STUDIA SOCJOLOGICZNE 2001, 1 (160) ISSN 0039-3371
SPRAWOZDANIA
„Transgraniczność w perspektywie socjologicznej - trzecia edycja zielonogórskich spotkań socjologicznych”
25-26 października 2000, Zielona G óra-D ychów
Zielonogórski ośrodek socjologiczny zaliczany jest do najmłodszych w k ra ju. U sytuow anie w bezpośredniej bliskości zachodniej granicy w znacznym
stopniu wpłynęło n a charakter zainteresowań badawczych i specyfikę analiz realizowanych w jego obrębie. Przejawem ich krystalizacji była konferencja naukow a „Transgraniczność w perspektywie socjologicznej”, zorganizow ana po raz pierwszy w 1996 roku. Stanowiła ona okazję do prezentacji własnego do ro b k u badawczego oraz - jednocześnie - do konfrontacji wyników własnych analiz z pracam i badaczy z innych środowisk. Powodzenie tego przedsięwzięcia skłoniło organizatorów : Instytut Socjologii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze, Lubuskie Towarzystwo N aukow e oraz zielonogórski Oddział Polskiego Tow arzystw a Socjologicznego do pom ysłu spotkań naukow ych organizowanych co dwa lata.
W październiku ubiegłego rok u odbyła się trzecia edycja zielonogór
skich spotkań socjologicznych poświęconych transgraniczności. Podobnie ja k dwie poprzednie wzbudziła ona znaczne zainteresowanie w kręgach ba
daczy tej problem atyki. Zgłoszenia nadesłali przedstawiciele prawie wszystkich ośrodków zajmujących się procesami wzajemnego przenikania elementów porządku społecznego, ekonomicznego i kulturowego sąsiadują
cych narodów . M im o iż z różnych powodów nie wszystkim zgłoszonym udało się przyjechać, w dwudniowym spotkaniu uczestniczyło 34 bad a
czy z W arszawy, Białegostoku, Rzeszowa, K rakow a, Opola, W rocławia, Poznania, Szczecina, F ran k fu rtu nad O drą i Zielonej G óry. Zróżnicowany skład umożliwił przedstawienie wyników analiz, ja k również teoretycznej refleksji dotyczącej wszystkich w zasadzie obszarów przygranicznych w Polsce.
Prezentacja wystąpień była więc podwójnie zróżnicowana. D ecydowała o tym
146 SPRAWOZDANIA
koncentracja na konkretnych, wydzielonych w geograficznym sensie obszarach, po drugie - odm ienność przyjm owanych perspektyw teoretycznych.
Zaprezentow ane podczas konferencji wystąpienia uporządkow ać m ożna w kilku obszernych blokach tematycznych. Podstawowy, najbardziej ogólny, skupiał w ystąpienia zawierające problem atykę ogólnoteoretyczną. W tym nurcie zawierały się wystąpienia Ireny M achaj (WSP Zielona G óra), Stanisława Lisieckiego (U A M ), R yszarda D yoniziaka (WSP Zielona G óra), Tadeusza Gadkow skiego (U A M ) czy A ndrzeja Czarkowskiego (Lubuskie Towarzystwo N aukow e). W spólną ich cechą była koncentracja n a pojm ow aniu transgranicz- ności w możliwie najszerszy, teoretyczny sposób. W ystąpienie Ireny M achaj dotyczyło analizy kategorii przynależności jak o narzędzia teoretycznego, p om o cnego w pojm ow aniu siebie oraz definiowaniu innych - w kontekście zbiorow o
ści pogranicznych. Stanisław Lisiecki analizował odzwierciedlanie problem aty
ki pogranicza w świadomości społecznej. Przedmiotem zainteresowania R yszar
d a D yoniziaka było pogranicze analizowane z ogólnej perspektywy zagadnień narodow ych i ogólnospołecznych. Tadeusz Gadkowski poświęcił uwagę p ro b lemom europejskiej współpracy transgranicznej w kontekście regulacji praw a m iędzynarodowego. Z kolei Andrzej Czarkowski analizował świadomość n a ro dow ą w kontekście procesów integracyjnych, zachodzących we współczesnej Europie.
D rugim nurtem wystąpień konferencyjnych były analizy poświęcone p o szczególnym pograniczom Polski. Tem atykę tę reprezentowały wystąpienia H enryka D om ańskiego (IFiS PA N ), A ndrzeja Sadowskiego (UwB), A ndrzeja Saksona (Instytut Zachodni) czy Jan a Roga (UO). H enryk D om ański przed
stawił wyniki własnych analiz empirycznych, obejmujących kilka regionów Polski. C harakterystyka poszczególnych regionów posłużyła tem u autorow i do uzasadnienia tezy o wielowymiarowym zróżnicowaniu społeczności pogranicz
nych w Polsce. Andrzej Sadowski skoncentrował się na charakterystyce nie
których problem ów transgranicza polsko-białoruskiego. Andrzej Sakson przed
m iotem swego wystąpienia uczynił z kolei pogranicze polsko-rosyjskie (zwłasz
cza okręg kaliningradzki) oraz jego świadomościowe korelaty. Z kolei uwagę Ja n a R oga zwróciły społeczne koszty transform acji systemowej na pograniczu polsko-czeskim.
O brady konferencji poświęcone były jednocześnie zagadnieniom ściśle sprofilowanym tematycznie. Podobnie ja k n a poprzednich spotkaniach, także podczas omawianego tutaj przedm iotem dyskusji były wystąpienia poświęcone m . in. problem atyce edukacji, młodzieży, problem atyce urbanistycznej czy patologii obszarów pogranicza. Zbigniew K urcz (UW r) mówił o znaczącej roli, ja k ą odgryw ają uczelnie wyższe istniejące (bądź tworzące się) na obszarach polskich pogranicz. Przedm iotem wystąpienia Janusza M uchy (U M K ) były procesy tworzenia się „nowej kultury” n a obszarach polskiego pogranicza zachodniego. M agdalena Pokrzyńska (WSP Zielona G óra) w swym wystąpię-
SPRAWOZDANIA 147 niu analizow ała działania transgraniczne jak o jedno z uw arunkow ań kształ
tow ania się życia społecznego i zjawisk kulturowych.
W odniesieniu do kategorii młodzieży wskazywano, iż na obszarach pogranicznych m a ona możliwość przyjm owania nowych wzorów życia społecz
nego i kultury. Jednocześnie jednak narażona jest ona n a niekorzystne, patologiczne oddziaływania. Leszek G ołdyka (WSP Zielona G óra) przed
m iotem swego wystąpienia uczynił stosunek młodzieży z m iast pogranicza zachodniego wobec zachow ań nagannych lub niejednoznacznych m oralnie.
Ewa Narkiewicz-Niedbalec (WSP Zielona G óra) podjęła zagadnienie aspiracji edukacyjnych i zawodowych młodzieży obszaru zachodniego pogranicza w kontekście potencjalnego zatrudnienia tej kategorii. Wreszcie M aria Zielińs
ka wskazywała na funkcję integracyjną Uniwersytetu V iadrina na podstaw ie analizy indywidualnych losów absolwentów tej uczelni.
G rupę wystąpień poświęconych kwestiom urbanizacyjnym reprezentowało kilkoro uczestników. W spólnym założeniem towarzyszącym prezentowanym w jej obrębie referatom była teza, iż m iasta pogranicza stanow ią szczególną kategorię, wym agającą odrębnego sposobu analizy. Żywią Leszkowicz-Baczyń- ska (WSP Zielona G óra) tezę tę rozpatryw ała przez pryzm at zagrożeń, jakie w świadomości mieszkańców m iasta przygranicznego wiążą się z bliskością granicy polsko-niemieckiej. Zbliżoną optykę przyjęła K atarzyna Stokłosa (Uniwersytet V iadrina), analizując ewolucję przekonań i postaw mieszkańców podzielonych granicą miast: G uben i G ubina. Problem atyka urbanistyczna stanow iła także teoretyczną podstaw ę wypowiedzi E dw arda H ajduka (WSP Zielona G óra), który m ałe m iasto przygraniczne traktow ał jak o element środow iska socjalizacji.
W śród prezentow anych wystąpień niektóre dotyczyły podstawowej dla transgraniczności problem atyki Euroregionów. Jednostki te stanow ią bowiem wstępny, a jednocześnie niezbędny w arunek pomyślnej integracji z krajam i Unii Europejskiej, ja k również krajam i sąsiadującymi z Polską, aspirującymi do członkostw a we wspólnocie. W ażny głos w tej dyskusji stanow iła wypowiedź Lesława K oćw ina (WSP Zielona G óra), analizującego transgraniczne aspekty ekorozw oju w strategiach euroregionów z obszaru Środkowego N adodrza.
M arian Chojnacki (UL) przedstawił propozycję strategii Public Relations dla Euroregionu Pro E uropa Viadrina. Z kolei Sławomir Rębisz (WSP Rzeszów) zaprezentow ał wyniki własnych analiz empirycznych zrealizowanych w krajach współtworzących Euroregion K arpacki, odnoszące się do przekonań i postaw jego m ieszkańców wobec współpracy transgranicznej.
Przedstawione tu, główne wątki wystąpień uczestników „Transgraniczności w perspektywie socjologicznej” m ają na celu zaledwie zasygnalizowanie om a
wianej problem atyki. Rzecz jasna, nie sposób przedstawić w tym miejscu ich szczegółowej charakterystyki, ja k również odnieść się do wszystkich prezen
tow anych wystąpień. W ymienione powyżej reprezentują zasadnicze w ątki
148 SPRAWOZDANIA
tem atyczne. Tym samym zauważyć należy, iż om aw iana podczas dychowskiego spotkania tem atyka dotyczyła także innych, istotnych m erytorycznie kwestii.
Dw udniow e obrady stanowiły przekonujący argum ent, dotyczący rosnącego znaczenia analiz poświęconych procesom współpracy transgranicznej oraz związanych z nimi korzyści. Problem atyka integracji Polski z U nią Europejską nie m oże bowiem pom ijać zagadnień wiążących się z sąsiedztwem narodów , ja k i realiów związanych z funkcjonowaniem euroregionów.
W arto podkreślić, iż niektórzy z badaczy zajmujących się problem atyką transgraniczności, przewidując własną absencję na konferencji, zgłosili chęć nadesłania m ateriałów do przygotowywanego tom u. Jego ed y q a planow ana jest na ro k 2001.
Jerzy Leszkowicz-Baczyński
