Zbigniew Grochowski
TO ÀPNÎON (...) ΠΟΙΜΑΝΕΪ (Ap 7,17) - zapowiedź szczęścia wiecznego
Studia Elbląskie 2, 237-249
2000
K s. Z B IG N IE W G R O C H O W S K I E lb lą g
S tu d ia E lb lą s k ie
11/2000
TO ÀPNÎON (...) Π Ο ΙΜ ΑΝ ΕΪ
(Ap
7,17) -ZAPOWIEDŹ SZCZĘŚCIA WIECZNEGO
W ielki Jubileusz chrześcijaństw a, jak i przeżyw a obecnie cały św iat, staje się okazją do radości z tego, że od 2000 ju ż lat głoszona je st w szystkim ludziom D obra N ow ina o Z baw ieniu. K ościół na w zór A postołów w zyw a całe narody do tego, by poddały sw oje życie C hrystusow i. Syn B oży - M esjasz pragnie rozciągnąć sw oją duch o w ą w ładzę także na każdego, indyw idualnego człow ieka. Rządy te jednak, w yrażone w B ożym Słow ie i Przykazaniach, nie m ają na celu m anipulow anie sum ieniem czło w iek a i w ykorzystyw anie go, lecz prow adzą ostatecznie do szczęś
cia i zjed n o czen ia z B ogiem , jak ie nastąpi po pokonaniu zła i śm ierci.
Pow yższa praw da, m ów iąca o w ładzy m esjańskiej Syna B ożego, ukazuje zasadność i potrzebę analiz z zakresu chrystologii biblijnej. W kręgu problem atyki chrystologicznej m ieści się zagadnienie podjęte w niniejszym opracow aniu. Jego celem je s t odpow iedź na pytanie, ja k ą treść posiada czasow nik π ο ιμ α ίν ω w A poka
lipsie. Ź ródłem będzie dla nas tekst Ap 7,17. Jest to jeden z czterech tekstów A pokalipsy w których spotykam y to słow o (Ap 2,27; Ap 7,17; Ap 12,5; Ap 19,15).
C hociaż czaso w n ik π ο ιμ α ίν ω w ystępuje w N ow ym T estam encie jeszcze w siedm iu te k sta c h 1, to w A pokalipsie przybiera szczególną i w yjątkow ą w ym ow ę chrystologiczną: o znacza spraw ow anie w ładzy przez M esjasza (Ap 12,5), udział w tej w ładzy o dpow iednio dysponow anego człow ieka (Ap 2,27), zw ycięską w alkę M esjasza (Ap 19,15), aż w reszcie w Ap 7,17 stanowi zapow iedź szczęścia w iecznego (przez m etaforyczne ukazanie „pasterzow ania” ja k o zaspokojenie w szy
stkich pragnień ludzi zbaw ionych przez B aranka). W A pokalipsie słow o to nabiera szczególnego w yrazu przez trzykrotne zacytow anie m esjańskiego Psalm u 2,9 (zob.
Ap 2,27; 12,5; 19,15), w którym oznacza ono nie tylko spraw ow anie w ładzy (Ps 2 je st psalm em królew skim ), ale także w alkę, rozbicie w rogów , pokonanie ich2.
N iniejsze opracow anie m a charakter studium egzegetyczno-teologicznego.
Z astosujem y w nim m etodę synchroniczną, badając interesujący nas tekst w trzech płaszczyznach: syntaktycznej, sem antycznej i pragm atycznej3. Przyjęcie tej m eto
1 W Ł k 17,7 i IK o r 9 ,7 w y r a ża d o s ło w n ie c z y n n o ś ć „ w y p r o w a d z a n ia na p a s tw is k o ” ; w M t 2 ,6 ; J 2 1 ,1 6 ; D z 2 0 ,2 8 o ra z w 1P 5 ,2 m e ta fo r y c z n ie o z n a c z a „ k iero w a n ie, p r z e w o d z e n ie ” L u d o w i B o że m u , za ś w Jud 12 „ tr o s z c z e n ie s ię ” o s ie b ie sa m e g o .
2 S. Ł а с h, K s ię g a P s a lm ó w . W stę p - p r z e k ła d z. o r y g in a łu - k o m e n ta r z - e k sk u rs y, P oznań 199 0 , s.
1 0 6 -1 1 0 .
3 S to su je m y m e to d ę o p isa n ą w ; W . E g g e r, M e to d o lo g ia d e l N u o v o T e sta m e n to . In tro d iiz.io n e a lio s tu d io s c ie n t if ic o d e i N u o v o T e s ta m e n to , B o lo g n a 1 9 8 9 , s. 7 5 - 1 6 7 .
dologii pozw oli na odczytanie treści, jak ie miał na m yśli autor A pokalipsy, ale także - dzięki analizie na płaszczyźnie pragm atycznej - um ożliw i dostrzeżenie orędzia analizow anego tekstu w kontekście naszych czasów .
1. Z A G A D N IE N IA L IT E R A C K IE
1.1. G ranice perykopy zaw ierającej 7 ,1 6 -1 7 (Ap 7 ,9 - 1 7 )
Ap 7 ,9 -1 7 stanow i perykopę łatw o dającą się w yodrębnić spośród innych.
R ozpoczyna się charakterystycznym zw rotem μ ετά τ α ΰ τ α ε ίδ ο ν (7,9), który w A pokalipsie je s t jak b y hasłem oznaczającym początek lub dalszy etap wizji.
F orm a aorystu activi od ό ρ ά ω - ε ίδ ο ν w ystępuje zarów no w dłuższych, ja k i krótszych form ułach A p łącznie 56 razy4. Nie określa bliżej czasu, jak i upłynął od w cześniej przedstaw ionych w ydarzeń; natom iast w prow adzając now ą w izję w ska
zuje na m niej lub bardziej czytelne związki z poprzedzającym i ją tek stam i5.
K olejne słow a - κα'ι ιδ ο ύ ό χ λ ο ς π ο λ ύ ς (7,9) - w yrażają w łaśnie ow o pow iązanie z uprzednią perykopą. A p 7,4 bow iem także ukazuje „w ielki tłum ” , którego liczba w ynosiła Mo czterdzieści cztery tysiące (opieczętow anych). R óżnicą jed n ak je st to, że w 7,9 Jan ujrzał ό χ λ ο ς π ο λ ύ ς, którego p o liczyć nikt nie mógł. A zatem 7 ,9 -1 7 to now a w izja będąca nie tyle dalszym ciągiem , co dopełnieniem poprzedniej, ukazanej w 7 , l - 8 6. P ojaw ia się w niej now y elem ent treściow y: niezliczony ό χ λ ο ς π ο λ ύ ς.
W yznaczenie granicy zam ykającej perykopę 7 ,9 -1 7 w iąże się z treścią w iersza 8,1 (a gdy o tw o rzył p ie c zę ć sió d m ą ), rozpoczynającego następną wizję. L iczebnik porządkow y τη ν έ β δ ό μ η ν zakłada uprzednie otw arcie w cześniejszych sześciu pieczęci księgi. O dnajdujem y je w 6 ,1 -1 7 . O kazuje się, że 7 ,9 -1 7 , ja k i poprzednia p erykopa 7 ,1 -8 stanow ią dygresję przeryw ającą bieg w ydarzeń zaw artych w „w izji siedm iu pieczęci” (6,1 —8,6)7. W yraźnie więc wers 7,17 oddziela perykopę 7 ,9 -1 7 od następnej (8 ,1 -6 ), odm iennej co do treści z pow odu prezentacji now ej wizji.
1.2. Struktura perykopy 7 ,9 -1 7
W perykopie 7 ,9 -1 7 m ożna w yróżnić dw ie zasadnicze części:
A) W izja niezliczonego tłum u, stojącego przed tronem i B arankiem i u czest
n iczącego w niebieskiej liturgii (7 ,9 -1 2 ): wielki tłum ze w szystkich narodów (7,9) uw ielbia B oga donośnym głosem (7,10), a aniołow ie padając na tw arz oddają Jem u pokłon (7,11). D ziękczynna doksologia (7,12) zaw iera w sobie 7 atrybutów , które
4 F. S i e g. F o rm u ła w s tę p n a A p 4 , l - 2 a n a tle tr a d y c ji, Z N K U L 4 0 ( 1 9 9 7 ) 1 -2 , s. 108.
5 T a m ż e , s. 1 0 7 -1 0 9 ; S . G ą d e c k i , W stę p d o P ism J a n o w y c h , G n ie z n o 1 9 9 6 , s. 183.
(' A . J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ... św . J a n a . W stęp - p rzek ład z o ry g in a łu - k om en tarz - ek sk u rsy . P o zn a ń , 1 9 5 9 , s. 180; B . W i d i a , A n tr o p o lo g ia e g z y s te n c ja ln a A p o k a lip s y J a n o w e j, W a r sz a w a 1 9 9 6 , s. 2 7 1 - 2 7 2 .
7 J. L a m b r e c h t , The O p e n in g o f th e S e a ls (R e v 6 , 1 - 8 ,6 ) , „ B ib lic a ” 7 9 ( 1 9 9 8 ) 2 , s. 199.
T Ö À P N IO N (...) Γ Ι Ο Ι Μ Α Ν Ε Ϊ (A p 7 .1 7 ) - Z A P O W IE D Ź S Z C Z Ę Ś C IA W IE C Z N E G O 239
stają się w spólne Bogu i B arankow i (por. 5,12) x. M odlitw a uw ielbienia spięta jest słow em ά μ ή ν (7,12) tw orzącym klam rę kom pozycyjną.
B) D ialog pom iędzy Janem i jed n y m ze Starców (7 ,1 3 -1 7 ), kończący się pro ro czą zapow iedzią zaw ierającą π ο ιμ α ίν ω :
— U w aga skierow ana na liturgię zostaje oderw ana z pow odu dialogu jed n eg o z 24 S tarców (por. 4,4; 7,11) z Janem . Ε ις έ κ τ ω ν π ρ ε σ β υ τ έ ρ ω ν (7,13) rozpoczyna tę rozm ow ę prow okującym pytaniem (7,13), na które sam daje odpow iedź (7,14):
w yjaśnia, kim są ci ludzie zgrom adzeni przed tronem i dlaczego oni służą Bogu dniem i nocą w św iątyni (por. 7,15) 9.
— D ruga część dialogu (7,15b—17) z funkcji orzekania o widzianej wizji (p ra e se n s i perfectum ) przechodzi do roli przepow iedni, zapow iedzi obietnicy (futurum ), ja k ą Bóg w raz z B arankiem spełni w obec w ybranych10. O to bow iem Bóg w taki sposób zaopiekuje się ludźm i (7,15), że nie będą ju ż przeżyw ać sm utku czy głodu (7 ,1 6 -1 7 ), a także B aranek zaspokoi w szelkie ich pragnienie (7,17). U żyte w obietnicy m etafory m ają za cel pom óc w yobrazić sobie stan zbaw ienia (por.
7 ,1 0 )“ . O statnia z nich m ów i o źródłach wód życia, nad które poprow adzi ( π ο ιμ α ν ε ΐ) odkupionych Baranek.
1.3. K ontekst Ap 7 ,1 6 -1 7 1.3.1. M iejsce Ap 7 ,1 -1 7 w stru k tu rze Ap 4 ,1 -8 ,5
Z danie, w którym pada słow o π ο ιμ α ίν ω ma sw oje m iejsce w w ersecie kończącym perykopę 7 ,9 -1 7 . T a zaś wraz z poprzednim fragm entem (7 ,1 -8 ), stanow i in term ezzo , w trącenie w szerszy blok treściow y m ów iący o „w izji siedm iu piecz ęci” (6 ,1 -8 ,5 ). A by ze zrozum ieniem w czytać się w ten obraz, należy spojrzeć także n a Ap 4 -5 , gdzie m a m iejsce w izja w stępna. U kazuje ona najpierw w iekuistą liturgię niebiańską (Ap 4), a potem w ręczenie księgi (Ap 5). N a pierw szym planie p o jaw ia się κ α θ ή μ ε ν ο ς έ π ι τ ο ν θ ρ ό ν ο ν (4,2) m ający niezw ykły w ygląd. O toczony zasiadającym i rów nież na tronach dw udziestu czterem a Starcam i oraz czterem a Z w ierzętam i (4 ,4 -8 ) odbiera nieustanne hołdy - jak o w ładca nieskończonego m ajestatu. W ym alow ana w sposób barw ny i niew yobrażalny okalająca przestrzeń w yraża suw erenną transcendencję B oga, dystansującą G o od św iata i w spólnoty w ie rn y c h 12.
8 A . J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 181.
9 T a p ie r w sz a c z ę ś c i d ia lo g u ( 7 ,1 3 - 1 5 a ) , m ająca charakter interpretacyjny p rzy p o m in a a n a lo g icz n ą r o z m o w ę z 5 ,4 - 5 . O ba fra g m en ty są je d y n y m m ie js c e m w A p , g d z ie S tarzec daje Ja n o w i w y ja ś n ie n ie w y d a r z eń . Por. J. L a m b r e c h t , Th e O p e n in g ..., s. 2 0 2 .
1(1 Z m ia n ę tę (p r a e s e n s na fu tu r u m ) n a le ż y w id z ie ć ja k o śro d ek s u g e sty w n e g o p rzek o n a n ia c z y t e ln ik ó w o ro zta cza ją cej s ię przed nim i p e r sp ek ty w ie . U .B . M i i i 1 e r , D ie O ffe n b a ru n g d e s J o h a n n e s , G ü terslo h - W ürzb u rg 1984, s. 1 8 3 - 1 8 4 .
11 A . J a n k o w s k i , D o p o w ie d z e n ia c h r y s to lo g ii b ib lijn e j, P ozn ań 1987 r., s. 2 4 3 ; B . W i d ł a , A n tr o p o lo g ia ..., s. 3 1 8 ; A . Y a г b r o C o l l i n s , The A p o c a ly p s e (R e v e la tio n ), w : The N e w Y ero m e B ib lic a l C o m m e n ta r y , ed. R .E . B r o w n , J.A . F i t z m y e r, R .E . M u r p h y , L o n d o n 1 9 9 9 , s. 1006.
12 E. L o y m e y e r , D ie O ffe n b a ru n g d e s J o h a n n e s, T ü b in g en 19 5 3 , s. 189; A . J a n к o w s к i, O u d z ia ł iw triu m fie B a ra n k a , A K 5 8 ( 1 9 5 9 ) , s. 30.
W praw ej swej ręce Z asiadający na tronie trzym a β ιβ λ ίο ν γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο ν έ σ ω θ ε ν κ α ι ό π ισ θ ε ν , κ α τ ε σ φ ρ α γ ισ μ έ ν ο ν σ φ ρ α γ ίσ ιν έ π τ ά (5,1). Ten zapisany obustronnie papirus (volum en opisth o g ra p h u m ) sym bolizuje niezgłębione bo g act
wo w yroków B ożych. O kryte są one jed n ak w ielką tajem nicą, skoro zwój zam knięty je s t na siedem p ie c z ę ci13. N a w ieść, że nikt nie jest godzien otw orzyć księgi, Jan płakał (5,4). Jednak jeden ze Starców uspokoił go zapow iadając, że p rzyjd zie Lew z p okolenia Judy, O drośl D aw ida, tak że otw orzy księgę i siedem je j p ieczęci (5,5). N astępuje intronizacja B aranka, zaskakująco ukazanego: έ σ τη κ ο ς, a jed n o cze śn ie ώ ς ε σ φ α γ μ έ ν ο ν (por. 5,6). C hrystus posiada tu rysy B aranka zabitego, choć je st w rzeczyw istości żyw y i pełen chw ały. Partykuła o słabiająca ώ ς zanika w 5,12; ten zgon je st zatem faktyczny i m a charakter zabicia o fia rn e g o 14.
D zięki zw ycięstw u nad śm iercią B aranek je s t godzien w ziąć księgę i otw orzyć jej pieczęcie (5,9). N ajpierw jed n ak odbiera On uw ielbienie od dw oru niebiańskiego, niem al identyczne z zanoszonym w cześniej do B oga (5 ,9 -1 2 ). W ziąw szy natom iast księgę od Z asiadającego na tronie (5,7), po kolejnym odebraniu czci i błogo
sław ieństw a (5,13) przystępuje do otw arcia p ie c z ę ci15.
O tw ieranie księgi przez B aranka (6 ,1 -8 ,1 ) przybiera charakter spraw ow ania w ładzy nad św iatem : kierow ania je g o losam i, nagradzania za dobro, karania za grzech; d o k onyw ania sądu - naw et z uczuciem w ielkiego gniew u (6,16—17 ) 16.
Ł am anie pieczęci oznacza także ujaw nienie pew nej w iedzy zastrzeżonej tylko B ogu. B aranek m a do niej pełny dostęp, gdyż sam nosi w sobie B oskie atrybuty:
Jan bow iem ujrzał ά ρ ν ίο ν (...) έ χ ω ν κ έ ρ α τ α έ π τ ά κ α ι ο φ θ α λ μ ο ύ ς έ π τ ά (5,6), со oznacza pełnię m ocy i w iedzy (w szechm oc i w szech w ied zę)17.
Przy złam aniu pierw szych czterech pieczęci zjaw iają się na zaw ołanie czterech Z w ierząt (6,1.3.5.7) kolejno czterej alegoryczni Jeźdźcy na koniach: białym , czerw onym , czarnym i trupiobiałym . P ierw szy odnosi zw ycięstw a (6,2). Pozostali p rzynoszą ziem i w ojnę (6,4), głód (6,6) i zarazę (6 ,8 )18. Piąta pieczęć (6 ,9 -1 1 ) dotyczy tych, co podobnie ja k B aranek są έ σ φ α γ μ έ ν ω ν (δ ιά το ν λ ό γ ο ν το υ θ ε ο ύ κ α ι δ ιά τη ν μ α ρ τ υ ρ ία ν ) - 6,9. Jest to ja k b y odw rotna strona obrazu Pierw szego
13 Por. A . J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., 169; W . В а г с 1 a y , O b ja w ie n ie .vvv. J a n a , W a r sz a w a 1981, t. I, s. 2 1 1 - 2 1 2 . Z a z w y c z a j d o k u m e n ty z a p is y w a n o z jed n ej strony papirusu, c h o ć z d a r za ło s ię , że i z ob u . J eśli d o k u m en t b y ł s z c z e g ó ln ie w a ż n y (n p. testa m en t), o p a try w a n o g o ta k że p ie c z ę c ia m i. A . S w i d e r k ó w n a , P r z y jd ę n ie b a w e m , „Z n ak ” 12 ( 1 9 9 9 ) , s. 4 6 - 4 7 .
14 H. S t r ą к o w s к i, B a ra n e k B o ży , H D 2 7 (1 9 5 8 ) , s. 5 1 9 ; X . L e o n -D u f o u r, B a ra n e k B o ży , w;
S ło w n ik N o w e g o T e sta m e n tu , P o zn a ń 1 9 8 1 , s. 152; A . S w i d e r k ó w n a , P r z y jd ę n ie b a w e m ..., s. 47.
15 H. L a n g k a m m e r , W p r o w a d z e n ie d o k s ią g N o w e g o T e sta m e n tu , W ro cła w 1 9 9 2 , s. 4 3 4 - 4 3 5 ; T e n ż e , T e o lo g ia N o w e g o T e sta m e n tu , W r o cła w 1 9 8 5 , s. 2 7 8 - 2 7 9 ; B. W i d i a , A n tr o p o lo g ia ..., s.
1 2 7 - 1 3 4 .
16 J. W i 1 k, T r iu m f B a ra n k a j a k o id e a p r z e w o d n ia A p o k a lip s y , C T 4 0 (1 9 7 0 ) , s. 3 , 5 0 .
17 P. S z e f 1 e r, W izje p r o r o c k ie A p o k a lip s y , S tu d ia P ło c k ie 5 ( 1 9 7 7 ), s. 3 1 4 ; H. S t r ą k o w s k i , C h r y s tu s - B a ra n e k w P iś m ie Ś w ię ty m , L ub lin 1 9 6 1 , s. 7 1 ; A . S w i d e r k ó w n a „ P r z y jd ę n ie b a w e m ”..., s. 4 7 . N ie c o inną c ie k a w ą interpretację sto su je K. B o r o w i c z , w: M isty k a h e b r a js k a u św . P a w ła i w A p o k a lip s ie .ν'ил J a n a , R B L 3 ( 1 9 5 0 ) , s. 195: P o ję c iu „ r ó g ” o d p o w ia d a h e b r a js k i r z e c z o w n ik q r n A l e q rn oz.nacz.ct ta k ż e „ p r o m ie ń s ło n e c z n y " ( w z g lę d n ie „ ś w i e t l n y ”), „ b ły sk , p o ły s k , o d b l a s k ”. Z a tem w y r a ż e n ie „ s ie d e m r o g ó w ” i „ s ie d e m o c z u ” m o ż e o z n a c z a ć „ p r o m ie n ie o c zu " , w z g lę d n ie „ b la s k ocz.u"
B a ra n k a .
18 P. S z e f 1 e r, W izje p r o r o c k ie ..., s. 3 1 4 ; Z .C . H o d g e s , The F ir s t H o r se m a n o f th e A p o c a ly p s e ,
„ B ib lio th e c a S a cra ” 1 1 9 ( 1 9 6 2 ) , s. 3 2 4 - 3 3 4 ; R. B r a n d s t a e t t e r , K im j e s t T r z e c i J e ź d z ie c A p o k a lip s y , w: „ T y g o d n ik P o w s z e c h n y ” nr 1 5 0 0 z dn. 2 3 .1 0 .1 9 7 7 , s. 8.
T Ö À P N IO N (...) Π Ο Ι Μ Α Ν Ε Ϊ (A p 7 ,1 7 ) - Z A P O W IE D Ź S Z C Z Ę Ś C IA W I E C Z N E G O 241
Jeźdźca: zw ycięstw o Ew angelii musi koszto w ać19. Owi zabici donośnym w ołaniem do m ag ają się od B oga rychłego w ym ierzenia kary prześladow com : D okądże W ładco (...) nie będziesz są d ził.20· O dpow iedź przychodzi niem al natychm iastow o:
otw arta szósta pieczęć (6 ,1 2 -1 7 ) w yw ołała trzęsienie ziemi i inne zjaw iska zw iastujące ή ή μ ε ρ α ή μ εγ ά λ η τ ή ς ο ρ γ ή ς το υ ά ρ ν ίο υ (por. 6,16—17)21.
Ten przerażająco m alow niczy obraz przeryw ają dw ie w izje będące treściow ym p rzeciw staw ieniem się (szczególnie 7 ,9 -1 7 ) pesym istycznej ilustracji św iata
— dzięki zapow iedzi nastania spraw iedliw ości i pokoju22. Z godnie z praw idłem
„stałej an ty tezy ” sceny te, następujące po szóstym składniku siódem ki (w tym p rzypadku po otw arciu szóstej pieczęci), stanow ią niejako odpow iedź na pytanie τις δ ύ ν α τ α ι σ τ α θ ή ν α ι (6,17) i ukazują K ościół przygotow any na dośw iadczenia.
Perykopa 7 ,1 -8 zapow iada pow strzym anie w yrządzania szkody ziem i do czasu, ja k zostanie opieczętow anych 144 000 sług Boga. Sym boliczna liczba opieczętow a
nych pow stająca przez pom nożenie 12 — wyrażającej całość (św ięta liczba 3 x 4 , liczba kosm iczna) — przez 12, co tw orzy doskonały kwadrat, a następnie przez 1000
— oznacza ogrom ną, niezliczoną liczbę „synów Izraela” tworzących „Izrael B oży”
(por. G a 6,16), czyli Kościół ziem ski m ający sw ą „bazę” w Izraelu historycznym i zm ierzającym ku w spólnocie uniwersalnej czasów ostatecznych23. Σ φ ρ α γ ίς έ π ι τω ν μ ετώ π ω ν α υ τώ ν (por. 7,3) w naw iązaniu do E z 9,4, gdzie prorok w ten sposób pieczętow ał m ężów z Jerozolim y kreśląc znak TA W (m ający w ów czas kształt greckiego krzyża), aby zapew nić ocalenie miastu — w yraża w 7 ,1 -8 przynależność do B oga żyw ego, a tym sam ym ochronę przed klęską. Znam ię to m a charakter duchow y; sym bolicznie oznacza sakram ent chrztu lub bierzm ow ania24.
W następnej w izji (7 ,9 -1 7 ), interesującej nas ze w zględu na w ystępujący w niej czasow nik π ο ιμ α ίν ω , inny w ielki tłum oddający nieustanną cześć B ogu (7,15), stoi przed Jego tronem ciesząc się bezpieczeństw em i „czystością sw oich szat” oraz oczekując spełnienia się w ielkich, B ożych obietnic: trw ałego szczęścia, ukojenia, sytości, radości. U kazana je st tu liturgia niebiańska biorąca swój początek na ziemi.
14 A . J a n k o w s k i , A pokalipsa..., s. 176; H. L e m p a , B adania nad A p o k a lip są św. Jana we w sp ó łcze sn ej b ib listy c e p o lsk ie j (1 9 4 5 -1 9 8 5 ), R B L 3 9 (1 9 8 6 ) , s. 2 6 5 - 2 6 7 .
20 J. С h m i e 1, P iąta p ie c z ę ć A p o k a lip sy (6 ,9 -1 1 ), R B L 5 (1 9 8 4 ), s. 4 2 9 ; M. B e d n a r z , H istoria Z baw ien ia, T a rn ó w 1 9 9 4 , s. 2 4 5 ; A . F e u i 11 e t, Les m artyrs de l'hum anité et l ’Agneau ég o rg é, N R T 9 9 ( 1 9 7 7 ) 2 , s. 1 9 6 - 2 0 1 .
21 E. S z y m a n e k , W ykład P ism a Ś w iętego N o w eg o Testam entu, P oznań 1 9 9 0 , s. 5 0 6 ; A . K i e j z a , ’Ο ρ γ ή τ ο ν ά ρ ν ι ο υ . P o sta ć B aranka w A p 6,1 i 6 ,1 6 - 1 7 na tle a n tro p o m o r fic zn eg o obrazu g n ie w u B aran ka w N o w y m T e s ta m e n c ie , C T 3 ( 1 9 9 6 ), s. 3 8 - 3 9 ; R. R u b i n k i e w i c z , Wizja o tw a rta siedm iu p ie c z ę c i (Ap 6 ,1 -8 ,1 ), w: M a te ria ły p o m o cn icze do w ykładów z. biblistyki, (red .) L. S t a c h o w i a k , R. R u b i n k i e w i c z , t. V I, L u b lin 1 9 8 3 , s. 190.
22 T o w m y śl isto tn y ch z a ło ż e ń a p o k a lip ty k i. Z ob. R . R u b i n k i e w i c z , Apokcdiptyka u p rogu e iy ch rześcijańskiej, R B L 41 (1 9 8 8 ) 1 s., 5 6 .
27 A . J a n k o w s k i , A p o k a lip sa ..., s. 178; H. L e m p a , Sym bolika eklezjaln a w A p o k a lip sie św.
Jana , R B L 4 1 (1 9 8 8 ) , s. 3 2 - 3 3 ; M . W o j c i e c h o w s k i , K o śc ió ł ja k o Izrael w edług A p o k a lip sy, S T V 2 6 ( 1 9 8 8 ) , s. 2 2 3 . S z c z e g ó ln ie A p 7 , 1 - 8 i A p 7 , 9 - 1 3 d o p ro w a d z a d o k o ń ca m y śl o ty m , ż e param etry w sp ó ln o ty staro testa m en ta ln ej (Izra ela ) zo sta ją p rzetra n sp o n o w a n e na w sp ó ln o tę n o w o te sta m e n ta ln ą . M.
C z a j k o w s k i , E gzystencjaln a lektura B iblii, w : Jak rozu m ieć P ism o Św ięte, red. J. K u d a s i e w i c z , t. V I, L u b lin 1 9 9 3 , s. 4 2 .
24 A . J a n k o w s k i , A p o k a li p s a ..., s. 179; A . T r o n i na . A p o k a li p s a . O r ę d z i e n a d z i e i, C z ę s to c h o w a 1 9 9 6 , s. 176; M . L u r k e r, P i e c z ę ć , w : S ło w n ik o b r a z ó w i s y m b o l i b ib lijn y c h , P o zn a ń 19 8 9 , s. 174.
W ybrani trium fują ju ż w chw ale i zaczynają kosztow ać szczęście, jak ie Bóg m a dla nich przygotow ane. Siłą i m otyw em dla ich m odlitw y uw ielbienia je st zbaw cze dzieło B aranka, w którym uczestniczą (π ο ιμ α ν ε ί α υ τ ο ύ ς )25. P ierw szą w spólnotę (7 ,1 -4 ) stanow ią zbaw ieni u progu okresu próby; drugą zaś (7 ,9 -1 7 ) — tłum zbaw ionych ukazany po zw ycięstw ie26.
P lastyczny, radosny obraz ponow nie zostaje w ytrącony ze sw ego „k ształtu ” ; B aranek otw iera pieczęć siódm ą (8,1), co pow oduje zapadnięcie ciszy. T a zaś przygotow uje w śród psychologicznego napięcia now ą interw encję Bożą. W ręcze
nie trąb siedm iu A niołom (w ciszy) oraz liturgia kadzenia kończą „w izję siedm iu pieczęci” , rozpoczynając jed n o cześn ie kolejną — „w izję siedm iu trąb” ze zw ięk szającym się natężeniem zw iastunów D nia G niew u27.
R o zpoczynająca Się seria drugiej siódem ki — trąb, zbudow ana jest analogicznie do pierw szej (z podziałem 4 + 3; przerw ą po szóstym składniku). Po w ręczeniu trąb siedm iu A niołom i po liturgii kadzenia następują obrazy działalności czterech Jeźdźców z serii poprzedniej, w zorow ane na plagach egipskich. Σ ιγ ή έ ν τ φ ο ύ ρ α ν φ (8,1) je s t jak b y w strzym aniem oddechu; chw ilą przygotow ania na inne w strząsające o b jaw ien ie28.
G łów ną postacią Ap 4 ,1 -8 ,5 je st το ά ρ ν ίο ν . U kazany w spokojnej prezentacji w 5 ,5 -7 jaw i się także ja k o łagodny P asterz (π ο ιμ α ν ε ί — 7,17), prow adzący dziew iczy orszak w ybranych (podobnie ja k w 14,1-5). Jednocześnie potrafi on przejaw iać gniew (jest przecież także ό λ έ ω ν - 5,5!) i zw yciężać w rogów . O bydw a te obrazy nie stoją w obec siebie w opozycji, lecz dopełniają się. O fiara C hrystusa (por. 5,6) w raz z m iłosierdziem niesie w sobie w ezw anie do spraw iedliw ości; nie m ożna lekcew ażyć ogrom u Bożej m iłości i przechodzić obok niej w postaw ie n iew d zięczn o ści29.
1.3.2. Miejsce Ap 7,16-17 w strukturze Ap 4-22
A kcja A pokalipsy, która w 1-3 zasadniczo rozgryw a się na ziem i, za p o śred n ic
tw em form uły w stępnej 4, l- 2 a przechodzi do drugiej części księgi (4 -2 2 ), w której autor ukazuje przede w szystkim niebo, a dokładniej chw ałę, ja k ą tam odbiera Bóg i B aranek30. Jan dąży do pełnego przedstaw ienia sw ego orędzia i w tym celu używ a schem atu opartego na siódem ce, sym bolizującej doskonałą pełnię. By to jeszcze bardziej uw ydatnić, stosuje odpow iednie interm ezza m iędzy seriam i siódem ek o treści kontrastującej z treścią serii. D odatkow e efekty em fazy gw arantuje plan
25 R. L e b i e d z i u k, S z c z e g ó ln y u d z ia ł m ę c z e n n ik ó w w m is te riu m n ie b ie s k ie j litu r g ii B a ra n k a w A p o k a lip s ie św . J a n a , w: A g n u s e t S p o n sa , (red.) T .M . D ą b e k , T. J e l o n e k , K r ak ów 1993, s. 1 8 8 - 1 9 0 .
26 M. W o j c i e c h o w s k i , K o ś c ió ł j a k o I zr a e l..., s. 2 2 3 . 27 A. J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ....s. 183.
28 A. J a n k o w s к i, A p o k a lip s a ..., s. 183; W . B a r c l a y , O b ja w ie n ie ..., t. II, s. 55.
29 А. К i e j z a, ’Ο ρ γ ή τ ο ϋ ά ρ ν ί ο ν ..., s. 41; A. J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 178; К. R o m a n i u k , B a ra n e k , w: E K , t. II, s. 5; M .E . B o i s m a r d , B a ra n e k B o ży, w: S ło w n ik te o lo g ii b ib lijn e j, (red.) X. L e o n - D u f o u r , P o z n a ń 19 94, s. 64—65.
30 J. S z 1 a g a, W izja K r ó le s tw a B o ż e g o vr A p o k a lip s ie , w: K r ó le s tw o B o że w P iśm ie Ś w ię ty m , red.
S. Ł а с h i M. F i l i p i a k , Lubli n 1976, s. 2 0 5 ; F. S i e g , F o rm u la w s tę p n a A p 4 ,I -2 c i, s. 113.
T Ö À P N IO N (...) Π Ο ΙΜ Α Ν Ε Ι (Λρ 7,17) - ZA PO W IED Ź SZCZĘŚCIA W IECZN EGO 2 4 3
4 + 3 oraz rzutow anie ostatniej wizji w siódem ce na serię następną. Cały m ateriał w izyjny (4 -2 2 ) m ożna podzielić na pięć sekcji:
— siedem pieczęci (6 ,1 -8 ,5 );
— siedem trąb (8 ,6 -1 1 ,1 4 );
— siedem znaków (1 2 ,5 -1 5 ,4 );
—- siedem czasz (1 5 ,5 -1 9 ,1 0 );
— siedm ioraka w izja zw ycięstw a królestw a B ożego (19,11-22,5).
P odstaw ę dla całej konstrukcji Ap 4 -2 2 stanow ią w izje pierw sza, druga i cz w a rta 31. Ze w zględu na kontrast w stosunku do okalających fragm entów , a także na treść (chw alebny triu m f w ybranych) perykopa 7 ,9 -1 7 w sposób szczególny zw iązana je st z A p 2 1 -2 2 , rozdziałam i ukazującym i now e m iasto zstępujące z nieba, p rzeciw staw ne „ziem skiem u” , sym bolizujące chw ałę zjednoczenia z B o
giem w św iecie bez bólu i śm ierci32. Szczególnie 7 ,1 6 -1 7 w yraża tę B ożą opiekę:
nie będzie głodu, upału, płaczu, a także pragnienia, poniew aż Baranek, który je s t p o śro d ku tronu π ο ι μ α ν ε ί α υ τ ο ύ ς i p oprow adzi ich do źró d eł w ód życia.
2. A N A L IZ A SE M A N T Y C Z N A AP 7 ,1 6 -1 7
O bietnica zaw arta w w yrażeniu το ά ρ ν ίο ν (...) π ο ιμ α ν ε ί α υ το ύ ς oraz w pozo
stałych m etaforach (7 ,9 -1 7 ) dotyczy w ielkiego tłum u, którego nikt nie m ógł policzyć, a który skupiał ludzi z każdego narodu i w szystkich pokoleń, ludów i ję z y k ó w (7,9). Im iesłów έ σ τώ τ ες (7,9) inform uje, że ten tłum stał przed tronem i przed B arankiem . T rzeba go jed n ak uzupełnić czasem teraźniejszym niedokona
nym έ ρ χ ό μ ε ν ο ι (7,14), by lepiej uzm ysłow ić sobie scenę i jej sens teologiczny: ten tłum nieustannie się pow iększa, co św iadczy o organicznej łączności K ościoła trium fującego z w alczącym (por. Flp 3,20). Sensu tego obrazu nie m ożna zacieśniać tylko do sam ego nieba33.
S zczęście i chw ała zapow iadane w obietnicy το ά ρ ν ίο ν (...) π ο ιμ α ν ε ί (7,17) zo stają w yrażone ju ż na początku perykopy w stw ierdzeniu φ ο ίν ικ ε ς έν τ α ίς χ ε ρ σ ιν α ύ τ ώ ν (7,9), poniew aż ono także oznacza radość niebiańską i trium f. Palm a bow iem je st tu sym bolem zw ycięstw a i nagrody za to, że ci ludzie w znieśli się ponad w szystko, co ziem sk ie34. O dziani są oni w σ το λ ά ς λ ε ύ κ ά ς (7,9). Epitet ten m oże być analizow any jed y n ie w kontekście w iersza 14., zaw ierającego paradok
salną przenośnię: „ opłukali sw e szaty i w ybielili je we krw i B a ra n k a ”. By ją w yjaśnić, należy odw ołać się do znaczenia krwi w przeszłości.
O bok oczy szczen ia (Sem ici, Egipcjanie, G recy, R zym ianie) krew daw ała także obronę przed złym i ducham i (B abilończycy, N om adow ie); pom agała w upodob
nianiu się do bóstw (G recy), ja k rów nież była sym bolem braterstw a (A rabow ie),
31 P. S z e f l e r , W izje p r o r o c k ie ..., s. 314; T. P e n a r , W stęp s z c z e g ó ło w y d o ksicig N o w e g o P r z y m ie r z a , Pe l pl i n 1986, s. 64.
32 J. L a m b r e c h t , The O p e n in g ..., s. 2 1 2 ; H.J. К 1 a u с k, W c z e sn o c h r z e ś c ija ń s k a w sp ó ln o ta k o ś c ie ln a , Kr a k ó w 1 9 9 5 , s. 4 8 ; A. R. C a r m o n a , N a d z ie ja u· P iśm ie Ś w ię ty m , „ C o m m u n i o ” 17 ( 1 9 9 7 ) s. 26; B. W i d i a , A n tr o p o lo g ia ..., s. 2 99.
33 A. J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ..., s. 181.
34 W. B a r c l a y , O b ja w ie n ie ..., t. 11, s. 38; M. L u r k e r , P a lm a , w: S ło w n ik o b r a z ó w ..., s. 167.
Ł a t w o tu dos t rzec real i zację o bi e t n i c y S y n a C z ł o w i e c z e g o z 2 , 7 . 1 1 . 1 7 . 2 6 ; 3, 5 . 1 2 . 2 1 .
czy też p odkreślała w zajem ne zaangażow anie kontrahentów zaw ierających u m o w ę35. W Starym T estam encie krew baranka, którą pokropiono odrzw ia dom ów , dała ocalenie przed śm iercią (Wj 12,21-27). O na też była użyta przy zaw arciu P rzym ierza m iędzy B ogiem a ludem na Synaju (W j 2 4 ,6 -8 )36. N ależy zatem stw ierdzić, że rolą krwi była pom oc we w zrastaniu w św iętości (ochrona od dem onów , oczyszczenie) oraz jed n o czen ie dw u stron (B oga z ludźm i przez Przym ierze lub ludzi m iędzy sobą przez um ow ę czy układ).
P odobnie je st w 7,14: o bydw a czasow niki (έ π λ υ ν α ν i έ λ ε υ κ α ν α ν ), oznaczające dw ie fazy zabiegów , jak ich dokonyw ali antyczni fu llo n e s, ukazują dw a skutki d ziałania krw i C hrystusow ej: uspraw iedliw ienie i uśw ięcenie. W m etaforze tej kryje się zatem w yraźna aluzja do sakram entów C hrztu i E ucharystii37. To one dają oczyszczenie, zaw arcie osobistego przym ierza z B ogiem , zjednoczenie z N im (com m unio), uśw ięcenie. O ba te sakram enty w sposób w ew nętrzny odw ołują się do Krwi Jezusa, która niegdyś spływ ała na ziem ię, a która będąc całkow icie d arm o w ym przejaw em m iłości B oga dała początek dziełu zbaw ienia, czyli w yzw olenia od zła38. N ie w ystarczy je d n a k tylko przyjąć dar od Boga. N a konieczność w spółpracy z łaską, która je st tu środkiem , w skazuje strona czynna obu c za so w ników . O znacza to, że człow iek nieustannie winien strzec „now ego życia” i Bożej łaski w sw ojej duchow ej sferze sym bolizow anej przez „szatę” 39. Płynie stąd kolejny w niosek: ό χ λ ο ς π ο λ ύ ς (7,9) skupia w sobie nie tylko m ęczenników , lecz także w yznaw ców C hrystusa. A pokalipsa nie m ówi, że szatę w ybielili w e w łasnej krw i, lecz K rw i Jezusa: N on ut aliqui putant, m artyres soli sunt, se d om nis E cclesia; non enim in sanguine suo lavari dixit, se d in sanguine a gni (Beatus). To zaś o znacza także w spółpracę z łaską C h ry stu sa i daw anie o N im św iadectw a40. W tym kontekście w yrażona później o b ietn ica w 7,17 (το ά ρ ν ίο ν [...] π ο ιμ α ν ε ί) będzie m ów ić nie tylko o darze otrzym anym od Boga, ale i o tym , iż ukojenie, jak ie przyniesie B aranek będzie także m iało w ym iar nagrody za dobre czyny.
N ie je st prosto dochow ać w ierności C hrystusow i: to ci, którzy p rzych o d zą z w ielkiego ucisku (7,14). Z auw ażalny tu dualizm (z jednej strony - „w ielki u cisk ” , a z drugiej - obraz szczęścia w yrażony w 7 ,1 5 -1 7 : [...] το α ρ ν ιο ν [...] π ο ι μ α ν ε ί α ν τ ο ϋ ς [...]) charakterystyczny dla apokaliptyki m ów i o „napięciu eschatologicz-
35 S. W y p y c h , P ięc io k sicig , w: W p r o w a d z e n ie w m y ś l i w e z w a n ie k s ią g b ib lijn y c h , red.
S. W y p у с h, t. I, W a r s z a w a 19 87, s. 101, 111 ; S. Ł a с h, Z n a c z e n ie k r w i w L iśc ie d o H e b r a jc z y k ó w , w:
T e n ż e , L is t d o H e b r a jc z y k ó w . W stę p - p r z e k ł a d z. o r y g in a łu - ko m en ta rz. - ek sk u rsy, P o z n ań 195 9, s. 3 9 6 - 3 9 8 .
36 G. M a r t e l e t , „ B a r a n e k w y b r a n y p r z e d z a ło że n ie m ś w i a t a ”, „ C o m m u n i o ” 1 ( 1 9 8 4 ) , s. 4 i 9;
T. B r z e g o w y , P ię c io k s ią g M o jż e s z a , T a r n ó w 1 997 , s. 8 0 - 8 1 .
37 A. J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ..., s. 182; S. H a r ę z g a , B ło g o s ła w ie ń s tw a A p o k a lip s y , K a t o w ic e 1 99 2, s. 105; F. G r y g l e w i c z , A p o k a lip ty c z n y B a ra n ek , w: M esja sz, w b ib lijn e j h is to r ii z b a w ie n ia ,, (red.) F. G r y g l e w i c z , S. Ł a c h , M. F i l i p i a k , Lubli n 19 74, s. 3 7 9 - 3 8 0 ; R. R u b i n k i e w i c z , E s c h a to lo g ia k s ię g i A p o k a lip s y , w: B ib lia o p r z y s z ło ś c i, (red.) L. S t a c h o w i a k , R. R u b i n k i e w i c z , Lub li n 1 9 87 , s. 1 4 6 - 1 4 7 .
38 J a n P a w e ł I I, - W ierzę w J e z u s a C h r y s tu s a O d k u p ic ie la , Citta dei V at ic a n o 1 9 8 9, s. 4 5 5 ; A. F e u i l l e t , L e s m a r ty r s d e l ’h u m a n ité ..., s. 199.
39 A. J a n к o w s k i, A p o k a lip s a ..., s. 182; B. W i d 1 a, A n tr o p o lo g ia ..., s. 2 0 1 , 23 2 ; S. H a r ç z g a, B ło g o s ła w ie ń s tw a ..., s. 105.
40 A. J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 182; R. R u b i n k i e w i c z , E s c h a to lo g ia ..., s. 146;
P. S z e f l e r , W izje p r o r o c k ie ..., s. 3 1 5 ; A. T r o n i n a , A p o k a lip s a ..., s. 182.
T Ö À P N ÎO N (...) Π Ο Ι Μ Α Ν Ε Ι (A p 7 ,1 7 ) - Z A P O W IE D Ź S Z C Z Ę Ś C IA W IE C Z N E G O 2 4 5
n ym ” m iędzy teraźniejszością rozum ianą ja k o popadłą pod panow anie złych m ocy, zm ierzającą ku katastrofie a „w iekiem przyszłym ” — w olnym ju ź od walk i krw aw ych przew ro tó w 41. Jednak θ λ ίψ ις μ εγ ά λ η w 7,14 m oże odzw ierciedlać nie tylko w y d arzen ia zw iązane z w ojną żydow ską czy naw et pierw szym i prześladow a
niam i ch rześcijan, lecz także po prostu tęsknotę w yznaw ców C hrystusa, dążących do p ełnego zjednoczenia z N im w niebie42.
Z asiadający na tronie w raz z B arankiem odbiera hołd i uw ielbienie: od w ielkiego tłum u (7,10.15) i od aniołów (7 ,1 1 -1 2 ). D ziękczynna doksologia w 7,10 posługuje się term inem σ ω τ η ρ ία (w znaczeniu chrześcijańskim ), m ów iącym o idei zw y cięstw a nad m ocam i w rogim i w zględem B oga43. A dresatem kultu wraz z B o
giem O jcem je s t w tym sam ym czasie i C hrystus: ή σ ω τη τία τ φ θ ε φ [...] κ α ί τ φ ά ρ ν ίφ (7,10); podobnie boskie siedem atrybutów z 7,12 dotyczy także i B aranka (por. 5,12), co prow adzi do uznania w C hrystusie Boga, którem u należy się kult ad o racji44.
S zczęście w ybranych opisane w 7,15 to nieustanna liturgia w zorow ana na S tarym T estam encie: po części na św iątynnej służbie Lew itów (λ α τρ ε ύ ο υ σ ιν α ύ τ φ η μ έ ρ α ς κ α ί ν υ κ τ ο ς εν τ φ ν α φ ) , a po części na obchodzeniu przez cały lud Św ięta N am iotów (ό κ α θ ή μ ε ν ο ς ε π ί το ύ θ ρ ό ν ο υ σ κ η ν ώ σ ε ι έ π α υ το ύ ς). Czas teraźniejszy czaso w n ik a λ α τ ρ ε ύ ο υ σ ιν uw ydatnia, źe idzie o życie nadprzyrodzone ju ż ist
niejące, bez rozróżnienia fazy łaski i fazy chw ały. Już teraz, zanim nastąpi o stateczn a p aruzja C hrystusa, w ierni m ogą dostępow ać w iecznej nagrody i uczest
niczyć w chw ale sw ego Pana. C hrześcijańska nadzieja, o której mówi A pokalipsa, ogniskuje się raczej na tym , co je st realne, aniżeli na tym , co będzie45.
M im o to w izja przechodzi w przepow iednię (futurum ), w której to w szeregu kilku elem en tó w stanie zw rot σ ο ιμ α ν ε ι. Σ κ η ν ώ σ ε ι (7,15) naw iązuje do hebraj
skiego rzeczow nika śkynh oznaczającego tajem niczą obecność B oga (Targam O nkelosa do R dz 9,27; M ekilta do Wj 14,2), z czasem po prostu będącego zastępczym Jego im ieniem . Idea ochrony ludzi ze strony B oga w skojarzeniu z tym słow em zostaje rozw inięta przy pom ocy plastycznych obrazów („nie będą łaknąć, ani nie b ęd ą j u ż p ra g n ą ć i nie p o ra zi ich słońce ani żaden u p a ł” - 7,16). U kojenie po bólu, ja k i niósł „w ielki u cisk ” w yraża stw ierdzenie έ ξ α λ ε ίψ ε ι ό θ ε ό ς π α ν δ ά κ ρ υ ο ν έ κ τω ν ο φ θ α λ μ ώ ν α ύ τ ώ ν (7,17). O znacza ono całkow ite „w ym azanie”
sm utku - bez m ożliw ości p ow rócenia do niego46.W ścisłej jedności z B ogiem (trudno je s t oddzielić podm ioty) niesie w ybranym ukojenie także Baranek. U kazuje się On tu ja k o m esjański dobry Pasterz, posiadający atrybuty królew skie: Baranek,
41 L. S t a c h o w i a k , A p o k a lip ty k a i e s c h a to lo g ia u p r o g u e t y c h r ze śc ija ń sk ie j, A K 77 ( 1 9 7 1 ) , s. 6 2 - 6 3 ; B. W i d i a , A n tr o p o lo g ia ..., s. 2 0 1 .
42 R. R u h i n к i e w i с z. E s c h a to lo g ia ..., s. 1 4 6 - 1 4 7 .
41 J. W i l k , T r iu m f B a ra n k a ..., s. 4 9 . S ł o w o to w y s t ę p o w a ł o w ó w c z e s n y c h kultach p o g a ń sk i c h A p o ll i n a , E s k u la p a , Iz yd y , w k u lc i e c e z a r ó w ora z w mis teriach. A. J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 181.
44 S. H a r ę z g a , B ło g o s ła w ie ń s tw a ..., s. 93 ; A. J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ..., s. 181.
45 М . С z a j к o w s к i 1, O s ta tn ie p r o r o c tw o (A p o k a lip s a ), w: W p r o w a d z e n ie w m y ś l i w e z w a n ie ksicig b ib lijn y c h , t. X ( E w a n g e l i a ś w . Jana, L ist y P o w s z e c h n e , A p o k a l ip s a ), red. J. F r a n k o w s k i , W a r s z a w a 1 9 9 2 , s. 2 1 3 ; R. R u b i n к i e w i с z, E s c h a to lo g ia ..., s. 147; A. J a n к o w s к i, A p o k a lip s a ..., s. 182; М . С z a j к o w s к i, N a d z ie ja A p o k a lip s y , „W d r od z e ” 12 ( 1 9 8 7 ) , s. 4 - 5 .
46 W . B a r c l a y , Έ ξ α λ ε ι φ ε ι ν , w: T e n ż e , W a żn ie js z e s ło w a N o w e g o T e sta m e n tu , W a r s z a w a 1988 r., s. 1 1 9 - 1 2 1 ; A. J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 183.
który je s t p ośrodku tronu będzie ich p a ść (π ο ιμ α ν ε ί α ύ το ϋ ς) i poprow adzi ich do
„źródeł w ód życia” (7,17)47. Sw oją postaw ą w ykazuje najbardziej ch arak tery sty cz
ne cechy „b aran k a” : słodycz, cichość, niew inność; łagodność przynoszącą pokój48.
C zasow nik π ο ιμ α ίν ω w yraża się tutaj w całej pełni we w szystkich sw oich odcieniach sem antycznych, rozum ianych klasycznie. M oże być w tym m iejscu tłum aczony ja k o paść, b y ć pasterzem , pielęgnow ać, żywić, o piekow ać się, uspokoić, uśm ierzyć, k iero w a ć49. B aranek nie tylko poprow adzi ich na pastw iska, ale także έπ'ι ζ ω ή ς π η γ ά ς ύ δ ά τ ω ν . „Ź ródła w ód” w niebie, które zna także apokaliptyka apokryficzna (H en 48,1) są obrazem czasów m esjańskich obfitych w b ło g o sław ień stw o niosące w ybranym niekończące się szczęście50. D latego stw ierdzenie то ά ρ ν ίο ν [...] π ο ιμ α ν ε ί α υ τ ο ύ ς przez fakt, że m a sw oje m iejsce w sąsiedztw ie innych tak charakterystycznych m etafor będzie oznaczało zapow iedź szczęścia w iecznego i ukojenia, ja k ie B aranek zapew ni zbaw ionym .
3. A N A L IZ A P R A G M A T Y C Z N A AP 7 ,9 -1 7
A dresatam i A pokalipsy św. Jana są w spółbracia A utora Księgi, przeżyw ający cierpienie. D o św iadczenia zw iązane z problem am i w ew nątrzw spólnotow ym i, a ta k że z prześladow aniam i pochodzącym i ze strony Żydów i R zym ian, m ogły p o w o d o wać zachw ianie nadziei płynącej z wiary i być dla niej w ielką próbą. S zczególnie postaw a cesarza D om icjana w yw oływ ała grozę. Kazał siebie tytułow ać w R zym ie i Italii „dom inus ac deus noster” . Był to tyran, którego despotyczne zachcianki jed y n ie ze zgrozą w yliczają naw et rzym scy historycy51. Jan bardzo dobrze rozum iał bolesną sytuację sw oich braci. Sam także dośw iadczał podobnej egzystencji.
Św iadczy o tym m iejsce napisania dzieła. A utor A pokalipsy pisał sw oją księgę na w yspie Patm os, na którą praw dopodobnie był zesłany z pow odu Słow a B ożego i św iadectw a Jezusa, co oznacza, być m oże, w yrok skazujący na ciężkie roboty w k am ien io ło m ach 52. A utor A pokalipsy dzięki w ątkom parakletycznym pragnął nieść uciśnionym pokrzepienie, pociechę i nadzieję53. N ie zam ierzał je d n a k m ów ić o rzeczach nierealnych, jak o b y ból m iał całkow icie zniknąć z doczesnej eg zy sten cji. W sw oich w izjach, w których p raesens przeplata się z fu tu ru m pragnął nadać
47 J. P a ś с i a k, B ib lijn y o b r a z C h r y s tu s a K r ó la (z e s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m A p o k a lip s y ) , R B L 2 5 ( 1 9 7 2 ) , s. 185; A . J a n k o w s k i , A p o k a lip s a ..., s. 183.
48 H. S t r ą к o w s к i, C h r y s tu s - B a ra n e k ..., s. 1 0 -1 1 ; D . F o r s t n e r, J a g n ię , o w c a , bctran, w:
Ś w ia t s y m b o lik i c h r z e ś c ija ń s k ie j. W a rsza w a 19 9 0 , s. 2 5 7 .
49 Z. A b r a m o w i c z ó w n a , Ποιμαίνω,w: S ło w n ik g r e c k o -p o ls k i, t. Ш , W a rsza w a 1 9 6 2 , s. 571 ; H .G . L i d d e l and R. S c o t t , Ποιμαίνω,w ; A G re e k - E n g lish le x ic o n , O xford 1 9 5 3 , s. 1430.
50 M . L u r к e r, Ź r ó d ło , w : S ło w n ik o b r a z ó w ..., s. 2 8 3 ; M .E . В o i s m a r d , W o d a , w ; S ło w n ik t e o lo g ii b ib lijn e j, s. 106 2 .
51 T. P e n a r , W stę p s z c z e g ó ło w y ..., s. 6 4 ; H. R a h n e r , K o ś c ió ł i p a ń s tw o w e w c z e sn y m c h r z e ś c ija ń s tw ie , W a r sz a w a 1 9 8 6 , s. 2 3 , 2 8 ; S w e t o n i u s z , Ż y w o ty c e z a r ó w XII, W r o cła w - W a r
s z a w a - K raków 1 9 7 2 , s. 4 5 1 .
52 D . i P. A l e x a n d e r , P r z e w o d n ik p o B ib lii, W arszaw a 1 9 9 7 , s. 6 4 5 . Inną h ip o te ty c zn ą p r z y cz y n ą p o b y tu Jana na P a tm o s m o g ło b y ć p ra g n ien ie od p ra w ien ia r ek o lek cji. — B . W i d 1 a, Ś w ia tła A p o k a lip s y , W a r sz a w a 1 9 9 3 , s. 2 5 .
53 W . H r y n i e w i c z , A p o k a lip s a a j e d n o ś ć lu d z k o ś c i zb a w io n e j, R T 4 3 ( 1 9 9 6 ) , s. 149.
T Ö À P N IO N (...) Γ ΙΟ ΙΜ Λ Ν Π Ϊ (Λ ρ 7.17) - ZA PO W IED Ź SZCZĘŚCIA W IECZN EGO 2 4 7
faktom historycznym duchowe znaczenie: obecne prześladowanie, którego nikt nie pragnie, przybiera charakter cierpień ostatnich dni świata, przez co przebija coraz żyw sza nadzieja na pewne zw ycięstw o54. Skuteczną siłą przeciw złu będzie wierność Chrystusow i - jeg o prawu, co w przyszłości stanie się gwarancją o trzy m an ia wiecznej nagrody55.
Słow am i zaw artym i w Ap 7 ,1 6 -1 7 święty Jan pragnął pocieszyć pierwszych chrześcijan, m ów iąc o tym, że:
— Bóg jest źródłem wszelkiego ukojenia udzielanego tym, którzy Mu ufają w sw oim cierpieniu;
— m iłość B oga objawia się w pasterskiej delikatności Baranka pasącego swe stado i gaszącego wszelkie pragnienie;
— naw et największy prześladowca nie jest w stanie stłumić nadziei chrześcijań
skiej, o ile jest ona ugruntow ana wierną postawą życia;
— m ęc z e ń stw a nie należy pojm ować ja k o czegoś tragicznego i bezowocnego, ale przy jm o w ać je j a k o dar i przejaw upodobnienia się do Chrystusa ukrzyżow ane
go i zm artw y c h w sta łeg o 56;
— św iadectw o wiary m a się wyrażać nie tylko w męczeństwie, ale również w co dziennym , d obrym postępowaniu;
— pójście za B arankiem celem ugaszenia swego duchowego głodu i pragnienia m a także polegać na posłusznym kroczeniu za głosem Chrystusa, wzywającym do m oralnie popraw nego, choć niełatwego życia.
Z w a ż y w sz y na obecną sytuację ludzkości, gdzie człowiek często pozbawiony jest nadziei, żyje w strachu o jutro (głód, bezrobocie, rozprzestrzeniające się coraz groźniejsze choroby, ciągłe zagrożenie wojną bądź klęskami ekologicznymi) Kościół głosi znaczenie i aktualność zbawienia w Jezusie Chrystusie57. Także tekst Ap 7 ,1 6 - 1 7 zaw iera w sobie orędzie nadziei skierowane do Kościoła czasów nam współczesnych. Poucza ona, że:
— ucisk przychodzący na człowieka należy wytrwać mężnie (nie da się go zupełnie uniknąć); siłę do tego daje odczytywanie go w duchu tęsknoty za C hrystusem ;
— po okresie ucisku na pewno przyjdzie ukojenie;
— wierność Chrystusowi winna być trwała, choćby trzeba było zaświadczyć o niej przelew em krwi;
— nie tylko m ęczennicy, lecz także wszyscy wierni współpracujący z łaską m ogą dostąpić nagrody;
— w spółpraca z łaską wyraża się w wierności Bogu, „oddawaniu Mu pokłonu” ; nie należy zatem skłaniać się ku marnościom, bożkom i grzechowi;
54 J. M i s i u r e k, Ś w ię ty J a n A p o s to ł E w a n g e lis ta - p ie r w s z y m is ty k c h r ze śc ija ń sk i, R T 4 5 ( 1 9 9 8 ) , s. 23 ; S. B i e l e c k i , A k tu a ln o ś ć o r ę d z ia A p o k a lip s y św . J a n a , w: W s p ó ł c z e s n a am b o n a 17 ( 1 9 8 9 ) , s.
113; H. L a n g k a m m e r , N o w y T e s ta m e n t o K o ś c ie le , W r o c ł a w 199 5, s. 1 6 2 - 1 6 4 ; T e n ż e , G łó w n e te m a ty A p o k a lip s y , R T K 31 ( 1 9 8 4 ) , s. 1 0 0 - 1 0 1 .
55 P o d o b n e s p o jr z en ie na z a g a d n ie n i e c ie rp ie n ia w: R. R u b i n к i e w i с z, K w e s tia c ie r p ie n ia u· a p o k a lip ty c e ż y d o w s k ie j S ta r e g o T e sta m e n tu , R T 4 4 ( 1 9 9 7 ) , s. 88.
56 J. M i s i u r e k , Z a r y s h is to r ii d u c h o w o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j, Lubli n 1992 , s. 10.
57 J e z u s C h r y s tu s j e d y n y Z b a w ic ie l ś w ia ta , w c z o r a j, d z i ś i na w iek i, O fi cj al ny d o k u m e n t P a p ie s k ie g o K o m i te tu O b c h o d ó w W i e l k i e g o J ub ile us z u 2 0 0 0 , K a to w ic e 19 97, s. 1 8 4 - 1 8 5 .
— trzeba posłusznie podążać za C hrystusem - za Jego słow em , nauką, gdyż prow adzi w iernych dobrą drogą do zbaw ienia;
— należy pielęgnow ać „now e życie” , którego zadatek został udzielony na C hrzcie św.; w yraża się to w odnow ie m oralnej człow ieka;
— liturgia K ościoła pielgrzym ującego je st odbiciem niebiańskiej chw ały w znoszonej do B oga oraz źródłem łaski, dlatego w arto w niej ow ocnie uczest
niczyć;
— szczególnie E u ch ary stia daje um ocnienie dla życia w iernego Bogu, a po n ad to spraw ia o czyszczenie w ew nętrzne z grzechu;
— należy otw orzyć się na ludzi „ze w szystkich narodów ” , tzn. często o o d m ien nych poglądach i w idzeniu św iata (m isyjność K ościoła!), gdyż w szyscy ludzie pow ołani są do chw ały niebieskiej;
— ju ż teraz, w eo n ie obecnym realizuje się nadzieja i chw ała eonu es
chatologicznego {prasens przeplata się z fu tu ru m ), szczególnie podczas liturgii eucharystycznej, dlatego przez w iarę i przy pom ocy łaski należy historię od czytyw ać „d u ch o w o ” .
4. PO D SU M O W A N IE
P rzedstaw iona przez nas analiza była próbą w ydobycia treści zaw artych w Ap 7,17. W erset ten należy do perykopy Ap 7 ,9 -1 7 ukazującej p ełną radości i chw ały w izję. O d g raniczona je s t ona od tekstu poprzedzającego charakterystyczną form ułą μ ετά τ α ΰ τ α ε ίδ ο ν (7,9). Po określeniu granic perykopy w punkcie pierw szym , dokonaliśm y analizy strukturalnej, która w ykazała, że w pierw szej części perykopy Ap 7 ,9 -1 7 ukazany je s t niezliczony tłum stojący przed tronem i B arankiem , zaś w drugiej — dialog Jana z jed n y m ze Starców , kończący się zapow iedzią szczęścia i ukojenia, zaw ierającą π ο ιμ α ίν ω . A naliza sem antyczna zm ierzała do w ykazania tego, że autor A pokalipsy przy pom ocy kilku m etafor ukazuje w ostatnim elem encie struktury perykopy obraz pokoju, sym bolizujący życie w ieczne zb aw io nych. O bok stw ierdzenia, że Bóg zapew ni w iernym sobie taką opiekę, iż nie będą ju ż przeżyw ać sm utku czy głodu, m a tu m iejsce także orzeczenie kulm inacyjnej w tym rozdziale praw dy: także C hrystus zaspokoi w szelkie ich pragnienie („...paść ich będzie B aranek (π ο ιμ α ν ε ί) i poprow adzi ich do źródeł w ód ży cia” — Ap 7,17).
W ynika z tego obrazu pragm atyczne przesłanie, jak ie w yw nioskow aliśm y w p unk
cie trzecim : nie trzeba się obaw iać „ucisku” (Ap 7,14), sym bolizującego prze
śladow ania bądź różnorakie trudy osłabiające nadzieję chrześcijańską. C hrystus gw arantuje sw oim uczniom , a szczególnie w ypróbow anym przez cierpienie, w iecz
ne odpocznienie przy źródle żyw ej wody.
P rzeanalizow any przez nas teksty pozw ala w nioskow ać, iż w teologii autora A pokalipsy term in π ο ιμ α ίν ω otrzym ał oryginalny sens. Ten pospolity czasow nik, dzięki trzykrotnem u zacytow aniu w A p m esjańskiego Psalm u (2,9) nabrał szczegól
nej i głębszej treści. N ie m oże w ięc być on tłum aczony jed y n ie literalnie, zgodnie z tym , co podaje słow nik. N ie oznacza więc on tylko „pasienia, kierow ania, p row adzenia na pastw isko, bycia p asterzem ” , ale przez to, że w Ps 2,9 (LX X ) czasow nik π ο ιμ α ίν ω zastąpił hebrajskie słow o, t f m , m oże być on także odczytany
T Ö À P N ÎO N (...) Π Ο Ι Μ Α Ν Ε Ϊ (A p 7 ,1 7 ) - Z A P O W IE D Ź S Z C Z Ę Ś C IA W IE C Z N E G O 249
ja k o „spraw ow anie w ładzy” czy w ręcz jak o „pokonanie, rozbicie w rogów ” . Staje się to je sz c z e bardziej w idoczne na przykładzie podobnej analizy — co pow inno być postulatem dalszych badań egzegetycznych — pozostałych trzech tekstów (Ap 2, 27; A p 12,5; A p 19,15). D zięki tem u autor A pokalipsy pisząc dzieło należące do tak specyficznego gatunku literackiego, jak im je st apokaliptyka, uzyskał w słow ie π ο ιμ α ίν ω kolejny środek do w yrażania charakterystycznych dla tego gatunku treści (a do cech p rzypisyw anych apokaliptyce należą m .in.: dualizm , ukazyw anie drastycznych obrazów , sym bolizm , podejm ow anie tem atyki eschatologicznej).
A utor A pokalipsy pisząc do w spółczesnych sobie chrześcijan, przeżyw ających
„u cisk ” z zew nątrz (prześladow ania) a także od w ew nątrz (kłopoty we w spólno
tach; o sobista w alka uczniów C hrystusa z grzechem ) przy użyciu słow a π ο ιμ α ίν ω po kazuje Syna B ożego, który z m ocą objaw ia sw oją chw alebną w ładzę m esjańską.
W rogow ie, którzy obecnie w y d ają się być niepokonani, w ostatecznym rozrachun
ku zostaną przezw yciężeni: zło będzie bezpow rotnie pokonane przez dobro (Ap 19,15). T ym , który zapanuje nad narodam i je st M esjasz — Syn porodzony przez N iew iastę (Ap 12,5). Z godnie je d n a k z apokaliptyczną zapow iedzią królow ania w espół z C hrystusem także ludzi odkupionych Jego M ęką (por. Ap 5,10; 22,5), do udziału w tej m esjańskiej w ładzy zostanie zaproszony rów nież każdy „zw yciężają
c y ” — w ierny C hrystusow i uczeń. On także „będzie pasł narody rózgą żelazną”
(A p 2,27).
N ie tylko aspekt zw ycięskiej w alki czy w ładzy m esjańskiej stanow i doping dla w ierzących, by m ężnie przezw yciężali napotykane trudności. K ontrastow ym dla ich obecnej sytuacji będzie rów nież ich przyszły stan, jaki zapew ni im Bóg wraz z B arankiem : będą oni przeżyw ać w ieczne ukojenie, szczęście i błogi pokój - w yrażone w o b razie B ara n k a -P a ste rza „prow adzącego ich nad źródła wód życia”
(A p 7,17). P ow yższy tekst (A p 7,17) stał się przedm iotem poczynionej w cześniej, dogłębnej analizy.
O dczytyw anie niniejszych treści przy natrafianiu w A pokalipsie na słow o π ο ιμ α ίν ω prow adzi do ja sn y ch w niosków , jak ie pow inien w yciągnąć każdy chrześcijanin: n iezb ęd n a je s t w ierność C hrystusow i w każdym czasie; konieczne je st przezw y ciężan ie trudności — zarów no zew nętrznych, jak i osobistych, zw iąza
nych z w alką z grzechem ; nie ulega w ątpliw ości praw da, że należy uznać duchow ą w ładzę Syna B ożego. D zięki tem u każdy w ten sposób postępujący uczeń C h ry stu sa stanie się uczestnikiem przyszłej chw ały i szczęścia w iecznego, a ju ż teraz, w czasie ziem skiego p ielgrzym ow ania będzie dośw iadczał w sw ym sum ieniu satysfakcji z tego, że je g o życie je st proste, uczciw e i radosne z pow odu zjed n o czen ia z B ogiem .
