BARIERY WSPÓŁPRACY SFERY BIZNESU Z JEDNOSTKAMI NAUKOWYMI Z PERSPEKTYWY MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Kazimierz CYRAN¹

BARIERY WSPÓŁPRACY SFERY BIZNESU Z JEDNOSTKAMI NAUKOWYMI Z PERSPEKTYWY

MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Rozwój przedsiębiorstw i postęp cywilizacyjny w warunkach gospodarki opartej na wie- dzy wymaga zacieśnienia współpracy między sferami edukacji, nauki i biznesu. Innowacyj- ność i konkurencyjność współczesnych gospodarek coraz bardziej zależą od umiejętności bu- dowania relacji partnerskich między uczelniami a przedsiębiorstwami. Nawiązanie współ- pracy przedstawicieli biznesu ze środowiskiem naukowym jest więc szansą dla wciąż zapóź- nionych technologicznie i organizacyjnie polskich przedsiębiorstw, szczególnie sektora MSP.

Ostatnie lata to czas dużych możliwości nawiązania omawianej współpracy stymulowa- nej wieloma programami wsparcia zarówno przedsiębiorstw, jak i uczelni. Mimo że same programy realizowane są z powodzeniem, czego potwierdzeniem są wskaźniki ewaluacyjne, to skala długofalowej współpracy firm z uczelniami nadal jest na niskim poziomie.

Niniejsze opracowanie stanowi próbę identyfikacji najważniejszych barier współpracy między ośrodkami naukowymi a przedsiębiorcami reprezentującymi sektor MSP z terenu województwa podkarpackiego. Starano się także wskazać potencjalne kierunki zmian, które mogą przyczynić się do nawiązania trwałej i długookresowej współpracy małych i średnich przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi.

Z opinii przedsiębiorców wynika, że zasadnicze bariery ograniczające współpracę przed- siębiorstw ze sferą nauki leżą po stronie uczelni i obowiązujących w nich zasad współpracy.

Jednym z najważniejszych obszarów, który wymaga zmian, jest uproszczenie biurokracji i formalności, jakie muszą być dopełnione przy prowadzeniu współpracy. Ponadto konieczne staje się przygotowanie rzeczowej i szczegółowej oferty współpracy i wsparcia dla przedsię- biorstw działających na rynku. Bardzo ważnym zadaniem, które uczelnie i instytuty badaw- cze muszą zrealizować, jest opracowanie skutecznego sposobu komunikowania się z przed- siębiorstwami i promowania wypracowanych rozwiązań.

Słowa kluczowe: współpraca, jednostki naukowe, przedsiębiorstwo

1. WPROWADZENIE

Jednym z głównych czynników wzrostu produktywności w gospodarkach rozwiniętych są innowacje oparte na solidnym fundamencie, tworzonym na bazie wiedzy, edukacji oraz działalności badawczo-rozwojowej. Rozwój w warunkach gospodarki opartej na wiedzy wymaga zacieśnienia współpracy między sferami edukacji, nauki i biznesu. Innowacyjność i konkurencyjność współczesnych gospodarek coraz bardziej zależą od umiejętności kształ- towania relacji partnerskich między uczelniami a przedsiębiorstwami. Rozwój tego typu powiązań jest także istotny z punktu widzenia budowania konkurencyjności poszczegól- nych firm oraz uczelni, które konkurują na rynku usług edukacyjnych².

1 Dr inż. Kazimierz Cyran, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Marketingu i Przedsiębiorczości, ul. M. Ćwikliń- skiej 2, 35–601 Rzeszów, e-mail: kcyran@ur.edu.pl

2 P. Bryła, T. Jurczyk, T. Domański, Klasyfikacja barier podejmowania współpracy z otoczeniem gospodarczym przez uczelnie wyższe, „Marketing i Rynek” 2013/5, s.10–16

Nawiązanie współpracy przedstawicieli biznesu ze środowiskiem naukowym jest więc wielką szansą dla wciąż zapóźnionych technologicznie i organizacyjnie polskich przedsię- biorstw, szczególnie sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Istniejące stereotypy związane z naukowcami jako ludźmi – według przedsiębiorców – oderwanymi od życia oraz z przedsiębiorcami jako nastawionymi jedynie na zysk, a nie budowanie prze- wagi konkurencyjnej, są barierą możliwą do przełamania. Konieczne jest zwiększanie świa- domości przedsiębiorców na temat korzyści płynących ze współpracy z ośrodkami nauko- wymi.

Ostatnie lata to czas dużych możliwości nawiązania omawianej współpracy stymulowa- nej wieloma programami wsparcia zarówno przedsiębiorstw jak i uczelni. Mimo że same programy realizowane są z powodzeniem, czego potwierdzeniem są wskaźniki ewalua- cyjne, to skala długofalowej współpracy firm z uczelniami nadal jest na niskim poziomie.

Dlatego rodzi się pytanie, dlaczego współpraca zainicjowana w ramach programów pomo- cowych nie rozwija się, a wręcz jest ograniczana i wygasa?

Przygotowywane opracowanie stanowi próbę identyfikacji najważniejszych barier współpracy między ośrodkami naukowymi a przedsiębiorcami reprezentującymi sektor MSP z terenu województwa podkarpackiego oraz wskazania potencjalnych kierunków zmian, które mogą się przyczynić do nawiązania trwałej i długookresowej współpracy ma- łych i średnich przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi.

Problem likwidacji ograniczeń w tym zakresie nabiera szczególnego znaczenia, zwłasz- cza w kontekście sposobów rozdysponowania i wykorzystywania pomocy publicznej prze- znaczanej na wsparcie działań innowacyjnych, które mogą być wspomagane przez pracow- ników naukowych.

Źródłem prezentowanych wyników są badania własne z wykorzystaniem standaryzo- wanego kwestionariusza ankiety, przeprowadzone w IV kwartale 2014 roku na grupie 100 małych i średnich przedsiębiorstw z terenu województwa podkarpackiego. Przy wyborze obiektów do badania zastosowano losowy dobór próby, wykorzystując rejestr REGON, sto- sując kryterium skali działalności podmiotu. Ze względu na regionalny charakter badania wyników prezentujących skalę badanego zjawiska nie można uogólniać na populację gene- ralną.

2. WSPÓŁPRACA UCZELNI Z BIZNESEM JAKO SZANSA ROZWOJU MA- ŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Sektor MSP w Polsce, podobnie jak w krajach wysoko rozwiniętych, odgrywa ważną rolę w gospodarce. Przede wszystkim stanowi źródło dochodów dla budżetu państwa i bu- dżetu gmin, bierze udział w tworzeniu produktu krajowego brutto, tworzy nowe miejsca pracy, przyczynia się do kreowania zmian społecznych i funkcjonalnych obszaru, na którym działa, (regionu, województwa, gminy) oraz wpływa na innowacyjność gospodarki³.

Podejmując rozważania o roli sektora MSP w gospodarce i starając się sformułować politykę wspierania jego rozwoju, nie należy zapominać, że tylko zrównoważony rozwój małych i dużych przedsiębiorstw, odpowiedni podział ról między przedsiębiorstwami du- żymi i małymi prowadzą do wykształcenia się stabilnego i zrównoważonego systemu go-

3 B. Onak-Szczepanik, Miejsce i rola sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Polski, red.

M. G. Woźniak, „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy Zeszyt” 2006/9, s. 615.

spodarczego. Promocja małych firm nie może stanowić jednego kierunku polityki gospo- darczej państwa, lecz powinna iść w parze z działaniami optymalizującymi rozmiar przed- siębiorstw zależnie od branży i realiów ekonomicznych⁴.

Pozycja konkurencyjna firm w dużym stopniu zależy od tego, jak szybko i na jaką skalę są tworzone i wdrażane innowacyjne rozwiązania. Pomimo że teza ta jest oczywista, mało kto wiąże zdolność do wprowadzania innowacji z czynnikiem ludzkim, który jest głównym ogniwem kreującym nowe, lepsze rozwiązania. Bardzo często można spotkać opinie, że innowacje są przejmowane wraz z importowanymi technologiami i produktami, a samo ich powstanie łączone jest wyłącznie z krajami wysoko rozwiniętymi. Stereotyp ten powiela większość polskich przedsiębiorców (zwłaszcza z sektora MSP), które nie przywiązują wagi do innowacji, rzadko podejmują współpracę z instytucjami naukowo-badawczymi w zakresie komercjalizacji osiągnięć naukowych, i nie zlecają badań na własne potrzeby. Czę- sto jest też tak, że owe osiągnięcia naukowe nie mają zbyt dużego związku z rzeczywisto- ścią i nikt nie myśli o spożytkowaniu ich przez przemysł.

Współcześnie wskazuje się, że żyjemy w świecie powiązań⁵. Są to wszelakie powiąza- nia, zarówno te sieciowe, jak i różnorodne zależności pomiędzy podmiotami rynkowymi.

Jak zauważa W. Czakon w książce Sieci w zarządzaniu strategicznym, istnieje wręcz ma- sowe zjawisko współdziałania. Autor ten dalej wskazuje, że uzasadnione jest podkreślenie wagi wyznacznika współczesności, czyli gospodarki opartej na sieciach⁶. W ten nurt roz- ważań wpisuje się potrzeba współpracy sfery nauki i biznesu. Także problematyka zwią- zana z innowacjami coraz częściej kojarzy się z sieciami, kooperacją i różnorodnymi po- wiązaniami instytucjonalnymi, szczególnie w układach regionalnych⁷.

Powiązanie nauki z innowacyjnością polskiej gospodarki zostało opisane w Strategii Rozwoju Nauki w Polsce do 2015 r., a zwłaszcza w jej celach strategicznych, wskazujących na⁸:

• podniesienie poziomu i efektywności nauki w Polsce oraz zwiększenie jej wkładu w naukę światową;

• pełniejsze wykorzystanie potencjału nauki dla edukacji narodowej, kul- tury i podniesienia poziomu cywilizacyjnego kraju;

• stymulowanie wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki;

• ściślejsze zespolenie z Europejskim Obszarem Badawczym.

Zgodnie z tym dokumentem jednym z celów nauki jest stymulowanie wzrostu innowa- cyjności polskiej gospodarki, a możliwe to będzie dzięki podejmowanej współpracy w re- lacji nauka–biznes.

4 Z. Wilimowska, Działalność małych przedsiębiorstw, [w:] Zróbmy coś razem – PWSZ w Nysie i sektor MŚP:

priorytet VIII regionalne kadry gospodarki: działanie: 8.2 Transfer wiedzy: poddziałanie: 8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw, red. D. Seretna-Sałamaj, Totem, Inowrocław 2011, s. 77–93.

5 A world of connections: A special report on social networking, „The Economist” 30 January 2010, http://ai.ari- zona.edu/mis510/other/a%20world%20of%20connections.pdf, (dostęp: 20.01.2015).

6 Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska nauko- wego do sektora przedsiębiorstw, red. S. Szultka, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2008.

7 W. Czakon, Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer bussines, Warszawa 2012, s. 13.

8 Instrukcja stosowania produktu finalnego, przygotowana w ramach projektu: Innowacyjny model współpracy pomiędzy uczelniami wyższymi i przedsiębiorstwami, Materiały wewnętrzne CITT, Akademia Techniczno-Hu- manistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2013.

Jak podkreśla Joanna Duda⁹, w założeniach strategii główny nacisk położono na per- spektywę badawczą, ponieważ problem w małych i średnich przedsiębiorstwach polega na tym, że w głównej mierze stosują one tylko dwie strategie. Pierwsza to strategia niskiej ceny, która niszczy rentowność; gdyż niskie marże przekładają się na niskie zyski. Druga to strategia naśladownictwa, polegająca na podpatrywaniu tego, co robi bezpośredni kon- kurent, i kopiowaniu jego działań. W efekcie większość z nich oferuje podobne dobra i usługi. To powoduje, że przedsiębiorcy napotykają barierę popytu. Dziś na rynku można sprzedać się wszystko, pod warunkiem że pokaże się klientowi korzyści, które kupuje. Mi- kro- i mali przedsiębiorcy bardzo rzadko badają rynek, zapominają o tym, że jeśli się nie zna potrzeb swoich klientów, to nie uda się zaproponować im odpowiedniego produktu.

Mikro- i małych firm nie stać na to, aby prowadzić takie badania. Za to potencjał jest w uczelniach, to w nich można znaleźć świetnie wykwalifikowanych fachowców ze wszyst- kich branż, ludzi czytających prasę międzynarodową, będących na bieżąco ze wszelkimi nowinkami w swojej dziedzinie. Tych fachowców można zatrudnić właśnie dzięki grantom.

Jest to korzystne dla obu stron, bo badania naukowców nie będą teoretyczne, ale znajdą odzwierciedlenie w rzeczywistości. Być może to jest klucz do sukcesu i osiągnięcia prze- wagi konkurencyjnej zarówno na poziomie mikro, czyli przedsiębiorstw, oraz makro, czyli poziomie całej gospodarki.

Niestety współpraca przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi nie jest pozbawiona trudności – o ich źródłach i przezwyciężaniu toczy się dyskusja od kilkunastu lat. Jako przykład można przytoczyć dane z raportu Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych¹⁰ z 2006 r. w którym zdiagnozowano skalę współpracy przedsiębiorstw z jed- nostkami naukowymi i wskazano bariery ograniczające przepływ wiedzy i wyminę do- świadczeń między nauką a biznesem. W kolejnych latach podejmowano liczne działania, których celem było niwelowanie barier współpracy i pomoc przedsiębiorcom w rozwiązy- waniu problemów przy wykorzystaniu potencjału pracowników naukowych. Wśród pro- gramów wsparcia cechujących się największą popularnością wymienić należy program Bon na Innowacje, Duży Bon czy różnego rodzaju staże naukowe realizowane w przedsiębior- stwach. W każdym z wymienionych działań, zamierzeniem było zainicjowanie współpracy między przedsiębiorstwami a pracownikami naukowymi, w początkowym okresie wspo- maganej środkami pomocowymi, która w dalszym okresie miała przyczynić się do współ- pracy długofalowej. Niestety mimo dużego zainteresowania ze strony przedsiębiorców i ośrodków naukowych wspomnianymi programami trudno uznać, że cel długofalowej współpracy został osiągnięty. Nadal w literaturze akcentuje się istnienie wielu ograniczeń, które przyczyniają się do niewielkiej skali współpracy między sferą nauki i biznesu. Za najczęściej występujące bariery współpracy uczelni wyższych i przedsiębiorstw należy uznać¹¹:

• barierę mentalności – niektórzy naukowcy preferują pracę indywidualną, nie potrafią lub nie chcą współpracować w grupie;

9 J. Duda, Współpraca przedsiębiorców z naukowcami podstawą innowacyjności firm – blog naukowy, http://www.agh.edu.pl/blog-naukowy/info/article/wspolpraca-przedsiebiorcow-z-naukowcami-podstawa-inno- wacyjnosci-firm-blog-naukowy (dostęp: 10.08.2015).

10 Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Raport, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż- szego, listopad 2006.

11 Strategia wdrażania projektu innowacyjnego testującego, Materiały wewnętrzne CITT, Akademia Techniczno- Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2013.

• barierę zachowań organizacyjnych – niechęć do podejmowania ryzyka przez wielu pracowników uczelni;

• barierę informacyjną – słabe kontakty środowisk naukowych ze sferą biznesu;

• barierę finansową – wynikająca z oporu finansowania badań przez przemysł czy z braku standardów w uczelniach pod względem podziału korzyści ze sprzedaży praw własności intelektualnej;

• barierę organizacyjną (współpraca uczelni z przemysłem nadal w większości przypadków opiera się na zaangażowaniu poszczególnych osób – naukowców, często brak organizacyjnego wsparcia ze strony uczelni).

3. BARIERY UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ FIRM Z NAUKOWCAMI W OPINII PRZEDSIĘBIORCÓW

Mimo że w Polsce podejmowane są pewne działania, które mają na celu usprawnienie współpracy pomiędzy firmami a uczelniami wyższymi, daleko im jednak do ideału. Nadal w tym obszarze rozmijają się wzajemne oczekiwania biznesu oraz świata nauki. Jednak bu- dowanie partnerstwa uczelni wyższych i biznesu to wyzwanie, które opłaca się podejmo- wać. W związku z tym uzasadnione jest dalsze wdrażanie inicjatyw, które przyczynią się do stałej i efektywnej współpracy możliwie największej liczby przedsiębiorstw z jednost- kami naukowymi.

W celu identyfikacji barier omawianej współpracy poproszono przedsiębiorców o ocenę znaczenia wybranych czynników w stymulowaniu wspólnych inicjatyw. Do oceny istotności poszczególnych czynników respondenci dysponowali skalą 0–5, gdzie 0 – czynnik nie stanowi żadnej bariery, 5 – czynnik stanowi bardzo ważną barierę. Wyniki uzyskanych opinii przedstawiono na rysunku 1.

Rys. 1. Znaczenie wybranych czynników jako barier współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi

3,76 3,77 3,18

3,33 3,24 2,64

3,97 2,64

3,33 3,08

0 2 4 6

Zbyt wysokie koszty współpracy Wysokie ryzyko niepowodzenia Brak ofert współpracy dla firmy Brak informacji o mozliwościsch…

Brak zachęt do współpracy Problemy z porozumiewaniem się z…

Biurokracja i bariery formalne Brak zainteresownia współpracą…

Zbyt długi czas oczekiwania na efekty…

Niedobór instytucji pomagających w…

0 – czynnik nie ma żadnego znaczenia; 1 – czynnik ma bardzo małe znaczenie; 2 – czynnik ma małe znaczenie; 3 – czynnik ma średnie znaczenie; 4 – czynnik ma duże znaczenie; 5 – czynnik ma bardzo duże znaczenie

Źródło: obliczenia na podstawie badań własnych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że na problem ograniczonej współpracy między sferą nauki a przedsiębiorcami składa się wiele czynników. Małe zainteresowanie oma- wianą współpracą jest wypadkową oddziaływania tych czynników. Z grupy dziesięciu naji- stotniejszych barier w największym stopniu ograniczających współpracę za najważniejsze przedsiębiorcy uznali: skomplikowane formalności, biurokrację, ryzyko niepowodzenia i wysokie koszty współpracy. Nieco mniejsze znaczenie odgrywają bariery związane z dłu- gim czasem oczekiwania na efekty współpracy, brak informacji o kosztach i ograniczona liczba ofert współpracy dla danej firmy.

Najmniejszym problemem przy nawiązywaniu kontaktów przedsiębiorców z naukow- cami są brak zachęt do współpracy, problemy z porozumiewaniem się z naukowcami i bier- ność władz państwowych w stymulowaniu transferu wiedzy do sfery biznesu.

W celu znalezienia prawidłowości dających podstawy do wyjaśnienia przedstawionych zjawisk w kolejnym etapie dokonano oceny znaczenia poszczególnych barier w zróżnico- wanych pod względem wielkości i rodzaju działalności przedsiębiorstwach. Szczegółowe wyniki tej analizy zawarto w tabeli 1.

Tabela 1. Znaczenie wybranych czynników jako barier współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi

Ogó- łem

Wielkość firmy Rodzaj działalności Mikro- Małe Średnie Produkcja Usługi Zbyt wysokie koszty współ-

pracy 3,76 3,93 3,70 3,57 3,93 3,69

Wysokie ryzyko niepowodze-

nia 3,77 4,00 3,53 3,68 3,75 3,78

Brak ofert współpracy dla

firmy 3,18 3,36 3,10 3,00 3,07 3,22

Brak informacji o możliwo- ściach współpracy i jej kosz- tach

3,33 3,02 3,60 3,50 3,21 3,38

Brak zachęt do współpracy 3,24 3,24 3,37 3,11 3,04 3,32 Problemy z porozumiewaniem

się z naukowcami 2,64 2,60 2,67 2,68 2,50 2,69

Biurokracja i bariery formalne 3,97 4,02 3,97 3,89 4,29 3,85 Brak zainteresowania współ-

pracą jednostek naukowych 2,64 2,50 2,63 2,86 2,75 2,60 Zbyt długi czas oczekiwania na

efekty współpracy 3,33 3,29 3,13 3,61 3,57 3,24

Niedobór instytucji pomagają-

cych w nawiązaniu współpracy 3,08 2,83 3,37 3,14 3,04 3,10 0 – czynnik nie ma żadnego znaczenia; 1 – czynnik ma bardzo małe znaczenie; 2 – czynnik ma małe znaczenie; 3 – czynnik ma średnie znaczenie; 4 – czynnik ma duże znaczenie; 5 – czynnik ma bardzo duże znaczenie

Źródło: obliczenia na podstawie badań własnych.

Z uzyskanych danych wynika, że największe bariery współpracy z pracownikami nau- kowymi napotykają największe z przebadanych przedsiębiorstw. Z grupy dziesięciu poten- cjalnych barier połowa z nich stanowi duże ograniczenie w nawiązywaniu kontaktów przed- siębiorców z pracownikami naukowymi. Nadal największą barierę stanowią biurokracja i bariery formalne oraz w kolejności malejącej: ryzyko niepowodzenia, długi czas oczekiwa- nia na efekty współpracy, wysokie koszty oraz brak informacji o możliwościach i kosztach tej współpracy. Wymienione ograniczenia odgrywają większe znaczenie dla przedsię- biorstw zajmujących się produkcją niż dla firm usługowych. Jeżeli uwzględnić, że zarówno największe firmy, jak i producenci są najbardziej zainteresowani współpracą, to można przyjąć, że opinie tych właśnie przedstawicieli są najbardziej miarodajne, a tym samym wskazane ograniczenia – najistotniejsze.

Kolejną zdiagnozowaną barierą współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi jest słaby przepływ informacji (lub nawet brak przepływu), dotyczący możliwości nawią- zania współpracy sfery biznesu z jednostkami naukowymi. Wyniki badania w tym zakresie przedstawiono na rynku 2.

Rys. 2. Struktura firm deklarujących wiedzę na temat możliwości współpracy z jednostkami na- ukowymi

Źródło: obliczenia na podstawie badań własnych.

Z przytoczonych danych wynika, że zaledwie 1/3 przedsiębiorców reprezentujących małe i średnie przedsiębiorstwa posiada wiedzę w zakresie możliwości nawiązania kontak- tów z pracownikami naukowymi. Najgorzej w tym zakresie poinformowani są właściciele firm najmniejszych, z których tylko 1/5 wskazuje na potencjalne sposoby nawiązania kon- taktów z uczelniami i ich pracownikami. Największą świadomością w zakresie realnych możliwości współpracy cechują się przedstawiciele największych firm, spośród których

blisko 40% przyznaje, że zna sposoby nawiązania kontaktów z pracownikami nauki. Za- prezentowane wyniki wskazują na zależność, jaka występuje pomiędzy skalą współpracy przedsiębiorstw z uczelniami a wiedzą na temat możliwości nawiązania współpracy. Naj- większe z badanych przedsiębiorstw najczęściej współpracują z pracownikami naukowymi, stąd też największa grupa ich reprezentantów zna możliwości i warunki współpracy. Po- dobna sytuacja występuje wśród przedsiębiorstw zajmujących się produkcją, gdzie skala współpracy jest o wiele większa w wypadku przedsiębiorstw prowadzących działalność usługową. Na p niż odstawie tych obserwacji można postawić tezę, że jednym z podstawo- wych powodów niewielkiego zainteresowania współpracą przedsiębiorstw z pracownikami naukowymi jest brak wiedzy na temat sposobów, form i realnych możliwości nawiązania omawianej współpracy. Uwzględniając to, uczelnie i jednostki badawczo-rozwojowe zain- teresowane współpracą powinny podjąć działania informacyjno-promocyjne, w których zo- staną zaprezentowane konkretne oferty potencjalnym klientom. Aktywne włączenie się uczelni w promowanie kontaktów z biznesem w obecnej sytuacji wydaje się koniecznym działaniem, warunkującym rozwój współpracy ludzi nauki z firmami, szczególnie tymi naj- mniejszymi.

W literaturze przedmiotu można znaleźć opinie, że jednym z powodów małego zainte- resowania przedsiębiorców współpracą z jednostkami naukowymi jest niekorzystny wize- runek naukowców jako ludzi nie do końca rozumiejących to, co się dzieje w firmach i na rynku, na którym te firmy działają. Uznając to za jedną z barier, jakie ograniczają skłonność przedsiębiorców do kontaktu z pracownikami naukowymi, poproszono przedstawicieli ba- danych firm o opisanie wizerunku pracowników naukowych i przypisanie im przykłado- wych cech. Wyniki uzyskanych w tym zakresie odpowiedzi przedstawiono na rysunku 3.

Rys. 3. Wizerunek pracownika naukowego z perspektywy przedsiębiorcy

Źródło: obliczenia na podstawie badań własnych.

0 20 40 60 80

Naukowiec to osoba formułująca ciekawe, lecz oderwane od rzeczywistości, w praktyce

nieprzydatne teorie

Naukowiec to osoba pracująca ze studentami na uczelni wyższej

Naukowiec prowadzi badania po to, żeby mieć kolejne odkrycie, lub kolejną publikację na

swoim koncie

Naukowiec prowadzi badania, by można je było potem wykorzystać. Zależy mu na rozwoju

cywilizacyjnym

Naukowcy częściej zajmują się nauką dla samej nauki, niż pracą nad rozwiązaniem, które przyniesie korzyści zwykłemu Kowalskiemu

Ze zgromadzonych danych wynika, że naukowiec w środowisku przedsiębiorców jest pozytywnie kojarzony . Największa grupa respondentów utożsamia ten zawód z badaniami naukowymi, których celem jest poprawa rozwoju cywilizacyjnego. Około 1/5 pytanych na- ukowca kojarzy z nauczaniem studentów. Pozytywny jest natomiast bardzo mały udział opinii, które można ocenić jako negatywne postrzeganie pracowników naukowych. Zaled- wie 2% badanych uznało, że naukowiec formułuje wnioski oderwane od rzeczywistości, które nikomu się nie przydadzą, a niecałe 10% twierdzi, że praca naukowca przyczynia się wyłącznie do rozwoju nauki czy osobistych korzyści pracownika naukowego. Z tych opinii można wnioskować, że ukształtowany w społeczeństwie wizerunek naukowca nie jest ele- mentem ograniczającym czy też umniejszającym jego znaczenie dla przedsiębiorstw i go- spodarki, a zatem nie może być traktowany jako ograniczenie w nawiązywaniu kontaktów z uczelni z przedsiębiorcami. Kojarzenie naukowca z poszukiwaniem rozwiązań, jakie mają służyć rozwojowi cywilizacyjnemu, należy odebrać jako wyraźnie zgłaszane oczekiwanie w zakresie dostarczania rozwiązań, które mają ułatwić funkcjonowanie i rozwój przedsię- biorstw oraz przyczynić się do poprawy warunków życia. Odnosząc się do tego stwierdze- nia, trudno traktować funkcjonujący w otoczeniu wizerunek naukowca jako barierę ograni- czającą wolę współpracy biznesu i świata nauki.

4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Podsumowując zgromadzone wyniki badań, należy zauważyć, że zasadnicze bariery współpracy między biznesem a sferą nauki leżą po stronie uczelni i obowiązujących w nich zasad działania. Jednym z najważniejszych obszarów, wymagających zmian, jest sfera for- malności, jakie muszą być dopełnione przy prowadzeniu współpracy i biurokracji z tym związanej. Konieczne jest zatem powołanie komórek działających przy uczelniach, które przejmą na siebie ciężar obowiązków związanych z nawiązywaniem współpracy i załatwia- niem niezbędnych formalności.

Ważnym zadaniem, jakie stoi przed uczelniami i pracownikami naukowymi, jest opra- cowanie oferty współpracy i wsparcia przedsiębiorstw z określonych branż. Oferta musi zawierać – oprócz szczegółowego opisu oferowanych usług – potwierdzenie kompetencji i doświadczenia pracowników, co pozwoli ograniczyć wątpliwości dotyczące ryzyka działań rekomendowanych przez pracowników naukowych. Dodatkowo uczelnie i instytuty ba- dawcze powinny w skuteczny sposób promować usługi adresowane do podmiotów rynko- wych, wskazując na otwartość, zainteresowanie i chęci współpracy z biznesem. Zabieganie o przedsiębiorców jako partnerów współpracy należy traktować tak samo poważnie jak sta- rania o pozyskanie kandydatów na studia, co w przeważającej części uczelnie realizują pra- widłowo. Wskazywane działania stają się szczególnie ważne w świetle zdiagnozowanych barier dotyczących braku lub niewystarczającej informacji w zakresie możliwości analizo- wanej współpracy.

Wymienione działania nabierają szczególnego znaczenia w kontekście możliwości wsparcia dla przedsiębiorstw, jakie mogą one otrzymać w wyniku współpracy z uczelniami i jednostkami badawczymi. Finansowanie współpracy z jednostkami naukowymi w ramach programów pomocowych pozwala znieść kolejną z istotnych barier – wysokie koszty współpracy. Prowadzenie wspólnych inicjatyw przez przedsiębiorców i pracowników nau- kowych finansowanych w ramach programów pomocowych jest doskonałą okazją do zmiany wyobrażenia o działalności naukowej i jej przydatności dla firm działających na

rynku. Pomimo że beneficjentami pomocy publicznej są przedsiębiorcy, nie można pomi- nąć korzyści ze współpracy z biznesem, jakie odniosą jednostki naukowe i ich pracownicy.

Oprócz korzyści finansowych, nie można zapomnieć o możliwości rozwoju badań i zdoby- wania doświadczeń w trakcie pobytu w firmach i obserwacji procesów w nich realizowa- nych. Możliwość pracy w funkcjonującym w konkretnych warunkach przedsiębiorstwie stanowi dla pracowników naukowych doskonałą okazję do testowania wypracowanych roz- wiązań i koncepcji. Kontakt z praktyką dostarcza ponadto cennych informacji o zapotrze- bowaniu i oczekiwaniach przedsiębiorców wobec zatrudnianych pracowników, których przecież przygotowują uczelnie.

Z rozważań tych wynika, że znoszenie barier dzielących sferę naukową i podmioty ryn- kowe leży we wspólnym interesie obu stron, chociaż zasadnicze korzyści mają odnosić przedsiębiorcy. Biorąc jednak pod uwagę ich bierność, ograniczone możliwości organiza- cyjne czy obawy przed współpracą z jednostkami naukowymi i inne ograniczenia, należy uznać, że główne ciężary niwelowania tych ograniczeń powinny przejąć na siebie uczelnie.

Wyjście z ofertą współpracy do przedsiębiorstw i przejęcie części obowiązków z tą współ- pracą związanych mogą zachęcić firmy do wspólnych działań. Należy pamiętać, że na rynku funkcjonują liczne podmioty komercyjne oferujące usługi konkurencyjne do tych, które mogą świadczyć uczelnie, przy czym są to podmioty aktywnie poszukujące swoich klientów. Biorąc to pod uwagę, należy uznać, że zasadne staje się podjęcie przez uczelnie inicjatyw rynkowych służących pozyskaniu partnerów do współpracy, a poprzez to podno- szenia rangi uczelni i ich pozycji konkurencyjnej.

LITERATURA

[1] A world of connections: A special report on social networking, „The Economist”, 30 January 2010, http://ai.arizona.edu/mis510/other/a%20world%20of%20connections.pdf, (dostęp:

20.01.2015).

[2] Badanie barier i stymulatorów dotyczących mechanizmów tworzenia i transferu innowacji ze środowiska naukowego do sektora przedsiębiorstw, red. S. Szultka, Instytut Badań nad Gospo- darką Rynkową, Gdańsk 2008.

[3] Bryła P., Jurczyk T., Domański T., Klasyfikacja barier podejmowania współpracy z otoczeniem gospodarczym przez uczelnie wyższe, „Marketing i Rynek” 2013/5.

[4] Czakon W., Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer bussines, Warszawa 2012.

[5] Duda J., Współpraca przedsiębiorców z naukowcami podstawą innowacyjności firm – blog na- ukowy, http://www.agh.edu.pl/blog-naukowy/info/article/wspolpraca-przedsiebiorcow-z-nau- kowcami-podstawa-innowacyjnosci-firm-blog-naukowy (dostęp: 10.08.2015).

[6] Instrukcja stosowania produktu finalnego, przygotowana w ramach projektu: Innowacyjny mo- del współpracy pomiędzy uczelniami wyższymi i przedsiębiorstwami, Materiały wewnętrzne CITT, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2013.

[7] Onak-Szczepanik B., Miejsce i rola sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Polski, red. M. G. Woźniak, „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy” 2006/9, s. 615.

[8] Raport bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, listopad 2006.

[9] Strategia wdrażania projektu innowacyjnego testującego, Materiały wewnętrzne CITT, Akade- mia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2013.

[10] WilimowskaZ., Działalność małych przedsiębiorstw, [w:] Zróbmy coś razem – PWSZ w Nysie i sektor MŚP: priorytet VIII regionalne kadry gospodarki: działanie: 8.2 Transfer wiedzy: pod- działanie: 8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw, red. D. Seretna- Sałamaj, Totem, Inowrocław 2011.

BARRIERS OF COOPERATION OF BUSINESS SPHERE WITH SCIENTIFIC UNITS FROM THE PERSPECTIVE OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES

Enterprise development and progress of civilization in the context of knowledge-based economy require closer cooperation between the spheres of education, science and business.

Innovation and competitiveness of modern economies increasingly depend on the ability to build partnerships between universities and businesses. Establishing business cooperation with the scientific community is thus an opportunity for still technologically and organiza- tionally underdeveloped Polish enterprises, particularly SMEs.

Recent years have seen a large possibility of establishing such cooperation stimulated by many support programs for both companies and universities. Despite the fact that the pro- grams themselves are implemented successfully, as evidenced by indicators of evaluation, the scale of long-term cooperation of companies with universities is still small.

The presented paper is an attempt to identify the most important barriers of cooperation between scientific institutions and entrepreneurs representing SME sector in Podkarpackie Province and to identify potential change directions that can contribute to the establishment of permanent and long-term cooperation between small and medium-sized enterprises with scientific units.

It stems from the opinion of entrepreneurs that major barriers to cooperation between business and science are attributed to universities and their obliging principles of cooperation.

One of the most important areas which require changes is to simplify bureaucracy and paper- work that must be completed in the conduct of cooperation. Moreover, it becomes necessary to prepare a factual and detailed offer of cooperation and support for companies operating in the market. A very important task that universities and research institutes must accomplish is to develop an effective way to communicate with companies and promotion of developed solutions.

Keywords: cooperation, scientific units, enterprise DOI: 10.7862/rz.2015.mmr.32

Tekst złożono w redakcji: wrzesień 2015 Przyjęto do druku: październik 2015