w s k l W ., A r c h e b a k t e r ie ... 3 57

— R yb o zy m y ... ’ 2' 37 M i z e r s k i W .. P o leo o c ea n O b sk i ... 248 M o k r z y ń s k i S. , M a c h o y Z ., S y n erg izm i an tagonizm f l u o r o w y ...7,...Sf 172 M o 1 a s R., T eoria M ila n k o v icz a w ś w ie t le a k tu a ln y ch b adań . . . ... j2 059 N o w a k E., T rzy p o k o le n ia J a n k o w sk ic h — b a d a czy p rzy r o d y A z j i ... /O 2^8 P a j o r W ., J ., S o ja i jej z a l e t y ... 161

P ł y t y c z B., Z n ow u o A I D S ... 4 92 P r z y b y l s k i M ., M o r fo lo g ia fu n k cjo n a ln a r y b ... 7___ ^ I66

S k o t n i c k i A . B., O b raz k lin ic z n y r o z w o ju A I D S ... 4, 94 S t a n i e ć B ., R ó ż n o ro d n o ść tro ficzn a a z n a c z e n ie g o sp o d a r c z e i b io c e n o ty c z n e c h r z ą s z c z / 4f 86 S t r a w i ń s k i S ., D la c z e g o d o k a rm ia m y z w i e r z ę t a ? ... 133 S u r a P .f C zy z m a p o w a n ie lu d z k ie g o g en o m u r o z w ią ż e p rob lem ch orób g e n e ty c z n y c h ? . . u , 245 S z c z e p k a M . Z., T w a rd z ia k k ie lic h o w a t y — g in ą c y g rzy b la s ó w lę g o w y c h . . . . 10, 223 S z c z e p k a M . Z., B e r n a c k i L .r W łó k r o u s z e k sz c z o tk o w a ty i je g o b io lo g ia . . . 6, 134 Ś n i e ż k o R. , K u d 1 i c k a K. r i D u d a E., J a k w y g lą d a ją za ro d n ik i i g a m e to fity r o ślin

o k r y to z a lą ż k o w y c h ... j j, 250 W i e r z b i c k i Z ., Z h is to r ii b adań n ie k tó r y c h m in e r a łó w : gru p a k w a rcu — SiC>2 . . . 2, 32 W i l c z e k P ., P o d m o rsk ie o s a d y p y łó w e o lic z n y c h — c e n n e źród ło in fo rm a c ji o h is t o iii

k lim a tu k u li z i e m s k i e j ...7— 8, 159 W o j t u s i a k R., M a j 1 e r t Z., Z a c h o w a n ie e le k tr y c z n e l y b ... 1 , 1 W o l f M ., C zy w p r z y r o d z ie is tn ie je p ią ta s i ł a ? ... 1 , 6 W o ź n y A ., S k a n in g o w a m ik ro sk o p ia e le k tr o n o w a i je j z a s to s o w a n ia w b ad a n ia ch b o ta ­

n ic z n y c h ... 4, 81 W r ó b e l I., G urw an S a jc h a n — g ó r y p u s t y n n e ... X0, 220 Z a j ą c T ., O d z i e c i o b ó j s t w i e ... 10, 217 Z a w i 1 s k a J .( N o w a k J., R ola b ia łe k G w d zia ła n iu re ce p to r ó w b ło n o w y c h i p r ze n o ­

s z en iu in fo rm a cji p rze z b ło n ę k o m ó r k o w ą ... 9, 202

POLEMIKI

M o d e lo w a n ie w b io lo g ii

K o t e j a J ., D la c z e g o m o d e lo w a n ie j e s t stra teg ią e w o lu c y j n ie s ta b iln ą c z y li w y n u rz en ia

le g a lis t y p a r a d o k s a l n e g o ... 7— 8, 174 Ł o m n i c k i A ., W s p r a w ie s tr a te g ii e w o lu c y j n ie s ta b iln e j J. K o te ji o d p o w ie d ź . . . . 7— 8, 176 K om entarz d o p o lem ik i (R ed a k to r N a c z e l n y ) ... 7—8, 177 AIlDS a m o ra ln o ś ć

M . J a s i e ń s k i ... U , 256 J. D u 1 a k ... i l , 256 J. V e t u 1 a n i ... 11, 257

N A G R O D Y N O B L A K O M Ó R K O W A STRUKTURA PAMIĘCI

R o s e S ., N e u r o fiz jo lo g ia i b io lo g ia k o m ó rk o w a p a m i ę c i ... / , 17 K a c z m a r e k L., G e n y p a m i ę c i ... 2, 43

PARK N A R O D O W Y H U A SC A R A S W PERU (J. C A B A Ł A )

C zło w ie k w Parku w p r z e s z ło ś c i i d z i s i a j ... 3, 69 H isto ria u tw o r z e n ia i ry s g e o g r a fic z n y P a r k u ... J, 18 Przyroda P a r k u ... 2, 44

S A M O L U B N E G E N Y , S T R A T E G I E E W O L U C Y J N E I I N N E S E K R E T Y R O P U S Z E J A L K O W Y ( M. I G. J A S I E Ń S C Y )

I. O e k o lo g ii b e h a w io r a ln e j i ro p u sz e sz a r e j Buio b u ł o L... 3, 70 II. O k o ja r z e n iu s ię , .k ra k o w sk im " t a r g i e m ... 4, 99 III. I n te ra k cje m ięd zy s a m c a m i ... 5, 119 IV . Jak s z u k a ć sa m icy w s t a w i e ? ... 6, 144

R O Ś L I N Y L E C Z N I C Z E P O L S K I C H L A S Ó W ( W. J A R O N I E W S K I )

M a lin a w ła ś c iw a Rubu s i d a e u s L... 5, 120 J eż y n a fa łd o w a n a Rub us p l i c a t u s W . e t N ... 6, 145 P ięcio rn ik k u r z e z ie le P o t e n t i l l a e i e c l a L. H a m p e ... 7— 8, 178 P ok rzyk w ilc z a ja g o d a A t r o p a b e l l a d o n n a L... . . 7— 8, 130 K on w a lia m a jo w a C o n v a ll a r i a m a ia lis L... 9, 205 M a cierza n k a p ia sk o w a T h y m u s s e r p y l u m L. em . F r... 10, 235 C hm iel z w y c z a j n y H u m u lu s l u p u s L... U> 258

D R O B I A Z G I P R Z Y R O D N I C Z E

B a r t o s z G ., S ta rze n ie s ię g a m et p r z y c z y n ą z e s p o łu D o w n a i in n y c h sc h o rze ń zw ią z a n y c h

z za b u rzen ia m i c h r o m o s o m o w y m i ... 11, 260 C h ł o p i c k i G ., Jak u rzą d za m terrariu m d la z w i n e k ... 12, 288 G o l l e r K ., H e r b a t a ... 2, 47 J a w o r s k a M ., O w a d o b ó jc z e n ic ie n ie ja k o c z y n n ik b io lo g ic z n e g o z w a lc z a n ia sz k o d n ik ó w

ro ślin u p r a w n y c h ... 5, 123 J e 1 i ń s k i M ., M a s o w a in w a z ja o m a c n ic o w a ty c h n a g n ia zd o trzm iela w g n ie ź d z ie p ta k a 12, 289 K o s i b o w i c z M ., R z a d k o ść f a u n isty c z n a — ch r z ą szc z P h i y g a n o p r i l u s a u ri tu s M o tsch . u ło ­

w io n y n a tere n ie H i L ... 9t 207

L a t i n i J., K o n se k w e n c je z a g ła d y w ie lk ic h r o ś l i n o ż e r c ó w ... 10, 237 L e w a r t o w s k i Z ., Jak s ło n k i S c o lo p a x ru s ti co la p rze m ieszcz a ją s w o je p isk lęta ? . . . 9, 208 M i z e r s k i W ., W u lk a n y „ lu b ią " w y b u c h a ć w c z e r w c u ... JO, 237 P a c y n i a k C ., N o w a form a k rą żk o w a d ęb u b e z s z y p u łk o w e g o O ue rc us p e t r e a f. o rb icu lat a

(ł. n o v a ) w P u szczy Z i e l o n k a ... 6, 147

— O so b liw e i rza d k ie g a tu n k i ro ślin d r ze w ia sty ch w m ie śc ie R a c ib o r z u ...7— 8, 181 P i e t r u c h a T ., , , t - P A " ... 11, 261

— T r o m b o s p o n d y n a ... 1, 21 P o m a r n a c k i L., M istr zo w ie b u d o w n ictw a p t a s i e g o ... 2, 47 R o m a n k o w J ., Z d z ie jó w p o ls k o -e sto ń s k ic h sto su n k ó w n a u k o w y c h ... 12, 287 S i l b e r r i n g J ., U kład im m u n o lo g ic zn y — n asz d ro g i m ó z g ? ... 5, 122 S k r z y p c z y ń s k a M ., L arw y m u ch ó w e k ż y ją c e w s z y s z k a c h ś w i e r k a ... 1, 20 S m o r ą g J ., M i ł o s z S ., J a k ie m o ż liw o śc i stw a rza nam w sp ó łc z e s n a em b rio lo g ia ? . . 7— 8, 192 S t u d e n s k a A ., M y r m e k o filn e m o t y l e ...

S z a r s k i H ., S k ło n n o ść d o sa m o b ó jstw a i dobór n a t u r a l n y ...

— W cz e sn e p o ro d y n i e d ź w i e d z i ...

— W p ły w r y w a liz a c ji g a m eto fita na e w o lu c ję ro ślin n a g o z a l ą ż k o w y c h ...

S z c z e p k a M . Z ., I le g r z y b ó w k a p e lu s z o w y c h w y stę p u je w Z w iązk u R adzieckim ? . S m i a ł o w s k i A ., P rzeb u dow a układu sy n a p ty c z n e g o w m ózgu m ło d y ch szczu ró w pod

w p ły w e m l e k u ...

W S Z E C H Ś W I A T P R Z E D 100 L A T Y

1, 22i 2, 49; 3, 73; 4, 101; 5, 125; 6, 149; 7—8, 183; 9, 210; 10, 238; 11, 262; 12, 289

W S Z E C H Ś W I A T N I E T O P E R Z Y (OPR. B. W . W OŁOSZYN)

L e s i ń s k i G „ S p is n ie to p e r z y zim u ją cy ch w ..N ie to p e r k u ” z g ru d nia 1985 . . . . . 9, *09 L e s i ń s k i G „ R o m a n o w s k i J ., K u n y poluj<| n a n i e t o p e r z e ... 9 ,2 1 0 K o r z e n i e w s k i B. , K o w a l s k i M. , G o d a w a J.. O d ło w y n ie to p e r z y w P u szczy

B i a ł o w i e s k i e j ... ' V e t u 1 a n i J. (J.G .V .) N ie to p erz p t t e d 100 l a t y ... e ' j W o ł o s z y n B. W ., D la c z e g o n i e t o p e r z e ? ...

— C entrum inform acji C h i r o p t e r o l o g i c z n e j ... 14

— IV E u rop ejska K on feren cja C h i r o p t e r o lo g ic z n a ... '

R O Z M A I T O Ś C I

B a r t o s z G. (G. B.), A b zy m y — p r z e c iw c ia ła , k tó re z o s ta ły e n z y m a m i ... 6, 151

— C zy organizm ro zp o zn a je an o m ery a i 0 g l u k o z y ? ... ^ 2

— C zy w a rto j e ś ć c z o s n e k ? ... 2 ,2 D la cz eg o w y s o k ie tem p eratu ry p o w o d u ją n ie o d w ra ca ln e zm ia n y b ia łek ? . . . . 5, 126

— K w as f it y n o w y — k o le j n y n a tu ra ln y p r z e c iw u t l e n ia c z ... 11, 204

— P a le n ie a w ita m in a ... ^ B y c z k o w s k a - S m y k W . (W . B .-S.), C zy n o so r o żce m u szą w y g i n ą ć ? ... 2, 51

— C zy p rep a ra ty w a p n io w e z a p o b ieg a ją zrzeszo tn ien iu k o ś c i ? ... 2, 51

— „ W y m a rły " lem ur ż y je na M a d a g a s k a r z e ... 1, 24 K o s i b o w i c z P., N a d ch o d zą złe cza sy d la s t o n k i ... 9, 212 K a w e c k i T ., P ow rót o rło sę p a w A l p y ... 10, 240 K r z a n o w s k i A ., B adania k rw i sprzed 100 000 l a t ... 1 2 , 2 9 2

— Kit p sz c z e li le c z y p ó łp a s ie c ...

— N a w o ż e n ie ro ślin ... w o d ą s o d o w ą ... 240

— O d n a le z ie n ie za g in io n e j r z e k i ... 10* 239

— W ilk w o r k o w a ty ż y j e ! ...7

— W p ły w ro ślin na p o w sta w a n ie o z o n u ... 10* 239 L a t i n i J .( B a k terio lo g ic zn a d en itry fik a c ja ś c i e k ó w ... 3, 75

— C o ro b ić, by u n ik n ąć r a k a ? ... ^

— C zy o d p o w ia d a ć w ilk o m w y ciem ? ... 24

— D a lek a w y p r a w a p o ż y w n o ś ć ... ^ 2

— D la c z e g o p a le n ie p o w o d u je raka p ł u c ... 9, 213

— D la c z e g o p a n o w ie są n a p ra w d ę p o t r z e b n i? ... U , *6*

— E rotyczn e ta jem n ice k o czk o d a n ic ...7

— J a k e w o lu o w a ła s o c z e w k a o k a ... % 2, 51

— K lim at Z iem i w cią g u o sta tn ich 160 000 l a t ... 212

— K osm iczn a p różn ia p ełn a d ia m en tó w ...7 186

— M a łe k nu ry b ard ziej s e k s o w n e ... 1, 24

— M y s z y pod sp e c ja ln y m nadzorem ... 12, 291

— N ie b e z p ie c z e ń s tw a zd ro w o tn e b łęk itn ej re w o lu c ji . 12, 291

— N ie z w y k ły rozpad 0 ... • ... 7— 8, 186

— O b y cz a je se k su a ln e k a s z a l o t a ... 3, 75

— O d k ry cie m o r f o g e n u ? ... 4, 102

— P la n e ty in n y ch g w i a z d ... 4, 103

— P o la rn e cz a p y P l u t o n a ... ...7— 8, 18?

— W ą ch a n ie c z y z a s t r z y k ? ... 1, 24

— Z ły cz a s d la d zik ich z w ie rzą t w A m e r y c e ... 2, 51

— Z n ó w o dziu rze o z o n o w e j ... ...7— 8, 186 S z a r s k i H . (H. S .) , C iep łe w n ę trzn o ści r e k i n a ... 1, 24

— M ądre p taki ... 11, 263

— N ie u n a c z y n io n e m ózgi k rę g o w c ó w ... 2, 51

— O d d y ch a n ie n a jsta r sz y c h c z w o r o n o g ó w ... 2, 50

— Pokarm za ro d k ó w sa la m a n d ry c z a r n e j ... 3, 74

— Ż y cie w o k ó ł c ie p ły c h źr ó d e ł g łę b o k o m o rsk ich ... 5, 126

— K ija n k i re a g u ją n a z a b u rz o n e p o le g e o m a g n e ty c z n e . . . 6, 151

— L a se r o w e łą c z e n ie i ła t a n ie śc ia n n a c z y ń k r w io n o śn y c h oraz w łó k ie n n e r w o w y c h . 3, 75

— N a tu r a ln e e le k tr o m a g n e ty c z n e p r o m ie n io w a n ie d łu g o fa lo w e w p ły w a n a p r ze b ieg

r e a k c ji z a p a l n e j ... 6, 151

— P o le m a g n e ty c z n e z m ie n ia tem p era tu rę c i a ł a ... 1, 23

— P raca p rzy m o n ito rz e k o m p u tera a b ó le g ł o w y ... 5, 127

R E C E N Z J E

A t t e n b o r o u g h D .r T h e First Eden. T h e M e d ite rra n e a n W o rld and M an (K. K o w a lsk i) 9, 214 B e g o n M ., H a r p e r J. L ., T o w n s e d C. R ., E c o lo g y , In d iv id u a ls, P o p u la tio n s

an d C o m m u n itie s (R. K o r o n a ) ... 4, 103 C a u s t o n D. R .f A B io lo g is t 's B a sic M a th e m a tic s (M . J a s i e ń s k i ) ...7— 8, 190 C h v a p i 1 S ., P ta k i o z d o b n e (S. S o k ó ł ) ... 7— 8, 188 C i a r k ę G. M ., S ta tis tic s an d E x p erim en ta l D e s ig n (M. J a s i e ń s k i ) ... 7— 8, 190 D a n o w s k i J ., B io lo g ia — r e p e ty to r iu m d la k a n d y d a tó w na a k a d e m ie m ed y czn e (H. G end ek ) 2, 52 D a y R. A ., H o w to W r ite a n d P u b lish a S c ie n tific P ap er (M. J a s i e ń s k i ) ... 12, 292 D e k o r a ty v n y e r a s te n ia o tk r y to g o i za k r y to g o g ru n ta , S p r a v o cn ik (M . Z. S zczep k a ) . . . 9, 213 D i t l e v H ., A F ield G u id e to th e R eef-b u ild in g c o r a ls o f th e In d o -P a c ific (J. L. J a k u b o w sk i) 6, 152 E n c y k ła p e d ija p r y r o d y B ie ła m s i (P. B a j k o ) ... 3, 77 E n g e l m a n n W. E. f O b s t F. J ., S n a k e s, B io lo g y , B e h a v io r & R ela tio n sh ip to M an

(S. C h y b ) ... 1, 25

F r e e m a n D ., O r ig in s o f L ife (S. C h y b ) ... . 6, 154

H e i m R.. C h a m p ig n o n s d ’E u rop e, G e n e r a lite s-A s c o m y c e te s-B a s id io m y c e te s (M. Z . S zczep k a ) 7—8, 188 H e r r m a n n H. J. , G e r l a c h S ., F r o sc h lu r c h e im T errarium (A . Ż y ł k ą ) ...7— 8, 190 H o l m e s S ., H e n d e r so n 's D ic tio n a r y o f B io lo g ic a l T erm s (J. D ulak) . . . . . . 1, 25 In fo rm a to r K r a jo z n a w c z y 1983— 1985. O d d zia ł W r o c ła w sk i PTTK (K. M a z u r s k i) ... 2, 53 K o t l j a k o v V . M . (red .), G la c jo lo g ija S p ic b erg e n a (A . K a m i ń s k i ) ... .. 6, 153 K r i v o ś e i n a N. P. , Z a j c e v A. I., J a k o v I e v J. B., N a s e k o m y e — razru-

ś it e li g rib o v w le s a c h E v ro p ejsk o j ć a s ti SSSR (M. Z. S zcz ep k a ) . . *Tł . . . 12, 292 K u c h a r z E. J .r M a lg ra n d a M e d icin a V o rta r o (A. S i w i e c ) ... 2, 52 K u n i c k i - G o l d f i n g e r W . J . H ., G e n e ty k a . W iz je u rz e k a ją c e i g ro źn e (H. K r za n o w sk a ) 3, 77 L a r o u s s e , Z ie m ia , r o ś lin y , z w ie r z ę ta (A . R ó s l e r ) ... 2, 53 L e ń k o w a A ., T rudna d ro g a d o arki N o e g o (Z. G ł o w a c i ń s k i ) ... 3, 76 L e ń k o w a A . (R ed .), C z ło w ie k p r z e c iw k o so b ie? (M . Z. S z c z e p k a ) ... 9, 214 M a y n a r d S m i t h J . r T h e P ro b lem s o f B io lo g y (J. D ulak) . . . . ... 3, 76 M ir ź iv o j p rir o d y (R adost p o z n a n ija , P o p u la rn a ja e n c ik ło p e d ija T om 2) (M. Z. S zczep k a ) . . 11, 266 M r s. B ee to n 's B o o k o f H o u s e h o ld M a n a g em en t (M . Z. S z c z e p k a ) ... 7—8, 191 N o e l l e r t A ., D ie K n o b la u ch k ro ete (A . Ż y ł k a ) ... 5, 127 P o p u la c je ro ślin i z w ie r z ą t. E k o lo g ic z n e stu d iu m p o r ó w n a w c z e . P raca zb io r o w a (P. In d y k ie w ic z ) 5, 127 P r o k o p c z u k B. I., W a g a n o w W . I ., O t a łm a z a d o b rillia n ta (W . M izersk i) . . 7— 8, 189 R u b i n J ., B. B a 1 a t k a B. (red .), A tla s sk a ln ic h , ze m n ich a p u d n ich K a r u (P. M ig o ń ) 12, 293 R y s z k i e w i c z M ., M ie s z k a ń c y ś w ia tó w a lte r n a ty w n y c h (H. S za rsk i) . . . . . . U , 265 S o k o l o w W . E ., R ed k ie i is ć e z a j u ś ć ij e ż iv o t n y j e (M. Z. S zcz ep k a ) . . . . . . . . 11, 269 S t a i n e s N. . B r o s t o f f J. , J a m e s K., J n trod ucin g Im m u a o lo g y (B. P ły ty c z ) . . 4, 103 T c h i b i s s o v * O. I. i in .: D ic tio n n a ir e b io lg c ie fr a n ę a ise -r u s s e (M. Z. S zczep k a ) . . . 6, 154 T h e D ictio n a r y o f H isto r y o f S c ie n c e (S. C h y b ) ... ...7—8, 189

• T J i u r z o v ś L. , K r e s i n e k J. , M a r e i e k S. , M i k a K ., M a ty a tla s le ć iv y c h

ra stlin (M. Z. S z c z e p k a ) ... 7— 8> 187 . W o o d E. M ., C o ra ls o f th e W o rld , B io lo g y and F ield G u id e (J. L. J a k u b o w sk i) . . . . 6, 152

P R A C E O L I M P I J C Z Y K Ó W

I. S 1 e z a k , O o d d z ia ły w a n iu m eta li c ię ż k ic h n a d ro żd że S a c c h a r o m y c e s e l li p s o id e u s . . 10, 241

K R O N I K A

G ł a z e k , J „ K a r d a ś R ., X X sy m p o zju m s p e l e o l o g i c z n e ... 4, 104 G o m ó ł k a B ., „ J a n H e w e liu s z (1611— 1687) w trz e c h se tn ą r o c z n ic ę śm ier ci" — w y sta w a

w B ib lio te c e J a g ie llo ń s k ie j w K r a k o w i e ... 2, 54 H e l l e r M ., N e w to n : N o w e k ieru n k i w n a u c e ... 3, 78 K o h l e r P. S ., 90 la t K oła P r zy ro d n ik ó w S tu d e n tó w U J ... 6, 155 M a z u r s k i K ., K r a jo z n a w stw o a p r z y r o d a ... 1, 26 W e i n e r J ., P rof. W ła d y s ła w G ro d ziń sk i n ie ż y j e ... ... 10, 240

‘ o s z y Ji B. W ., S p r a w o z d a n ie z P ie r w sz e j K o n feren cji C h ir o p tero lo g ó w . . . . 3, 78 i V E u ro p ejsk a K o n fer en cja C h i r o p t e r o l o g ic z n a ... 11, 267

— IBEN *88 11, 267

L I S T Y O D R E D A K C J I

G o ł ę b i o w s k i B. . . , , . * s . . , . . • 2, 55

_ , ... 1Q, 242

K r z y s z t o f o w i c z A . . 2, 55

O k o ł ó w Cz ... 2, 55 P o m a r n a c k i L ., O s ta tn ie p o m n ik i p r z y r o d y ... 11, 267

P r z y b o ś E.

Zanim z a p a lisz — p rze czy ta j

2, 55 9, 215

O D R E D A K C J I

W sp r a w ie , .s ta c ji k lim a ty c z n e j” w B ieszczad ach . . . . 10, 242

K O M U N I K A T Y

W y s ta w a „ P ta k i tere n ó w G órnego Ś lą sk a " (P. C e m p u l i k ) ... 2, 56

O K Ł A D K I

S tru ś Str ułh io ca m e lu s — A . P r a d e l ... 1

Ś liw a tarn in a P /u n u s s p in o sa — W . S t r o j n y ... 2

A rarauna A r a ararauna (Ps it tac id ae) z P an am y w sc h o d n iej — W . S t r o j n y ... 3

O strożeń le p k i Cirs ium ei is it h a le s. P ien in y , K o sa rzy sk a — W . S t r o j n y ... 4

P isk lę cz a p li s iw e j A r d e a ci ne rea n a g n ieź d z ie. Puszcza A u g u sto w sk a — D. Karp . . . . 5

M n iszek p o sp o lity T a ra xa cu m oltic ina le . W ro c ła w — O so b o w ice . C zer w ie c — W . S tro jn y . 6 P u szcza B ia ło w iesk a latem — J . S i u d o w s k i ...7—8 S ek retarz S ag itt ari ua s er p en tin ar iu s — W . S t r o j n y ... 9

Ż uraw k o r o n ia sty Balearica p a v o n in a — W . S t r o j n y ... . 10

K o p y tn ik p o sp o lity A s a ru m eu ro p eu m w P ien in a ch — W . S tro jn y . . . . . . . . 11

B ą czek I xo b ry ch u a m in u tu s — H. A n d r z e j e w s k i... . • . . 12

P L A N S Z E Ż yrafa — W . S ‘..o j n y ... ...1

Lim by w tarzań sk im Parku N a ro d o w y m — W . S tro jn y . . . . . . . . . 1, II Z atok a R aju, A n ta rk ty d a — M . D o k t o r ... ^ J, III S z k ie le t je ż o w c a — J . H e r e ź n i a k ... ł# IV Z im o w a d roga w b rzozow ym le s i e — D . K a r p ... .... • • • 2, I P u ya ia i m o n d l i — S. C a b a l a ... .. * 2# II W id o k i z Parku N a ro d o w e g o H u a sca ra n w Peru — S . C a b a ł a ... • 2, III T ch órza w y c ie c z k a — W . S t r o j n y ...* 2, IV R u sa łk a k r a tk o w iec — p o k o le n ie w io s e n n e — W . S t r o j n y ... 3, I R opucha zie lo n a — W . S t r o j n y ... 3f 11 C zło w ie k w Parku N a ro d o w y m H u a sca ra n — S. C a b a ł a ... 3, III P a ję czn ica lilio w a ta — W . S t r o j n y ... 3, IV K an ion rzek i M a lig n ę — W . M i e r z w i ń s k i ...4 . I P erk oz d w u cz u b y — D. K a r p ... 4' 11 R zem lik o s ik o w ie c — W . S t r o j n y ...4f IIIa S k a ra b eu sz — P. S u r a ... • . . . . IIIb K lon sreb rzy sty — W S t r o j n y ... • • • • # -* • • • W Pan d a m ała — W . S t r o j n y ... - • • • • • 1

S to rczy k k u k a w k a — W . W . K o w a l s k i ... 5, II S u s e ł p e r e łk o w a n y — W . L i p i e c ... III Z im o zió ł p ó łn o c n y — W . L i p i e c ... IV P o w ie rzch n ia k a p e lu sza i h y m en o fo ru w łó k n o u szk a s z c z o tk o w a te g o — M . Z. S zcz ep k a . . fi, I J eż eu r o p e jsk i — J . P ł o t k o w i a k ... 11

M ło d e sa rn ią tk o z B agien B iebrzań sk ich — D. K a r p ...6, III D ąb b e z sz y p u łk o w y — n o w a form a k rą żk o w a — C. P a c y n i a k ...6, IV E rgotyzm i sztu k a ś r e d n io w ie c z a ... ...7 8• P ortret b ie g u s a m a lu tk ieg o — D. Karp ...7 111 W o d o sp a d y A th a b a sk a w Parku N a ro d o w y m J asper w K an ad zie — W . M ier zw iń sk i . . . . 7—8 , IV M u ch o łó w k a sza ra — A . B a l i ń s k i ...7—8 , V G m atw ak d ę b o w y — W . W . K ow alsk i . ... ...7 *

D rzew a R acib orza — C. P a c y n i a k ... * 7 8, V II, VIII Kobuz — S . W ą s i k ... 9' Ia D u d ek — S . W ą s i k ... 9' Ib R o zch o d n ik w ie lk i — D. K a r p ... * • 9' ^ K o zio ró g d ę b o sz — J . H e r e ź n i a k ... . . . . . 9, III W o tw o rze ja sk in i — B. W o ł o s z y n ... 9, IV Ł agod n e s to k i G urw an S a jch a n — J. M e n d a l u k ... JO, la P o czą tek w ą w o z u J o ły n -A m — J . M e n d a lu k ...JO, Ib Panoram a g rz b ietó w G urw an S a jch a n — J. M e n d a l u k ...JO, Ila B y lica n a zb o cza ch J o ły n -A m — J. M e n d a l u k ... llb K w ia ty o le a n d ra — P. S i n a ... ~ JO, III Z en eta p ó łn o cn a — W . S tro jn y ... ’ ♦ 10, IV G a m e to fity i za ro d n ik i ro ślin o k r y to z a lą ź k o w y c h . A ...j j, I G a m eto fity i za ro d n ik i ro ślin o k r y to z a lą ż k o w y c h . B ...J j, II K on ik i p o ls k ie — W . M i e r z w i ń s k i ... . . . . . . JJ, III D zię c io ł d u ży — A . B a liń sk i ... 11, IV J e le ń p rzy lu d zk iej za g r o d z ie — L. K a r p ... 12, l B ek as k sz y k C a pe l la ga ll in ag o w lo c ie — D . K a r p ... 12, II Jaszczu rk a zw in k a — W . L i p i e c ... # ... J2, III O stn ica w ło s o w a ta — J. M e n d a l u k ... . . . . . . . . 12, I V

O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W I M . K O P E R N I K A

T O M 89 (ROK 107)

STYCZEŃ 1988 ZESZYT 1

(2289)

023702

IROMAN .J. W O JTU SIA K l, ZO FIA MAJLERT (Kr.ików)

ZACHOW ANIE ELEKTRYCZNE RYB

Zachowanie elektryczne ryb stanowi now y dział etologii. A le już przed 6500 laty Egipcja­

nie m usieli coś w iedzieć o niezw ykłych w łaści­

w ościach ryb elektrycznych, skoro umieścili wizerunek suma elektrycznego na jednym z na­

grobków w Sokkarze. W Grecji i Rzymie lek a­

rze, m.in. Galen, używali ryb elektrycznych do leczenia ludzi. Sądzili, że drętwy wydzielają ,,leczniczy jad". Za czasów Nerona uważano, że kąpiel w basenie z drętwami leczy artretyzm, chroniczne bóle głow y, a nawet choroby p sy ­ chiczne (starożytne „wstrząsy elektryczne").

Hiszpanie, po odkryciu Ameryki, spotkali się z węgorzem elektrycznym w dorzeczu Amazon­

ki. Indianie Tom anakowie nazywali go „ari- ma", czyli pozbaw iający zdolności ruchu, a m ięso jego oraz uderzenia uważane są dotąd przez niektóre plemiona za lecznicze. Dopiero w XVIII w ieku poznano naturę elektryczną tych zjawisk.

N apięcie prądu elektrycznego, w ytw arzane­

go przez niektóre ryby jest czasem bardzo du­

że 1 w yn osi u w ęgorza elektrycznego Electro-

przy m ocy dochodzącej do 1000 W; u suma e le ­ ktrycznego Malapterurus electricus napięcie dochodzi do 450 V, a u drętw Torpedo do 300 V.

Pierwowzorem ty ch „żyw ych elektrowni" był prąd elektryczny, w ytw arzany w mięśniach ru­

chow ych zwierząt.

Narządy elektryczne ryb i słabe

nadajniki silne

U ryb elektrycznych m ięśnie i zakończenia nerwow e przekształciły się w płytki narządu elektrycznego. Ciężar tych narządów w ynosi nieraz od V4 do V3 ciężaru ciała ryby, u w ęg o ­ rza elektrycznego osiąga nawet 58% masy cia­

ła. Rozmieszczenie narządów' elektrycznych jest różne u różnych gatunków (ryc. 2); u suma pokrywają one całe ciało. Narządy elektryczne składają się z płytek ułożonych w kolumny, przy czym płytki połączone są szeregowo, a k o ­ lumny równolegle. U drętwy Torpedo narząd elektryczny składa się z 400—600 kolumn pry­

zmatycznych, po 40 płytek każda. Są to włókna

Ryc. 1. W ę g o rz e le k try c z n y E leclrophorus e lec tricu s wg B rehm a 1914.

1 W s z e c h ś w i a t 1/88

A k o .

2 W s z e c h ś w i a t , ł. 89, nr 1/1988

Ryc. 2. N a rz ą d y e le k try c z n e u 4 g a tu n k ó w ry b (od gó­

ry ): w ę g o rz e le k try c z n y E lectro p h o ru s e le c tric u s, p o łu d ­ n io w o -a m e ry k a ń sk i p rz e d s ta w ic ie l G y m n o tid a e , m ru k n ilo w y G y m n a rc h u s n ilo tic u s o ra z in n y p rz e d s ta w ic ie l

m ru k o w a ty c h .

mięśni, przekształcone w ogniwa, połączone warstwą galaretowatą. W ęgorz ma 6000—

10 000 płytek połączonych szeregow o. Cały czas w yładow ań w yn osi 12 ms i składa się z 5—

7 w yładow ań po 2 ms. Poza tym „huragano­

wym ogniem" (prąd o w ysokim napięciu) w ę ­ gorz elektryczny w ytw arza im pulsy orientacyj­

ne (słaby prąd), w tem pie 50/s, do których słu ­ ży 70 pryzm atycznych kolumn (6000 płytek elektrycznych). Istnieje u węgorza jeszcze trze­

ci typ nadajników, w ytw arzających prąd stały.

W edług Hardera, w ęgorz przywabia prądem tuńczyki i w ten sposób poluje na nie, podob­

nie jak to czynią rybacy. Sum elektryczny z Afryki tropikalnej ma narządy elektryczne w ytw orzone prawdopodobnie z gruczołów skórnych. Sum elek tryczn y z dorzecza A m a­

zonki w ytw arza moc elektryczną ok. 500 W.

Narządy elektryczne, w ytw orzone z m ięśni prążkowanych pow stają na zasadzie w zm oc­

nienia prądów czynnościow ych i utracie funk­

cji kontrakcyjnych m ięśni. M echanizm pow sta­

wania impulsu n erw ow ego w narządzie e le k ­ trycznym jest podobny jak w nerw ie, zakończe­

niu nerw ow ym czy w łóknie m ięśniow ym . W ie l­

k ość impulsu jest też podobna i w yn osi około 150 mV.

U ryb elektrycznych specjalna część mózgu, płaty elektryczne, koordynują w yładow ania elektryczne. Jądra ow alne w rdzeniu przedłu­

żonym są najw yższą instancją, w ydającą ro z­

kazy do płatów elektrycznych. Znajomość tych zjaw isk elektrycznych w organizm ach nasuw a w niosek, że w szystk ie zw ierzęta, a także cz ło ­ wiek, są nie mniej „elektryczne" niż e lek try cz­

ne ryby, a jedyna różnica polega na tym, że nie mają w yspecjalizow anych narządów elek try cz­

nych, nadajników i odbiorników.

M echanizm pow staw ania prądu elek try czn e­

go ma charakter fizykochem iczny. O kazało się, że po usunięciu sodu z przestrzeni m iędzypłyt- kow ej narząd elektryczny traci sw oje działa­

nie, a węgorz elektryczny traci zdolność pora­

żania. Działanie narządu elektrycznego zbadał H. Grundfest. Każda z komórek elektrycznych staje się na dziesięciotysięczną część sekundy przepuszczalna dla znajdujących się w jej w n ę ­ trzu cząstek naładowanych ujemnie, które b ły ­ skaw icznie w ypływ ają na zewnątrz, w ytw arza­

jąc prąd elektryczny. Jest to m ożliw e dzięki niesłychanie skom plikowanej siatce połączeń nerw ow ych, które w wypadku otrzymania im­

pulsu nerw ow ego uwalniają acetylocholinę.

W szystkie baterie w ypalają rów nocześnie d zię­

ki „poczekalni” dla im pulsów elektrycznych, znajdujących się w krótszych przewodach ner­

w ow ych. W yładowania w liczbie do 1500/s są charakterystyczne dla poszczególnych gatun­

ków. Ryba nie ginie na własnym „krześle e le k ­ trycznym" dzięki takiemu połączeniu komórek, że prąd nie może dochodzić do innych części ciała, a skóra ma grubą pow łokę izolacyjną i jedynie w dw óch m iejscach pokryw y skórnej znajduje się bardzo cienka błona. Polski e le - ktrofizjolog prof. W. Karczewski zbadał szcze­

gółow o przebieg zjawisk fizjologicznych tow a­

rzyszących w yładow aniu elektrycznem u w ę g o ­ rza Electrophorus electricus. W edług tego ba­

dacza, unerwione płytki narządu elektrycznego przedzielone są warstwami nieunerwionym i, których potencjał spoczynkow y (wewnątrz płytki ujemny) w yn osi 84 mV. Płytki zawierają dużo potasu, a mało sodu, a przestrzenie m ię- dzypłytkow e odwrotnie — dużo sodu, a mało potasu. W spoczynku narząd elektryczny nie w ykazuje żadnego napięcia elektrycznego. Pod w pływ em pobudzenia następuje depolaryzacja jednej w arstw y unerwionej i odw rócenie b ie­

gunow ości potencjału (wewnątrz + 67 mV).

Potencjał w arstw y zdepolaryzow anej sumuje się z potencjałem spoczynkow ym w arstw y nie- unerwionej, dając 151 m V z jednego ogniwa.

Gdy pobudzenie obejm ie cały narząd, napięcie osiąga setki woltów. Obwód elektryczny zam y­

ka się w środowisku zewnętrznym , w wodzie (ryc. 3). Silne w yładow ania w ym ienionych ryb elektrycznych mogą ogłuszać ryby i inne zw ie­

rzęta morskie, a w w yjątkow ych wypadkach mogą być nawet niebezpieczne dla człow ieka.

Narządy elektryczne służą w tym wypadku ja­

ko broń zaczepna, do paraliżowania i zabijania

A A A A / w y v .8 4

mV

.84

mV

Ryc. 3. S chem at d z ia ła n ia n a rz ą d u e le k try c z n e g o w ęg o ­ rz a e le k try c z n e g o E lectrophorus elec tricu s. A — S tan sp o czy n k u , B — p o b u d zen ie : o d w ró c e n ie ła d u n k ó w , su ­ m o w a n ie się ład u n k ó w , z am k n ięcie obw odu p rą d u przez,

śro d o w isk o ze w n ę trz n e ; w g K arczew sk ieg o 1963.

Ryc. 4. Linie p o la ele k try c z n e g o m ru k a nilow ego Gym- n a rch u s n ilo lic u s ro z c h y la ją się p od w pływ em złego p rz e w o d n ik a (czarna kula), a sk u p ia ją się w w y p ad k u d o b reg o p rz e w o d n ik a (zak ro p k o w an a k u la); w g D rósche-

ra 1971.

ofiary, a także pełnią rolę obronną. Inną rolę spełniają urządzenia elektryczne, wytwarzają­

ce słaby prąd. Znaleziono takie narządy u oko­

ło 500 gatunków ryb. W yładowania elektrycz­

ne tych ryb mają napięcie 0,2—2 V. A m ery­

kańska ryba z rodziny skaberowatych Uiano-

narządy elektryczne, położone za oczami i pow stałe z przekształconego mięśnia ocznego; wytwarzają one napięcie ok. 0,5 V. Minóg morski Petro-

bakina, ma też „radar elektryczny”. Produkuje on bardzo słaby prąd o napięciu 200 mikrovol- tów i 30 m ikrovoltów. N ie w yjaśniono dotąd czy w yprom ieniow yw ąna energia związana jest z potencjałem nerwów, czy mięśni.

Zm ysł e le k tro sta ty c zn y i elektrolokacja

Doskonalenie u tych gatunków poszło w k ie­

runku zw iększenia w rażliw ości na prąd e le k ­ tryczny ich linii bocznej. W iele z tych ryb żyje w mętnej w odzie lub prowadzi nocny tryb ży ­ cia. Często żyją w rwących, spienionych poto­

kach, gdzie normalna orientacja jest utrudnio­

na. W iele z tych ryb ma zm ysł elektrostatycz­

ny, czyli zdolność odbioru pól elektrycznych przy pom ocy specjalnych receptorów. Zmysł ten, odkryty w roku 1958 przez Lissmanna, w y ­ stępuje u w ielu gatunków ryb tropikalnych i subtropikalnych, m. in. u afrykańskich ryb z rodziny m rukowatych M ormyroidei. W w a ­ runkach m ętnej w od y lub nocnego trybu życia zm ysł elektrostatyczny służy lepiej niż wzrok, a w wodzie spienionej lepiej niż linia boczna.

Ryby „słaboprądowe" emitują impulsy o czę­

stotliw ości 1— 1600 Hz nieprzerwanie, przez całe życie. Reagują też na słabe pole magne­

tyczne 0,01 Oe. N iektóre gatunki mruków ż y ­ jące gromadnie używają narządów elektrycz­

nych przy skupianiu się w ław ice. Mruk nilow y

sekundę, co tw orzy pole dookoła ryby. Pole elektryczne ulega zakłóceniu, gdy w pobliżu pojawi się inna ryba, przewodząca prąd e le k ­ tryczny, a zatem zagęszczająca linie sił.

Zakłócenia te odbierane są przez narządy elektroczuciow e (elektroreceptory), a zwierzę reaguje odpowiednim zachowaniem. Linie sił pola elektrycznego są w ięc środkiem informacji dla mruka. Interpretację sygnałów ułatwia im postawa „jakby połknęły kij''. Aparat loka­

cyjn y służy też do omijania przeszkód. W ięk­

szość przedmiotów w w odzie źle przewodzi prąd elektryczny, czyli linie sił pola odchylają się od tych przedmiotów. Ryba może w ięc od­

różnić przedmioty żyw e od martwych (ryc. 4).

Receptory elektryczne rejestrują spadek napię­

cia rzędu 0,1 mV i zniekształcenia w łasnego pola m niejsze niż 1%. Mruk odczuwa zmiany natężenia prądu elektrycznego z dokładnością do 3 X 10-15 A, co daje np. m ożliw ość om inię­

cia przynęty z maleńkim stalow ym haczykiem.

W rażliwość ta jest porównywalna z w rażliw oś­

cią oka na bodziec św ietlny w postaci fotonu, wrażliw ością ucha rejestrującego drgania w iel­

kości subatomowej lub wrażliw ością czułków motyla, reagującego na pojedynczą cząsteczkę substancji zapachowej. Narząd zm ysłow y mru­

ka nilow ego jest pozornie bardzo nieskom pli­

kowany: kanalik w ypełniony galaretowatą substancją, skupiającą linie sił pola oraz zaw ie­

rający na dnie jamki komórki zm ysłow e, w y ­ specjalizow ane w odbieraniu bodźców elek try­

cznych (ryc. 5). Te maleńkie narządy zm ysło­

we, pokrywające ciało ryby, są w budowie identyczne z narządami smaku, ale reagują ty l­

ko na drażnienie polem elektrycznym .

Ryba piła z tropikalnej części Atlantyku i w ybrzeży Am eryki ma aparat lokacyjny na ogonie. Bada ogonem szczeliny skalne w po­

szukiwaniu pożywienia i bez trudu znajduje drogę wśród podwodnej roślinności.

Zmysł elektryczny ułatwia też rybom naw i­

gację, um ożliwiając percepcję prądów elek try­

cznych wzbudzanych w polu geom agnetycz­

nym i geoelektrycznym w morzach i oceanach.

Trygon, czyli kot morski Trigon pastinaca, płaszczka żyjąca w Morzu Czarnym, ma na gło­

w ie receptory zw ane ampułkami Lorenziniego (cienkie rurki biegnące w głąb skóry, na dnie komórka czuciowa). Receptory te są tak czułe, że nie ustępują najlepszym oscylografom i po­

zwalają rejestrow ać potencjały elektryczne w ciele ryb, np. fląder zagrzebanych w piasku.

Podczas ruchów oddechowych, w mięśniach flądry powstają rytm iczne wyładowania, które mogą być zauważone przez kota morskiego.

N iew ykluczone, że słabe elektrosygnały z móz­

gu czy nerw ów m ogłyby być rejestrowane przez inne ryby w stadzie i regulow ać ich za-

Ryc. 5. E lek try czn y n a rz ą d zm y sło w y (e le k tro re c e p to r) m ru k a nilow ego. K an alik , w y p e łn io n y g a la re to w a tą sub­

sta n c ją , k tó r a je s t b ard zo d o brym p rzew o d n ik iem i sk u ­ pia, ja k soczew ka, lin ie pola. K om órki zm y sło w e n a dnie jam k i są w y sp e c ja liz o w a n e w o d b ie ra n iu bodźców e le k ­

try c z n y c h ; w g D ró sc h e ra 1971.