I PERYFERYJNYCH RYNKACH PRACY W POLSCE

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 292 · 2016

Maria Klonowska-Matynia Kamila RadliĔska

Politechnika KoszaliĔska Politechnika KoszaliĔska Wydziaá Nauk Ekonomicznych Wydziaá Nauk Ekonomicznych

Katedra Ekonomii Katedra Ekonomii

mklonowska@wp.pl kamila.radlinska@tu.koszalin.pl

SEZONOWOĝû BEZROBOCIA NA METROPOLITALNYCH, PODMIEJSKICH

I PERYFERYJNYCH RYNKACH PRACY W POLSCE

¹

Streszczenie: Celem artykuáu jest okreĞlenie poziomu i tendencji zmian sezonowoĞci bezrobotnych na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Pol- sce. Analizą objĊto szeĞü metropolitalnych rynków pracy w Polsce wraz z ich rynkami podmiejskimi i peryferyjnymi. Podstawowe dane dotyczyáy liczby bezrobotnych ogóáem w ujĊciu miesiĊcznym z okresu od stycznia 2004 do grudnia 2014 r. i pozyskane byáy z powiatowych urzĊdów pracy. Sezonowe skáadniki bezrobocia wyodrĊbniono algoryt- mem Census X-12 ARIMA. Wyniki wskazują, Īe najniĪszą sezonowoĞcią bezrobocia cechują siĊ metropolie. Zaobserwowano rosnącą tendencjĊ sezonowoĞci bezrobocia (wyjątek stanowiáy áódzki oraz poznaĔski rynek pracy). Poszczególne typy rynków pracy charakteryzowaáy siĊ podobnym rozkáadem wahaĔ sezonowych w trakcie roku. Po- nadto zmiany liczby sezonowych bezrobotnych na metropolitalnych rynkach pracy w Polsce wykazują silną zgodnoĞü ze zmianami sezonowej liczby bezrobotnych na podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy.

Sáowa kluczowe: sezonowoĞü, bezrobocie, zróĪnicowanie, metropolie, peryferia, rynek pracy.

Wprowadzenie

Problematyka rynku pracy jest przedmiotem wielu badaĔ i opracowaĔ na- ukowych. Do najczĊĞciej podejmowanych w Polsce dyskusji naleĪą kwestie

1 Artykuá zostaá sfinansowany ze Ğrodków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji DEC-2013/09/B/HS4/00488.

(2)

SezonowoĞü bezrobocia na metropolitalnych, podmiejskich… 101

związane z utrzymującym siĊ wysokim poziomem bezrobocia i niezadowalają- cym stanem zatrudnienia po okresie transformacji [Frenkel, 2003; RadliĔska i Klonowska, 2013, s. 41-59]. W literaturze zagranicznej, ale i krajowej wiele uwagi poĞwiĊca siĊ problematyce regionalnego zróĪnicowania rynku pracy [MPiPS, 2012; Tokarski, 2008, s. 25-42; Martin, 1997, s. 237-252; Fuhita i in., 1999; Brueckner i Zenou, 2003, s. 242-26] i jego uwarunkowaĔ [HorodeĔski i Sadowska-Snarska (red.), 2010; KryĔska (red.), 2011].

Nauka i praktyka dostrzegają potrzebĊ analizy zjawiska sezonowoĞci na rynkach pracy, chociaĪ ich obserwacje zazwyczaj koncentrują siĊ na zmianach o charakterze dáugookresowym i cyklicznym. Dotychczasowe badania autorów potwierdzają, Īe sezonowoĞü bezrobocia i zatrudnienia powinna stanowiü istotną skáadową opisu rynków pracy [Rembeza i in., 2015, s. 367-380]. ZróĪnicowanie sezonowoĞci na regionalnych rynkach pracy nie zawsze musi pokrywaü siĊ z przestrzennym zróĪnicowaniem poziomu bezrobocia [Rembeza i in., 2015, s. 367-380]. Na regionalnych rynkach pracy zachodzą czĊsto duĪe róĪnice w sezonowych wahaniach zatrudnienia i bezrobocia oraz w tendencjach zmian tych wielkoĞci [Rydzewski i in., 1993, s. 3-14; Sharpe i Smith, 2005].

Stan badaĔ nad sezonowym charakterem rynku pracy wydaje siĊ autorom nadal niewystarczający, dlatego w ramach opracowania podjĊli próbĊ jego uzu- peánienia. Celem artykuáu jest analiza sezonowoĞci bezrobocia na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Polsce.

1. Metoda i zakres badania

OkreĞlenie poziomu i tendencji zmian sezonowoĞci bezrobocia na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Polsce stanowiáo gáów- ny cel badania.

PodjĊte analizy dotyczyáy w szczególnoĞci:

1) Przestrzennego zróĪnicowania zmian wahaĔ sezonowych liczby bezrobotnych.

UwzglĊdniając dotychczasowy stan badaĔ na temat przestrzennego zróĪnico- wania rynków pracy, autorzy podjĊli próbĊ zweryfikowania przyjĊtego zaáoĪe- nia o relatywnie niĪszym poziomie wahaĔ sezonowego bezrobocia na rynkach metropolitalnych niĪ na podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy.

2) Tendencji wahaĔ sezonowego bezrobocia.

WczeĞniejsze badania autorów wykazaáy, Īe sezonowoĞü bezrobocia ma cha- rakter procykliczny [Rembeza i in., 2015, s. 367-380]. W ramach niniejszego

(3)

Maria Klonowska-Matynia, Kamila RadliĔska 102

opracowania podjĊto próbĊ potwierdzenia tej prawidáowoĞci na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Polsce.

3) Rozkáadu wahaĔ sezonowego bezrobocia w trakcie roku.

Odwoáując siĊ do specyfiki rynków pracy zaáoĪono, Īe metropolitalne rynki pracy absorbują zasoby pracy z rynków podmiejskich i peryferyjnych. Roz- káad wahaĔ sezonowego bezrobocia w ciągu roku bĊdzie ukáadaá siĊ podob- nie na wszystkich typach rynków pracy. Autorzy zakáadają jednak szybszą reakcjĊ na peryferyjnych rynkach pracy.

4) ZgodnoĞci zmian sezonowego bezrobocia na rynkach metropolitalnych ze zmianami sezonowoĞci bezrobocia na podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy.

W ramach tego zadania podjĊto próbĊ odpowiedzi na pytanie, czy podmiejskie rynki pracy wykazują wyĪszą zgodnoĞü zmian sezonowego bezrobocia ze zmianami sezonowoĞci bezrobocia na metropolitalnych rynkach pracy niĪ rynki peryferyjne.

Dobór jednostek do badania podyktowany byá zasadniczo dwoma uwarun- kowaniami: pierwsze dotyczyáo obecnoĞci metropolii – miasta wojewódzkiego, peániącego rolĊ centrum rozwoju. Drugi warunek związany byá z dostĊpnoĞcią danych na poziomie gminnym². Realizacja badaĔ wymagaáa zdefiniowania po- szczególnych typów rynków uwzglĊdnionych w badaniu, tj. metropolitalnego, podmiejskiego i peryferyjnego rynku pracy.

PrzyjĊto, Īe metropolitalny rynek pracy tworzą metropolie, tj. miasta liczą- ce min. 500 tys. mieszkaĔców [SmĊtkowski i in., 2009, s. 52-53]. W Polsce kry- teria te speániają nastĊpujące miasta [stat.gov.pl, stan na 31.12.2012]: GdaĔsk- Gdynia (709,49 tys.), Wrocáaw (630,13 tys.), àódĨ (728,89 tys.), Kraków (757,61 tys.), PoznaĔ (554,67 tys.) i Warszawa (1 mln 700,61 tys.). Peánią one jednoczeĞnie rolĊ regionalnych centrów rozwoju. Sklasyfikowano je zatem jako oĞrodki miejskie posiadające cechy metropolii [Herbst i Wójcik, 2011; Len- dzion, b.r.]³.

Podmiejskie i peryferyjne wzglĊdem metropolii rynki pracy stanowiáy gminy wiejskie i miejsko-wiejskie zlokalizowane na terenie województw: pomor- skiego, mazowieckiego, dolnoĞląskiego, áódzkiego, maáopolskiego i wielkopol- skiego. Klasyfikacji gmin na wiejskie i miejsko-wiejskie dokonano na podstawie

2 RóĪnorodna sprawozdawczoĞü poszczególnych powiatowych urzĊdów pracy uniemoĪliwiáa przyjĊcie do badania caáej populacji gmin, ograniczając siĊ do tych, dla których dostĊpne byáy niezbĊdne dane.

3 Nie tylko liczba ludnoĞci, ale przede wszystkim poziom realizacji róĪnych przypisywanych im funkcji oraz zasiĊg wpáywu takiego oĞrodka na procesy realne i regulacyjne stanowią kryterium wyodrĊbnienia metropolii.

(4)

najpopularniejszego w Polsce kryterium administracyjnego. Gminy podmiejskie i peryferyjne wyodrĊbniono w oparciu o kryterium przestrzenne, dokonując pomiaru odlegáoĞci od centrum danej gminy do centrum metropolii [Czapiewski, 2011, s. 57 -72; Herbst i Wójcik, b.r.]⁴. Zatem podmiejskie rynki pracy stanowiáy gminy przylegáe lub znajdujące siĊ w bezpoĞrednim czy teĪ stosunkowo bliskim sąsiedztwie z metropolią. Szacunkowy czas dojazdu nie przekroczyá 1 godz. Za gminy peryferyjne uznano obiekty odlegáe od metropolii, cechujące siĊ utrudnie- niami w dostĊpnoĞci komunikacyjnej, jednoczeĞnie tworzące peryferyjny rynek pracy dla danego regionu. Szacunkowy czas dojazdu byá dáuĪszy niĪ 1 godz. Osta- teczną liczbĊ gmin podmiejskich i peryferyjnych zaklasyfikowanych do badania zaprezentowano w tabeli 1.

Tabela 1. Liczba gmin przyjĊta do badania

Obszar/region metropolitalny Liczba gmin

podmiejskich peryferyjnych

GdaĔsk-Gdynia 5 13

Kraków 21 10

àódĨ 14 24

PoznaĔ 19 28

Warszawa 14 17

Wrocáaw 10 10

ħródáo: Opracowanie wáasne.

Przeprowadzenie analizy sezonowoĞci wymagaáo zgromadzenia odpowied- nich danych. Podstawowe dane przyjĊte do badania dotyczyáy liczby bezrobotnych ogóáem w ujĊciu miesiĊcznym z okresu od stycznia 2004 r. do grudnia 2014 r. Gáównym Ĩródáem pozyskania danych byáy powiatowe urzĊdy pracy. Ze wzglĊdu na ograniczenia w dostĊpie do danych empirycznych dostarczanych przez powiatowe urzĊdy pracy analizie poddano metropolie GdaĔsk-Gdynia, Warszawa, Wrocáaw, àódĨ, Kraków w okresie styczeĔ 2004-grudzieĔ 2014, natomiast metropoliĊ PoznaĔ w okresie styczeĔ 2007-grudzieĔ 2014.

Sezonowe skáadniki bezrobocia na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy wyodrĊbnione zostaáy przy uĪyciu procedury ARIMA Census X-12. Census to klasyczna technika dekompozycji szeregów czasowych.

WyodrĊbnienie skáadnika sezonowego polegaáo na dekompozycji z szeregu cza-

4 OdlegáoĞü zmierzono Ğrednim czasem dojazdu na podstawie kalkulatora odlegáoĞci www.odleglosci.info.

(5)

sowego: skáadnika sezonowego (St), skáadnika trendu (Tt), skáadnika cykliczne- go (Ct) oraz skáadnika losowego – báĊdu (It). ZaleĪnoĞü funkcyjna pomiĊdzy skáadnikami moĪe przybieraü róĪne formy. Dwie najprostsze moĪliwoĞci polega- ją na tym, Īe áączą siĊ one addytywnie lub multiplikatywnie [Makridakis i in., 1983, s. 122]. W badaniu posáuĪono siĊ modelem multiplikatywnym. Na podstawie danych wygáadzonych sezonowo obliczono Ğrednioroczne sezonowe wahania liczby bezrobotnych w poszczególnych latach na rynkach pracy oraz Ğred- niomiesiĊczne wahania liczby bezrobotnych w poszczególnych miesiącach.

Analiza zgodnoĞci pomiĊdzy zmianami ĞredniomiesiĊcznych wartoĞci wahaĔ sezonowych liczby bezrobotnych na rynkach metropolitalnych a zmianami Ğred- niomiesiĊcznych wahaĔ sezonowych liczby bezrobotnych na rynkach podmiejskich i peryferyjnych stanowiáa ostatni etap badania. AnalizĊ zgodnoĞci przepro- wadzono przy uĪyciu testu zgodnoĞci wskazaĔ [Stanimir, 2005, s. 42-51].

Analiza zjawiska sezonowoĞci jest szczególnie waĪna w badaniach rynku pracy. WystĊpowanie wahaĔ sezonowych na ogóá wpáywa niekorzystnie na dzia- áanie caáej gospodarki, powodując odchylenia od rytmicznego przebiegu proce- sów gospodarczych. WyodrĊbnienie efektu sezonowego pozwala na interpreta- cjĊ zmiany zjawisk z okresu na okres wynikających z innych przyczyn niĪ sezonowoĞü.

2. Wyniki badaĔ

2.1. Sytuacja na rynku pracy w Polsce

Etapem wstĊpnym badania byáa analiza rynku pracy w Polsce. Do zilustro- wania sytuacji na regionalnych i ogólnokrajowym rynku pracy posáuĪono siĊ stopą bezrobocia, liczbą pracujących i bezrobotnych oraz dynamiką PKB. ħró- dáem danych byá Gáówny Urząd Statystyczny.

Analizując stan gospodarki w Polsce w latach 2003-2014, wyróĪniono dwa podokresy:

– Lata 2003-2007 – faza oĪywienia w gospodarce narodowej; okres dynamicz- nego wzrostu PKB z 3,6 do 7,2 oraz spadku stopy bezrobocia z 12 do 9,5, bĊdącego efektem mającej miejsce w tym czasie akcesji Polski do struktur UE. Tym samym nastąpiáo otwarcie rynków pracy niektórych krajów UE, np. Irlandii, Wlk. Brytanii.

– Lata 2008-2014 – faza spowolnienia gospodarczego, charakteryzująca siĊ wyhamowaniem dynamiki PKB (3,9 w 2008 r., nawet do 1,7 w 2013 r.) oraz wzrostem stopy bezrobocia z 9,5 w 2008 r. do 13,4 w 2013 r., 11,5 w 2014 r.

(6)

Obse dza ich pr

Rys. 1. Lic ħródáo: Op

Rys. 2. Sto ħródáo: Op

SezonowoĞ

erwacja dany rzebieg zgod

czba bezrobot racowanie wáas

opa bezroboci racowanie wáas

ü bezrobocia

ych makroek dny z koniunk

nych (w osob sne na podstawi

a rejestrowan sne na podstawi

na metropol

konomicznyc kturą ogólno

ach)

ie danych GUS

ego (w %) ie danych GUS

italnych, pod

ch w ujĊciu okrajową (por

S.

dmiejskich…

regionalnym r. rys. 1, 2, 3

105

m potwier- 3, 4).

(7)

106

Rys. 3. Dy ħródáo: Op

Rys. 4. Dy ħródáo: Op

Skala ĝrednio w bocia uleg spodarce P nych regio

5 Oszacowa

Ma

ynamika PKB, racowanie wáas

ynamika PKB racowanie wáas

a zmiany be w Polsce, jak gáo wyraĨne

Polski⁵ w 20 onów najwyĪ

ane wartoĞci dl

aria Klonowsk

, stopy bezrob sne na podstawi

– Polska i bad sne na podstawi

ezrobocia w i we wszyst emu zreduko 004 r. ksztaát Īszą stopĊ za

a 16 wojewódz

ka-Matynia, K

bocia i dynami ie danych GUS

dane regiony ie danych GUS

w caáym ana tkich analizow

waniu. ĝredn towaáa siĊ na arejestrowano

ztw.

Kamila RadliĔ

ika pracującyc S.

S.

alizowanym wanych regio nioroczna st a poziomie 1

o w wojewó Ĕska

ch

okresie jest onach, zjawi topa bezrobo 19. SpoĞród a

dztwach: dol

znacząca.

isko bezro- ocia w go- analizowa- lnoĞląskim

(8)

(22,4), po i maáopols W 20 analizowa wowano w porówn niĪszy po spadek st wyĪszym Wspóáczy tendencjĊ dziesiĊciu mie stopy

Rys. 5. Sto ħródáo: Opr

Przed stopy bez dzają spo serwowan tomiast o bezroboci

6 Oszacowa V = 0,217

SezonowoĞ

omorskim (2 skim (15,0).

014 r. Ğredni anych gáówn w wojewódz naniu z najni oziom byá na opy bezrobo jej poziome ynniki zmien malejącą (w u lat zaobserw y bezrobocia

opa bezroboci racowanie na po

dmiotem ana zrobocia a jej strzeĪenia z no wyĪszą st okres spowo ia i niĪszą dy

ane wartoĞci dl 7, w 2014 r. V =

ü bezrobocia

21,4) i áódzk

ioroczna stop nych oĞrodkó

ztwie áódzki iĪszym jej p atomiast w w ocia miaá mi em w 2004 r nnoĞci opart w 2004 r. V wowano rów

pomiĊdzy gá

a w Polsce i w odstawie danyc

alizy byáy ta j wyjĞciowym

obserwacji topĊ bezrobo olnienia gosp ynamiką jej w

la 6 oĞrodków m

= 0,225.

na metropol

kim (19,5),

pa bezroboc ów gospodar im (11,9) – poziomem w

wielkopolski iejsce w woj r., tj. dolnoĞ te na odchy = 0,19 w 2 wnieĪ zmniej áównymi reg

wybranych reg ch GUS BDL.

akĪe relacje z m poziomem opisanych p ocia przy dyn

podarczego wzrostu.

metropolitalnyc

italnych, pod

najniĪszą w

ia w Polsce rczych najwy

byáa ona o 2004 r. (ma im – 7,8. Na jewództwach Ğląskim i pom yleniu standa

2014 r. V = jszające siĊ d gionami w Po

gionach w 200

zachodzące m (rys. 6). W

powyĪej. W namicznym

charakteryzo

ch, natomiast dl

dmiejskich…

w mazowieck

wynosiáa 11 yĪszy poziom

2,8 pkt. pr azowieckie 1 ajbardziej dy h cechującyc morskim (po ardowym wy 0,14⁶). Na p dysproporcje olsce.

04 i 2014 r.

pomiĊdzy pr Wyniki analiz

fazie oĪywie tempie jej sp owaá siĊ niĪ

la16 wojewódz

107

kim (14,7)

1,5. WĞród m zaobser- roc. niĪsza 14,7). Naj- ynamiczny ch siĊ naj- or. rys. 5).

ykazywaáy przestrzeni e w pozio-

rzyrostami y potwier- enia zaob- padku, na- Īszą stopą

tw w 2004 r.

(9)

108

a) 2004 Rys. 6. Prz

dla ħródáo: Opr

2.2. Ana Zasa káadu mie piryczny z Tabela 2.

Typ rynku p 1

Warszawa

GdaĔsk

Wrocáaw

Ma

zyrosty stopy a 6 regionów

racowanie na po

liza tenden dniczym eta esiĊcznych w

zestawiono w ĝrednioroczne

Lat

pracy 2 metropolitalny

podmiejski peryferyjny Ğrednia metropolitalny

podmiejski peryferyjny Ğrednia

aria Klonowsk

bezrobocia (U

odstawie danyc

ncji i rozkáa apem analizy wahaĔ sezono

w tabeli 2.

e skáadniki se

ta

2004 2005

3 4 y 1,2 1,2

1,7 1,8 4,0 4,1 2,3 2,4 y 2,2 2,2 2,0 2,1 2,4 2,6 2,1 2,1 y 1,5 1,6 3,4 3,5 4,0 4,1 3,0 3,0

ka-Matynia, K

b) 2 UR) i stopy be

ch GUS BDL.

adu skáadni y byáo okreĞl owego bezro

zonowe w ma

2006 2007

5 6 1,3 1,5 2,0 2,3 4,3 4,6 2,6 2,8 2,6 3,4 2,5 3,2 2,9 3,4 2,6 3,3 1,7 2,1 3,7 4,1 4,3 4,7 3,2 3,6

Kamila RadliĔ

2014

ezrobocia (UR

ika sezonow lenie tenden obocia. Pogru

aáych miastach

2008 2009 2010

7 8 9 1,8 2,0 2 2,6 3,0 3 5,0 5,3 5 3,1 3,4 3 4,4 5,2 5 4,1 4,9 5 3,9 4,4 4 4,2 5,0 5 2,5 2,8 3 4,5 4,9 5 5,2 5,5 5 4,1 4,4 4

Ĕska

R) w roku 2004

wego cji rocznych upowany ma

h w Polsce (w

2010 2011 2012

9 10 11 2,1 2,0 1,9

,2 3,3 3,2 5,4 5,2 5,0

,6 3,5 3,4 5,5 5,4 5,0 5,3 5,3 5,0 4,6 4,6 4,4 5,4 5,4 5,0

,1 3,2 3,3 5,2 5,4 5,5 5,6 5,4 5,0 4,6 4,7 4,6

4 i 2014

h oraz roz- ateriaá em-

w %)

2013 2014

12 13 1,8 1,7 3,0 2,9 4,9 4,8 3,2 3,2 4,7 4,5 4,8 4,6 4,2 4,1 4,8 4,6 3,2 3,2 5,4 5,4 4,8 4,6 4,5 4,4

(10)

cd. tabeli 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

àódĨ

metropolitalny 3,2 3,3 3,4 3,5 3,5 3,4 3,3 3,1 2,9 2,8 2,7 podmiejski 3,9 4,0 4,0 4,1 4,2 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 3,7 peryferyjny 4,9 4,9 4,9 5,0 5,4 5,9 6,1 6,2 6,0 5,8 5,7

Ğrednia 3,6 3,6 3,7 3,8 3,8 3,8 3,7 3,5 3,4 3,3 3,2

Kraków

metropolitalny 2,7 2,7 2,9 3,3 3,8 4,2 4,3 4,1 3,7 3,5 3,3 podmiejski 3,4 3,6 4,0 4,6 5,2 5,8 6,0 6,0 5,9 5,7 5,6 peryferyjny 4,6 4,8 5,1 5,3 5,6 5,8 6,0 6,1 6,2 6,3 6,2

Ğrednia 3,6 3,7 4,0 4,4 4,9 5,3 5,4 5,4 5,3 5,1 5,0

PoznaĔ

metropolitalny b.d. b.d. b.d. 4,4 4,4 4,5 4,5 4,4 4,3 4,1 4,0 podmiejski b.d. b.d. b.d. 6,1 6,1 6,1 6,0 5,7 5,5 5,3 5,2 peryferyjny b.d. b.d. b.d. 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,2 6,2

Ğrednia b.d. b.d. b.d. 5,6 5,6 5,6 5,6 5,5 5,4 5,2 5,1 ħródáo: Opracowanie wáasne.

Analiza Ğredniorocznych wahaĔ sezonowych pozwoliáa dokonaü nastĊpują- cych spostrzeĪeĔ.

W okresie 2004-2014 na analizowanych metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy zauwaĪono rosnący trend Ğredniorocznych wahaĔ sezonowych liczby bezrobotnych. Wyjątek stanowiá jedynie áódzki metropolitalny i podmiejski rynek pracy.

Metropolitalne rynki pracy cechowaáy siĊ najniĪszą intensywnoĞcią Ğred- niorocznych wahaĔ sezonowych. NajwyĪsze zaobserwowano na peryferyjnych rynkach pracy. Na rynkach metropolitalnych najwyĪsze odchylenia wystĊpowa- áy w metropolii gdaĔskiej. Przyczyny tego zjawiska moĪna upatrywaü w jej tu- rystycznym charakterze.

Nietypowe zachowanie Ğredniorocznych wahaĔ bezrobocia zaobserwowano na poznaĔskim rynku pracy. Dotyczyáo to wszystkich trzech typów rynku, na których Ğrednioroczne wahania sezonowoĞci bezrobocia byáy wyĪsze niĪ w po- zostaáych metropoliach. Dodatkowo poznaĔski rynek pracy charakteryzowaá siĊ niską zmiennoĞcią wahaĔ w czasie.

W podokresie wzrostu gospodarczego Ğrednioroczne wahania sezonowo- Ğci bezrobocia rosáy na kaĪdym z badanych typów rynku (metropolitalnym, podmiejskim i peryferyjnych). Efekt ten utrzymywaá siĊ do początkowej fazy spowolnienia gospodarczego.

W fazie spowolnienia gospodarczego Ğrednioroczna sezonowoĞü bezrobocia zasadniczo zmniejszaáa siĊ. Najszybciej reakcjĊ tĊ zaobserwowano w metropolii áódzkiej (2008 r.). Na podmiejskim áódzkim rynku pracy efekt ten widoczny byá

(11)

110

z rocznym nowych z wrocáawsk

Kolej zonowych nie ze wz wego bezr

Rys. 7. Zm wie ħródáo: Opr

Ma

m przesuniĊc zaobserwowa kim metropo ejnym krokie h bezrobocia zglĊdu na roz

robocia w ci

miany miesiĊcz elkomiejskie, racowanie wáasn

aria Klonowsk

ciem (w 2009 ano na krakow olitalnym i po em badania b a w trakcie ro zkáad i gáĊbo ągu roku (po

znych wahaĔ peryferyjne i ne.

ka-Matynia, K

9 r.). NajpóĨ wskim podm odmiejskim r

byáa analiza oku. Analizo okoĞü amplit or. rys. 7).

sezonowego b podmiejskie r

Kamila RadliĔ

Ĩniej efekt m miejskim rynk

rynku pracy ( rozkáadu mi owane rynki

tudy miesiĊc

bezrobocia w rynki pracy dl

Ĕska

malejących wa ku pracy (20 (do 2012 r.).

iesiĊcznych wykazaáy zr cznych waha

Polsce w ukáa la badanych re

ahaĔ sezo- 13 r.) oraz

wahaĔ se- róĪnicowa- aĔ sezono-

adzie egionów

(12)

Zaobserwowano, Īe spoĞród wszystkich analizowanych typów rynków najwyĪszymi miesiĊcznymi wahaniami w trakcie roku charakteryzowaáy siĊ obszary peryferyjne, co oznacza, Īe zjawisko przyrostu i spadku sezonowego bezrobocia wystĊpowaáo najsilniej. NajniĪszymi miesiĊcznymi wahaniami sezo- nowymi bezrobocia cechowaáy siĊ rynki metropolitalne.

Ogólna tendencja zachowania miesiĊcznych wahaĔ sezonowoĞci bezrobocia w trakcie trwania roku na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy byáa podobna. Na wszystkich rynkach zaobserwowano jeden cykl roczny, z maksimum sezonowego bezrobocia przypadającym na miesiące zimo- we (styczeĔ-marzec) i jego minimum w miesiącach letnio-jesiennych (lipiec- -listopad). Metropolitalne i podmiejskie rynki pracy reagowaáy wzrostem sezo- nowoĞci bezrobocia od stycznia do maja, natomiast peryferyjne od grudnia do kwietnia.

Badanie amplitudy wahaĔ ĞredniomiesiĊcznej sezonowoĞci bezrobocia oraz wartoĞci miĊdzyszczytowej pozwoliáo na syntezĊ. Amplituda wahaĔ Ğredniomie- siĊcznego skáadnika bezrobocia oraz wartoĞü miĊdzyszczytowa osiągnĊáa wartoĞci najwyĪsze w grupie peryferyjnych rynków pracy, najniĪsze wartoĞci zanotowano na metropolitalnych rynkach pracy. SpoĞród analizowanych metropolitalnych rynków pracy najwyĪsze wahania sezonowego bezrobocia wystĊpowaáy w GdaĔ- sku-Gdyni i Poznaniu (wartoĞü miĊdzyszczytowa odpowiednio: 13 i 12 pkt. proc.), najniĪsze w Warszawie (6 pkt. proc.).

WĞród gmin podmiejskich najsilniejsze ĞredniomiesiĊczne wahania sezonowe wystĊpowaáy na podmiejskich rynkach pracy Poznania (wartoĞü miĊdzyszczy- towa 17 pkt. proc.), nieco sáabsze na podkrakowskim rynku pracy (16 pkt. proc.).

Stosunkowo najsáabiej reagowaáy gminy podwarszawskie (wartoĞü miĊdzyszczy- towa 8 pkt. proc.). Na rynkach peryferyjnych natomiast zauwaĪono, Īe najsilniej reagowaáy gminy peryferyjne Poznania (wartoĞü miĊdzyszczytowa 20 pkt. proc.), nieco sáabiej Krakowa, àodzi (17 pkt. proc.). Natomiast najsáabszą reakcjĊ zanotowano w gminach peryferyjnych metropolii GdaĔsk (12 pkt. proc.).

(13)

112

Rys. 8. Zm w u ħródáo: Op

2.3. Reak W os nikami se skich i p zgodnoĞci zaprezent

Ma

miany Ğredniom ukáadzie metr

racowanie wáas

kcja zmian statnim etapi ezonowego b

eryferyjnych i dokonano owano w tab

aria Klonowsk

miesiĊcznych opolitalne, pe sne.

n sezonoweg ie analizy po bezrobocia w h rynkach pr

na podstaw beli 3.

ka-Matynia, K

wahaĔ sezono eryferyjne i po

go bezrobo odjĊto próbĊ

wystĊpującym racy w Pols wie liczby zg

Kamila RadliĔ

owego bezrob odmiejskie ryn

ocia

stwierdzenia mi na metro sce wystĊpuj godnych wsk

Ĕska

bocia w Polsce nki pracy

a, czy pomiĊ opolitalnych, uje zgodnoĞü kazaĔ. Wyn e

dzy skáad- , podmiej- ü. Pomiaru niki testów

(14)

Tabela 3. Wyniki testu zgodnoĞci

Typ rynku pracy

Metropolia

Warszawa GdaĔsk Wrocáaw àódĨ Kraków PoznaĔ

podmiejski 78 85 81 89 87 92

peryferyjny 71 77 70 84 76 88

ħródáo: Opracowanie wáasne.

Uzyskane wyniki wskazują na wystĊpującą stosunkowo silną zgodnoĞü pomiĊdzy zmianami ĞredniomiesiĊcznych wahaĔ sezonowej liczby bezrobotnych na metropolitalnych rynkach pracy a zmianami ĞredniomiesiĊcznych wa- haĔ sezonowej liczby bezrobotnych na podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Polsce. Zdecydowanie silniejszą zgodnoĞü stwierdzono pomiĊdzy metropolitalnymi i podmiejskimi rynkami pracy. PoznaĔski rynek pracy wykazaá 92 zgodne wskazania i byáa to najwyĪsza wartoĞü. Warszawski rynek cechowaá siĊ najniĪszą zgodnoĞcią (ZM - Pod = 78).

Sáabszą (choü i tak stosunkowo silną) zgodnoĞü zaobserwowano pomiĊdzy peryferyjnymi i metropolitalnymi rynkami pracy. NajniĪszą zgodnoĞü stwierdzono w metropolii wrocáawskiej (ZM - Per = 70), najwyĪsza dotyczyáa poznaĔ- skiego i áódzkiego rynku pracy (odpowiednio ZM - Per = 88, ZM - Per = 84).

Wyniki testów analizy zgodnoĞci wskazują na nietypowe zachowania metropolii warszawskiej i wrocáawskiej. W odróĪnieniu do pozostaáych metropolitalnych rynków poziom zgodnoĞci zmian sezonowych wahaĔ byá najniĪszy, co sugerowaü moĪe wystĊpowanie innych niĪ metropolia oĞrodków oddziaáywania na podmiejskie i peryferyjne rynki pracy.

Podsumowanie

WĞwietle uzyskanych wyników badaĔ metropolitalne, podmiejskie i peryferyjne rynki pracy charakteryzowaáy siĊ stosunkowo niską Ğrednioroczną sezo- nowoĞcią bezrobocia. Peryferyjne i podmiejskie rynki pracy wykazaáy zbliĪony poziom Ğredniorocznych wahaĔ do obserwowanych w metropoliach. Rezultaty badaĔ dotyczące sezonowoĞci bezrobocia w Polsce nie potwierdziáy zatem ist- niejących poglądów o zróĪnicowaniu rynków pracy w Polsce. Stanowi to dla autorów przyczynek do podjĊcia dalszych analiz dotyczących przestrzennego zróĪnicowania sezonowoĞci bezrobocia na rynkach pracy.

(15)

ĝrednioroczna sezonowoĞü bezrobocia na metropolitalnych, podmiejskich i peryferyjnych rynkach pracy w Polsce wykazaáa dwukierunkową tendencjĊ zgodną z zachowaniem koniunktury gospodarczej. Sáuszne wydaje siĊ zatem uznanie sezonowoĞci bezrobocia za zmienną procykliczną. SezonowoĞü w okresie oĪywienia roĞnie, a w okresach spowolnienia maleje.

ĝredniomiesiĊczny rozkáad sezonowoĞci bezrobocia w trakcie roku jest ge- neralnie zgodny na rynkach metropolitalnych i podmiejskich. Innym rozkáadem charakteryzują siĊ rynki peryferyjne, które reagują z miesiĊcznym wyprzedze- niem w stosunku do pozostaáych rynków.

Uzyskanie wyniki analiz potwierdziáy wyĪszą zgodnoĞü zmian sezonowego bezrobocia na rynkach podmiejskich ze zmianami sezonowego bezrobocia na metropolitalnych rynkach pracy niĪ na rynkach peryferyjnych. Oddziaáywanie metropolii na podmiejskie rynki pracy jest silne, jednak wymaga dalszych analiz.

Literatura

Brueckner J., Zenou Y. (2003), Space and Unemployment: The Labour Market Effects of Spatial Mismatch, „Journal of Labour Economics”, No. 21.

Czapiewski K. (2011), Location matters – analiza zaleĪnoĞci pomiĊdzy dostĊpnoĞcią przestrzenną a sukcesem spoáeczno- gospodarczym obszarów wiejskich Mazowsza [w:] M. Wesoáowska (red.), Wiejskie obszary peryferyjne- uwarunkowania i czyn- niki aktywizacji, Studia Obszarów Wiejskich, t. XXVI, Warszawa.

Frenkel I. (2003), LudnoĞü, zatrudnienie i bezrobocie na wsi. Dekada przemian, IRWiR PAN, Warszawa.

Fuhita M., Krugman P., Venables A. (1999), The Spatial Economy: Cities, Regions, and International Trade, MIT Press, Cambridge, Mass.

Herbst M., Wójcik P. (2011), Obszary polaryzacji i dyfuzji rozwoju spoáeczno- -gospodarczego w Polsce. Próba delimitacji, raport dla MRR, materiaá niepubli- kowany, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

HorodeĔski R.Cz., Sadowska-Snarska C. (2010), Uwarunkowania rynku pracy w Polsce.

Aspekty regionalne, IPiPS, WSE w Biaáymstoku, Biaáystok-Warszawa.

KryĔska E. (2011), Rozwój zasobów i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania spo- áeczno-gospodarcze, IPiSS, Warszawa.

Lendzion J. (b.r.), Znaczenie obszarów metropolitalnych i ich otoczenia oraz wspóácze- snych procesów metropolizacyjnych w ksztaátowaniu polityki regionalnej PaĔstwa, Ekspertyza przygotowana na zamówienie Departamentu Polityki Regionalnej Mi- nisterstwa Gospodarki i Pracy, za: http://www.platforma.org/pliki/43/znaczenie _obszar_w_metropolitalnych.pdf (dostĊp: 24.06.2015).

Makridakis S.G., Wheelwright S.C., McGee V.E. (1983), Forecasting: Methods and Applications, 2nd ed., Wiley, New York.

(16)

Martin R. (1997), Regional Unemployment Disparities and their Dynamics, „Regional Studies”, No. 31.

RadliĔska K., Klonowska M. (2013), Przestrzenne zróĪnicowanie i sezonowoĞü bezrobo- cia na lokalnym rynku pracy. Przykáad gmin powiatu koszaliĔskiego, „Przegląd Za- chodniopomorski”.

Rembeza J., Klonowska-Matynia M., RadliĔska K. (2015), Regionalne zróĪnicowanie sezonowoĞci bezrobocia w Polsce, Niemczech i Hiszpanii, „Studia Prawno- -Ekonomiczne”, t. XCIV, àódzkie Wydawnictwo Naukowe, àódĨ.

Rydzewski L.G., Derning W.G., Rones P.L. (1993), Seasonal Employment Falls over Past Three Decades, „Monthly Labor Review”, No. 116/7.

Sharpe A., Smith J. (2005), Labour Market Seasonality in Canada: Trends and Policy Implications, CSLS Report 2005Ǧ01, Centre for the Study of Living Standards: Ot- tawa, February, http://www.csls.ca/reports/csls2005-01.pdf (dostĊp: 24.06.2015).

SmĊtkowski M., Jaáowiecki B., Gorzelak G. (2009), Obszary metropolitalne w Polsce – diagnoza i rekomendacje, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 1(35).

Stanimir A. (2005), Analiza korespondencji jako narzĊdzie do badania zjawisk ekono- micznych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocáawiu, Wrocáaw.

Terytorialne zróĪnicowanie przestrzenne bezrobocia w Polsce w 2011 r. (2012), Biblio- teczka Rynku Pracy, MPiPS, Warszawa.

Tokarski T. (2008), Przestrzenne zróĪnicowanie bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 1999-2006, „Gospodarka Narodowa”, nr 7- 8.

[www 1] http://www.stat.gov.pl (dostĊp: 24.06.2015).

SEASONALITY OF UNEMPLOYMENT IN METROPOLITAN, SUBURBAN AND PERIPHERAL LABOUR MARKETS IN POLAND

Summary: The aim of the article was to determine the level and trends of seasonality unemployed in metropolitan, suburban and peripheral labour markets in Poland. The anal- ysis included six metropolitan labour markets in Poland with their suburban and peripheral markets. Basic data is the number of unemployed in monthly terms from January 2004 to December 2014. Obtained from the District Labour Offices. Seasonal changes in unemployment separated algorithm Census X-12 ARIMA. Lowest seasonality of unemployment was observed in metropolitan areas. It was also observed increasing trend of seasonality in unemployment (with the exception of àódĨ and PoznaĔ labour market). Different types of labour markets were characterized by a similar distribution of seasonal fluctuations during the year. Furthermore seasonal changes in the number of unemployed in metropolitan labour markets in Poland show a strong compliance with seasonal changes in the number of unemployed in suburban and peripheral labour markets.

Keywords: seasonality, unemployment, differentiation, metropolises, peripherals, labour market.