Sylwia Łazarewicz
Kilka uwag o charakterze sankcji
sprzecznych z ustawą uchwał
wspólników spółek kapitałowych
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 117-125
2014
S y lw ia Ł a z a r e w icz
K a te d r a P r a w a G o sp o d a rcze g o W y d ział P r a w i A d m in is tr a c ji U W M
Kilka uwag o charakterze sankcji
sprzecznych z ustawą uchwał wspólników
spółek kapitałowych
U w agi w p row adzające
P r z e p is y k o d e k s u sp ó łe k h a n d lo w y c h 1 u m o ż liw ia ją z a s k a r ż a n ie w a d li w y ch u c h w a ł w sp ó ln ik ó w sp ó łe k k a p ita ło w y c h w d ro d z e p o w ó d z tw a o s tw ie r d z e n ie n ie w a ż n o ś c i o ra z p o w ó d z tw a o u c h y le n ie u ch w ały . Z g o d n ie z z a m ie rz e n ie m u s ta w o d a w c y , u k s z ta łto w a n ie d w ó ch o d rę b n y c h in s tr u m e n tó w m ia ło w p ro w a d z a ć k la ro w n y p o d z ia ł n a u c h w a ły z a s k a r ż a ln e o ra z u c h w a ły n ie w a ż n e z m ocy p r a w a . Po l a ta c h o b o w ią z y w a n ia n ow ego k o d e k s u w d a ls z y m c ią g u to czy się sp ó r, j a k ą w isto c ie s a n k c ję p rz e w id z ia n o d la s p rz e c z n y c h z u s ta w ą u c h w a ł w sp ó ln ik ó w sp ó łe k k a p ita ło w y c h . C zy a r t. 2 5 2 § 1 ( a r t. 4 2 5 § 1) k .s .h .2 o d w o łu je się do
s a n k c ji n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j
, o ja k ie j m o w a w a r t. 58 § 1 k .c., czy te ż w p ro w a d z ao d r ę b n y rodzaj sa n k c ji
c y w iln o p ra w n e j, k w a lifik o w a n e j n a w e t ja k o n ie w a ż n o ś ć w z g lę d n a (w z ru s z a ln o ś ć )? P o la r y z a c ja s ta n o w is k w d o k tr y n ie z n a la z ła sw ój w y ra z ró w n ie ż w o rz e c z n ic tw ie , k tó r e p o z o s ta je p o d z ie lo n e , i to p o m im o u c h w a ły 7 sę d z ió w z 1 m a r c a 2007 r.3, g d z ie S N o p o w ie d z ia ł się z a d ru g im z o m a w ia n y c h s ta n o w is k , tj. b r a k ie m m o żliw o ści z a s to s o w a n ia a r t. 58 § 1 k.c. do o c en y s k u tk ó w p r a w n y c h w a d li w y ch u c h w a ł z g ro m a d z e ń s p ó łe k k a p ita ło w y c h 4.1 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030) - dalej: k.s.h.
2 Stosownie do treści art. 252 § 1 (art. 425 § 1) k.s.h. podmiotom wymienionym w art. 250 (art. 422 § 2) k.s.h. przysługuje prawo do wytoczenia przeciwko spółce powództwa o stwierdze nie nieważności sprzecznej z ustawą uchwały wspólników spółki z o.o. oraz spółki akcyjnej.
3 Uchwała (7) SN z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95. To orzeczenie wyznaczyło konsekwentną linię orzecznictwa; por. np. wyrok SN z 13 maja 2011 r., V CSK 361/10, Lex 10013; wyrok SN z 24 lutego 2011 r., III CSK 150/10, „Palestra” 2011, nr 5-6, s. 157.
4 M. Pyka, Niedopuszczalność stosowania art. 58 k.c. do oceny skutków prawnych nieważ
118 Sylwia Łazarewicz J e d y n ą o k o lic z n o śc ią b e z s p o rn ą , z a ró w n o w o p in ii p rz e d s ta w ic ie li n a u k i p r a w a , j a k i ju d y k a tu r y , j e s t f a k t, że w y ro k s tw ie r d z a ją c y n ie w a ż n o ś ć u c h w a ły w sp ó ln ik ó w s p rz e c z n e j z u s t a w ą m a c h a r a k t e r ex tu n c , tj. w y w ie ra s k u te k od m o m e n tu je j p o d jęcia. N ie m n ie j ju ż c h a r a k t e r te g o w y ro k u ( d e k la r a to r y j n y b ą d ź k o n s ty tu ty w n y ), a ta k ż e s t a t u s u c h w a ły w o k re s ie p o p rz e d z a ją c y m je g o w y d a n ie j e s t w ysoce s p o rn y 5. W b re w p o z o ro m c h a r a k t e r p r a w n y s a n k c ji w a d liw y c h u c h w a ł w s p ó ln i k ó w sp ó łe k k a p ita ło w y c h n ie j e s t w y łą c z n ie k w e s tią d o k try n a ln e g o z a s z e r e g o w a n ia , a le m a d a le k o id ą c e k o n s e k w e n c je p r a k ty c z n e . S tą d te ż w d n iu 7 lu te g o 2 0 1 3 r. P ie rw s z y P r e z e s S N w n ió sł o p o d jęcie p rz e z s k ła d 7 sęd zió w S N u c h w a ły w p rz e d m io c ie c h a r a k t e r u p r a w n e g o s p r z e c z n y c h z u s t a w ą u c h w a ł w s p ó ln ik ó w sp ó łk i z o.o. i a k c jo n a r iu s z y sp ó łk i a k c y jn e j, p y ta ją c : czy s ą o n e b e z w z g lę d n ie n ie w a ż n e , czy te ż n a le ż y p rz y ją ć ic h w z ru s z a ln o ś ć , o rz e k a n ą k o n s ty tu ty w n ie p rz e z sąd ? W p r z e d e d n iu o g ło sz e n ia s ta n o w is k a S ą d u N a jw y ż sz e g o w a r to się z a te m p o k u s ić o w s k a z a n ie a rg u m e n tó w , k tó r e p rz y r o z s tr z y g a n iu p rz e d m io to w e g o z a g a d n ie n ia p o w in n y by ć b r a n e p o d u w a g ę .
Sankcja b ezw zględ n ej n iew a żn o ści u ch w al w sp óln ik ów
sp rzeczn ych z u sta w ą
W p o lsk ie j n a u c e p r a w a z a s a d n ic z o w s k a z u je się n a c z te ry ro d z a je n ie w a ż n o śc i c z y n n o śc i p ra w n y c h : c z y n n o śc i
n ie w a ż n e b e z w z g lę d n ie
, c z y n n o ścin ie w a ż n e w z g lę d n ie
(n a z y w a n e te ż w z r u s z a ln y m i lu b u n ie w a ż n ia ln y - m i), c z y n n o śc in ie z u p e łn e
( k tó r y c h b e z s k u te c z n o ś ć j e s t z a w ie s z o n a , z w a n e te ż „ k u le ją c y m i”), c z y n n o śc iw z g lę d n ie b e z s k u te c z n e
6. P o z a t ą k la s y f ik a c ją p o z o s ta ją p rz y p a d k i, w k tó r y c h n ie sp o só b o c e n ia ć w a ż n o ś ć p o d ję te j c z y n n o śc i p r a w n e j7, p o n ie w a ż j e s t o n a d o tk n ię ta t a k c ię ż k im i w a d a m i, iż n ie m o że b yć tr a k t o w a n a ja k o o św ia d c z e n ie w o li8.P r z e p is a r t. 58 § 1 k.c. s ta n o w i, iż: „czy n n o ść p r a w n a s p rz e c z n a z u s ta w ą alb o m a ją c a n a c e lu o b ejście u s ta w y j e s t n ie w a ż n a , c h y b a że w ła śc iw y p r z e p is p rz e w id u je in n y s k u te k , w sz c z e g ó ln o śc i te n , iż n a m ie jsc e n ie w a ż n y c h p o s ta n o w ie ń c z y n n o ś c i p r a w n e j w c h o d z ą o d p o w ie d n ie p r z e p is y u s t a w y ”. C h o ć c y to w a n y p rz e p is n ie w s k a z u je , ja k ie ce ch y p o w in n a m ie ć n ie w a ż n o ś ć
5 T. Szczurowski, Wadłiwość czynności prawnych spółek kapitałowych na tłe sankcji kodek
su cywiłnego, Warszawa 2012, s. 301-302.
6 Por. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywiłne. Zarys części ogółnej, Warszawa 1998, s. 327 i nast.; Z. Radwański, Prawo cywiłne - część ogółna, Warszawa 1999, s. 292 i nast.
7 Por. Z. Radwański, op. cit., s. 292-293.
8 J. Szwaja, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spó
łek handłowych. Komentarz do art. 301-458 k.s.h., wyd. 2, Beck 2008, Legalis, komentarz do
b e z w z g lę d n a , to n a ogół p rz y jm u je się, że c h a r a k te r y z u ją ją : n ie w a ż n o ś ć c z y n n o śc i p ra w n e j z m o cy p r a w a od p o c z ą tk u , tj. od m o m e n tu je j d o k o n a n ia
(ipso iu re), m o ż liw o ść p o w o ła n ia się n a n i ą p rz e z k a ż d e g o , k to m a in te r e s
p r a w n y w d o w o ln y m c z a s ie o ra z u w z g lę d n ia n ie teg o s t a n u p rz e z s ą d z u r z ę d u w k a ż d y m p o s tę p o w a n iu , co do z a s a d y d e f in ity w n y c h a r a k t e r 9, a z a te m b r a k m o ż liw o ści k o n w a lid a c ji n ie w a ż n o ś c i10.
W y p o w ied zi z w o le n n ik ó w p r z y p is a n ia s p rz e c z n y m z p r a w e m u c h w a ło m w s p ó ln ik ó w s p ó łe k k a p ita ło w y c h s a n k c ji b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i o p a r te s ą n a p o d o b n ej a r g u m e n ta c ji. T r a k t u j ą o n i p rz e p is y k o d e k s u s p ó łe k h a n d lo w y c h d o ty c z ą c e z a s k a r ż a n ia u c h w a ł (tj. o g ra n ic z e n ie k r ę g u le g ity m o w a n y c h do w y to c z e n ia p o w ó d z tw a o ra z te r m in u , w k tó r y m m o ż n a t a k i p o zew złożyć) w y łą c z n ie ja k o re g u la c je p ro c e d u r a ln e , m a te r ia ln o p r a w n e j p o d s ta w y n ie w a ż n o ści u p a t r u j ą c w a r t. 58 § 1 k.c. N a p o p a rc ie ta k ie g o s ta n o w is k a p r z y ta c z a n e s ą a r g u m e n ty w y n ik a ją c e z w y k ła d n i lite r a ln e j, s y ste m o w e j o ra z fu n k c jo n a ln e j re g u la c ji p o w ó d z tw a o s tw ie r d z e n ie n ie w a ż n o ś c i u ch w ały . P rz e d s ta w ic ie le d o k try n y w s k a z u ją n a n iecelo w o ść w y o d rę b n ia n ia p o w ó d z tw a o u c h y le n ie (k tó re n ie w ą tp liw ie s k u t k u je w z ru s z e n ie m u c h w a ły ) od p o w ó d z tw a o s tw ie r d z e n ie n ie w a ż n o ś c i, j e ś l i b y w o b u p r z y p a d k a c h o b a rc z a ć u c h w a łę t ą s a m ą s a n k c ją 11. T ę a r g u m e n ta c ję w s p ie r a w y k ła d n ia l i t e r a l n a a r t. 2 5 2 § 1 ( a r t. 4 2 5 § 1) k .s .h ., g d z ie m o w a j e s t je d y n ie o s tw ie r d z e n iu n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły 12. T a k a r e d a k c ja p rz e p is ó w p r z e m a w ia z a s ta n o w is k ie m , iż s ą d s w y m o r z e c z e n ie m n ie u n ie w a ż n ia u c h w a ły , lecz je d y n ie s tw ie r d z a , tj. u rz ę d o w o i o fic ja ln ie u s t a l a , że u c h w a ła ju ż w c z e śn ie j n ie b y ła w a ż n a 13.
Z w o len n ic y p r z y p is a n ia u c h w a ło m s p rz e c z n y m z u s t a w ą s a n k c ji n ie w a ż n o śc i b e z w z g lę d n e j p r z y jm u ją ró w n ie ż , że p rz e m a w ia z a n i ą ta k ż e p rz e p is a r t. 2 5 2 § 4 ( a r t. 4 2 5 § 4) k .s .h ., k tó r y z e z w a la n a p o d n ie s ie n ie z a r z u tu n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły , m im o że n ie z o s ta ła o n a s tw ie r d z o n a w y ro k ie m s ą d o w ym . S k o ro b o w ie m u s ta w o d a w c a zezw o lił n a p o w o ła n ie się n a n ie w a ż n o ś ć u c h w a ły , m im o b r a k u u p r z e d n ie g o r o z s tr z y g n ię c ia są d o w e g o te j k w e s tii, o z n a c z a to , że n ie w a ż n o ść is tn ie je z m ocy p ra w a . T rz e b a te ż za u w a ż y ć , iż g d y b y rzeczy w iście do u n ie w a ż n ie n ia u c h w a ły dochodziło je d y n ie p o p rzez w y d a n ie o rz e c z en ia , to b r a k w y ro k u o zn aczałby, że u c h w a ła p o z o sta je w m ocy - p o d n ie sie n ie w ów czas z a r z u tu n ie w a ż n o śc i b yłoby b e z p o d s ta w n e 14.
9 Poza wyjątkami zob. np. art. 14 § 2 k.c., art. 945 § 2 k.c., art. 17 § 2 k.s.h.
10 Por. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, op. cit., s. 328-329; Z. Radwański, op. cit., s. 293-294; S. Rudnicki, [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego.
Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2001, t. 1, s. 191-192; P. Księżak, [w:] M. Pyziak-
Szafnicka (red.), Kodeks cywilny. Część ogólna, Warszawa 2009, komentarz do art. 58 k.c. 11 T. Szczurowski, op. cit., s. 301-302.
12 M. Gutowski, Sankcja nieważności na tle uchwał organów spółek kapitałowych, „Prze gląd Prawa Handlowego” 2007, nr 12, s. 22.
13 J. Szwaja, op. cit., komentarz do art. 425 k.s.h., Nb 5. 14 T. Szczurowski, op. cit., s. 304-306.
120 Sylwia Łazarewicz
Z a p o g lą d e m , w m y ś l k tó re g o w a r t. 2 5 2 § 1 i w a r t. 4 2 5 § 1 k .s.h . u s ta w o d a w c a p r z e w id z ia ł s a n k c ję b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i, n a jm o c n ie j j e d n a k p rz e m a w ia a r g u m e n t, iż k o n ie c z n o ść r e s p e k to w a n ia b e z p ra w n e j u c h w a ły do c z a s u s tw ie r d z e n ia je j n ie w a ż n o ś c i p rz e z s ą d 15 (p rz y z re g u ły d łu g im o k re s ie o c z e k iw a n ia n a u p ra w o m o c n ie n ie się w y ro k u ) s k ła n ia do p o d e jm o w a n i a b e z p r a w n y c h ro z s trz y g n ię ć , k tó r e w o k re s ie s p o r u w ią z a ć b ę d ą sp ó łk ę i je j o r g a n y o ra z w y w o ły w ać s k u tk i w obec osób tr z e c ic h 16.
N a g ru n c ie o b o w ią z u ją c ej r e g u la c ji k o d e k s u sp ó łe k h a n d lo w y c h w ię k szo ść p rz e d s ta w ic ie li n a u k i p r a w a u z n a je z a te m , że w p rz e d m io to w e j s y tu a c ji m a m y do c z y n ie n ia z s a n k c ją n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j (w r o z u m ie n iu a r t. 58 § 1 k .c.) b ą d ź z je j z m o d y fik o w a n ą p o s ta c ią 17. Z g o d n ie z ty m p o g lą d e m , u c h w a ła s p r z e c z n a z u s t a w ą j e s t w ięc n ie w a ż n a z m ocy p r a w a , a w y ro k s ą d u z a p a d ły n a s k u te k p o w ó d z tw a w n ie sio n e g o n a p o d s ta w ie a r t. 2 5 2 lu b a r t. 4 2 5 k .s .h . m a p o w y ż sz ą o k o liczn o ść je d y n ie p o tw ie rd z ić o rz e c z e n ie m o c h a r a k te r z e d e k la r a ty w n y m 18.
P r a w d ą j e s t, że tr u d n o u z n a ć s a n k c ję w y n ik a ją c ą z a r t. 2 5 2 ( a r t. 425) k .s .h . z a n ie w a ż n o ś ć b e z w z g lę d n ą w r o z u m ie n iu a r t. 58 § 1 k.c. R ac ję m a ją ci p rz e d s ta w ic ie le d o k try n y , k tó r z y w s k a z u ją , że n ie w a ż n o ś ć u c h w a ły n ie s p e ł n i a p r z y n a jm n ie j tr z e c h p o d sta w o w y c h c ech c h a r a k te ry z u ją c y c h n ie w a ż n o ś ć b e z w z g lę d n ą : n ie m oże b y ć p rz e z s ą d u w z g lę d n io n a z u rz ę d u , do sk u te c z n e g o
15 S. Sołtysiński, [w:] S. Sołtysiński (red.), System Prawa Prywatnego, t. 17B, s. 593-594. Por. polemiki co do skutków dla ochrony obrotu: S. Sołtysiński, Nieważne i wzruszalne uchwały
zgromadzeń spółek kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2006, nr 1, s. 8-9; M.S. Tofel, Nieważność uchwał na gruncie art. 252 § 1 k.s.h. i art. 425 § 1 k.s.h., „Przegląd Prawa Handlo
wego” 2006, nr 8, s. 20-22; A. Zbiegień-Turzańska, Sankcje wadliwych uchwał zgromadzeń
spółek kapitałowych i spółdzielni, Warszawa 2012, s. 174-175.
16 M. Spyra, [w:] S. Włodyka (red.), System Prawa Handlowego, t. 2: Prawo spółek handlo
wych, wyd. 2, Warszawa 2012, s. 1286-1287.
17 Tak m.in. S. Sołtysiński, Nieważne i wzruszalne uchwały..., s. 10-12; idem [w:], System
Prawa Prywatnego, t. 17B, s. 592 i nast.; M. Gutowski, op. cit., s. 19 i nast.; J.P. Naworski, [w:]
R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Spółka akcyjna, Warszawa 2003, s. 808; K. Strzelczyk [w:], R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski (red.), Kodeks spółek
handlowych. Komentarz. Spółka z o.o., Warszawa 2011, s. 500; A. Kidyba, Kodeks spółek han dlowych. Komentarz, t. I, Warszawa 2007, s. 1047; R. Czerniawski, Komentarz do art. 425 kodeksu spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 570; R. Pabis, [w:] J. Bieniak, M. Bieniak,
G. Nita-Jagielski i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 2, Beck 2012, Legalis, komentarz do art. 252 k.s.h., Nb 9; A. Szajkowski, M. Tarska, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. II, komentarz do art. 252 k.s.h., Nb 2; J. Bieniak, M. Bieniak, [w:], J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski i in., Kodeks spółek
handlowych. Komentarz, komentarz do art. 425 k.s.h., Nb 1; M. Litwińska-Werner, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 666-667; E. Marszałkowska-Krześ. [w:]
J. Okolski (red.), Spółka akcyjna. Komentarz, Warszawa 2001, s. 294; M. Wilejczyk, Stosowanie
przepisów kodeksu cywilnego do wadliwych uchwał zgromadzeń wspólników spółek kapitało wych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2012, nr 4, s. 24; T. Szczurowski, op. cit., s. 306-308;
M. Spyra, [w:] S. Włodyka (red.), System Prawa Handlowego, t. 2, s. 1286-1287; M. Rodzynkie- wicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2009, s. 468; W. Jurcewicz, Nieważność
uchwał w spółkach kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008, nr 5, s. 17-20.
p o w o ła n ia się n a n i ą k o n ie c z n e j e s t co do z a s a d y u z y s k a n ie w y ro k u sąd o w eg o s tw ie rd z a ją c e g o tę n ie w a ż n o ś ć , a n ie j e s t o n te ż w y d a w a n y w s k u te k p o w ó d z tw a o p a rte g o n a a r t . 189 k .p .c .19 N ie m n ie j je d n a k n a le ż y p rz y ją ć , że n ie w a ż n o ść u c h w a ł o rg a n ó w w ła ś c ic ie ls k ic h sp ó łe k k a p ita ło w y c h s ta n o w i zm o d y fi k o w a n ą w s t o s u n k u do tr a d y c y jn e j s a n k c ję b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i, z m o d y fik o w a n ą , lecz s p e łn ia ją c ą z a r a z e m je j z a s a d n ic z ą cech ę, k t ó r ą j e s t n ie w a ż n o ś ć u c h w a ły ex łege, tj. od c h w ili je j p o d ję c ia (ab in itio ) 20.
O dm ienna od n iew a żn o ści b ezw zględ n ej sankcja u ch w al
w sp ó ln ik ó w sp rzeczn ych z u sta w ą
W n a u c e p r a w a w y ra ż a n e j e s t ta k ż e o d m ie n n e z a p a tr y w a n ie , zg o d n ie z k tó ry m u s ta w o d a w c a p rz e w id z ia ł w a r t . 252 i 4 2 5 k .s .h . s a n k c ję n ie w a ż n o ści w z g lę d n e j21. T rz e b a je d n a k z a z n a cz y ć , że część p r z e d s ta w ic ie li d o k try n y , s p rz e c iw ia ją c się k w a lifik o w a n iu s a n k c ji u s ta n o w io n e j w e w s p o m n ia n y c h p r z e p is a c h ja k o n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j, n ie p o s łu g u je się p o ję c ie m w z ru - s z a ln o ś c i22, p o p r z e s ta ją c n a z a n e g o w a n iu s k u t k u w p o s ta c i n ie w a ż n o ś c i z m ocy p r a w a .
Co c ie k a w e , n a p o p a rc ie i te g o s ta n o w is k a p rz y w o ły w a n e s ą a r g u m e n ty w y w ie d z io n e z w y k ła d n i lite r a ln e j, fu n k c jo n a ln e j i s y ste m o w e j r e g u la c ji d o ty czącej z a s k a r ż a n ia s p rz e c z n y c h z u s t a w ą u c h w a ł o rg a n ó w w ła ś c ic ie ls k ic h s p ó łe k k a p ita ło w y c h .
W b re w w c z e śn ie j p r z e d s ta w io n y m p o g lą d o m z w o le n n ic y s a n k c ji o d m ie n n ej od n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j a r g u m e n tu ją , że sa m o lite r a ln e b rz m ie n ie p rz e p is ó w n ie p o z w a la n a a k c e p ta c ję p o g lą d u , że u c h w a ła s p rz e c z n a z u s t a w ą j e s t n ie w a ż n a ex łege. C hoć p r im a fa c ie p o s łu ż e n ie się z w ro ta m i m ó w ią c y
19 T. Szczurowski, op. cit., s. 304. 20 M. Wilejczyk, op. cit., s. 24-25.
21 Tak m.in. J. Frąckowiak, [w:] W. Pyzioł (red.), Kodeks spółek handłowych, komentarz do art. 425 k.s.h., Nb 1; idem, [w:] K. Kruczalak (red.), Kodeks spółek handłowych, komentarz do art. 425 k.s.h., s. 687, Nb 1; J. Szwaja, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handłowych, t. III, komentarz do art. 425 k.s.h., Nb 5; A. Rachwał, [w:] S. Włodyka (red.), System Prawa Handłowego, t. 2A, s. 998, Nb 298; K. Zawada, Zaskarża
nie uchwał współników spółki z o.o. oraz uchwał włanego zgromadzenia akcjonariuszy, [w:]
A. Nowicka (red.), Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesoro
wi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005, s. 600; M. S. Tofel, Nieważność uchwał..., s. 19
i nast.; M. S. Tofel, A. Pęczyk-Tofel, Sprzeczne z ustawą uchwały zgromadzeń w spółkach
kapitałowych, cz. II, „Prawo Spółek” 2008, nr 10, s. 36 i nast.; G. Cern, Probłem nieważności uchwał z mocy prawa, „Prawo Spółek” 2010, nr 7-8, s. 38; A. Zbiegień-Turzańska, op. cit.,
s. 176-177; A. Bilewska, Dopuszczałność stwierdzenia nieważności uchwały zgromadzenia
współników na podstawie art. 58 KC - głosa - I CSK 94/09, „Monitor Prawniczy” 2010, nr 18.
s. 1029.
22 Por. J. Frąckowiak, Uchwały zgromadzeń współników spółek kapitałowych sprzeczne
122 Sylwia Łazarewicz
m i o n ie w a ż n o ś c i i s tw ie r d z e n iu n ie w a ż n o ś c i sp rz e c z n e j z u s t a w ą u c h w a ły m o g ło b y s u g e ro w a ć s a n k c ję n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j, to
o c h a r a k te r z e
sa n k c ji n ie p r z e są d z a u ż y ta p r z e z u s ta w o d a w c ę te r m in o lo g ia
. W y k ła d n ia l i t e r a l n a a r t. 2 5 2 § 1 i a r t. 4 2 5 § 1 k .s .h . p ro w a d z i je d y n ie do w n io s k u , iż m o ż liw e j e s t s tw ie r d z e n ie n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły , n ie d a je n a t o m ia s t o d p o w ie d zi n a p y ta n ie , od ja k ie g o m o m e n tu is tn ia ła b y p o te n c ja ln a n ie w a ż n o ś ć o ra z n ie d e te r m in u je c h a r a k t e r u o rz e c z e n ia s tw ie rd z a ją c e g o s p rz e c z n o ść u c h w a ły z u s t a w ą 23. Z a n i e s t o s o w a n i e m n a j o s t r z e j s z e j s a n k c j i p r a w a m a t e r i a l n e g o do s p rz e c z n y c h z p r a w e m u c h w a ł w sp ó ln ik ó w je d n o z n a c z n ie p r z e m a w ia ta k ż ew z g lą d n a b e z p ie c z e ń s tw o o b r o tu g o s p o d a r c z e g o
24. P r z e w id z ia n e w a r t. 2 5 2 ( a r t. 425) k .s .h . p o w ó d ztw o o s tw ie r d z e n ie n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły z o sta ło w p ro w a d z o n e p rz e z u s ta w o d a w c ę w ła ś n ie po to , b y w o d n ie s ie n iu do u c h w a ł w s p ó ln ik ó w u n ik n ą ć d z ia ła n ia k la s y c z n e j s a n k c ji n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j z a r t. 58 § 1 k.c. R o z w ią z a n ie to g w a r a n tu je s ta b iln o ś ć o b ro tu , b o w ie m do m o m e n tu s tw ie r d z e n ia n ie w a ż n o ś c i w p o s tę p o w a n iu są d o w y m u c h w a ła fu n k c jo n u je w o b ro c ie p r a w n y m i w y w o łu je s k u tk i p r a w n e 25. P r z y ję c ie d o p u sz c z a ln o śc i z a s to s o w a n ia a r t. 58 § 1 k.c. ja k o p o d s ta w y b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i u ch w ały , a z a te m d o p u s z c z e n ie m o żliw o ści p o w o ły w a n ia się n a n i ą w s y tu a c ji, g d y n ie z o s ta ł w y d a n y p ra w o m o c n y w y ro k s tw ie rd z a ją c y tę w a d liw o ść , ro d z i n ie b e z p ie c z e ń s tw o m a n ip u lo w a n ia z a r z u te m s p rz e c z n o śc i u c h w a ły z p r a w e m . J e s t ono ty m p o w a ż n ie jsz e , że k o d e k s s p ó łe k h a n d lo w y c h n ie z a w ie r a w y ra ź n y c h i je d n o z n a c z n y c h u n o rm o w a ń , n a p o d s ta w ie k tó ry c h m o ż n a w s k a z a ć p rz y c z y n y n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły 26. P rz e c iw s a n k c ji n ie w a ż n o ści b e z w z g lę d n e j w o d n ie s ie n iu do u c h w a ł w sp ó ln ik ó w z d a ją się z a te m p r z e m a w ia ć w z g lę d y f u n k c jo n a ln e o ra z r a tio le g is m e c h a n iz m u z a s k a r ż a n i a u c h w a ł u re g u lo w a n e g o w k o d e k s ie s p ó łe k h a n d lo w y c h . T ru d n o so b ie b o w iem w y o b ra z ić k o n s e k w e n c je , do ja k ic h p ro w a d z iło b y p o d w a ż e n ie u c h w a ł w s p ó l n ik ó w p o d ję ty c h w c ią g u k ilk u l a t i s tn ie n ia sp ó łk i27.A u to rz y k w e s tio n u ją c y p o g lą d o n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j s p rz e c z n y c h z u s ta w ą u c h w a ł w sp ó ln ik ó w p o d n o sz ą ta k ż e , że a r t. 252 § 1 i a rt. 425 § 1 k .s .h .
23 A. Pęczyk-Tofel, M.S. Tofel, Wpływ wadliwych aktów głosowania na ważność uchwał
zgromadzeń w spółkach kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 8, s. 23.
24 Taki argument został podniesiony w wyroku SN z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 438/02, OSP 2006, z. 5, poz. 53. Tak też: J. Frąckowiak, Uchwały..., s. 9 i nast.; A. Koch, Sankcja
nieważności niektórych czynności prawnych spółek kapitałowych, dokonanych bez uchwały wspólników, [w:] Prawo prywatne czasu przemian..., s. 6; K. Zawada, op. cit., s. 600 za:
B. Stelmach, Zaskarżanie uchwał wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i walne
go zgromadzenia akcjonariuszy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2012, z. 2, s. 376-377.
25 M. Pyka, op. cit., s. 69-70.
26 A. Koch, Charakter sankcji wobec sprzecznych z prawem uchwał spółek kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 2, s. 6; por. także J. Frąckowiak, Glosa do wyroku SN
z 22.04.1999 r, II CKN 266/98, OSP 2000, nr 4, poz. 64.
27 K. Osajda, Wadliwe uchwały organów spółek kapitałowych w najnowszym orzecznictwie
s ą ty m i p r z e p is a m i szczeg ó ln y m i, o k tó ry c h w s p o m in a u s ta w o d a w c a w a r t. 58 § 1 in fin e k .c., s ta n o w ią c , że w ła śc iw y p rz e p is m o że p rz e w id y w a ć in n y s k u te k d o k o n a n ia c z y n n o śc i n ie z g o d n e j z u s t a w ą lu b c e le m je j o b e jśc ia 28. Z w a ż y w sz y b o w ie m , iż u s ta w o d a w c a p rz e w id z ia ł o d m ie n n y k a ta lo g p r z e s ła n e k n ie w a ż n o ś c i o ra z s tw ie r d z e n ia n ie w a ż n o ś c i o d p o w ie d n io w ś w ie tle k o d e k s u cy w iln eg o i k o d e k s u s p ó łe k h a n d lo w y c h 29, n a le ż y z a te m p rz y ją ć , że a r t. 2 5 2 § 1 i a r t. 4 2 5 § 1 k .s .h . s ta n o w ią lex s p e c ia lis w s to s u n k u do p rz e p is ó w k o d e k s u cyw iln eg o .
T a k ż e d o p u s z c z a ln o ś ć p o w o ły w a n ia się n a z a r z u t n ie w a ż n o ś c i ( a r t. 252 § 4 i a r t. 4 2 5 § 4 k .s .h .) n ie m o że s ta n o w ić a r g u m e n tu n a rz e c z u z n a n ia , że sp rz e c z n e z u s t a w ą u c h w a ły s ą d o tk n ię te s a n k c ją n ie w a ż n o ś c i ex lege. P o d n ie s ie n ie z a r z u t u n ie w a ż n o ś c i u c h w a ły n ie o z n a c z a b o w ie m , że ja k o n ie w a ż n a z n ik n ie o n a z o b ro tu . W ręcz p rz e c iw n ie - z o s ta n ie o n a p o z b a w io n a s k u t k ó w p r a w n y c h je d y n ie w s to s u n k a c h p o m ię d z y s p ó łk ą a o so b ą, k tó r a ta k i z a r z u t p o d n io s ła i ty lk o w p o s tę p o w a n iu , w r a m a c h k tó re g o p o d n ie sio n o z a r z u t. P o n ie w a ż s ą d n ie m o że u w z g lę d n ić z u r z ę d u n ie w a ż n o ś c i u ch w ały , w obec p o z o s ta ły c h p o d m io tó w u c h w a ła b ę d z ie w a ż n a . Z a r z u t z a r t. 252 § 4 i a r t. 4 2 5 § 4 k .s .h . m a b o w ie m c h a r a k t e r je d y n ie o b ro n n y i z c a łą p e w n o ś c ią n ie m o że s ta n o w ić p o d s ta w y p o w ó d z tw a . J e g o fu n k c ja s p ro w a d z a się w ięc w y łą c z n ie do m o żliw o ści o b ro n y p r z e d n e g a ty w n y m i k o n s e k w e n c ja m i w y n i k a ją c y m i z fu n k c jo n o w a n ia w o b ro cie sp rz e c z n e j z p ra w e m u c h w a ły 30.
N a jd o n io ś le js z y m a r g u m e n t e m p r z y w o ły w a n y m p r z e z p rz e c iw n ik ó w s a n k c ji b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i u c h w a ł j e s t je d n a k p o w o ła n ie się n a i s t n i e n ie w k o d e k s ie s p ó łe k h a n d lo w y c h k o m p le k so w e g o i a u to n o m ic z n e g o s y s te m u u s u w a n ia z o b r o tu w a d liw y c h u c h w a ł w sp ó ln ik ó w sp ó łe k k a p ita ło w y c h . Z g o d n ie z a r t. 2 k .s .h ., w s p r a w a c h z z a k r e s u o rg a n iz a c ji i fu n k c jo n o w a n ia s p ó łe k p r z e s ła n k ą s to s o w a n ia p rz e p is ó w k o d e k s u cy w iln eg o j e s t b r a k r e g u la cji te j k w e s tii w k o d e k s ie sp ó łe k h a n d lo w y c h 31. A rt. 2 5 2 ( a r t. 4 2 5 ) k .s.h . u jm u je re g u la c ję k w e s tio n o w a n ia p ra w id ło w o śc i u c h w a ł z g r o m a d z e ń w sp ó l n ik ó w w sp o só b k o m p le k so w y p o d w z g lę d e m p o d m io to w y m , p rz e d m io to w y m
28 Tak J. Frąckowiak, Uchwały... , s. 9; J. Frąckowiak, [w:] J. Frąckowiak, A. Kidyba, W. Popiołek, W. Pyzioł, A. Witosz, Kodeks spółek handłowych. Komentarz, Warszawa 2008, s. 856-857; A. Koch, Charakter sankcji..., s. 9; K. Zawada, op. cit., s. 601-602; M.S. Tofel,
Nieważność uchwał w świetłe art. 252 § 1 k.s.h. i art. 425 § 1 k.s.h., „Przegląd Prawa Handlowe
go” 2006, nr 8, s. 20-23; uzasadnienie uchwały SN z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSN 2007, nr 7-8, poz. 95.
29 A. Pęczyk-Tofel, M.S. Tofel, Wpływ wadłiwych aktów głosowania..., s. 23. 30 B. Stelmach, op. cit., s. 377-378.
31 Por. M. Pazdan, Kodeks spółek handłowych a Kodeks cywiłny, „Państwo i Prawo” 2001. nr 2, s. 32-33. Autor ten wskazuje, że stosowanie norm kodeksu cywilnego można dopuścić jedynie wtedy, gdy przedmiotowa kwestia nie została uregulowana w kodeksie spółek handlo wych w ramach materii, w której się pojawiła i nie zachodzą przesłanki do zastosowania analogii do innych przepisów k.s.h. (anałogia łegis), brak jest również podstaw do przyjęcia tzw. regulacji negatywnej w k.s.h.
124 Sylwia Łazarewicz
i c z aso w y m , w s k a z u ją c p re c y z y jn ie i w y c z e rp u ją c o p r z e s ła n k i, tr y b , te rm in y , o so b y u p r a w n io n e o ra z s k u tk i z a s k a r ż e n ia u c h w a ły 32. Z b ież n o ść h ip o te z y a r t. 252 § 1 i a rt. 425 § 1 k .s.h . z h ip o te z ą a r t. 58 § 1 w y k lu cza z a te m tw ie rd z e n ie o b r a k u re g u la c ji w k o d e k sie sp ó łek h a n d lo w y ch , a w k o n sek w en cji m ożli w ość s to s o w a n ia n o rm y a r t. 58 § 1 k.c. z a p o ś re d n ic tw e m a r t. 2 k .s .h .33 P o n ie w a ż ro d z a j w ad liw o ści i to w a rz y s z ą c a jej s a n k c ja d a ją się w yw ieźć w p ro s t z a r t. 252 i 425 k .s.h ., n ie m a w ięc p o trz e b y s ię g a n ia do a r t. 58 § 1 k.c.34 P r z y o k a z ji ro z w a ż a n ia d o p u sz c z a ln o śc i z a s to s o w a n ia a r t . 58 § 1 k .c. do u c h w a ły w s p ó ln ik ó w sp rz e c z n e j z u s t a w ą p o d n o sz o n y j e s t ta k ż e a r g u m e n t o p a r ty n a w y łą c z e n iu p rz e z u s ta w o d a w c ę w tr e ś c i a r t . 2 5 2 § 1 i a r t . 425 § 1 k .s .h . m o żliw o śc i s to s o w a n ia w o d n ie s ie n iu do u c h w a ł a r t. 189 k.p.c. sta n o w ią c e g o p o d s ta w ę do u s t a l e n i a n ie is tn ie n ia p r a w a lu b s to s u n k u p r a w n eg o . B r a k t r y b u p r o c e d u r a ln e g o do u z y s k a n ia o rz e c z e n ia s tw ie rd z a ją c e g o n ie w a ż n o ś ć u c h w a ły n a p o d s ta w ie a r t . 58 k .c . u n ie m o ż liw ia ty m s a m y m jeg o z a s to s o w a n ie 35.
K onkluzje co do ch arak teru sankcji
N ie w ą tp liw ie p r z y ję ta w k o d e k s ie s p ó łe k h a n d lo w y c h r e g u la c ja d la s p rz e c z n y c h z u s t a w ą u c h w a ł w sp ó ln ik ó w s p ó łe k k a p ita ło w y c h n ie p r z y s ta je do tra d y c y jn e j fig u r y n ie w a ż n o ś c i. P rz e c iw n ic y te o r ii z a s to s o w a n ia do u c h w a ł w sp ó ln ik ó w s a n k c ji b e z w z g lę d n e j n ie w a ż n o ś c i w s k a z u ją n a n ie d o p u s z c z a l n o ść p o d d a w a n ia n ie w a ż n o ś c i b e z w z g lę d n e j z n a c z ą c y m m o d y fik a c jo m , a co z a ty m id z ie - łą c z e n ia je j z n ie o g r a n ic z o n ą w c z a s ie m o ż liw o śc ią p o w o ła n ia się n a n ie w a ż n o ś ć p rz e z k a ż d e g o o ra z b r a k ie m o b o w ią z k u u w z g lę d n ie n ia p rz e z s ą d n ie w a ż n o śc i cz y n n o ści p ra w n e j z u r z ę d u 36. Z k o lei zw o len n icy p r z y ję c ia s a n k c ji b e z w z g lę d n ej n ie w a ż n o śc i sp rz e c z n y c h z u s ta w ą u c h w a ł w sp ó ln i k ó w w s k a z u ją n a b r a k n o rm a ty w n e g o w y lic z e n ia cech n ie w a ż n o śc i b e z w z g lę d n e j, co u m o ż liw ia k w a lifik o w a n ie re g u la c ji n a w e t z n a c z n ie o d b ie g a ją c y ch od tra d y c y jn e g o u ję c ia te j sa n k c ji. M o żn a te ż ro z w a ż a ć, czy u c h w a ła z g ro m a d z e n ia sp ó łk i k a p ita ło w e j s p rz e c z n a z u s ta w ą d o tk n ię ta j e s t k tó rą k o lw ie k z t r a d y c y jn y c h s a n k c ji c y w iln o p ra w n y c h , czy te ż m o że u s ta w o d a w c a s k o n s tr u o w a ł w ty m p r z y p a d k u now y, d o ty c h c z a s n ie s p o ty k a n y ty p sa n k c ji? 37
32 A. Bilewska, op. cit., s. 1027.
33 Tak też wyrok SN z 24 listopada 2004 r., II CK 210/04, Biul. SN 2005, nr 3, s. 13. 34 A. Bilewska, op. cit., s. 1027-1028.
35 Ibidem, s. 1027-1028. Zob. również J. Szwaja, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. t. III: Komentarz do artykułów 301-458, Warszawa 2008, s. 1335.
36 A. Zbiegień-Turzańska, op. cit., s. 173-174.
37 T. Szczurowski, op. cit., s. 306. O możliwości określenia sankcji sprzecznych z ustawą uchwał wspólników jako „ważności zawieszonej” wspomina K. Osajda, op. cit., s. 18.
Sum m ary
A f e w r e m a r k s o n t h e n a t u r e o f s a n c t i o n f o r s h a r e h o l d e r s ’ m e e t i n g r e s o l u t i o n s i n b r e a c h o f t h e l a w
Key words: resolution of a company, sanction of nullity, absolute invalidity, challengeability. T h e C ode o f C o m m e rc ia l C o m p a n ie s p ro v id e s fo r tw o s ta t e m e n t s o f c la im fo r e lim in a tin g d e fe c tiv e r e s o lu tio n s o f c o m p a n y s h a r e h o ld e r s - fo r in v a li d a tio n o f th e r e s o lu tio n a n d fo r its r e p e a l. D e s p ite c le a r ly sp e c ifie d a s s u m p tio n s o f le g is la to r s , d is p u te s c o n c e rn in g th e n a t u r e o f th e s a n c tio n im p o se d o n t h e r e s o lu tio n o f th e s h a r e h o ld e r s o f a c o m p a n y h a v e c o n tin u e d . A ctu ally , th e o n ly u n q u e s tio n a b le c irc u m s ta n c e , b o th a m o n g th e r e p r e s e n ta tiv e s o f th e le g a l sc ien ce a n d t h e ju d ic a to ry , is th e fa c t t h a t th e ju d g e m e n t e s ta b lis h in g th e n u llity o f s u c h a r e s o lu tio n h a s a n ex tu n c r e s u lt. H o w ev er, th e n a t u r e o f s u c h ju d g e m e n ts ( d e c la r a to r y o r c o n s titu tiv e ) , a s w e ll a s th e s t a t u s o f th e r e s o lu tio n in th e p e r io d p re c e d in g d e liv e ry o f th e ju d g e m e n t, h a s b e e n th e s u b je c t o f n u m e r o u s d is p u te s . T h is a r tic le is a n a t t e m p t to in d ic a te a r g u m e n ts in f a v o u r o f a s s o c ia tin g th e r e s o lu tio n t h a t b r e a c h e s th e la w w ith th e s a n c tio n o f a b s o lu te in v a lid ity , a s w e ll a s a r g u m e n ts s u g g e s tin g i ts d iff e re n t n a t u r e , e v e n q u a lifie d a s r e la tiv e in v a lid ity (c h a lle n g e a b ility ).
