Rho kinase – a new target for pharmacological treatment of an overactive bladder

Kinaza Rho – nowy cel dla leczenia farmakologicznego p´cherza

nadreaktywnego

Rho kinase – a new target for pharmacological treatment of an overactive bladder

Wróbel Andrzej, Adamiak Aneta, Skorupski Pawe∏, Rechberger Tomasz

II Katedra i Klinika Ginekologii Akademii Medycznej w Lublinie

Streszczenie

Kinaza Rho odgrywa kluczowà rol´ w mechanizmie skurczu mi´Êni g∏adkich, w tym wypieracza p´cherza moczo- wego. Szlak metaboliczny kinazy Rho moduluje poziom fosforylacji lekkich ∏aƒcuchów miozyny, g∏ównie poprzez hamowanie fosfatazy miozyny.

Wyniki badaƒ eksperymentalnych wskazujà, ˝e jej rola jest szczególnie wyraêna w stanach dysfunkcji p´cherza mo- czowego.

Wydaje si´, ˝e inhibitory kinazy Rho, takie jak Y27632, mogà okazaç si´ efektywnà grupà leków w farmakoterapii p´cherza nadreaktywnego, która b´dzie oddzia∏ywaç na faz´ gromadzenia moczu, natomiast nie b´dzie interfer- owaç w funkcj´ p´cherza w warunkach fizjologicznych.

S∏owa kluczowe:kinaza Rho/p´cherz nadreaktywny/leczenie farmakologiczne /

Abstract

Rho kinase plays a key role in the regulation of smooth muscles contraction, including those of the urinary bladder detrusor. Rho kinase pathway modulates the level of phosphorylation of the myosin light chain, mainly through the inhibition of myosin phosphatase.

Recent experimental data indicate that its role might be exacerbated in local and systemic pathological conditions which affect the bladder.

It seems that Rho kinase inhibitors, such as Y27632, may turn out to be an effective group of drugs in pharma- cotheraphy of an overactive bladder (OAB), which will influence the storage phase of the micturition cycle, without interfering with the physiological voiding.

Key words:Rho kinase/overactive bladder/pharmacorherapy/

Adres do korespondencji:

Andrzej Wróbel

II Katedra i Klinika Ginekologii Akademii Medycznej w Lublinie, 20-954 Lublin, ul. Jaczewskiego 8

e-mail: t.rechberger@am.lublin.pl tel. 081 72 44 268

Otrzymano: 03.06.2007

Zaakceptowano do druku: 25.04.2008

P R A C E P O G L Ñ D O W E

g i n e k o l o g i a

EfektywnoÊç leczenia nadreaktywnoÊci p´cherza moczo- wego (OAB) zale˝y od precyzyjnej identyfikacji potencjalnych celów dla interwencji farmakologicznej [1, 2].

Wi´kszoÊç z obecnie stosowanych leków w terapii OAB wydaje si´ dzia∏aç obwodowo. Mogà byç one sklasyfikowane jako leki, których g∏ówny mechanizm dzia∏ania polega na re- dukcji kurczliwoÊci wypieracza p´cherza moczowego oraz od- dzia∏ywaniu na nerwy czuciowe. Prowadzone sà równie˝ pra- ce nad wykorzystaniem mechanizmów oÊrodkowych w farma- koterapii OAB [3].

Lekami pierwszego rzutu sà antagoniÊci receptorów mu- skarynowych. Ich zastosowanie kliniczne jest jednak ograni- czone poprzez dobrze znane efekty uboczne, a tak˝e nie za- wsze satysfakcjonujàcy efekt kliniczny, co jest przyczynà za- przestania terapii u znacznej grupy pacjentek [4].

Ograniczenia zastosowania obecnie wykorzystywanych le- ków sà impulsem do poszukiwania nowych kierunków lecze- nia farmakologicznego tego schorzenia oraz do zg∏´biania wiedzy dotyczàcej podstaw fizjologicznych oraz dysfunkcji dolnych dróg moczowych. Jednà z nowych opcji farmakolo- gicznych leczenia nadreaktywnoÊci p´cherza moczowego wy- dajà si´ byç kinazy Rho.

Kinazy Rho (ROCKs) sà kinazami seryny/treoniny o ma- sie oko∏o 160kDa. Biorà one udzia∏ w wielu funkcjach komór- ki, m.in. w regulacji kurczliwoÊci mi´Êni g∏adkich, apoptozie komórki, przepuszczalnoÊci endotelium, adhezji i agregacji leukocytów, czy modulacji proliferacji komórek nowotworo- wych [5]. Dotychczas zidentyfikowano dwie izoformy ROCK:

ROCK-I (znana tak˝e jako ROKβlub p160ROCK) i ROCK- II (ROKαlub kinaza Rho). ROCK-I i ROCK-II, a tak˝e i ich aktywator – RhoA, wyst´pujà w wielu tkankach, w tym w p´- cherzu moczowym, zarówno na poziomie mRNA, jak i bia∏ka [6].

Kinazy Rho sk∏adajà si´ z N-koƒcowej domeny katalitycz- nej, spiralnej domeny centralnej, która zawiera domen´ ∏àczà- cà oraz domeny C-koƒcowej, która jest przedzielona przez re- gion bogaty w cystein´.

Kluczowà rol´ w aktywacji wypieracza p´cherza moczo- wego odgrywa acetylocholina (ACh). (Rycina 1). ¸àczy si´

ona z receptorami muskarynowymi (M) zwiàzanymi z bia∏- kiem G, i oprócz uruchomienia nap∏ywu jonów Ca²⁺z prze- strzeni pozakomórkowej, aktywuje równoczeÊnie kaskad´ fos- fatydyloinozytolu poÊredniczàc w produkcji trifosforanu ino- zytolu (IP3), który indukuje uwalnianie Ca²⁺z retikulum sar- koplazmatycznego. Wzrost wewnàtrzkomórkowego st´˝enia Ca²⁺nasila jego wiàzanie z kalmodulinà. Kompleks Ca²⁺- kal- modulina aktywuje kinaz´ lekkich ∏aƒcuchów miozyny (MLC-K), która fosforyluje MLC. Ich fosforylacja pozwala na interakcj´ aktyny z miozynà i skurcz mi´Êni g∏adkich. Spa- dek wewnàtrzkomórkowego st´˝enia jonów Ca²⁺ inaktywuje MLC-K. Fosfataza miozyny natomiast defosforyluje MLC, co indukuje relaksacj´ wypieracza p´cherza moczowego [3].

Zwiàzanie ACh z receptorem M prowadzi równie˝ do ak- tywacji GEF (guanine-nucleotide-exchange factors), co skut- kuje powstaniem Rho-GTP czyli aktywatora kinazy Rho (RhoA). Ten aktywuje kinez´ Rho, która z kolei fosforyluje fosfataz´ miozyny, prowadzàc do jej inaktywacji. Kinaza Rho fosforyluje tak˝e bezpoÊrednio MLC co, jak opisano powy˝ej, wywo∏uje skurcz wypieracza.

Receptory M stymulujà fosfolipaz´ C (PLC) g∏ównie po- przez bia∏ka Gaq prowadzàc do mobilizacji Ca²⁺i aktywacji kinazy bia∏kowej C (PKC). Receptory te mogà równie˝ akty- wowaç „ma∏à” GTPaz´ Rho – g∏ównie poprzez bia∏ko Ga12, lecz tak˝e Gaq i Gas stymulujàc RhoGEF, który katalizuje powstawanie GTP [7]. Hydroliza GTP i inaktywacja RhoA jest regulowana przez RhoGAP (GTPase-activating protein), podczas gdy RhoGDI (guanine-nucleotide-dissotiation inhibi- tor) utrzymuje RhoA w nieaktywnym stanie zwiàzania z GDP. RhoA zwiàzane z GTP wchodzi w interakcj´ ze swo- im g∏ównym efektorem – ROCK, który mo˝e modulowaç skurcze mi´Êni g∏adkich na drodze wielu mechanizmów [4].

Uwa˝a si´, ˝e w komórkach mi´Êniowych g∏adkich w sta- nie relaksacji Rho jest obecne w cytozolu jako kompleksy Rho-GDP-GDI, a aktywacja w obecnoÊci GTP jest katalizo- wana przez Rho-GEF i prowadzi do translokacji RhoA do b∏ony komórkowej. RhoA aktywuje enzym kinaz´ zwiàzanà z Rho. Jej aktywacja prowadzi do fosforylacji podjednostki ∏à- czàcej MLC i skurczu komórki mi´Êniowej [5]. (Rycina 2).

Interakcja pomi´dzy RhoA zale˝nym od GTP z domenà wià˝àcà ROCK prowadzi do uwolnienia kinaz z autoinhibito- rowego, C-koƒcowego regionu. ROCKs mogà byç równie˝, niezale˝nie od Rho, aktywowane przez kwas arachidynowy na drodze, która jest równie˝ aktywowana przez bodêce komór- kowe, m.in. receptory muskarynowe.

Na poziomie molekularnym wskazuje si´ na cztery efekto- ry ROCKs: lekkie ∏aƒcuchy miozyny (MLC), fosfataz´ MLC (MLCP), inhibitor fosfatazy CPI-17 i LIM-kinaz´. Fosforyla- cja MLC aktywuje ATPaz´ miozyny i nasila kurczliwoÊç ko- mórki. Dlatego te˝ stan fosforylacji MLC, który jest regulo- wany przez kinaz´ MLC, enzym zale˝ny od Ca²⁺/kalmoduli- ny oraz MLCP – jest istotny dla tonusu mi´Êni g∏adkich. Ist- niejà dowody, ˝e ROCKs bezpoÊrednio fosforylujà MLC, lecz znaczenie fizjologiczne tego faktu nie zosta∏o dotychczas okreÊlone. Zak∏ada si´, ˝e zasadniczy wp∏yw ROCKs na fos- forylacj´ MLC wynika z bezpoÊredniej inhibicji MLCP.

Ponadto ROCKs mogà hamowaç aktywnoÊç MLCP po- Êrednio, poprzez fosforylacj´, a wi´c aktywacj´ CPI-17, który ulega równie˝ fosforylacji przez kinaz´ bia∏kowà C. ROCKs mogà tak˝e modulowaç cytoszkielet aktyny poprzez aktywa- cj´ kinaz seryny/treoniny z rodziny LIM, która fosforyluje i in- aktywuje kofilin´ – czynnik depolimeryzujàcy aktyn´, co pro- wadzi do nasilonej polimeryzacji aktyny. (Rycina 3).

ROCKs odgrywajà istotnà rol´ w fizjologicznych skur- czach p´cherza moczowego. Skurcze te sà poÊredniczone g∏ównie przez receptory muskarynowe. Mimo, ˝e dominujàcy- mi receptorami pod wzgl´dem g´stoÊci w Êcianie p´cherza sà receptory M2, odpowiedê skurczowa p´cherza na podanie agonistów receptorów M jest poÊredniczona g∏ównie, jeÊli nie wy∏àcznie przez receptory M3.

Chocia˝ wszystkie podtypy receptorów M mogà promo- waç wzrost wewnàtrzkomórkowego poziomu jonów Ca²⁺, czy- nià to na drodze ró˝nych mechanizmów, co odzwierciedla fakt, ˝e receptory M1, M3 i M5 sà zwiàzane g∏ównie z Gq/11, podczas gdy M2 i M4 – g∏ównie z Gi/o.

Wzrost poziomu wewnàtrzkomórkowego Ca²⁺mo˝e wyni- kaç z mobilizacji wapnia z magazynów wewnàtrzkomórko- wych oraz byç wynikiem nap∏ywu wapnia z przestrzeni poza- komórkowej.

Rycina 1. Aktywacja wypieracza p´cherza moczowego.

Rycina 2. Szlak Kinazy Rho.

Podczas gdy funkcjonalna rola nap∏ywu wapnia z prze- strzeni pozakomórkowej zosta∏a udokumentowana poprzez hamowanie skurczy p´cherza przez blokery kana∏ów wapnio- wych, rola mobilizacji wapnia wewnàtrzkomórkowego jest na- dal niejasna, jako ˝e badania z wykorzystaniem inhibitorów fosfolipazy C doprowadzi∏y do przeciwstawnych wyników [8].

Podobnie niejasna pozostaje rola PKC, innego mediatora re- ceptorów M w generowaniu skurczu mi´Êni g∏adkich p´che- rza. W wi´kszoÊci doniesieƒ nie wykazano jej wp∏ywu na po- Êredniczone przez receptory M skurcze p´cherza. Jednak˝e PKC mo˝e byç istotnym czynnikiem potencjalizujàcym wp∏yw ROCK [6].

Rola ROCK w kurczliwoÊci p´cherza nie ogranicza si´ tyl- ko do ich relacji z receptorami M. Wykazano ich wp∏yw rów- nie˝ na receptory purynergiczne (P2X), receptory dla neuroki- nin (NK) i bradykinin (BK) [9].

Niektóre z opisanych mechanizmów ulegajà istotnym zmianom w warunkach patologicznych, co sugeruje funkcjo- nalne zmiany aktywnoÊci ROCK.

Przeszkoda podp´cherzowa indukuje hipertrofi´ p´cherza i takà przebudow´ jego Êciany, aby dostarczyç si∏y niezb´dnej do pokonania zwi´kszonego oporu i inicjacji mikcji. W cz´Êci przypadków przeszkody podp´cherzowej hipertrofia p´cherza oraz towarzyszàcy remodeling Êciany sà wystarczajàce do utrzymania funkcji p´cherza zbli˝onej do normalnej (kom- pensacja), podczas gdy w innych przypadkach dochodzi do dysfunkcji p´cherza tj. wzrostu cz´stoÊci mikcji, zmniejszonej obj´toÊci mikcji i wzrostu obj´toÊci zalegajàcej (PVR) [10].

Dekompensacja wypieracza wywo∏uje zmiany w charakte- rystyce skurczu, co mo˝e wynikaç ze zmienionej ekspresji re- ceptorów M, sk∏adu izoform miozyny czy kaldesmonu – bia∏- ka zwiàzanego z aktynà. Co wi´cej, ekspresja RhoA i ROCK jest zwi´kszona w hipertrofii p´cherza i towarzyszy jej zmniej- szona aktywnoÊç fosfatazy miozyny. Mo˝e to t∏umaczyç fakt przed∏u˝onej depolaryzacji indukowanej podaniem KCl w stanach hipertrofii p´cherza [8]. W zgodzie z tymi danymi pozostajà wyniki badaƒ, w których wykazano nasilenie relak- sacyjnego wp∏ywu inhibitora ROCK - Y27632 w hipertrofii p´cherza. Y27632 os∏abia wp∏yw karbacholu na odnerwiony, hipertroficzny p´cherz, nie wp∏ywa natomiast na si∏´ dzia∏ania karbacholu u zwierzàt kontrolnych [11].

U zwierzàt kontrolnych podanie KCl prowadzi do powsta- nia fazowych skurczy, podczas gdy u zwierzàt z przeszkodà podp´cherzowà wypieracz wykazywa∏ powolny wzrost d∏ugo utrzymujàcego si´ napi´cia i powolnà relaksacj´ (zmiana cha- rakterystyki skurczu). Inhibitory ROCK nasila∏y relaksacj´

u zwierzàt z hipertrofià, co by∏o zwiàzane z nasileniem defos- forylacji MLC. Wykazano podobnà ekspresj´ kinazy MLC i ROKα, natomiast ekspresja ROKβby∏a istotnie zwi´kszona u zwierzàt z hipertrofià wypieracza [12]. Wyniki te wskazujà,

˝e szlak metaboliczny poÊredniczony przez ROCK jest cz´- Êciowo odpowiedzialny za d∏ugie utrzymywanie si´ wzmo˝o- nego napi´cia hipertroficznego wypieracza oraz jego powolnà relaksacj´. Sensytyzacja Ca²⁺ poÊredniczona przez kaskad´

ROCK umo˝liwia skurcz p´cherza przy niskim poziomie Ca²⁺

- u zwierzàt z dekompensacjà wypieracza [13].

Rycina 3. Efektory Kinazy Rho.

Badania kliniczne wykaza∏y, ˝e nadciÊnienie t´tnicze u pa- cjentów z ∏agodnym przerostem prostaty cz´sto wspó∏istnieje z nasileniem objawów ze strony uk∏adu moczowego. U szczu- rów z nadciÊnieniem bardzo cz´sto obserwuje si´ objawy OAB – zmniejszonà obj´toÊç p´cherza, obj´toÊç mikcji i cz´ste skur- cze p´cherza [14]. Wykazano równie˝ zwi´kszonà aktywnoÊç ROCK w naczyniach krwionoÊnych i innych tkankach u wy-

˝ej wymienionych zwierzàt. Wykazanie podobnego zachowa- nia si´ kaskady kinazy Rho w p´cherzu mog∏oby oznaczaç, ˝e zmiany ROCK przyczyniajà si´ do cz´stszego wyst´powania objawów nadreaktywnoÊci p´cherza u pacjentów z nadciÊnie- niem. Jednak jak dotàd nie zbadano ekspresji ROCK w p´- cherzu moczowym. Jedynie badania immunohistochemiczne przeprowadzone u zwierzàt z nadciÊnieniem wykaza∏y nasilo- nà ekspresj´ RhoA w mi´Êniu wypieraczu p´cherza moczowe- go [15]. Stwierdzono równie˝, ˝e dot´tnicze podanie Y27632 normalizuje cz´stoÊç mikcji i próg inicjacji mikcji, co potwier- dzono badaniem urodynamicznym u szczurów z nadciÊnie- niem. Jest to zgodne z obserwacjami, w których stwierdzono,

˝e inhibitory kinazy Rho obni˝ajà ciÊnienie krwi u zwierzàt z nadciÊnieniem, nieznacznie jedynie wp∏ywajàc na ciÊnienie u osobników z normotensjà. Z drugiej strony, Y27632 hamuje skurcze p´cherza indukowane karbacholem zarówno u zwie- rzàt z nadciÊnieniem, jak i z normotensjà [8].

Wydaje si´ wi´c, ˝e zwi´kszona ekspresja kinazy Rho mo-

˝e odgrywaç istotnà rol´ w OAB zwiàzanym z nadciÊnieniem.

Identyfikacja specyficznych dla p´cherza izoform kinazy Rho i ich selektywnych inhibitorów pozwoli rozdzieliç wp∏yw hipo- tensyjny od wp∏ywu na skurcze p´cherza [7].

Objawy dysfunkcji p´cherza wyst´pujà cz´sto równie˝

u pacjentów z cukrzycà. Stwierdzono zwi´kszonà aktywnoÊç szlaku Rho w wielu tkankach u pacjentów z cukrzycà. U zwie- rzàt z cukrzycà indukowanà alloksanem wykazano zwi´kszo- nà ekspresj´ w p´cherzu ROCK i CPI-17 na poziomie mRNA i bia∏ka, czemu towarzyszy∏a nasilona fosforylacja MLC.

Y27632 okaza∏ si´ hamowaç ten proces. Inhibitor ten hamo- wa∏ równie˝ skurcze p´cherza indukowane przy pomocy beta- necholu. Wydaje si´ wi´c, ˝e zmiany funkcji ROCK mogà przyczyniaç si´ do dysfunkcji p´cherza moczowego u pacjen- tów z cukrzycà [16].

Obecnie w badaniach eksperymentalnych wykorzystuje si´

dwa inhibitory ROCK: Y27632 oraz fasudil. Ich mechanizm dzia∏ania polega na hamowaniu sensytyzacji Ca²⁺oraz fosfo- rylacji MLC [1].

Badania eksperymentalne wykazujà, ˝e inhibitory ROCK redukujà agonistyczny wp∏yw karbacholu na receptory mu- skarynowe w p´cherzu moczowym. Obni˝ajà tak˝e napi´cie podstawowe przy braku stymulacji.

Zastosowanie inhibitora ROCK Y27632 podczas czynno- Êci skurczowej p´cherza nie wywo∏anej stymulacjà receptoro- wà, lecz depolaryzujàcym dzia∏aniem KCl, prowadzi∏o do ob- ni˝enia napi´cia podstawowego mi´Ênia wypieracza, nato- miast okaza∏o si´ nie wp∏ywaç na skurcze terminalne. Wzro- stowi napi´cia Êciany p´cherza indukowanego przez jego roz- ciàganie, towarzyszy nasilona fosforylacja MLC. Wykazano,

˝e wp∏yw hamujàcy inhibitora ROCK Y27632 na napi´cie Êciany p´cherza jest szczególnie widoczny podczas rozciàgania p´cherza. Inhibitor ten zmniejsza równie˝ tonus wypieracza p´cherza moczowego.

Wydaje si´, ˝e wp∏yw ROCK na napi´cie p´cherza moczo- wego jest uzale˝niony od tzw. sensytyzacji Ca²⁺. Fosforylacja MLC jest prawdopodobnie nasilana raczej poprzez hamowa- nie MLCP, ni˝ przez aktywacj´ kinazy MLC. Dotychczas nie- wiele wiadomo na temat mechanizmów wiàzania si´ ROCK z receptorami w p´cherzu moczowym. Sugeruje si´, ˝e w od- dzia∏ywaniu ROCK na skurcze p´cherza poÊredniczà recepto- ry M2. Sugestie te oparte sà na wynikach badaƒ, w których wykazano potencjalizacj´ dzia∏ania darifenacyny (selektywny antagonista receptorów M3) w obecnoÊci Y27632 (inhibitor ROCK), ale odkrycia te sà trudne do pogodzenia z ogólnym przekonaniem, ˝e za skurcze p´cherza moczowego odpowia- dajà g∏ównie receptory M3.

Sensytyzacja Ca²⁺ to proces wiodàcy do skurczu mi´Ênia g∏adkiego, w którym nie sà niezb´dne zmiany st´˝enia Ca²⁺. Wykazano, ˝e ROCK fosforylujà (=inaktywujà) fosfataz´

miozyny, co zapobiega defosforylacji MLC i prowadzi do syn- sytyzacji Ca²⁺w komórkach mi´Êni g∏adkich.

Wykazano, ˝e p´cherz moczowy zawiera obie izoformy ki- nazy Rho (ROCK I i ROCK II) oraz ˝e jej inhibitory hamujà skurcze mi´Êni g∏adkich p´cherza indukowane przez stymula- cje elektrycznà, podanie betanecholu, karbacholu czy neuro- kininy A. Sugeruje to, ˝e szlak kinazy Rho jest zaanga˝owany w proces pobudzenia i skurczu zwiàzanego z receptorami M i tachykininowymi NK1 [9]. Co ciekawe inhibitory kinazy Rho hamujà zarówno napi´cie spoczynkowe, jak i reakcj´ p´- cherza na podanie agonistów receptorów P2X [17]. Mo˝e to odzwierciedlaç wp∏yw inhibitorów na inne procesy w komórce lub oznaczaç, ˝e napi´cie spoczynkowe p´cherza oraz reakcja na aktywacj´ receptorów PX2 w p´cherzu sà zale˝ne od ak- tywnoÊci kinazy Rho. Wykazano równie˝, ˝e antagoniÊci re- ceptorów P2X3 dzia∏ajà synergistycznie w stosunku do inhibi- torów kinazy Rho [18].

Wnioski

Reasumujàc, dost´pne wyniki badaƒ wskazujà, ˝e hamo- wanie ROCK os∏abia skurcze wypieracza in vitro w warun- kach fizjologicznych i w przypadkach dysfunkcji p´cherza.

Dla kontrastu inhibitor ROCK Y27632 nie dzia∏a in vivo na czynnoÊç p´cherza u zwierzàt kontrolnych, ale przywraca pra- wid∏owà funkcj´ wypieracza u zwierzàt z nadreaktywnoÊcià p´cherza, co uwypukla rol´ ROCK w stanach dysfunkcji p´- cherza moczowego. Dlatego te˝ wydaje si´, ˝e w farmakotera- pii OAB inhibitory ROCK mogà okazaç si´ efektywnà grupà leków, która b´dzie wp∏ywaç na faz´ gromadzenia moczu, na- tomiast nie b´dzie oddzia∏ywaç na proces mikcji w warun- kach fizjologicznych. Potencjalnà korzyÊcià tego faktu mog∏o- by byç to, ˝e inhibitory ROCK przeciwdzia∏a∏yby nie tylko fa- zowym skurczom wypieracza poÊredniczonym przez recepto- ry muskarynowe, lecz równie˝ indukowanym przez inne bodê- ce. Bez odpowiedzi pozostaje dotychczas pytanie, czy zwiàzki te nie b´dà cechowaç si´ podobnymi efektami niepo˝àdanymi jak antagoniÊci receptorów muskarynowych.

PiÊmiennictwo

1. Nowara A, Witek A, Wilk K. Diagnostic and treatment of overactive bladder. Ginekol Pol. 2007, 78, 549-553.

2. Nowara A, Witek A, Wilk K. Overactive bladder - definition, epidemiology, pathogene- sis. Ginekol Pol. 2007, 78, 484-487.

3. Andersson K, Wein A. Pharmacology of the lower urinary tract: basis for current and future treatments of urinary incontinence. Pharmacol Rev. 2004, 56, 581-631.

4. Eglen R, Hegde S, Watson N. Muscarinic receptor subtypes and smooth muscle func- tion. Pharmacol Rev. 1996, 48, 531-565.

5. Andersson K, Arner A. Urinary bladder contraction and relaxation: physiology and pathophysiology.Physiol Rev. 2004, 84, 935-986.

6. Chang S, Hypolite J, DiSanto M, [et al.]. Increased basal phosphorylation of detrusor smooth muscle myosin in alloxan - induced diabetic rabbit is mediated by upregulation of Rho - kinase beta and CPI-17. Am J Physiol Renal Physiol. 2006, 290, 650-656.

7. Caulfield M, Birdsall N. International Union of Pharmacology. XVII. Classification of muscarinic acetylcholine receptors. Pharmacol Rev. 1998, 50, 279-290.

8. Bing W, Chang S, Hypolite J, [et al.]. Obstruction - induced changes in urinary bladder smooth muscle contractility: a role for Rho kinase. Am J Physiol Renal Physiol. 2003, 285, 990-997.

9. Su X, Changolkar A, Chacko S, [et al.]. Diabetes decreases rabbit bladder smooth mus- cle contraction while increasing levels of myosin light chain phosphorylation. Am J Physiol Renal Physiol. 2004, 287, 690-699.

10. Andersson K. LUTS treatment: future treatment options. Neurourol Urodyn. 2007, 26, 934-947.

11. Peters S, Schmidt M, Michel M. Rho kinase: a target for treating urinary bladder dys- function ? Trends Pharmacol Sci. 2006, 27, 492-497.

12. Samogyi G, de Groat W. Function, signal transduction mechanisms and plasticity of presynaptic muscarinic rceptors in the urinary bladder. Life Sci. 1999, 64, 411-418.

13. Rajasekaran M, Wilkes N, Kuntz S, [et al.]. Rho-kinase inhibition suppresses bladder hyperactivity in spontaneously hypertensive rats. Neurourol Urodyn. 2005, 24, 295- 300.

14. Riento K, Ridley A. Rocks: multifunctional kinases in cell behaviour. Nat Rev Mol Cell Biol. 2003, 4, 446-456.

15. Somlyo A, Somlyo A. Signal transduction by G-proteins, Rho-kinase and protein phos- phatase to smooth muscle and non-muscle myosin II. J Physiol. 2000, 522, 177-185.

16. Fukata Y, Amano M, Kaibuchi K. Rho-Rho-kinase pathway in smooth muscle contrac- tion and cytoskeletal reorganization of non-muscle cells. Trends Pharmacol Sci. 2001, 22, 32-39.

17. Ishizaki T, Vehata M, Tamechika J, [et al.]. Pharmacological properties of Y-27632, a specific inhibitor of Rho-associated kinases. Mol Pharmacol. 2000, 57, 976-983.

18. Zhao D, Kuhnt-Moore S, Zeng H, [et al.]. Substance P - stimulated interleukin - 8 expres- sion in human colonic epithelial cells involves Rho family small GTPases. Biochem J.

2002, 368, 665-672.

19. Rapp D, Lyon M, Bales G, [et al.]. A role for the P2X receptor in urinary tract physiolo- gy and in the pathophysiology of urinary dysfunction. Eur Urol. 2005, 48, 303-308.

20. Wibberley A, Chen Z, Hu E, [et al.]. Expression and functional role of Rho – kinase in rat urinary bladder smooth muscle. Br J Pharmacol. 2003, 138, 757-766.