Gdańsk dzisiejszy

DR~TAD.EUSZ ~ADA BIEŃKOWSKI

DR. TA DE U'S Z ŁAD A - B I E Ń KO WS K I

GDAŃSK DZISIEJSZY

WARSZAWA 1934

,UBLJOTl.t~&

Z:::LYUp1•. "a,h:.r:.1l

₉

jQ

t i.,. ~ar?~ hj

NAKŁADEM LIGI MORSKIEJ I KOLONJALNEJ

li

-

Zakł. Druk .• STERO", Warszawa, Elektoralna 1 O. Tel. 2-31-25.

GDAŃSK DZISIEJSZY

Chcąc

zda{: sohi<~ sprawQ ze zmian, jakie w wewn<~lrz1wj strukturze \V. ~liasta w

ciągu

osl::ltnich mit~si~cy

zaszły,

lrzcha sobie uprzytomni{: w:1nmki wcw,u.:trzno-polilyczne, w jakich sil~

(idafok od chwili nabycia charakteru \\'. ~liasta po dzic{1 '.W cz<'nvca r. uh., a

więc

po <lziP11 ohkcia

władzy

przez narodowych socjalistów,

znajdował.

Teoretycznie - w

myśl

kon'ilylucji -

kżała pełnia wła­

dzy w r~kach

ludności,

:.de

ludność

ta, po<l wzglGdcm poli- tycznym

mało

wyrobiona, od <h:it>cit'1stwa

wdrażana

po

posłu­

('llll

wolH'c ludzi na

wyższych

stanowistkach pai'1stwowych luh

społl'<::znych,

poza!Pm Wf'WllGlrznie

skł{)cona,

1m szerPg grup

i

koll'ryj rozhita,

była

do sprawowania tej

władzy

niezdolna . .Jpj P11ia1iacja, Volkst:,g, nil'

po-trafiający

- wolwc braku zde<::y- dowatl(·j. organiczni<'

związa1wj wi,kszości

- zdohy{· siq na prowadzl'nie ~wPj pracy w pcwny111.

ściśle okr('ślonym

ki('run- ku, zmuszany do

stałych

nsl~pstw na rzecz tych grup, któn~

w danl'j chwili

hyły

,it,:zyczkami u wagi.

siał

sic: odskoczni:t dla szeregu ludzi ambitnych,

mających przcważniP

raczej prywat-

11<', niż

og{ilnc inll'rPsy na oku. Pod

wpływC'm

ich intryg i wi-

<·hrzdl

tworzyły

sit: i

up:idały

Se1wty, oparte o zmienne wic:k-

szoś<··i

prowicowc luh h~wicmY<',

ł:.11u:iła

siG linja polil~'CZIW

W. Miasta, i tak w swych

założeniach mało

jeszcze skrystalizowa- na. Dla ukrycia przyczyn

powstającego

w ten sposób

bezładu,

kurcz,tcego siG ohrotu gospodarczPgo, rzucono w

lud11oś<': h:1sło,

fr w zwi:tzku Gd: .. u'1ska z Polsk:t naldy szukaf stopniowego upad- ku gda11skiego

życia

puhlicz1wgo i gospodarczpgo. Ogóln_a ni(·cht~<':

do Polski,

mnożeni<'

siG liczh)' procpsów (ida{1ska przeciw Pol- sce JH'zed forum Ligi >.'"arodów, a w ko11sekwt·ncji dalszy upa- dPk gdai'1sklego gospodarstwa -

były

jedy1wmi rt)alncmi wy- nikami tej obliczonej na kr<>lk:t nWIG akcji.

Dzit·je narodu · nlcmil'ckicgo wyk:1zu.i:t .it'dnak,

Żt'

w zgo- dzie ze sw:t starogl•rma(1sk:1 tradycj,l, z wszczPpioB:t 11H1 od wi('- ków

zasadą konieczności

podporqdkowania siG

og<>łu

jednostce kierowniczej,

d:!żył

on w okresach

przejściowego

upadku

111-

styn klownic do utworzenia

władzy

aulorytalywn('j, by na ni:t nastGpnie zrzuci(·_

odpowil·dzial1rnś(:

za swe lO'sy. Z upokarza- j:1ct·go :\icmd>w poczucia klGski, poniPsionej w wojnie

świato­

wej, z ich pragniPnia wydoh.n:ia siG

Zł'

slosunk(>w anarch.ii, pa-

nujących

w Ni('lllCZl''t'.h n'Jrnhlika1'iskicll, z ich snów o odrodzc- nin Kit>miec 1110carstwow:rch -

powstał

Adolf Ililkr,

zrodził:i

sit~

idea 11arndowo-sncjalislycz11a. \Y ci:tgu

długich bł

krzepni(~cia kj idC'i

zapuścita

ona swP korzenie

równil'Ż

i w (ida11sku. :\a podatnym kn·nie \\'. :\Jiasla poczt~Lt si(~ ona hujnie krwwi{·, ogarnia{; cora;,; Io nowe zasl<~py

ludności,

hy w wyborach r.

rn:w uzyska(: pit•rwszt~ zwyci~stw~1,

zjednoczyć

pod ·sw)'lll szl:111- dan·m ¼

ogółu głosuj:,cych. Biernoś{;

oslalnit·go prezydent:, gdai'1skiPgo Senatu, dr. Zichma, wobec rozwoju narodowego so- cjalizmu w ci:tgu 2 l:it, jego

nit>zdolnoś6

do zdc>cyd0\va1H,go opo- ru wohec ruchu przezd1 zasadniczo polGpianego -

ułatwiła

na- rodowym sncjalislrnn zwycit~stwo W)·hoffz<· w maju r. 11h. \\'i<:k-

szość

absolutna w Volkslagu,

możność

ohjt;cia

pełni władzy

bez

4

•

potrz('

¹1)'

ogl:1<1:1.ni:1 siG zn sojusznikami. oto plon ich n-cioletniej prncy przygolowaw<'Z('j.

Akcja wyhorcrn

sp<><·zywała

w n~kach

pf'łnomo<'nik:,

lli- lh·ra na krcn \V. ~I.

posł:t

do lfrichsl:q .

.:·11,

p. Forstera,

działaj:iccgo

'" (ida(1sku od ko1'tca r.

t

~):W. On Id, jak Io wynika z j(·go

m{nv lwzpośrcdnio

po wyborach

ogłosz<m)·ch. dcs)·gnował

Senat olwc- ny

,

pozoshwi:1j:1c Volkslagowi jedynie prawo fonnaliwgo za- :1prohowania swoj<'j d('<·yzji. Ten fakt

z1wmionował

przc:,uniGcie punktu

ci(żko~ei

gd:1(1skicgo

Ż~Tia

P"lil)'CZIH'go z gmachu Volk- stagu do gdai'1ski(·gc> ,,domu hrunat1wgo'' .

Prczydc11

f

(·111 S(•fta I u gda 1'tsk ivgo

zosl:tł

dr. Hauschn ing, po- przcdn ;o z11:1 ny opinji puhl iczncj jcdyn iP ja ko a u lor

ksi:tż<'k

po- 1 il)TZll)'C h.

\\·i:1domoś(·

o _jt,go w~·horzc nie

zdołała

w Polsce wzhudzi{'. zaufania do polilvki nowoulworzoncgo Senatu, ale

już

picrws;,.a jego nwwa propagandowa,

wygłoszona

w dniu 21

<'Z(•nvca r. uh.

^11a

posi1·dzcniu \·olksbgu,

zgofowała

opinji pol- skiej nicspodziankG. ~

\\T

nwwi(' kj

1wkr<'ślił

dr. Haus-cll!ling wyl>'C'ZIH' polityki S1•11al11 narod(JW0-s1J,cjalisl>Tznc'go. lh1rlzq si~ one

~kreśli('

w n:1- sh~puj:1e~Th pu11kl:1<·h: usza1wwanic zagwarnnlowan)·ch koni,d)·- lueyjnic praw ohywaldski-ch, ulrz>·11w11ic niemiPckiPgo charak- ll'ru Gdai'tska. slworz('Jlic wspóliml>· 11arodo,n·j za

JHllllOCl

utwo- rz(•nia organizacji sl:1110w(·j usu11i(tl'I<' lwzrohocia.

\V po_kciu narodowych sccjalislów zj('dnoczenie wsz)·st- ki·rll ~i('tnrfiw w (idai'1slu1 \\' ramad1 organizacji narodowo

-so-

ejalislycz1H'j, je:.;! wan111kiC'm ni1·odz,1,Y11ym utrzymania ni<'miec- kicg:J charakl<•ru Gda1'tska. \\. swej ~,kcji \\' kierunku zj('dnorzc- n

ia.

w k

i('rllll

ku owq~o wym:, rz,11H·µ;o „ Tolali l:i l.sslaa I",

posłu­

guj:t si~ oni skutecznym

środkiem,

t. zw. ,,Glcichschallung" -

czyli podporz:1dkowanil'lll partji wszystkich

1w

da11:d11 lN<>nie i.slnicj;icych inslyluc)·.i, st0\varzyszc1l i t. d .

.

Już

w okresiP wyborczym

zdołali

oni - wohl'c

bit'riwści

{nvczesnych

władz,

a

poniekąd

i \Yysokicgo Komis,arza Ligi .Na- rodów -

opanować

twierdze~ gdai'1skicgo socjalizmu. siedzilil~ so- cjalistycznych zwi:tzków zawodowych,

nakładając

równocze~niP areszt na ich mnj:1tl·k. Po zwyci~stwie wyhorczPm uj(;Ii w swf' n~cc w przPci~1gu kilku dni, prz~r pomocy nacisku moralnego i nwkrjal1wgo - policja i S. A. - wszystkie na terenie gdall- skim istnit>jqce zwi~tzki i org::rnizucjc, chwilowo z wyj:1tkiem partyj politycznych,

wajd11jących

:·de: pod o,chronq

wyrnźny<"h

prZl'pisbw ko11st~·L11cji. Daw1w zarz:1dy ,.gleiehschaltow~111~·ch" in- stytuc~·j usun~li, osaclw.i:tc na ich miejscach ludzi soliiP odda- n~·ch. Zarz:idy, nic~

usuwające

sic: dohrowolnie, os:1dzili w „arl'sz cie ochronn~·rn". Po kilku dniach

wyt~żonl'j

akcji w t~·m kie- runku sztandar ze swastyk:t

zapanował

n:id

życic-m

puhlk·znl'lll W. ~Iiasta.

\\TiPdz:1e,

Żt>

masa ludzka, pozhawi(Jlla

nall'Żyll'.i

kontro- li. bywa' w sw~'d1 ~ympatj:1ch zmic'tll);!, <b!żyli narndowi-socja

liści

od chwili ohjc~·cia

władzy

do ujc:cia

,!Pj

masy w karhy org~rni- n1cji, hy przez

ci:1gł:1

kontrnl<:, prz<·z ostq dyscyplin~

wtłoczyć

j:1 w jPde11, ich le11ck11cjo111 odpowiadaj:1cy, sze111al. Temu {'.elo- wi

sfożą

organizacje\ militarnl' S. 1\. i S. S., oganizacjl~ prac>' :'\. S. B. O. i o<'hi>tnicza

służba

pracy.

Do S . . \. ohowiqz~rni

są nrilPżt•(:

wszyscy NiPmcy gdai'1sc~·

w wic,ku od la I 20 - .i.2, o ill' ze

służby

w S. A. nie zo:-;lan:1 przt'Z wkulzt' partyjne dla wzgll:d<'iw politycz11~·d1 wykluczeni.

Gt>IH~racjv

młod-;zc

sl;11wwi:1 pierwsz:i li11jt~ tych form:H·~·j

bojowych, ll<·zw·~1 dzi.-;iaj

około

18.000 ludzi i zorganizow:llq

w 8-miu choqgwiach. Generacje starsze sta11owi:1 li11jl: rvzvr-

G

w~',

dotychf'zas <lo sportowych

Ć\\

iczr-1'i hroni~ nic

powoływoną.

X. S. B. O. s:i to organizacjt\ h!cz:1cc pod sztandarem narodowo- sncj:dislycznym pracowników }WWll<'.i firmy, a stanowi~!Cl' w su-

rnie

t. zw. front pracy. kh kierownictwa ma.ie! na personaln:i ohs:tdl,'. przcdsic~hiorslw

wpływ

docyduj:1cy.

Ochotnicza

stużha

pracy wreszcie ujrnujl' !~Th

chętnych

do prary ludzi, dla których w islniej:1cych

przcdsięhiorstwach

hrak rnicj.-;c odp<;wiednich, którzy jednak golowi s:1 dla zdohycia

środków

do

życia

ima{'. sil,'.

każdrj

pracy. Przy ich pomocy przc- prnwadza ohccnie Spnat SZlT<'g rnh<'>I o char,akterze komunika-

<·yjno-i11wrsl~Tyj11ym

11:l

fpn·nie powiatów wit·jskich.

Przy pomocy wym il·nion~'('h organ iz.acy j przygniatajw·a

wit:kswś{: ludności

gdai'1skicj znalazta

się

dobrowolnie luh pod rffz~·musl'm w szneg:1ch parlji narodowo-so,cjalistycznej. CL kt<'> - rz~' mimo wszystko do tych sz<'rl'gów niP wst:wili,

narażeni są

n:1 roz11c

przy'krości

w rodzaju w.~pomnimwgo

już

„aresztu od1ro·111H·go", Iuh

sądu

policyj11c·go. Poczqtkowo

posługiwały

si,

władz<\

pod 11:H·iskicm parlji,

inslylucją

,,aresztu ochronnrgo"

dla 1111i<'szkodliwicnia

łych

przeciwników, kt<',rzy otwarcie

się

do swt·go opoz~·c~·j11cgo nastawiPnia przyznawali.

Później

j<'dnak, kicd>· pod wpl~'W<'lll i11terwl'11cyj \Yysokicgo Komisarza musia-

ł>·

011c

skrócić

okres tnvania aresztu nchronn<•go do 3 tygodni,.

ll'll Śro<kk

w:1lki z opoz~-cj:1

sl¹racił

na sik· przdrnjowej. \Vo]wc lego

wprowadziły OJH·

llow:1 i11slylucj, w postaci s:1dów policyj- n>-ch: w gmachu pn·z~·dj11m policji 11rz,duj1· o]wcnic s1wcj:ilny st;dzia, kl<'>ry wszystkich arP.'lztow:rnych za ,YykroczPnia politycz- lll' ddikwe11l(nv 11alyd1mi:1sl po ich doprowadzeniu

cło

prezyd- jum, w lryhic

przyśpit·sz<rnym,

oswlz::1. \\' godzinG po arcszto- walliu

można już

wi,c

mieć:

wyrok na kilka miPsi~<:Y

więz,i<'­

nia ...

7

Spccjaln:t uwagt; po~hvit;caj:! narodowi

s1J(·jaliści

z natury rzecz~· sprawie szkolnictwa,

ponieważ

odpowiedni system wycl10- wawczy

może,

ich zdaniPrn, zapewni(: ich

reżimowi

hyl na

dłu­

gi okres czasu. \V Jatach

uhiegł)'Ch

w szeregach nauczycieli gdar\- skich

szerzyły

si<~

poglądy

lt•wicowe. Dzisiaj. po zastosowaniu rugów w stosunku do najoporniejszych , ogót ' nauczycieli przy~

znajP siG do idl'ologji narodowo-socjalrslyczncj. Przy ich pomo- cy wprowadza siG w życie' narodowo._socjalistyczny program wy- chowawczy,

pokgający,

w

myśl

,mowy programowej dr. Ha- uschninga, nie 11n

wtłaczaniu

w

głowy

dziPci wiedzy ahstrakcyj- nej, 1(-cz

11a kszlałccniu

ich char, ~lkll-rów w duchn idPologji

11a-

rodowo-socjalislycz1wj. \V nauce histnrji i li\C'ratnry kbdzit~

siG wil~C

główny

rn1cisk na le momenly, które uj:nvniajq

warto~ć

narodu nicmieckiC'go, przy równoczPs11cm wykluczeniu wszelkich

,Yiadomości

o

prądach,

sprzeciwiaj:tc.rch siG idvologji 11arodo- ,vo-socjalistycz1wj. Duio uwagi

poświ(~ca się

nauce o rasach, przy- czc>m rasa gPn11a(1ska traktowana

j(•sł

jako pierwsza na

świecie.

Zakres innych

dział<'nv

nauki

został

Zl'l'dukowany, rozsz(Tzonr>

natomiast zakn•s wychowania fizycz1wgo i szkolenia W wi<·dz>' prakl>·czncj. Dziatwa szkolna, garn,,ca sil~ zrcszhi z entuzjaz - mem pod sztandary

Zł'

swastylq , zorganizowana jest w szPn·-

~,ach młodzieży

hillcrowskiPj.

\V wykonaniu swych

założ('(1

programowych prZ\'SL!J)ili

narodowi-socjaliści

gda(1scy do stworzenia organizacji stanowPj.

Kon('(''f)Cja slworzPni,a taki<·.i organizacji

spollrnła

~i(~

,,. ~iemczed1 z

ostrą

kr~'tyk~l kierowniczych kót gospodarczych.

llhawiaj:1cych sit;,

Żl'

jl'j jt•dynym d<"kll'lll IH~dzi<' <kzorganizacja procPsu produkcyj1wgo. ohrolu towarowego i ^nnku prac>·· \li :\- rodaj1H'

koła

ni<'miccki<~

odro('zyły

wol)('•C lego r<·alizack lej kon- -C <'pcji na l<'nnin

późniejszy,

prag11:1c

oprz<'Ć

sil: na

doświ:1dcz<'-

8

JHBJ„J _T

1,

~i:.

Znr.r~ J 4ł;; l

d

1~

I

1

I

\. .71 5 f' ~hltj

ni:1ch, 11ahylyeh

}ffZ~'

jej przcprowadz<·niu na terenie mniejszym.

Do c·ks1wry11w11tu kgo wyhran~'

został

Gd~u1sk. C,zynniki gda11- skic

przystąpiły

w pienvszcj linji do organizacji stanu rolniczP- go. HozporzqdzcniPm z 1-1 lipca r. uh. stworzona

została gdań­

k:1 izha

chłopska,

kl(>ra

otrzymała

charakter instytucji prawno- puhlicz1wj z zadaniPm reprezentowania zawodowych int<~rcsów rol nici wa oraz regulowania

całokszbłl

u

życia

rolniczego pod wzgh;dem organizac~·jnym. lzha

chłopska

oparta jest na zasa- dzi<' kiProwniczej. t. zn.,

że

o wszystkich sprawach <k·cydujc m,lalP('Zllic i

autorylał~'wnie

jej przcwodnicz:icy, krajmv~· przy- wód-c:1

d1łopski,

hcz pnlrzeh~· ogl:idania si~ na opinj~ sw~·<'h or- gan{)\v pomocni<"zyd1. Do izhy

nald:t

w charakterzl'

członk()\y

ohowi:izkowo wszysc~· pracodawcy i pracobiorcy warszlat<>w rnl- 11iez~·ch.

Członkowslwo 11wż11a

ulr:1ci{'. przez wyrnk stanowego

sądu

honorowego za

popt·łnicnie

czynu nichonorowPgo, przy-

<'Z<'lll pod po,kci<> taki<·go ('z~·nu podpada

takż<'

szkodliwa <lzia- b

lność

polityczna .

Po znTgnnizowaniu stanu

<..'hłopski·Pgo

przystqpinno do or- ganizacji stan(rn,

pozostał~Th

oraz gt()\\'JWj izhy gospodar-czej, j:iko

ośrodka

kinowniczpg·o. W' t~·111

t'l'lll

zniszczono najpierw in - st~·tucje

już

istni<',jqrc, a wi<:c gdai'1skq izhq

przemysłowo­

handlow:1 oraz

rz<•micślnicz:L

tworzqc na ich miejsce w

poło­

wic sierpnia r. uh. prowizor~Tzn:1

gt(>wną izhę

gospodarczq or:lz

z:1powiadając

zorganizowani<' <blsz_','(·11 5-ciu stanów (prz<'my-

,:łowego.

handlowego,

rz<·mic•ślniczcgo,

n~kodzidniczcgo or,az sta - nu wolnych za w'Odów) i ·l-ch izh:

prz<'rn~·słowPj,

handlowPj.

rz<'mi<'ślnicz<'j

i r~kodzielniczej.

Z~uniary te

nrnsiał~·

jadnak

natrafić

na

poważne

1rudno -

Ś<'i, poniPważ

od chwili ulworzpnia prowizoryeznt•j glówn<'.i izh~· gospodarczej o dalszych post~pach akcji nic nie

sł~·chaf.

,v

9

tych warunkach niP

nwż1w

jeszcze

sformułmva{:

sqdu o wn1ikarh

łl'go

ckspcrynwnlu. Do chwili ostatecznego zorganizow:111kt

sl:1-

n(Jw i uj(~cia w kn sposbh

og<'>łu ludności

w rarnach wsp(>lnoly narodowej i

społecznej.

u1rnrll'j na idt>ologji 11:1ro"Cluwo-s(){~jali- stycznej. ulrzymujc• parlja rqdz,!<'~l przy

życiu

dawne zwi:!zki zawodowe, które

zdobyła

na socjalistach w okresie przedwylior-.

{'z~·m. jako instrument do utrzymania w karhach zasl(pów ro- botników prncowników

um:vsłowych. Socjaliści zaloż:yli

wprawdzie

110\vy własn:v

zwi:1zck zawodowy, nie znajduje

on

j1•clnak r)()lparcia

u

mas pracohiord)\v,

świadolll)Th

lego,

że

jedy-

nie przynaldnoś{'.

do p:1rlji

rz:1dzącej nrnż(~ za,pewnić

im uzyska- 111c pracy zarobkowej.

\V zwi:izku z ogn>111n~·m roznrnchcrn org:1niz:H·y.in)'lll. z (1lwjmowaniern coraz to

llOW)Th

dzit·dzin

życia

puhlicz1wgn.

z

koniecznośei:1

rozprawh•nia si~ z prz(•,ciw1Jik:1mi polil~'<'znymi.

po<·ztJy siG w par tj i 11:u·odowo-so-cj:ilistycz1wj uj:nvn ia(·

JWWTH'

pqd)c,

J>(HhvażajqcP j,.·d11olitość

j<'j s"1'ukl11r)'· Przpdslawici(·lt·111 kierunku rnd~·k:d11<·go. gol owego do slosowania

środk()\v

osi nTli dla

prz>·śpieszen

ia realizacji progr:u

11

u pa rt>·jncgo, j('st prz>'-

w(Hlc~

okn~gowy, pruski radc:1 stanu p. Forstr,r.

Ki(•,ru11ck umi:1rkow:1n)',

zd:1ża,i:!{')'

do tPgo s:rnwgo n·lu w drodzP prac~· org:rn i{'z1wj, n·prczPn

I

uje pn·zydcn

I

Sc1w

I

u, dr.

Ha uscllll ing.

Hóżn

i{·e zd:1 (1 w>·wob

ł>·

lll i~dz~· obydwoma !(>n1i·

kic·runkami pewne• L:1reia, w wy11ik11 kl<'>rych punki

eic:żkości

gdafr.;kicgo

życb

puhli{'Z1wgo w osl:llnich t>·godniach zdaje si(:

przf'nosi{;. z ,,domu hrurwl1wgo" do gmadnt Scn:llu. \\'

każd.\'Ill

razie pozo.slan ie jc·dnak obok Sena

I

u, n•pn·zcnt uj:iccgo na gm

11-

ci<>

ohowiązujw'.>Th

I r:1 kl:itów in lcn·sy \\'. \I i:1sl:1, p:1 rlja,

dqżq­

ca do rnalizacji postulal(nv „Totalitatssaat", zwi:1zana organi·cz-

10

llll'

i e111ocjon:tlnic z Trzeci:t Hzesq i sla.i:tca wohec tego nicjl'd- 1wkrntniP w

sprz<'czn,,ści

z

polityką

oficJ1ln:1 .

.Tak to

już było

zaznaczone,

zadeklarował

dr. Hausch11i11g w swej mowie progrnmow<·.i woh~ Sl'1wtu

ścisłego

przeslrz<'ga- 11i:1

ohowiązuj:iccj

konstytucji, zapowia(htjqc-przy i111H'.i ok.n.ii

za111iar doslosow:: rnia tej konstytucji do

światopogl:tdu

narn- dowo-sncja lis tycznego. \V czasie tworzt>nia w Cida i'1sk u ust ro- ju narodowo-socjalisl~·cznt>go. dokon:rno j(•dnak szt>regu

po-ciąg­

nit~<\ hudz:1c~'ch w kot~1ch praw11icz~·ch eo do swej

zgodnnś{·i

1, konsl~·tucją poważne w:itpliwości.

Do poci:igni(..'.ć. I ~·eh rw h•ży

prz<·dcwsz~'sl kicm W~'t'.I i111 i11!I wanie z gdar'iski<>go

żyda

puhliczn~·go <:zy1111ik:1 s:1morz:!dow('g(1,

\\\· wszystkich mnit•jsz~·ch 111i;1slach or:1z gminach micjskirh

zoslały

dolychczasowe whldz<~ kmmrnalne usuni(..'.ll' i zast:wio-

1w

przt·z kom is:irzy rzqdow~·ch. rd, nil ujqcyd1 sit~

spośród

czton- k(>w partji rqdz:tc<'j. Cimini<· minsta (id:1(1ska pozostawiono wprawdzi<· HadQ mll'js;k:t, odhiPraj:w j<·j jPdn:1k jc·dync islot1w upraw11i(·11il': pr:,wo prow:1dz~·ni:1 gospocl:1rki fi1wnsowej 1111a sh1, JffZl'kazujqc

I(..'.

fllnkejt;

SPnalowi.

I ):dsz~·m

111011H'lllt"lll,

hu.

dz:tcym

w:tlpliwości,

jP\I przym11sowl' .. glPichsd1:lllowanie" szPrc- gu i11sl~'luc~·j o CPbf'l1 spPcj:tlnych. jak np. so-cjalisl~·crnych zwi:tzk{1w zawodow~Th. Sprawa likwid:1cji

s:rnwrządn

1H>

cizie - 11a podstawie• skargi. wniPsimwj przez socjalistyczn~Th

i 11i(·rni<Tko-11:1rnd1)'\\'_Vch

('złonk{lw

r:1d_v miasl:1 Zoppol - rozp:1-

I rzorn1 w

piC'l'\\''iZ<'j insl:ul<'ji

prz('Z s:,d~· gd:1 (isk it·. h~· nast(.'pll ie,

prawdnpodohni<>,

przl'jś(,

przl'd forum Hady Ligi ~:1rod{l\v, pod-

cza-; gdy spr:1w:1 przymusm,·t·go .. gh·ichs;challowania"

została

na

wniosek so<·j:llisl<\w przt,zJ \\T~·sokil'go Komis:irrn Ligi ~:irodbw

....,Jdl'rowana

hczpośr<·dnio

do Hady Ligi.

Przy tej okazji

należ>·

pan~

słów poświGcić

sprawie stosun - ku (idai'1sk:1 do Ligi Narod<'>w. \V swej wielokrol11ic lu

już

wspr> -

lll

in:uwj mowie progr:1111ow('j

zazn:1c1,ył

p. Ba usclrn ing. fr S<·- na t

o

hecny hGdZif' si{.'. -,hi

rał

u I rzym

a{:

dohrl' , sfosunk i,

łącząc(•

\V . .\fiasto z

Ligą

N~1rodów . .\Iowa,

w>·głoszona

przez prezydl'n- la g<hl(1skiego St·1wtu z ok:1zji odczytu h. pods!'krdarza sl:inu Blwinhahcna w 4 micsi:1cc

później.

a wiGc

już

po wyslqpicniu i\iemic'C' z Ligi Na rodów,

wykazała

jPdna k,

że

pogh1dy Sl'n:ll u na

tG

sprawG

ulcg'ł>'

w mi(dzyczasi '.; rewizji. P. Hausclming

oświadczył

mianowici(',

że

Gd:1i'1sk wprnwdzic przywi,1w,i(• wid - k:1 wagG do

usług

Ligi :\":uodów ,

że

j('dnak i:-;lnicj:1 dh1t'1 jH'\\'IH' sprawy „honorowl'", er> do kl(>r>Th i przed Lig:1 ~arod(l\v niP ustqpi. Z innych

oświadczd1

miarod:1jny< h czynnik(nv gd:1i'1skid1 wi<'lll>'.

że

odnosi siG Io do poslul:llu parlji 1wrodowo-socjali - slycz11('j, w

myśl

kl<'>rcgo

ludnoś{:,

gd:l11ska

m:1

pr,two do s:11110 - dzil·lnPgo,

prZL'Z

nikogo 11il'kn~J)()Wa1wgo rozwoju narodowl'go.

\'ie ulega kwestji ,

że

rewizja pogl:tdów Smalu n~1 spraw(~ sto- sunku Gdai'1sk:1 do Ligi :N"arod{nv h!czy si~ z fakll'm wyslqpi<·- ni, a .NiPmi<~c

z

lej instytucji.

Pod naporl'm narodowego socj:tlizmu

skurczyły

si(: i uri -

szył>' pozosl:1łe z

d:nvnip_jsz>'{'h n:1s6w parljc po,Jityczll('.

\V krótkim czasie po zwyrl~slwil' w>·horczem slronnik<'>w

'

'

Ifilkra ,

uh•gły

dohrowoliwj likwidacji d:1wnc grup>' lilwr:d1w o,raz parlja niPmi<'cko-narodowa dr. Ziehm:1.. C(•nlrum i :-;ocjali

Ś('i

pozostali j<·sz<'Z(' na widowni , :1k prowadz:1

żywot

sucll()II1i - ('Zy. Zarz:1d Cl'nlrum j<·st got<')\v d'O podporz:1clkowa11i~1 siG

ż>·­

(''ZPlliom partji rzqdqcPj i do znikni(:cia z widowni

Ż>Ti:t

p11- hl icz1H·go.

:i

le pod nacisk il'lll grupy

zagorzałych

ceni rowców , z h .

~enalon·m FornH'IIPm na czelf., prnwndzi l>'llH'zas('lll j<·szczp f'or - malnic> ag('rHly parlyjrw.

Socj:tliści

utrzymali swych starych

12

:;;tronników w pewnej. hardzo

zn·sztą

ograniczonpj micrze, slr,a- eili j('dnak zupl'lllil'

wpł~'W

1w szl'rszc nws~·

ludności

oraz, co ich 11ajdotkliwic•j uderza, na

młod:1

gl'IH'l'acjc~.

Komuniści,

\\Tl'SJ:cic·,

przcni<·śli

sw:1

działalnoś{:

politycrn:1 do podziemi,

nsiłuj:ic

przez akcj( d~·wc•rsyjn:1 podknpa{ sic: pod podstawy egzystencji parlji

rządzącct

Prasa gda11ska je..,I - z

wyjątkiem

,,Danzigcr Volksstim-

llte",

organu soejalislów - ,,gkid1schallowana". ,,Volksstimnw"

zrl'szb1 nic

odważa się

11a prowadzenie otwartej opozycji w sto- sunku do Senatu i do parlji narodowo -so,cjalistycznc,1.

~aslrój

ludności

gda11.skiej do Polski jest niejc•dnolily.

~Iło­

dzid,

wysławiona

naj-,ilniej na propagandG parlyjuq, zdradza w stosunku do Polski i do Polaków nastawienie niczh~·t

życzli­

we.

G('neracjc starsze

zrewidował~,

sw:1 orjentacjG pod

wpł~·­

wvm dokonanych ostatnio w stosunku polsko-gda11skim przemia11.

l~upiPc i robotnik g<l:1(1ski oczekują od pornzumicnia polsko!

gdai'1skic·go popr:twy swego mall'rjalnego h~·· t u i'

ujawniają

wo- lH·c

l<'go

w stosunku do spraw polskich ]H'wn:1

życzliw:t

ohjck.-

t~·wnoś{:.

J>rzPchodz:ic obecnie do

oświellPnia

sytuacji Pnbków w Gda{1sku,

nalc·ży stwierdzić, że

przcwr<'>t narodowo-socjali- -;lyczny

miał

pod tym wzgh;d<'m skutki raczej dodalnic. Prze- d<·wszysl kicm

przekonał

on gdai'1skich Polak(rnr, chodz:tcych po- prz(·d11 io

przc•ważnic

luzC'm - tylko drnhna

CZGŚĆ

Polaków, po-

siadająca

oh)·watelstwo gdai'1skic,

była

zrzeszona w t. zw. Cminie

Polskiej - o

konieczności

zjl·dnnczPnia swych·

sił,

cPIPm \vspól-

n<'go op~lru przt-ciw fali gl'rn1a11skicj,

groż:1ccj

zalewem wszystkie-

inu co polskit•. \YynikiPm l<'go og(Jl11Pgo poczucia

było

stworze-

nie

Związku

Polaków w \\rolnem

.:\licście,

dokonane w dniu

t

I:~ CZlTWca r. uh., a wiGc w dwa tygodnie po

zwycięstwie

wy

-

horczcm hitlerowców

.

~ash;pnic przcwrM

umożliwił

zainicjowa- wanil~ przez SC'nat

- świadomy, iż

stoi na silnych podstawach i nic potrzebuje

się obawiać

zarzutu zdTad~, spr:nvy narodow<'.i

-

pol i tyki porozu mi<~nia w stosunku do Polski. \Vyn ikicm l<>j poli- tyki h~·la pomiGdzy inncmi parafow~ma w dniu 5 sierpnia, a pod

-

pisana w dniu 18

\\TZPśnia

r. uh. rn11owa. n•guluj:ica prawa Po- lak<')\v w (i-da(1sku na polu narodowcm. kulturolnem i durno - micznPm. l ~mowa ta

dała

Zwi:1zkowi Polaków

możność

rozw1- n iGcia szerszej akcji narodowej.

\V J)l"Z!'.(·iwid1slwi<· do dawnej (i1ni11y J>ob,ki<,j, og,1rni:i,i:1 - cej tylko cz:islk'q Polaków, rnaj:!cych obywatelstwo gda{1.,,kil\

dą­

ży

Zwi:vek Polaków do u,kcia

całokształtu życia

polski<'go w (i-da11sk11. do zorganizowania wszystkich, narodowo

świadomych

Polaków, celem zabezpieczenia pobkicgo slanu posiadaniu w \\' ol.

11cm

~lieścic. Dzięki

rozmachowi orgauizacyjm•mu

zdołano

w ci:t- gu pierwszych G mies. istnienia

Związku zjednoczyć

pod wspól- 11>·m sztmHlan•111 ok. fi.OOO J>obk(,w 1)l't11owarlo~cinwycl1, ~wia- domych swpgo nurodowq.~o zadania

1in .gdafr..,kim

IPrcnie. 18 fi- lij i 11 samodziP]nych

kbł.

ohcjmuj:1cych

cały

.,hsz:1r \\'olrw;..ro

~l:asta, rozwija akcj( propag:rndow:1, celem wci:1gni~cia do wspólnej pracy tych Polaków, którzy do'tychczas z ly<·h czy inn>·ch wzgh:dów lrzym:1 li si(; na uhoczu. oraz cell'm odz>·sk:i 11ia dla narodu po

¹

lski('go tych licznych rzesz Polaków, pod wzgl~-

"

dem narodowym

nieuświadomionych, którzy-bądź

to ze

wzglę­

dtnv wyznaniowych ,

b,!dź

Io

Zł~

wzglc:dów gospodarczych-szli z:1 Xiemcami. O duszG IPgo Pl<·nH·nlu niPz<l,•cydowanego lncz>' sit:

walka z narodowymi socjalislami, którzy - whrew swPIJHI

zało­

Żl'll

iu progra11rnwPmu, w

myśl

klóre~n powin11 ihy si(~ ogra n iczy t:

cło

skupiania w swych szeregach ludzi o nicw:1tpJiwic czystcm po-

14

chodzeniu ni<'miC'ckiem -

używają

wsz~·stkich,

stojących

do ich dyspozycji,

środków

gospodarczych i polilyczn~·ch. h~· sw{,j narodmy~· sian posirulania o 1ych.

I.

zw. dwukzycznych. wzho- gaci{:.

\Vohrc istniPnia w Gd:n'i-;kn silnych hoj(l\wk partji narodo- wo-socjalislycz1wj

Związ("k

Polaków zmuszony

hył

do stworze- Ilia

własnc>j

si

mży

porz:1dkmY<'j. k l<>n'.i C<'l<·m

)<'sł

wrga 11izowa nie

członków

Zwiqzku Polaków w k:_HIH' szcn'gi, ochrona i utrz) manie porz:1dku podczas zhiórC'k, zchrai'1, wiec<'>w i t. p., llraz ulrzym:rnie

sprawności

f,izycznej

członk<'>w

Zwi:1zkn

:\fi~dzy narodowymi socjalislami i Polakami stosunki ~tkł:1- daj;i si~

naog<'>ł

popram1ic . .\'"ie

można dziś

jednak przeswlzi{·.

czy olH'ctw polityka narodowych socjalistów -

^ułożenia

stosun-

k{,w z

Polską

i narodc·m polskim w sposóh pozytywny - ohli-

czon:1 ,it·st 11a dlugq nfrt(:, cz~·

!(,-ż

o'Picra sH: tylko na taktyce

przejściowej.

. ^\

ł(I~ ^{, f_}

BIBLIOTEł(A Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku

}

'rĄJ()!

/