KATEDRA PSYCHOLOGII
W okresie od 1982 do 1995 roku struktura organizacyjna Katedry i jej nazwa uległy czterokrotnym zmianom. Po rozwiązaniu Instytutu Nauk Pedagogicznych 4 stycznia 1982 r. na mocy zarządzenia Rektora powstał Zakład Psychologii na Wy
dziale Humanistycznym, którego pracą kierował dr Wojciech Soborski. Ze wzglę
du na fakt, iż pracownicy prowadzili zajęcia z psychologii ze studentami wszyst
kich kierunków, a nie tylko humanistycznych, postanowiono zmodyfikować jego nazwę. I tak 1 września 1983 r., decyzją Rektora powołano Samodzielny Zakład Psychologii, którym kierował dr Wojciech Soborski (do 31 VIII 1984), a następnie dr Alicja Maurer (od 4 XII 1984 do 30 IX 1988). Niestety, w 1988 r. Zakład utracił swoją względną samodzielność z powodu braku pracownika ze stopniem nauko
wym doktora habilitowanego lub tytułem naukowym; został przekształcony w Pracownię Psychologii przy Katedrze Pedagogiki Specjalnej, której kierowni
kiem była nadal dr Alicja Maurer. Mocą zarządzenia Rektora z dniem 15 czerwca 1992 r. została utworzona Katedra Psychologii1 w ramach Wydziału Pedagogicz
nego, a na stanowisko kierownika powołano dr hab. Władysławę Pilecką", która w 1993 r. została wybrana przez ogół pracowników do dalszego pełnienia tej funkcji. 1 2
1 Zarządzenie Rektora Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Kra
kowie Nr R-10/92 z dnia 10 czerwca 1992 r. w sprawie utworzenia Katedry Psychologii.
2 Pismo nr RK/373/94 z 6 lipca 1994 r.
Dobro materialne Katedry stanowi 7 pokoi pracowniczych oraz 2 pracownie, o globalnej powierzchni 193 m2. Jedna pracownia to sala dydaktyczna, wyposażo
na w telewizję w obwodzie zamkniętym bardzo starego typu, zaś w drugiej mieści się sekretariat wraz z pracownią techniczną. Do dyspozycji pracowników pozosta
ją dwa komputery z drukarkami, 1 kserokopiarka oraz 2 telewizory i 1 aparat wideo, wykorzystywane w procesie dydaktycznym. Wyposażenie pokoi pracowni
ków jest raczej skromne. Są to niezbędne meble (biurka, krzesła i szały). W każ
dym pokoju pracują 4 osoby.
KADRA
W Katedrze aktualnie jest zatrudnionych 26 pracowników naukowo-dydak
tycznych, w tym na stanowisku profesora nadzwyczajnego - 1 osoba, na stanowi
sku adiunkta z tytułem doktora habilitowanego również 1 osoba (II zatrudnienie), 17 osób posiada stopień doktora (14 adiunktów i 3 wykładowców), a pozostałych 7 - tytuł magistra (asystenci). Ponadto Katedra zatrudnia 1 pracownika naukowo- -technicznego w pełnym wymiarze godzin i 1 pracownika administracyjnego w wymiarze 1/2 etatu.
W okresie od 1982 roku, 4 osoby uzyskały stopień doktora (zob. tab. 1), a 1 - doktora habilitowanego w zakresie nauk humanistycznych. W dniu 13 czerw
ca 1991 r. dr Władysława Pilecka złożyła kolokwium na Wydziale Filozoficzno- Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podstawę przewodu habilitacyjnego stanowiła rozprawa Dynamika rozwoju psychicznego dzieci chorych na astmą i mukowiscydozą. Stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych uzyskała po zatwierdzeniu uchwały Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego przez Centralną Komisję do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych w dniu 30 marca 1992 roku.
Tabela 1. Wykaz doktoratów
uzyskanych przez pracowników Katedry Psychologii w latach 1982-1995
Rok Imię i nazwisko Tytuł pracy Promotor
1982 Barbara Sanicka Poziom aspiracji u dzieci i młodzieży z obniżoną sprawnością umysłową
Doc. dr hab. A. Wyszyńska (UJ)
1989 Wojciech Czajkowski Uwarunkowania płynności komunikowania interperso
nalnego
Doc. dr hab. Z. Nęcki (UJ)
1993 Józef Maciuszek Obraz człowieka w dziele A. Kępińskiego
Prof, dr hab. A. Niemczyński ( Ш )
1995 Teresa Samek Od przystosowania do krea-tywności. Holistyczny obraz człowieka zdrowego psychicznie
Prof, dr hab. Z. Nęcki (UJ)
Działalność naukowo-badawcza pracowników Katedry Psychologii koncen
truje się wokół następujących zagadnień:
- Psychologiczne podstawy rewalidacji i kształcenia dzieci o nietypowym rozwoju;
- Indywidualne i środowiskowe uwarunkowania aktywności poznawczej dzieci i młodzieży;
- Psychologiczne mechanizmy adaptacji człowieka w różnych okresach jego życia;
- Psychologiczne problemy uczenia się, studiowania i kształcenia nauczycieli.
Do 1992 roku projekty badań były realizowane w ramach problemów resor
towych, centralnych i węzłowych bądź też powstawały z inicjatywy zespołu pra
cowników lub indywidualnych osób. Szerokie, zasługujące na uwagę, badania prowadzono w obszarze następujących problemów:
1. Indywidualne możliwości i preferencje jako psychologiczne czynniki wpły
wające na rozwój i efektywność działania (R.P.B.P. III 25/V - kierownik, prof, dr hab. J. Strelau z Uniwersytetu Warszawskiego, uczestniczy 7 osób).
2. Wpływ treningów interpersonalnych na rozwój postawy twórczej (R.P.B.P.
III.27 - kierownik, prof, dr hab. T. Marek z Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczest
niczą 2 osoby).
3. Kontakty interpersonalne a stosunek do spożywania alkoholu (M.R.P.B. 11.22 - kierownik, doc. dr hab. Z. Nęcki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczestniczy 1 osoba).
4. Trudności w nauce i zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży z prze
wlekłymi chorobami układu oddechowego (problem węzłowy 13 III 2 - kierownik, doc. dr hab. J. Baran z WSP, uczestniczą 3 osoby).
5. Autonomia a społeczne funkcjonowanie jednostki (problem węzłowy 11.8.
- kierownik, doc. dr hab. M. Jarymowicz z PAN, uczestniczy 1 osoba).
6. Obraz szkoły w opinii nauczycieli, uczniów i ich rodziców (C.P.B.P. 17/E 11 - kierownik, prof, dr hab. J. Jarowiecki z WSP, uczestniczą 4 osoby).
7. Lęk i depresja u studentów (problem węzłowy PAN) - kierownik, prof, dr hab. B. Grochmal-Bach z WSP, uczestniczy 7 osób).
8. Funkcjonowanie dzieci i młodzieży w sytuacjach dydaktyczno-wychowaw
czych (program badawczy: „Szkoły-laboratoria” - kierownik, dr E. Szewczyk i dr L. Wrona, uczestniczy 7 osób).
Od 1992 r. praca badawcza Katedry jest realizowana w ramach działalności statutowej oraz badań własnych. Pracownicy Katedry podjęli 21 tematów indywi
dualnych pozyskując na ich realizację środki finansowe z działalności statutowej oraz 17 tematów sfinansowanych przez KBN w ramach badań własnych. Podsta
wowe kierunki poszukiwań badawczych to:
- Diagnoza i terapia zaburzeń zachowania i osobowości dzieci i młodzieży 0 nietypowym rozwoju (upośledzonych umysłowo, przewlekle chorych, z dys
funkcjami narządu ruchu oraz z trudnościami w uczeniu się);
- Psychologiczne mechanizmy adaptacji człowieka, obejmujące zachowania interpersonalne w normalnych sytuacjach społecznych oraz style i strategie radze
nia sobie w sytuacjach trudnych;
- Obiektywne i subiektywne uwarunkowania aktywności poznawczej dzieci 1 młodzieży.
Większość tematów jest realizowana w ramach nieformalnej współpracy z za
granicznymi ośrodkami naukowymi, a wyniki badań są referowane na licznych konferencjach krajowych i zagranicznych oraz publikowane w czasopismach o za
sięgu międzynarodowym i ogólnopolskim, a także w pracach zbiorowych.
Jedna osoba (mgr A. Henzel-Korzeniowska) uzyskała indywidualny grant JEP. Tempus na realizację tematu „Psychological and organizational judicators of performance and creativity of engineers” w roku akad. 1993/94 (contract no JEP
1837-91/1 action 2).
Z kolei dr A. Maurer współpracuje z międzynarodowym programem Tempus o nazwie Adept, którego celem jest pomoc w modernizacji kształcenia nauczycieli w Polsce.
Dorobek naukowy pracowników Katedry obejmuje: 6 monografii; 5 skryp
tów; 5 tomów Rocznika Naukowo-Dydaktycznego WSP - Prace Psychologiczne II, III, IV, V, VI\ 297 artykułów opublikowanych w czasopismach krajowych i za
granicznych; 159 referatów wygłoszonych na konferencjach krajowych; 67 refera
tów prezentowanych na konferencjach międzynarodowych, najczęściej poza grani
cami kraju.
Katedra zorganizowała dwie konferencje naukowe: w 1987 r. („Indywidualne uwarunkowania poznawczej i społecznej aktywności dzieci i młodzieży”) oraz w 1994 r. („Dzieci i młodzież a problemy współczesnego życia - perspektywa psychologiczna”) z udziałem gości zagranicznych. W dniach od 23 do 25 kwietnia 1996 r. odbędzie się jubileuszowa konferencja, związana z 50-leciem naszej uczelni nt.: „Dziecko - edukacja - społeczeństwo: dylematy psychologiczne”.
DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA
Pracownicy Katedry prowadzą zajęcia z psychologii na wszystkich kierun
kach studiów stacjonarnych i zaocznych WSP, na niektórych studiach podyplo
mowych oraz w Nauczycielskim Kolegium Języka Angielskiego przy WSP. Na niektórych kierunkach studiów są również realizowane zajęcia ze statystyki i me
todologii badań naukowych. Działalność dydaktyczno-naukowa Katedry obejmuje także prowadzenie seminariów magisterskich na kierunkach pedagogicznych. Od wielu lat pracownicy Katedry realizują zajęcia nie tylko w Krakowie, ale też
w punktach konsultacyjnych Uczelni: w Nowym Sączu i Tarnowie oraz w Kole
gium Nauczycielskim w Gliwicach.
Z uwagi na specyfikę poszczególnych kierunków studiów stacjonarnych i za
ocznych zajęcia z psychologii tworzą dwie grupy, a mianowicie: zajęcia realizo
wane na kierunkach nauczycielskich i na kierunkach pedagogicznych. Na kierun
kach nauczycielskich obowiązuje zwykle jeden przedmiot pod nazwą „psycho
logia”, natomiast na kierunkach pedagogicznych jest realizowanych kilka przed
miotów psychologicznych, obejmujących dyscypliny tej nauki (np. psychologia ogólna, rozwojowa, wychowawcza, społeczna, kliniczna itp.).
Nauczanie psychologii na kierunkach nauczycielskich ma na celu: przekaza
nie słuchaczom podstawowej wiedzy teoretycznej z zakresu mechanizmów psycho
logicznych wyznaczających funkcjonowanie człowieka, ze szczególnym uwzględ
nieniem sytuacji dydaktycznych i wychowawczych oraz zapoznanie ich z meto
dami poznawania i oddziaływania na ucznia i jego środowisko, a także rozwijanie u nich umiejętności dostrzegania i rozwiązywania problemów wyłaniających się w trakcie pracy pedagogicznej. Treści programowe są modyfikowane odpowiednio do określonego kierunku studiów nauczycielskich w celu uwzględnienia specyfiki nauczanego przedmiotu. Zajęcia z psychologii są realizowane w formie wykładów, ćwiczeń audytoryjnych oraz ćwiczeń praktycznych, odbywających się w przed
szkolach, szkołach i różnych placówkach oświatowo-wychowawczych.
Nauczanie przedmiotów psychologicznych na kierunkach pedagogicznych ma na celu przekazanie słuchaczom wiedzy teoretycznej z zakresu różnych dyscyplin psychologicznych i przygotowanie ich do postępowania profilaktyczne
go, diagnostycznego i terapeutycznego z dziećmi i młodzieżą o rozwoju typowym i nietypowym.
Pracownicy Katedry realizują w ostatnich latach ponad 8000 godzin dydak
tycznych rocznie, zawsze pozytywnie odpowiadając na zapotrzebowanie poszcze
gólnych jednostek uczelni, wynikające ze wzrastającej liczby studentów. Dbają 0 wysoki poziom merytoryczny prowadzonych zajęć i wzbudzenie u słuchaczy zainteresowania omawianą problematyką oraz przygotowanie ich do dalszej pracy samokształceniowej. Regularnie odbywają się zebrania dydaktyczne Katedry, poświęcone zarówno modyfikacji treści programowych, jak i unowocześnianiu metod nauczania.
W latach 1991-1993, czyli po uzyskaniu przez Uczelnię uprawnień w zakresie tworzenia własnych planów i programów studiów, w Katedrze Psychologii opraco
wano minima programowe dla poszczególnych kierunków studiów stacjonarnych 1 zaocznych, a następnie wiele programów autorskich różnych przedmiotów psy
chologicznych. Konieczność stałego tworzenia nowych programów zajęć z psy
chologii jest też związana z wprowadzeniem nowych kierunków i nowych typów kształcenia, np. studiów zawodowych oraz magisterskich dwu- i trzyletnich. Rów
nież sama Katedra występuje z ofertą realizacji zajęć - w formie fakultatywnej lub obligatoryjnej - uwzględniających psychologiczne aspekty współczesnego życia.
Należy zaznaczyć, że w okresie, gdy obowiązywały plany i programy mini
sterialne, wymiar godzin z przedmiotów psychologicznych był ustalany przez Mi
nisterstwo Edukacji Narodowej. Po uzyskaniu przez Uczelnię autonomii, poszcze
gólne jednostki zaczęły same opracowywać plany studiów. Obok niewątpliwych zalet tego zjawiska, ujawniła się też niekorzystna tendencja do redukcji liczby godzin z psychologii, szczególnie na kierunkach nauczycielskich. Zdarzało się również nieprawidłowe umiejscawianie przedmiotu w planie studiów, np. koncen
tracja zajęć tylko w pierwszym semestrze, mającym przecież charakter adaptacyj
ny. Zmiany te utrudniały prawidłowe przygotowanie psychologiczne nauczycieli.
Dopiero w ostatnich latach - dzięki usilnym zabiegom Katedry - respektuje się zasadę, aby plany studiów były konsultowane z Katedrą Psychologii, która jest odpowiedzialna za merytoryczny i formalny kształt zajęć z przedmiotów psycho
logicznych. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że niektóre jednostki dydaktyczne proponowały zwiększenie liczby godzin z przedmiotów psychologicznych obo
wiązkowych lub fakultatywnych.
Katedra Psychologii prowadzi studia podyplomowe. Do 1987 r. funkcjonowa
ło Podyplomowe Studium Orientacji i Poradnictwa Zawodowego dla nauczycieli i pracowników poradni wychowawczo-zawodowych, którego kierownikiem był dr M. Płaczynta. Od 1989 r. działa Podyplomowe Studium Terapii Psychopedago- gicznej, powstałe z inicjatywy dr A. Maurer, która jest autorką jego programu i kierownikiem. Jest to studium dwuletnie, przygotowujące pedagogów szkolnych, psychologów i nauczycieli do pracy z dziećmi mającymi trudności w początkowej fazie nauki. Do chwili obecnej studium ukończyło około 100 osób. Od 1993 r.
działa w Krakowie i Tarnowie roczne Podyplomowe Studium Nowoczesnego Kie
rowania i Zarządzania Szkołą. Powstało z inicjatywy W. Pileckiej, profesora nad
zwyczajnego WSP, a program opracowała Rada Katedry. Jest przeznaczone dla osób, które pełnią lub będą pełnić funkcje dyrektorów i kierowników instytucji związanych z oświatą.
Pracownicy Katedry prowadzą ponadto zajęcia na studiach podyplomowych, utworzonych przez inne jednostki dydaktyczne Uczelni.
Ważnym obszarem działalności dydaktycznej Katedry jest prowadzenie semi
nariów magisterskich na kierunkach pedagogicznych. Ich tematyka ściśle wiąże się z aktualną lub przyszłą pracą magistrantów, a zarazem jest powiązana z projektami badań naukowych promotorów. Seminaria te cieszą się dużym zainteresowaniem i uznaniem studentów, a przygotowane prace magisterskie odznaczają się zwykle wysokim poziomem metodologicznym. Od 1982 r. w ramach Katedry powstało 900 prac magisterskich, których promotorami było 13 pracowników.
WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ.
UDZIAŁ KATEDRY W ŻYCIU ŚRODOWISKA I KRAJU
Pracownicy prowadzą wspólne badania z przedstawicielami Katedr Psycho
logii z ośmiu uniwersytetów zagranicznych: w Pittsburghu (USA), w Toronto (Kanada), w Padwie (Włochy), w Utrechcie (Holandia), w Grazu (Austria), w Syracuse (USA), w Lethbridge (Kanada) oraz w Helsinkach (Finlandia), Katedra gościła 11 profesorów z Europy, Kanady i USA, którzy prowadzili wykła
dy i seminaria dla studentów kierunków pedagogicznych oraz prezentowali kierunki własnych badań na spotkaniach z pracownikami Katedry. Pięć osób jest członkami 8 międzynarodowych towarzystw naukowych, a jedna osoba (dr W. Czajkowski) była członkiem kolegium redakcyjnego czasopisma „Inter
national Bulletin of Morita Therapy” w latach 1990-1991.
Pracownicy niezwykle aktywnie działają na rzecz krajowej i lokalnej oświaty.
Współpracują z Wojewódzkimi Ośrodkami Metodycznymi w Krakowie, Nowym Sączu, Krośnie, Tarnowie oraz w Bielsku-Białej biorąc udział w licznych konfe
rencjach szkoleniowych, warsztatach i kursach dla nauczycieli szkół masowych i specjalnych. Są członkami Międzywojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej Stopni Specjalizacji Zawodowej dla psychologów i nauczycieli szkół specjalnych. Dr hab.
W. Pilecka jest członkiem Komitetu Redakcyjnego czasopisma „Kwartalnik Pol
skiej Psychologii Rozwojowej”, mgr A. Perzanowska jest twórcą krakowskiego oddziału Krajowego Towarzystwa Autyzmu, zaś inne osoby działają na rzecz dzieci przewlekle chorych, upośledzonych umysłowo oraz osób uzależnionych od alkoholu. Wielu pracowników prowadzi szeroką działalność w zakresie populary
zowania wiedzy psychologicznej wśród młodzieży szkół średnich, rodziców, per
sonelu medycznego i ogółu społeczeństwa. Podkreślić trzeba, iż większość spo
łecznych szkół podstawowych i średnich na terenie Krakowa powstała dzięki oso
bistemu zaangażowaniu pracowników Katedry, a liczne innowacje pedagogiczne są realizowane pod ich opieką naukową.
