"Der gute Glaube in Codex Iuris Canonici", Mattaus Kaiser, München 1965 : [recenzja]

(1)

Walenty Wójcik

"Der gute Glaube in Codex Iuris

Canonici", Mattaus Kaiser, München

1965 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 10/3-4, 346-350

(2)

346

B P W A L E N T Y W Ó J C I K

_[13]

p a d a ł krzyżem po zdjęciu o buw ia p rz e d relikw iam i św. A m a n d a o biecując restytucje. D la p odkreślenia sw ych p raw do te re n u spornego przedstaw iciele o p a ta i sąsiedniego h rab ieg o staw ali corocznie w d n iu 1 m a ja n a m oście n a rzece g ranicznej S carp e i rz u c a li gałązki do w ody p o w tarzając : czynię to dla p am ięci, że w ład za m ego p a n a ro zciąg a się d o tąd .

R o z p ra w ę czy ta się łatw o. T reść jej zaciekaw ia tym b ard ziej, że w języku polskim nie m a analogicznego o p raco w an ia świeckiego sądow nictw a instytucji kościelnej. P ra c a stanow i p ow ażny w kład do historii sądów średniow iecznych, d o historii klasztorów a ubo czn ie do dziejów kościelnego p ry w a publicznego. N a w zorach flandryjsko-francuskich opierały się przecież klasztory w innych k ra ja c h .

B p Walenty Wójcik

M a tth ä u s K a i s e r , D ER G U T E G L A U B E IM C O D E X IU R IS C A  N O N IC I, M ü n ch en er T h e o lo g isc h e S tu d ien , III K a n o n istisch e A b te i lu n g , 22 B an d, M ü n ch en 1965, s. X X III 246.

W je d n y m z pierw szych om ów ień ogłoszonego w r. 1917 kodeksu p ra w a k ano n iczn eg o zau w aży ł U lric h S t u t z , że now y zb ió r w o d ró żn ien iu od „ C o rp u s Iu ris C a n o n ic i“ u w zg lęd n ia p rz e d e wszystkim p ro b lem y w ew nętrzno- kościelne a nie p re te n d u je do roli o d p ow iednika p ra w a świeckiego w reg u lo w a n iu spraw d u ch o w n y ch całego „C o rp u s c h ristia n o ru m “ 1. Bliższe b a d a n ia K o deksu u w id aczn iają specjalny c h a ra k te r ustaw kościelnych, gdyż , ich p rzy ję c ie zależy w ostateczności od p rz e k o n a ń religijnych człow ieka. D lateg o też

sta n dobrej w iary czyli subiektyw nego p rz ek o n an ia o słuszności swego sta n o w iska lu b p o praw ności swego d z ia ła n ia je st szeroko u w z g lęd n ia n y w p raw ie kodeksow ym .

Z ciekaw ością bierzem y do ręki p o k a ź n ą p ra c ę pośw ięconą problem ow i d o b rej w iary w K odeksie. J e s t to ro z p ra w a h a b ilita c y jn a n a p is a n a z zach ęty prof. K la u sa M örsdorfa i p rz y ję ta n a W ydziale T eologicznym w M o n ach iu m .

A u to r o g ran icza się do w yjaśnienia n o rm kodeksow ych, nie uw zględniając z u p e łn ie p o d ło ż a historycznego. W e w stępie p o d a je opis dobrej w ia ry p od k ą te m psychologicznym i etycznym , je j funkcje ja k o ty tu łu p raw n eg o , zasady p ra w a i podstaw y d o b ra ogólnego i wreszcie jej znaczenie ta k w zakresie ze w n ę trz n y m ja k i w ew nętrznym . N astęp n ie w 6 ro zd ziałach om aw ia, id ą c n a ogół za p o rząd k iem p rzy jęty m przez K odeks, p ro b le m y dobrej w iary w róż n y c h d zia ła c h p ra w a . R o zd ziały d zielą się n a p a ra g ra fy , o b ejm u jące zw a rtą całość treściow ą.

W p i e r w s z y m ro zd ziale ro zw aża a u to r z a g a d n ie n ia d o b rej w iary w zakresie n o rm obiektyw nych : ustaw , p ra w a zw yczajow ego i przyw ilejów . C zy tam y o w ygaśnięciu obow iązku zach o w an ia ustaw y, o m ocy p ra w a w ą tp li w ego, o dobrej w ierze p rzy n a ru s z a n iu u staw u n iew ażn iający ch i u n iezd a ln

(3)

ją c y c h oraz o p o trz e b n y m sto p n iu m in im aln ej w iedzy i o zw ykłym błędzie co do istoty m ałżeństw a. W odniesieniu do p ra w a zw yczajow ego d o w iad u jem y się o z n aczen iu d o b rej w iary w p o w staw an iu , zm ian ie i w ygasaniu n o rm n ie p isan y ch oraz o o chronie d o b rej w iary p rzy zw yczajach n iep am iętn y ch . P o d o b n y sch em at : n ab y w an ie, u tr a ta i n o rm y n ie p am iętn e zastosow ano przy przyw ilejach.

R o zd ział d r u g i pośw ięcony je st roli dobrej w iary p rzy a k ta c h sp raw o w a n ia w ład zy kościelnej. N ajp ierw o m aw ia a u to r zasad y u zu p ełn ien ia b ra k u ją c e j ju ry sd y k cji w w y p ad k u b łę d u ogólnego i uzasadnionej w ątpliw ości. Sze roko pisze o m ożliw ości stosow ania „iurisdictio su p p le ta “ przy rozgrzeszeniu sa k ram en taln y m , błogosław ieniu m ałżeństw , b ierzm o w an iu , u d z ielan iu św ieceń niższych przez zw ierzchników nie m a ją c y c h sakry biskupiej oraz w ju ry sp ru d e n - cji p o z asak ram en taln ej : ad m in istracji, sądow nictw ie, ustaw odaw stw ie i w ykony w an iu tzw . jury sd y k cji dom ow ej. W dalszym ciąg u d o w iad u je m ysię o p rz e d łu że n iu w ygasłych lu b w yczerpanych u p ra w n ie ń n a m ocy jury sd y k cji uzupełnionej. O d rę b n y p a ra g r a f tra k tu je o d o b rej w ierze p rzy u d z ielan iu dyspens i d a ro w a n iu kar.

W następ n y m , t r z e c i m z kolei rozdziale ro zw aża a u to r p ro b lem dobrej w ia ry w d z ia ła n ia c h p raw n y ch . N ajp ierw w a k ta c h w ad liw y ch : n iew ażnych z p o w o d u b łęd u faktycznego, p o d stępu, p rzy m u su i ciężkiej b o ja ź n i; n astęp n ie w ażn y ch ale ta k w adliw ych, że m o g ą b y ć u n iew ażn io n e ; w reszcie — p rz y przy w ró cen iu d o sta n u po p rzed n ieg o o raz w kasow aniu skutków w ażnej czynności p raw n ej. W dalszym ciągu o m aw ia p ro b le m dobrej w iary i p o zo ru p raw a w ta k ic h czynnościach m n iem an y ch ja k zaw arcie m ałżeństw a, zaręczyn, przyjęcie c h rz tu , św ięceń, złożenie profesji i n a d a n ie beneficjum . W reszcie z a sta n a w ia się a u to r n a d ro lą d o b rej w iary w san o w an iu n iew ażnych aktów p raw n y ch .

C z w a r t y ro zd ział pośw ięcony je s t p ro b lem o w i dobrej w iary p rzy fak ta c h p raw n y ch . Szerzej p rzed staw ia a u to r z a g a d n ie n ie p rz ed aw n ien ia przy n a b y w a n iu i u tra c ie beneficjów , p ra w ie p a tr o n a tu i w sp raw ach m ajątkow ych. Z a sta n a w ia się n a d o g ran iczen iam i p rz ed aw n ien ia i tzw . czasem użytecznym . D aje ro z w ią z a n ia w ątpliw ości p rzy d z ia ła n ia c h m ający ch jednocześnie c h a ra k te r aktów i faktów p ra w n y c h ja k chrzest dziecka rodziców akatolickich, p rzy ję c ie sa k ra m e n tu p o k u ty p rzy niezupełności w y z n a n ia grzechów , ud zielan ie

św ięceń k o n w erty to m o raz d o puszczanie d o za w a rc ia m ałżeń stw a w w y p ad k ach n asu w ający ch w ątpliw ości. O m a w ia p ro b lem y w zw iązku z u d zielan iem sak ra m en tó w św. w niebezpieczeństw ie śm ierci oraz w spraw ie sak ram en tó w św. p rzy jęty ch p o z a K ościołem K atolickim .

D o b ra w ia ra p rz y czynnościach n iezg o d n y ch z p raw em — to p rz e d m io t ro zd ziału p i ą t e g o . N ajp ierw czy ta m y o św iadom ym d z ia ła n iu przeciw ustaw ie, ja k to b yw a p rz y stosow aniu epikei czy zasady słuszności. N astęp n ie o czynnościach przeciw p raw n y ch , w y k o n an y ch w stan ie niew iedzy lu b błędu.

C h o d zi o po m in ięcie przepisanej zgody lu b w y słu ch an ia ra d y in n y c h osób. n iezg o d n y z p ra w e m w ybór lu b p rezen tę, b ezp raw n e u d zielan ie sak ram en tó w sw. i i.

(4)

348 _[151

O s t a t n i ro zd ział tra k tu je o dobrej w ierze w praw ie procesow ym i k a rn y m . Z I V księgi K odeksu o m aw ia a u to r p ro b lem p rzed aw n ien ia w procesie kościel n y m i p rzy po w staw an iu skarg posesoryjnych oraz w ygasaniu skarg sp o rn y ch i k arn y ch . N astęp n ie m ów i o dobrej w ierze w czasie to k u procesow ego : p rz y ro zp o czy n an iu procesu, w noszeniu zarzutów , o d w o łan iu p rz y z n a n ia się, u z u p e łn ia n iu m a te ria łu dow odow ego i n iep raw n y ch usiłow aniach. Porusza p ro b le m osiągnięcia m o raln ej pew ności przez sędziego i d ecy d o w an ia w edług zasady słuszności. W końcu rozw aża z ag ad n ien ia dobrej w iary po zam knięciu p rzew o d u dow odow ego, p rzy w y d aw an iu w yroku i użyciu środków przeciw w yrokow i o raz przy w ygasaniu procesu sądow ego.

Z V księgi K odeksu zn ajd u jem y ro zw ażan ia n a te m a t dobrej w iary p rzy w inie i karze. A u to r pisze o wolności od k ary z racji niezaw inionego b łęd u p raw n eg o i faktycznego, b ra k u św iadom ości, że d ziałan ie n a ru s z a ustaw ę, przym usu, konieczności, w ielkiej niedogodności i koniecznej o b rony. N astęp nie — o zm niejszaniu p ra w m im o w olności od k ary : z pow o d u przeszkody (obex) u chrześcijan akatolików b ęd ą c y c h w dobrej w ierze oraz o częściowym zm niejszeniu p raw u katolików : o zakazie w y konyw ania święceń, o zw olnieniu ze stanow iska i nieskuteczności w ykonanego ak tu . W końcu czytam y o zm n iej szeniu k ary , o specjalnych n o rm a c h d la k a r zaciąg an y ch czynem oraz o p rze strzeg an iu k a r niesłusznych lu b niew ażnych.

*

J a k o źró d ła przy p isan iu p ra c y służyły p o za tekstem K odeksu „A cta A posto licae Sedis“ oraz odpow iedzi K om isji In te rp re ta c y jn e j K odeksu, z e b ra n e w p o d ręczn ik u S a rto ri ’ego i teksty dotyczące kościelnego procesu m ałżeńskiego, zestaw ione przez J . W en n era. Ściśle b io rąc a k ty p raw n e za w a rte w ty ch dw óch o statn ich pozycjach były zazw yczaj ogłaszane w „A cta A postolicae Sedis“ . W ięcej w skazane n a to m iast, w ydaje się, było p rzy założeniu, że p o m in ięte zostaje p raw o przedkodeksow e i p raw o p a rty k u la rn e , w ykorzystanie zb io ru Suso M a y e r , Neueste Kirchenrechtssammlung, t. I — IV , F re ib u rg 1953— 1962 o raz Decisiones seu sententiae S. Romanae Rotae. P rzy o m aw ian iu b łęd u ogól nego w spraw ie błogosław ienia m ałżeństw posłużył się a u to r w ynikam i ankiet. T o źró d ło inform acji m o żn a było w ykorzystać p rzy w y jaśn ian iu in n y ch w a ż niejszych problem ów .

W ykaz lite ra tu ry obejm uje 144 pozycje. P oza ty m n a o statn ich stro n a c h d o d atk o w o p o d a ł jeszcze a u to r 106 cy to w an y ch p ra c 84 a u to ró w . S ą to p rze w ażnie p ra c e i przyczynki k o m en tu jące te k an o n y K odeksu, w k tó ry ch w ystę p u je z ag ad n ien ie d o b rej w iary. W ą te k ro zu m o w an ia je st n a ogół d o b rz e p o d b u d o w a n y w ynikam i dotychczasow ych b a d a ń . Z polskiej lite ra tu ry kanonistycznej której — rzecz oczyw ista — a u to r n ie uw zględnia, n asu w ały b y się p ra c e : P. P a ł k a , Uzupełnienie jurysdykcji w prawie kanonicznym, L u b lin 1936, Μ . M у г с h a, Prawo karne, t. И — K a ra , cz. I, W arszaw a 1960 i P. B o b e r ,

Zakres wiedzy u kontrahentów co do przedmiotu umowy m ałżeńskiej, niezbędnej do ważności zezwolenia małżeńskiego w świetle nauki kanonistycznej i orzecznictwa

(5)

rotalnego, „P o lo n ia sa c ra “ V I I (1955) z. 2— 3, ś. 91— 122. Z lite ra tu ry

obcej nie z a u w ażam y dzieł G . M i c h i e l s a , Principia generalia de personis in

Ecclesia, P arisiis-T o rn ac i-R o m ae 1955 i De delictis et poenis, t. I — I I I , Parisiis-

T o rn a c i-R o m a e -N e o E b o ra c i 1961 oraz a rty k u ł L. S i m e o n e , Fede, buona

(e cattiva), „E n ciclo p ed ia c a tto lic a “ t. V , kol. 1102— 1106. B rak też p o d an ej

w tej p ra c y lite ra tu ry specjalnej, nap isan ej głów nie w języ k a ch rom ańskich. P rzy lek tu rze ro zp raw y zau w ażam y n ieró w n o m iern e p o trak to w an ie p ro blem ów . R o z b u d o w a n y został n p . opis przejaw ów ju rysdykcji u zupełnionej a n iek tó re części o g ran iczają się d o podręcznikow ego w ykładu n o rm kodekso w ych. W skazane b y łoby głębsze w nikanie w p rzyczyny dobrej w iary : b rak znajom ości przepisów kościelnych, tolero w an ie b łę d n y c h p rz ek o n ań tra d y cyjnych, n iew y starczające inform ow anie duchow ieństw a i w iernych, b rak dostatecznej pilności w d ziałan iu , n ieu w ag a itp. N a k ońcu każdego p a ra g ra fu p o d a ł a u to r streszczenie osiągniętych w yników . O statn i, 17 p a ra g r a f zaw iera streszczenie całości. N ie m a je d n a k d o ciek a ń n a te m a t ten d en c ji p ra w a w o d niesieniu do przejaw ów dobrej w iary. U w a g a 8 n a s. 193 o skróceniu te rm in u sk arżenia w yroku nieu su w aln ie niew ażnego z 30 la t w K odeksie do 10 la t w p raw ie K ościoła W schodniego św iadczy, że im doskonalsze ustaw odaw stw o ty m m niejszy pozostaw ia m argines d la skutków dobrej w iary. W zw iązku z ty m w skazane b y ły b y uw agi „ d e lege fe re n d a “ . Przecież je d n y m z z a d a ń p ra c y naukow ej p raw n ik ó w jest d o starczan ie u zasad n io n y ch w niosków do re d a g o w a n ia doskonalszych ustaw .

N asu w ają się także spostrzeżenia teoretyczne. W uw . 3 n a s. 37 po d aje au to r, iż osoba nie m a ją c a św ięceń kap łań sk ich n ig d y n ie m oże w ażnie konsekrow ać E u ch ary stii i udzielać sa k ra m e n tu p o kuty. N ależało p rzy ty m poruszyć spraw ę błogosław ienia m ałżeństw . C hoć konieczność p o siad an ia św ięceń przez św iadka urzędow ego p rzy z a w ieran iu m ałżeń stw a p ochodzi z p ra w a kościelnego i choć S obór W atykański I I w konstytucji dogm atycznej o K ościele (rozdz. I I I 29) p rz y z n a ł te u p ra w n ie n ia d iakonom , to je d n a k p ro b lem dobrej w iary w tej d zied z in ie zasługiw ał n a om ów ienie. — N ie m o ż n a się zgodzić z au to rem , że b łą d ogólny w odniesieniu do w ład zy sp o w iad an ia je s t iden ty czn y z błędem co do błogosław ienia m ałżeństw (s. 87). U to żsam ian ie sytuacji praw n ej k a p ła n a oczekującego w konfesjonale n a p en iten tó w z k a p łan e m w y rażający m gotow ość pobłogosław ienia m ałżeństw a je st uproszczeniem . Przecież ogół w iernych m a św iadom ość, że czynności przygotow aw cze do z aw arcia m ałżeń stw a zaczy n a się w k an celarii p arafialn ej i że spraw y zw iązane z ty m ak tem z a ła tw ia tylko miejscowy proboszcz. N ie w iadom o, czy p rzy rozpisyw aniu an k ie ty zw rócona b y ła u w ag a o d p o w iad ają cy m n a różnicę m iędzy m ożliw ością błogosław ienia m ałżeństw przez każdego k a p ła n a a obow iązkiem zw rócenia się o d o k o n an ie tej czynności do proboszcza lu b jeg o zastępcy. W ięcej k a p ła n ów m a p raw o sp o w iad an ia n iż błogosław ienia m ałżeństw . Jeślib y ta k zeb rać odpow iedzi księży n ie pełniących ak tu aln eg o duszpasterstw a, ja k często w ierni zw racali się do n ich o błogosław ienie m ałżeństw a bez w iedzy m iejscowego proboszcza, m oglibyśm y m ieć pew ne d a n e o uśw iadom ieniu katolików w tej dziedzinie.

(6)

350 _[17]

R o z p ra w ę czy ta się z zadow oleniem . W łaściw e postaw ienio p ro b le m u pozw oliło w yśw ietlić szereg zag ad n ień . C en n e je st podkreślenie, że u staw a nie d z ia ła m ech a n iczn ie ale w y m ag a osobistego z a a n g ażo w an ia się człow ieka i jeg o w łasnej decyzji. W n ik an ie w k o n k re tn ą sytuację i w psychologię człow ieka, uw zględnianie różn y ch ty p ó w dobrej w iary, w zięcie p o d uw ag ę p ra w a zw ycza jow ego i podjęcie p ró b y p rz e b a d a n ia całej rzeczyw istości p raw n ej, w ydobyw a n ie niekonsekw encji K odeksu, ilu stro w an ie tru d n iejszy ch ro zw iązań tra fn ie d o b ra n y m i p rzy k ład am i — to wszystko podnosi poziom p racy . A u to r m usiał n iejed n o k ro tn ie u sta la ć gran icę m ięd zy u staw ą z a k a zu jącą a u n iew ażn iającą czy u n ie z d a łn ia ją c ą . Z tego w zględu ro z p ra w a stanow i pom oc p rzy in te rp re tacji K odeksu.

W całości n ależ y ocenić om ów ioną p ra c ę ja k o p ow ażne osiągnięcie n au k o we.

Bp Walenty Wójcik

R ich a rd A. S t r i g 1, D A S F U N K T IO N S V E R H Ä L T N IS Z W ISC H E N K IR CH LICH ER ST R A FG E W A L T U N D Ö FFE N T L IC H K E IT - G ru n d  la g e n , W an d lu n gen , A u fgab en , M ü n ch en 1965, s. X X V I 240.

W lite ra tu rz e kanonistycznej spotyka się coraz częstsze w zm ianki o p u b li k acja ch In s ty tu tu P ra w a K an o n iczn eg o p rzy W ydziale T eologicznym U n iw ersy te tu w M o n a c h iu m 1. J a k o 21 to m tego w y d aw n ictw a u k a z a ła się ro z p ra w a h a b ilita c y jn a R .A . S t r i g 1 a tra k tu ją c a o stosunku fu n k cjo n aln y m m iędzy k a ra n ie m kościelnym a o p in ią p u b liczn ą. In ic ja ty w a o p ra c o w a n ia tego te m a tu pochodzi od zasłużonego n a p o lu b a d a ń kanonistycznych prof. K . M örs- dorfa. W m yśl założeń p ro jek to d aw cy i a u to ra ro z p ra w a m a stanow ić w kład do przygotow yw anego „ a g g io rn a m e n to “ K odeksu n a odcin k u pńaw a k arn eg o . B ezpośrednim jej celem je st zarysow anie linii rozw ojow ych, któ re w ciąg u w ieków w ytyczały działalność kościelnej w ładzy karnej, i w skazanie d ró g reform y tej dziedziny p ra w a , k tó ra p rzeżyw a w czasach dzisiejszych kryzys g o d n y pożałow ania.

A u to r w ychodzi z założenia, że w ystępki w obec Boga w in n y p o ciąg a ć za sobą zm ian ę sytuacji praw n ej przestępcy ja k o członka społeczności w iernych.

1 In s ty tu t ten utw o rzo n y został z inicjatyw y prof. K . M örsdorfa w 1947 r. i przez niego je st po dziś dzień kierow any. W r. 1954 K o n g re g a c ja S em inariów i U niw ersytetów erygow ała go ja k o kościelny w ydział p ra w a k an o n icz n eg o i o b d a rz y ła p raw em n a d a w a n ia stopni ak ad em ick ich z tej dyscypliny. O d r. 1951 w ydział teologiczny U n iw ersy tetu w M o n a c h iu m ogłasza „ M ü n c h e n e r th eo lo gische S tu d ie n “ . Po serii historycznej i system atycznej u k azu je się ja k o seria I I I — k anonistyczna. P u b lik o w an e są w niej p rzed e w szystkim d y se rta c je doktorskie, n ap isan e n a ty m w ydziale lu b gdzieindziej. D o tą d wyszło 23 ro zp raw . D otyczą one historii p raw a, p ra w a obow iązującego lu b m a ją część tra k tu ją c ą o historii i d ru g ą część — o „ius vigens“ . O d z n a c z a ją się w ysokim poziom em naukow ym . S taw iają sobie także cele prak ty czn e. P or. Q_. M . S t i c k l e r , M ü n c h e n e r theologische S tu d ien , I I I K an o n istisch e A b teilu n g , „ M o n ito r ecclesiasticus“ L X X X I X (1964) fasc. 1— 2, s. 291.