PLANY I PREFERENCJE ZAWODOWE MŁODZIEŻY MATURALNEJ Z WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

(1)

Romuald Jończy

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Diana Rokita-Poskart

Politechnika Opolska

PLANY I PREFERENCJE ZAWODOWE MŁODZIEŻY MATURALNEJ

Z WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

Wprowadzenie

Dynamicznie dokonujące się przemiany społeczno-kulturowe i gospodarcze są nieodłącznym elementem, ale i zarazem wyróżnikiem współczesnej rzeczywi- stości. Odcisnęły one również swoje piętno na rynku pracy, w tym na sytuacji na nim młodych osób. W mediach nieustannie pojawiają się informacje o wzrasta- jącej skali bezrobocia wśród młodych, także wysoko wykształconych osób¹. Ma- sowe podejmowanie studiów, związany z nimi wzrost aspiracji, a jednocześnie niedostateczny wzrost miejsc pracy wysoko kwalifikowanej powodują, że mają oni coraz większe problemy ze znalezieniem satysfakcjonującej i rozwojowej pracy, gwarantującej stabilne warunki zatrudnienia². W obliczu tej mało sprzyja- jącej młodym osobom sytuacji ucząca się jeszcze młodzież staje przed ważnymi życiowymi wyborami: jaki zawód wybrać? Czym kierować się przy jego wyborze? W jaki sposób zrealizować cele życiowe? Odpowiedzi na te pytania są uza- leżnione od wielu różnych czynników i determinują późniejszą drogę zawodową młodych osób³. Szczególne znaczenie dla preferencji młodzieży mają ich zdol-

1 Zderzenie młodych z rynkiem pracy. „Gazeta Prawna” nr 142 (3028) z 25.07.2011 r.; Co czwarty młody Polak bez pracy. „Gazeta Prawna” nr 207 (3345) z 24.10.2012 r.; 35 prawników na 2 dekarzy. Młodzi bez szans na rynku pracy. „Dziennik Polski” z 25.07.2013 r.

2 A. Chłoń-Domińczak, P. Strawiński: Wchodzenie osób młodych na rynek pracy w Polsce.

IX Kongres Ekonomistów Polskich – publikacja dostępna na stronie www.pte.pl

3 M. Czerwińska-Jasiewicz: Psychologiczna analiza cech decyzji zawodowych młodzieży szkolnej.

Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1979.

(2)

ności, zainteresowania, moda na określony zawód (studia), jak również obiek- tywna sytuacja na rynku pracy⁴.

Tej właśnie tematyce – preferencji i planów zawodowych oraz czynników decydujących o wyborze zawodu – poświęcono niniejszy artykuł. Jego głównym celem jest próba określenia czynników kształtujących decyzję o wyborze zawodu oraz preferencji zawodowych młodych osób kończących najpowszechniej wybierany obecnie rodzaj szkół – licea ogólnokształcące.

Prezentowane w niniejszym opracowaniu dane pochodzą z badania zreali- zowanego w 2012 r. na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu, prze- prowadzonego wśród uczniów trzecich klas liceów ogólnokształcących Opolsz- czyzny kilka tygodni przed egzaminem maturalnym⁵. Badanie to miało w zamiarze uzyskanie wiedzy na temat najbliższych planów zawodowych i edu- kacyjnych młodzieży, motywów kierujących wyborem typu studiów oraz miejsca kontynuacji edukacji, preferencji w zakresie przyszłej pracy i miejsca zamieszkania, oceny szans na podjęcie pracy po zakończeniu edukacji oraz perspektyw potencjalnej emigracji zagranicznej z uwzględnieniem jej przyczyn.

Głównym celem tego badania było określenie skali, kierunków i determinant migracji edukacyjnej (oraz – perspektywicznie – definitywnej) z województwa opolskiego, niemniej jednak wiele badanych zagadnień wiązało się również z wyborem zawodu i determinującymi to czynnikami.

Wybór do badań właśnie licealistów, a nie innych uczniów szkół ponadgimnazjalnych można uzasadnić kilkoma powodami. Pierwszym był fakt, że licea są na tyle dominującym i względnie jednorodnym typem szkół średnich, że w każdym z wybranych do badań miast czy ośrodków znalazła się na tyle liczna grupa uczniów, że przeprowadzone badania mogły mieć charakter ilościowy. Kolejny powód był związany z faktem, że to licealiści dominują w strukturze uczniów szkół średnich⁶ oraz z tym, że tę grupę uczniów charakteryzuje względna jednorodność pozwalająca na dokonanie porównań pomiędzy poszczególnymi grupami badanych, reprezentujących różne cechy i pochodzących z różnych obszarów⁷.

4 K. Czarnecki, S. Karaś: Profesjologia w zarysie: (rozwój zawodowy człowieka). ITeE, Radom 1996; W. Trzeciak: Planowanie kariery zawodowej. „Pracodawca i Pracownik” 2000, nr 10.

5 Zbiorcza prezentacja i analiza wyników tych badań została zawarta w drukowanej obecnie książce Eksodus absolwentów szkół średnich województwa opolskiego do dużych ośrodków regionalnych kraju oraz za granicę (w kontekście problemu depopulacji województwa oraz wy- zwań dla szkolnictwa wyższego i regionalnego rynku pracy). Red. R. Jończy, D. Rokita- -Poskart, M. Tanas. Wojewódzki Urząd Pracy Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicz- nego, Wrocław 2013.

6 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego – 43% uczniów szkół ponadgimnazjalnych to uczniowie liceów – na podstawie Edukacja i wychowanie w Polsce w roku szkolnym 2011/2012.

7 Szerzej na temat metodologii tych badań w: Eksodus absolwentów szkół..., op. cit., rozdział 1.

(3)

Plany i preferencje zawodowe młodzieży maturalnej… 125

Badania te realizowano w wybranych 12 ośrodkach kształcenia średniego w województwie opolskim – były to miasta powiatowe: Brzeg, Głubczyce, Krapkowice, Namysłów, Nysa, Olesno, Opole i Prudnik, jak i mniejsze ośrodki:

Dobrzeń Wielki, Głuchołazy, Grodków i Praszka. Wybór do badań większych miast, jak i mniejszych ośrodków, czasem położonych peryferyjnie, był spowo- dowany tezą sformułowaną na podstawie wyników badań pilotażowych, a póź- niej pozytywnie zweryfikowaną, że młodzież ucząca się w mniejszych (powia- towych) ośrodkach regionu nieco różni się pod względem planów i zachowań od osób uczących się w większych miastach regionu.

W mniejszych ośrodkach kształcenia badaniem objęto wszystkie klasy trze- cie liceów, natomiast w większych miastach o większej liczbie liceów i dużej liczbie klas licealnych starano się tak dobrać badane szkoły i klasy, aby były wśród nich zarówno klasy uznawane w tych miastach i szkołach za „lepsze”,

„gorsze” i „średnie”. Przeprowadzone w każdej klasie badanie miało charakter ankiety audytoryjnej, ankieterzy byli obecni przy ich wypełnianiu, służąc pomo- cą w przypadku pojawiających się pytań i wątpliwości.

W rezultacie opisywanych badań uzyskano dane, co prawda niemające cha- rakteru reprezentatywnego dla uczniów klas trzecich liceów z całego wojewódz- twa⁸, ale dające szeroki obraz sytuacji w zakresie badanej problematyki i zarazem ukazujące zróżnicowania w zakresie podstawowych cech badanych, jak miejsce zamieszkania, płeć, czy obywatelstwo.

1. Charakterystyka badanej grupy uczniów

Badaniem objęto łącznie 1254 uczniów trzecich klas liceów ogólnokształ- cących. Ze względu na wielkość klas oraz wielkość ośrodków, grupy responden- tów w poszczególnych badanych miejscowościach liczyły od 54 uczniów w Grodkowie do 192 uczniów w Opolu (wykres 1).

8 Słabo reprezentowany pozostał jedynie wschodni obszar województwa – pomiędzy Dobrodzie- niem a Kędzierzynem- Koźle.

(4)

p 8 d b ( (

Ź

póź 831 dom było (12, (69,

Płe mę kob Oby pol pol Mie mia wie Źród

Po źniej ko mino o o ,2%

,1%

eć żczy biety ywat lskie lsko- ejsce asto eś dło: O

ods ejszy

obie owa osób

%).

%), a

yźni y

telstw -niem e zam

Opra

staw ych et ( ały b, k

W a m

wo mieck miesz

cowa L

wow h an (66, oso któr bad mnie

kie zkan

ano n Licz

we c naliz ,3%

oby re p dan ej by

nia

na p zba r

cech z, z

%) o y po pos nej

yło

odst resp

hy zapr oraz osia siad gru osó

Pod

awie ond

me reze z 4 adaj dały upie ób,

dstaw

e prz dentó

etryk ento 432

jące y op e pr

któ

wow

zepro ów w

kaln owa

mę e po pró rzew óre

we ce N

owad w po

ne ano ężcz olsk cz waż

mie

echy N = 1 42 83 110

15 86 38 dzony

oszc

res o w zyz kie

po żały

eszk

y me 1254 23

1 01

3 67 87

ych b zegó

pon tab zn ( oby lski y ró kały

etryk

bada ólny

nde b. 1.

(33, ywa iego ówn

y n

kaln

ań.

ych b

ntó . W ,7%

atel o t nież

a w

ne re bada

ów, Wśró

%).

stw akż ż os wsi (

spon anyc

będ ód 1

W wo ( że n

soby (30

nden ch o

dąc 1254

tej (87, niem

y m ,9%

ntów środ

ce p 4 u gr ,9%

mie mies

%).

w dkac

pods czn rupi

%), a ecki szk

ch

staw niów ie r a zn ie o kają

% 33,7 66,3 87,8 12,2 69,1 30,9

wą w zn

resp nacz oby

ce

7 3 8 2 1 9

W

do nala pon

zni ywa w m

Wyk

uk azło nden e m atels mie

Tab kres

kład o si ntów mnie

stw eści

bela 1

du ię w ej wo ie

1

(5)

2

m r c o

w b k u c g n g r p n w

2. W z

mi b row con odp

wła bad kore uwa czy geru nie, gę, rów py n nie wod

Wy zaw

Pi bad wać nym pow

Ja asne dana eluj agę

nni uje, , szu

że wnie na r zai dow

ynik wod

ierw dany prz m tem wied

ak s e za a m jący , że ikie

, że uka spo eż – ryn inte we

ki b dow

wsz ych zy w

mu dzi.

się ainte młod

ymi e d em d e sto ając ora – z p

ek p eres

ora

bad wy

zym h lic wyb zag Uz

ok eres dzie

i z dla

dec osu c op

czę pun pra sow az s

Pla

dań ych

m z b ceal borz

gad zysk

Ud

kaza sow eż d

wa inn cydu unko ptym ęść nktu acy wani suge

any

ń o m

bad listó ze p dnie kane

dzia dec

ało, wan dalej

arun nej

ując owo mal

bad u w

– n iam esti

y i pr

odn łod

dany ów przy eniu

e w

ały re cydu

w nia,

j si nka – p cym o sp lneg dan widz nale mi. P

ie b refer

nos dzi

ych był ysz u re wyni

espo ujące

de któ lnie ami praw m o

pora go e nych zeni

ży Poz blis

renc

szą eży

h za ła k złeg espo

iki

onde e o p

ekla óre z

e ki i wie

wy a gr eko h ki ia p uzn zost kic

cje z

ące y z

agad kwe go z ond zap

entó prze

arow zaz ieru

ofe e ta ybo rup onom

ieru proc nać tałe h o

zaw

się z wo

dnie estia zaw denc prez

w p z ni

wan znac uje ertą ak s orze

a li mic uje cesu

za e w osób

wodo

ę d oje

eń a m wodu

ci m zent

odaj ch o

nych czył

się na sam e za

icea czni się u ks roz wym b m

owe

do p ewó

zwi moty u. W mog

tow

jący okre

h w ło p

wła a ry mo d

awo alist ie z czy szta zwią mien

miał mło

pla ódz

iąza ywó W k gli z wano

ych p ślon

wyb pon asn ynku

duż odu tów zaw ynn ałce ąza nian ły

odzi

anó ztw

any ów, kwe zazn

o na

posz nego

bora nad nym u p żej

są w sta wodu niki enia anie ne c dla

ieży

ów wa

ych któ estio nac a w

zcze o zaw

ach 40%

mi za prac

czę dob ara u. W

em a i p e lep czyn a ba

y ma

i p op

z p órym ona

zyć wykr

góln wodu

re

% b aint cy.

ęści bre się War m wł poź psze

nnik adan

atura

pref ols

pref mi z arius ć je

resi

ne m u (w

spo bada tere Nie i ba wa ę po rto łasn

niej e ni ki:

nyc alne

fer skie

fere zam szu

den ie 2

moty w %)

onde any esow

emn ada arun odją rów nych jsze iż k rod ch m

ej…

en ego

encj mier u w n z 2.

ywy )

entó ych.

wan niej anyc nki ąć d wni

h p ego kier dzin mni

cji o

jam rzaj pyt kilk

ów Św niam

j je ch

pła decy eż z red o we

row nne iejs

mi z ją s tani ku w

do wiad

mi c edna (po acow yzje zwr dysp ejśc wani

e tra sze

awo się o iu p war

W

omi dcz czę ak onad

we, e ra róci pozy cia ie si

ady zn

odo oni pośw

rian

Wyk

inow zy to sto

zw d 3 , co acjo ić u ycj tej ię j ycje acz

12

owy kie wię ntów

kres

wał o, ż nie wrac 36%

o su onal uwa i, c

gru edy e za zeni 27

y- e- ę- w

2

ły że e- ca

%) u-

l- a- co

u- y- a- ie

(6)

i s (

i n

n m s b u

n w i w stwi (pła

inne nież

nico moż się bior uwa

na o wat

sum ierd ace)

Pr e w ż w

U owa żna

rod rą p agę W odn telst

mie dzić ) lub

rzyp wśró w po

Udzi ań a za

dzin pod wł Więk

noto twa

e zo ć, ż b su

pus ód k odzi

iały co auw nny uw łasn ksze owa a. W

ostał że w

ubie szcz kob iale

Ud

y za do waży mi wag ne z e ró ć w Wska

ły z więk ekty zano biet

na

dzia

apre m yć, tra ę su zain óżni w in azuj

zazn kszo ywn

o, ż i m płe

ały b o

ezen moty

że adyc

uge ntere

ice nnym

ją n nacz

ość ne (z

że m męż eć b

badan o wy

ntow ywó

mę cjam estie

eso dot m p na to

zon ba zain mot żczy bada

nych ybor

wan ów

żcz mi e os

wan tycz podz o w

ne p adan nter tyw yzn any

h de rze z

ne n wy zyźn

zaw sób

nia zące

zial wyni

prze nych reso wy d n, d ych

eklar zaw

na w ybor

ni z wod bli . e m

e b iki b

ez o h u owa decy dlate (pa

rując odu

wyk ru z zdec dow

iski

moty ada bad

ok. 4 uwz ania ydu ego atrz

ce p u z p

kre zaw cyd wym ch.

ywó anyc dań,

4%

zglę a i p ując o uz wy

poszc odzi

sie wod dow mi, c

Ko

ów d ch,

któ res dni pred ce o zysk ykre

czeg iałem

3 d du w wani

czę obie

decy dok óre

spon ia w dysp o wy

kan es 3

góln m na

dow w u ie c ęście

ety

ydu kon

zap ndo w sw pozy

ybo ne o 3).

ne m a płe

wod ukła częś ej r nie

ując nany prez

owa woi ycje orze odp

motyw eć (w

dzą adz ście rów eco

cych ym zent

anyc ich e) w e pr

owi

wy d w %

bar zie p ej (t wnie czę

h o ze w tow

ch.

wy waru rofe iedz

decy

%)

rdzo płc trzy eż ( ęści

wy wzg wano

W ybo unk esji zi z

ydują

o n i. N y i p (pon iej b

ybor ględ o na

rezu orach ki i p mo zest

ące

niew Nie

pół nad bior

rze du n a wy

ulta h o pote ogą taw

wiel mn raz d dw

rą z

pro na g ykre

acie obie encj by wion

W

lkic niej zy) wuk z ko

ofes grup esie

e mo ekty

jały yć n no r

Wyk

ch z jed kie krot olei

sji m py e 4.

ożn ywn y.

niec rów

kres

zróż dna eruj tnie po

moż oby na ne

co w-

3

ż- ak

ją e) d ż- y-

(7)

p w j s w a

s s o

d n d p n s b

M

pols wod jest stw wyb a ni

stwa snyc oby

dwó nyc dek pad nico skic bad

Mot

Pr skie du

atr o s borz ieco

O a ró ch p ywat

N óch ch t klaru dku

owa ch dany

ywy

rzep e ob są rakc

ą z ze p o m

dpo óżni pred tels Najw

h naj trad

ując osó anie jes ych

y dec

prow byw

wła cyjn z ko pro mniej

owi ią s dys stwe więk ajrza dycj

cyc ób p e w st d

, w

cydu

wad wate asne ne w olei ofesj ej w

edz się r spoz em, ksze

adz i z ch g pos w za doś wśró

Pla

ując

dzo elst e z wyn

ba ji j ważn

zi r rów zycj , an e ró ziej

awo go a siad akre ć d ód n

Ob any

ce o

one two aint nag ardz est nym esp wnie ji. T iżel óżn dek odo auto dają esie

duż niea

byw po

y i pr

wyb

wy o na tere grod ziej wy m m pond eż n

Ten li dl nice

klar owy ocht ącyc kie że:

auto

watel olski

refer

borz

ynik ajwa esow dzen

pra ysok moty

dent nieco n mo la o e w row ych.

tonó ch j

erow wś och

lstwo ie

renc

e za

ki b ażn wan nie agm koś ywe tów o w otyw osób w uk wany

. W ów edy wan śród hton

o cje z

awod

bada niejs nia (34 maty ść z em s w re w za w je b z p kład

ych W pr (7, ynie nia d a nów

zaw

du z

ań u szym

(40 4,5%

ycz zaro są w epre akre

est pols dzie h m

rzy ,2%

e po się auto w je

O po

wodo

z pod

uka m c 0,5%

%).

zne obk wła ezen esie

nie skim e ce

oty ypad

%) je olsk prz och edyn

Oby lsko

owe

dział

azuj czy

%), Os – d ów sne ntuj kol eco

m i ech ywó dku est kie zy w hton

nie

ywat o-nie

mło

łem

ją, ynni

, a soby dla

uz e za jący lejn waż

nie hy o w:

u pi sze oby wyb nów

1%

telstw emie

odzi

na o

że ikie

nie y p nic zysk ainte ych nego żnie emie oby

sug erw eści

ywa bor w m

%. U

wo ecki

ieży

obyw

dla em eco posi ch w kiw

eres po o de ejsz eck ywa gest wsze okr atel rze moty

Ust

e y ma

wate

a os dec mn ada waż wany sow oszc ekla zy d kim atels tii o ego rotn lstw zaw yw talo

atura

elstw

ób cydu

niej ając żnie ych wani czeg arow dla

oby stw osób o z nie w wo (

wod te ne

alne

wo r

pos ując j ist ce p ejsz w ia ( góln wan osó ywa a w b b

tyc wię (1,2 du s en

zró ej…

respo

siad cym totn podw zym

zaw (35,

ne nego ób z

atels wyn

lisk ch m ększ 2%) suge dek óżni

onde

dają m o

nym wój m kr wod ,2%

gru o m z jed stw nikł kich

mot zy n ). R esti klar icow

entó

ący o wy m c

jne ryte dzie

%).

upy moty dyn wem y w h or

tyw niż Rów iam row wan

W ów (w

ch j ybo zyn oby eriu

e (3

ob ywu nie p m.

w z raz wów w w wnie mi os wało nia

Wyk w %

jed orze nnik yw um p

37,1

byw u – pols

zakr rod w ud w p eż z sób o 3 mo

12

kres

%)

dyni e za kiem

atel prz 1%)

watel wła skim

resi dzin dzia przy zróż b bli 3,1%

ożn 29

4

ie a- m

l- zy

),

l- a- m

ie n-

ał y- ż- i-

% na

(8)

t c p n f n p

m m t

z s t p w tłum częś pod nich fakt najc prof

mot mia tego

zaw skać te: „ pog wym

mac ście dobn h dz tu, częś

fesj Pr tyw ast o

o zr In wod

ć od

„Jak grup

mie czyć

ej ro neg ział że ście ji – rzed wów

oraz rezy nnym

ów dpo ki z pow enia

ć ty odz go z łaln zar ej d wł d a w de

z w ygn m p , kt owi zaw wano

anyc ym, zice zaw nośc rów dekl asn nal ecy wsi, now por tóre

edz wód

o (w ch p

Za

że e, a wodu

ci g wno laro ne z

izą yduj jed wano

rusz e re zi z d za

wyk prze

awo

w zw u b gosp os owa zain za jący dnak o z zony espo

teg amie kre ez b

dy j

prz włas

bądź pod

oby ały ntere abra

ych k w

pre ym ond go z

erza s 5 bad

akie

zyp zcz ź te darc

y z dw esow aneg h o wyn

ezen w denc zakr asz ), g dany

e res

adk za o eż p czej

jed wa g

wan go m

wy niki ntac ba ci z resu

wy gdy ych

spon

ku o ojco

przy . T dyn głów

nia mat ybo

bad cji w dan am u za yko yż tr

zaw

nden

osó owie

ygo o w nie p wne

ora teri rze dań wyn niac ierz ami nyw rud wod

nci z

ób z e, p otow wszy pol e mo

az f iału za ń ni

nikó ch z zają iesz wać dnoś dów

ami

z po przy wuj ystk lski

oty fina u wy

awo e p ów zag ą w zczo ć w ścią w.

erza

odw yucz ą je kie

m, ywy anso

yda odu otw bad gadn wyko ono

prz ą by

ają w

wójn zają e d

roz jak y de ową awa po wier dań nien ony o w zys yłob

wyko

nym ą sw do p

zbie k i eterm ą atr ało ojaw rdzi ń w niem ywa

kw zło by

onyw

m ob woj prze eżno

pod min rakc się wią

iły tym m b ać w west

ści?

zap

wać

byw e d ejęc

ośc dwó nują cyjn , że się teg m uj

była w pr tion

?”.

prez

w p

wat dzie cia ci ni

ójny ące

noś e ró ę w o p jęci a kw

rzy nariu

Uz zent

przy

elst ci d pro ie z ym dec ść z

óżn wśró przy iu.

wes szło usz zysk

tow

yszło

twe do w owa zmi ob cyz zaw nice ód m ypus

stia ości zu p

kan wani

ości

em r wyk adzo ieni byw zję o

odu od mie szcz

a ko i. C pyta

e o ie w

rela kon one iają wate o w u.

dno eszk

zen

onkr Chc anie dpo wsz

W

atyw nyw ej p jed elstw wyb

śnie kań nia,

retn ąc u e otw

owi zyst

Wyk

wni wani prze dna wem

orz

e d ńców

dla

nyc uzy war iedz tkic

kres

ie ia ez ak m ze

do w a-

ch y-

r- zi ch

5

(9)

Zestawione odpowiedzi wskazują, że krótko przed maturą oraz wyborem kierunku dalszego kształcenia około 80% badanych licealistów było w stanie określić zawód, który zamierzają wykonywać w przyszłości, natomiast reszta powstrzymała się od jego skonkretyzowania.

Prezentowane wyniki dowodzą też występowania sporych grup badanych reprezentujących zbliżone preferencje co do zamierzonego zawodu. Relatywnie często, jak na absolwentów liceów, badani podawali zawody inżynierskie – za- deklarowały to 73 osoby, podając na ogół odpowiedzi: inżynier, inżynier geode- ta, inżynier budowlany. Ponadto biorąc pod uwagę inne zawody wskazywane przez respondentów (architekt, informatyk), wymagające na ogół ukończenia kie- runków technicznych, po których ukończeniu otrzymuje się tytuł inżyniera, można stwierdzić, że zamierzony zawód inżyniera był w badanej grupie stosunkowo czę- sto deklarowany. Zainteresowanie wykonywaniem właśnie takich zawodów może mieć związek z akcjami promującymi wykształcenie techniczne, wynikającymi z niedoborów na rynku pracy osób posiadających wykształcenie techniczne oraz z przekonaniem badanych o lepszej sytuacji inżynierów na rynku pracy.

Inne grupy zawodów, które cieszą się zainteresowaniem uczniów klas trzecich są związane z medycyną oraz ze służbami mundurowymi.

W przypadku pierwszej z grup, respondenci najczęściej wskazywali zawód lekarza, dentysty, ratownika medycznego, ale pojawiały się również odpowiedzi:

biomedyk oraz analityk medyczny. W przypadku służb mundurowych zazwy- czaj padały odpowiedzi: policjant, wojskowy, żołnierz oraz strażak. Przypusz- czalnie plany respondentów co do wykonywanego w przyszłości zawodu są związane zarówno ze stabilnością zatrudnienia, jak i z przeświadczeniem o wy- sokich zarobkach w niektórych z tych grup zawodowych, bowiem obie grupy zawodów (te związane z medycyną oraz służby mundurowe) mają opinię relatywnie stabilnych oraz dobrze wynagradzanych. W przypadku służb mundurowych za takim wyborem młodych osób przemawiają również wszelkie przywileje związane z wykonywaniem takiego zawodu, zwłaszcza możliwości wcześniej- szego przejścia na emeryturę.

Należy zwrócić uwagę, że w grupie respondentów pojawiły się 54 osoby, które zadeklarowały, że chciałyby wykonywać zawody związane z oświatą: na- uczyciel, pedagog, wychowawca przedszkolny. To relatywnie duże zainteresowanie tą grupą zawodów wydaje się jednak mało korespondować z sytuacją za- trudnieniową w tych grupach zawodowych, negatywnie warunkowaną obecnie niżem demograficznym.

Analiza odpowiedzi badanych licealistów wskazuje również, że często de- klarowano zawody ekonomiczne: ekonomisty, finansisty i bankowca, tradycyjnie

(10)

kojarzone z bardzo szerokimi możliwościami zatrudnienia i łatwością adaptacji do rynku pracy. Dość często też był podawany zawód fizjoterapeuty. Dalej w kolejności pod względem częstotliwości wskazań znalazły się takie zawody, jak psycholog (26), tłumacz (25) oraz zawody prawnicze (25). Stosunkowo czę- sto badani deklarowali również zawód farmaceuty (20).

Należy też zwrócić uwagę, że znaczna część respondentów wskazała zawody, których nie można było przyporządkować do poszczególnych grup, niektóre zawody były wskazywane tylko przez pojedyncze osoby lub jedynie kilkukrot- nie, dlatego zakwalifikowano je do grupy – inne.

Podsumowanie

Dynamika dokonujących się przemian społeczno-gospodarczych narzuca na młode osoby konieczność bardziej świadomego wyboru drogi zawodowej, która niewątpliwie zależy od wielu czynników. Analiza wyników badań przeprowadzonych wśród maturzystów kończących naukę w liceach województwa opolskiego pozwoliła wskazać na najważniejsze czynniki determinujące decyzję młodych osób o wyborze zawodu oraz zarysować grupę deklarowanych zawo- dów, które zamierzają oni wykonywać w przyszłości.

Tak jak przypuszczano, najważniejszym czynnikiem determinującym decy- zję co do wyboru zawodu są zainteresowania respondentów, co z perspektywy problemu narastających niedopasowań strukturalnych na rynku pracy trudno jest oceniać pozytywnie. Dominację tego motywu potwierdzają zresztą nie tylko wyniki prezentowanych tu badań, ale również inne analizy i badania prowadzo- ne w Polsce⁹. Innym istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór zawodu przez młode osoby są również uwarunkowania ekonomiczne – wysokość wyna- grodzeń uzyskiwanych w związku z wykonywaną profesją. Nieco mniej waż- nym, choć również bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na preferencje zawodowe, są indywidualne predyspozycje badanych. Okazało się również, że decydując się na podjęcie zawodu, badani uczniowie na ogół nie zamierzają kie- rować się tradycjami rodzinnymi czy sugestiami najbliższych.

Odpowiedzi licealistów odnoszące się do zawodów, które zamierzają wy- konywać w przyszłości pozwala z kolei wyodrębnić kilka grup zawodów wska- zywanych najczęściej. Pierwszą grupą z pewnością są zawody „inżynierskie”, drugą zawody związane z opieką zdrowotną, trzecią natomiast są tzw. zawody

9 Patrz np. M. Piechaczek: Raport z badań socjologicznych przeprowadzonych wśród absolwen- tów rejestrujących w PUP Rybnik – opracowanie dostępne na stronie www.pup-rybnik.pl;

W. Duda, D. Kukla: Rodzice jako podstawowy determinant wyborów edukacyjno-zawodowych dzieci. „Doradca zawodowy” 2011, 14.

(11)

mundurowe. Preferencje zawodowe młodych osób deklarujących chęć wykony- wania w przyszłości tego typu zawodów wiążą się zwłaszcza z przewidywanymi wysokimi wynagrodzeniami oraz przywilejami związanymi z wykonywaniem tych profesji. Analiza odpowiedzi respondentów na pytanie o plany co do wykonywanego w przyszłości zawodu wskazuje, że osoby, które zadeklarowały dokonanie wyboru przyszłego zawodu (ok. 80% badanych) kierują się raczej pragmatyzmem. Wskazywane przez respondentów profesje rzadko kiedy są zawodami, w których szansa na pracę jest niewielka, co może świadczyć o posia- daniu przez nich pewnej wiedzy o sytuacji na rynku pracy. Niemniej jednak dekla- racje badanych dotyczące zamierzonego zawodu należy traktować z dystansem, gdyż mogą ulec zmianie w zderzeniu z rzeczywistością.

Wyniki badań dotyczące konkretnych planów zawodowych młodych osób można skonfrontować z odpowiedziami maturzystów na pytanie o motywy de- cydujące o wyborze zawodu. Okazuje się, że wyniki tego porównania są dość zaskakujące. Z jednej strony respondenci odpowiadali, że najczęstszym moty- wem decydującym o podjęciu zawodu są ich zainteresowania, a z drugiej strony zapytani o zawód, którzy zamierzają wykonywać w przyszłości relatywnie czę- sto wskazywali zawody inżynierskie, związane z medycyną oraz zaliczane do grupy służb mundurowych, czyli zawody, w których raczej występują większe szanse na znalezienie pracy oraz relatywnie dobrze wynagradzane. Wynik ten stanowi potwierdzenie, że w rzeczywistości motywy decydujące o wyborze profesji związane są znacznie częściej niż wskazywano w kwestionariuszu z sytu- acją na rynku pracy oraz względami finansowymi.

Być może zarysowane zjawisko należy traktować jako początek swoistego – i długo oczekiwanego – zwrotu w relacji: młodzież – edukacja – rynek pracy, polega- jącego na powolnym odchodzeniu od kierowania się przez młodzież wyłącznie wła- snymi zainteresowaniami na rzecz kierowania tych zainteresowań w stronę profesji przydatnych oraz rokujących satysfakcjonujące, rozwojowe i stabilne zatrudnienie.

Na zakończenie warto dokonać jeszcze jednego porównania – prezentowanych w niniejszym artykule wyników badań dotyczących zawodu, jaki respondenci zamierzają wykonywać w przyszłości z wynikami badań CBOS-u „Aspi- racje zawodowe Polaków”¹⁰, w którym to zapytano rodziców, jaki zawód chcieliby, aby wykonywały ich dzieci. Zgodnie z wynikami tego badania, okaza- ło się, że rodzice chcieliby, aby ich córki wykonywały zawody związane z me- dycyną, a ich synowie zawody wymagające ukończenia studiów technicznych, co w zasadzie pokrywa się z zawodami, które zamierzają wykonywać w przy- szłości badani uczniowie klas trzecich liceów ogólnokształcących. Zbieżność zawodów wymarzonych przez rodziców dla swoich dzieci z zawodami wskazy-

10 Komunikat z badań „Aspiracje zawodowe Polaków”, Warszawa 2009, s. 2-8.

(12)

wanymi przez respondentów może sugerować, że być może badani uczniowie podświadomie pragną wykonywać zawody, które wymarzyli sobie dla nich rodzice i prawdopodobnie znacznie częściej aniżeli się do tego przyznają przy wyborze zawodu zamierzają kierować się sugestiami bliskich osób.

Literatura

35 prawników na 2 dekarzy. Młodzi bez szans na rynku pracy. „Dziennik Polski” z 25.07.2013 r.

Chłoń-Domińczak A., Strawiński P.: Wchodzenie osób młodych na rynek pracy w Polsce.

IX Kongres Ekonomistów Polskich – publikacja dostępna na stronie www.pte.pl Co czwarty młody Polak bez pracy. „Gazeta Prawna” nr 207 (3345) z 24.10.2012 r.

Czarnecki K., Karaś S.: Profesjologia w zarysie: (rozwój zawodowy człowieka). ITeE, Radom 1996.

Czerwińska-Jasiewicz M.: Psychologiczna analiza cech decyzji zawodowych młodzieży szkolnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1979.

Duda W., Kukla D.: Rodzice jako podstawowy determinant wyborów edukacyjno- -zawodowych dzieci. „Doradca zawodowy” 2011, 14.

Eksodus absolwentów szkół średnich województwa opolskiego do dużych ośrodków regionalnych kraju oraz za granicę (w kontekście problemu depopulacji województwa oraz wyzwań dla szkolnictwa wyższego i regionalnego rynku pracy). Red. R. Jończy, D. Rokita-Poskart, M. Tanas. Wojewódzki Urząd Pracy Opole, Wydawnictwo Uni- wersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2013.

Komunikat z badań „Aspiracje zawodowe Polaków”, Warszawa 2009.

Piechaczek M.: Raport z badań socjologicznych przeprowadzonych wśród absolwentów reje- strujących w PUP Rybnik – opracowanie dostępne na stronie www.pup-rybnik.pl Trzeciak W.: Planowanie kariery zawodowej. „Pracodawca i Pracownik” 2000, nr 10.

Zderzenie młodych z rynkiem pracy. „Gazeta Prawna” nr 142 (3028) z 25.07.2011 r.

CAREER PLANS AND PREFERENCES OF YOUNG OF OPOLE VOIVODESHIP

Summary

The article presents the results of empirical research conducted among 1254 stu- dents of third class secondary schools located in towns of Opole Voivodeship. As a re- sult of research there have been established plans and preferences of young people graduating from secondary school and motives of choosing a profession. Detailed analy- sis of the results also allowed to point out differences in motives determining the choice of a profession based on gender and nationality of the respondents.