Stare druki jednostek naukowo-dydaktycznych : przyczynek do opisu najstarszego księgozbioru Collegium Medicum UJ

R. LYIII 2008

GRZEGORZ ZAJĄC

STARE DRUKIJEDNOSTEK

NAUKOWO-DYDAKTYCZNYCH.

PRZYCZYNEKDO OPISUNAJSTARSZEGOKSIĘGOZBIORU

COLLEGIUM

WPROWADZENIE

Stare druki stanowią jedynie ułamek procentaksięgozbioru bibliotek Collegium Me­ dicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kolekcja zinwentaryzowanych i skatalogowanych starychdruków liczyobecnie niewiele ponad 1060 jednostek inwentarzowych (ponad 500 Przechowywanych wKatedrze Anatomiiczekajeszcze naopracowanie).Przezdługie lata, zwłaszcza w czasach funkcjonowania Akademii Medycznej wKrakowie, najstarszy księgo­

zbiór znajdował się na marginesie zainteresowańbiblioteki centralnej, którą była wówczas Biblioteka Główna Akademii Medycznej (BG AM). Jednostka ta borykała się z dużymi kłopotami lokalowymi, dopiero w 1984 roku uzyskała nową siedzibę. Po przezwyciężeniu Problemów organizacyjnych i scaleniu rozproszonych po różnych składach w Krakowie zbiorów własnych BG AMwięcej uwagipoświęcićmogła bibliotekom jednosteknaukowo- dydaktycznych.

Systematyczne prace związane z inwentaryzacją i katalogowaniemnajstarszego księ­ gozbioru CM UJ rozpoczęto zkońcem 2001 roku.Na podstawie informacji pozyskanych z poszczególnych jednostekustalono, że stare druki przechowywane są w Katedrze Historii Medycyny (KHM), Muzeum Farmacji (MF), Katedrze Medycyny Sądowej (KMS), Kate- drze Okulistyki (KO), Polsko-Amerykańskim Instytucie Pediatrii(PAIP), Katedrze Anato- HHi (KA), Katedrze Ginekologii i Położnictwa oraz w KatedrzeTechnologii Postaci Leku 1 Biofarmacji1 2. Zainicjowanaprzez BibliotekęMedyczną (BM) powszechna inwentaryzacja

1 Do chwili rozpoczęcia praczwiązanych z inwentaryzacją ikatalogowaniem starych drukówprzechowy­ wanychw jednostkach naukowo-dydaktycznych informacje o najstarszym księgozbiorzeCM UJ byłybardzo rozproszone. W bibliotekach poszczególnych jednostek naukowo-dydaktycznych CM UJ przechowywane są 2reguły inwentarze i katalogiobejmujące prócz zbiorów nowych takżestare druki. Szczątkowe informacje na temat najstarszego księgozbioru jednostek odnaleźć można również w katalogach iinwentarzachBM.

oraz scalenie pełnej informacji katalogowejzasobów bibliotecznych jednostek organizacyj­

nychCM UJ wpraktyce sprowadza się do utworzenia centralnego katalogu i inwentarza (sporządzonego z autopsji spisu), obejmującego stare druki przechowywane w BM oraz we wszystkich jednostkach naukowo-dydaktycznych. Ukończonojużopracowanie najstarsze­ go księgozbioru przechowywanegow BM, KHM, MF, KMS,KO,PAIP. Wchwili obecnej trwa katalogowanie starych druków KA.

Celem niniejszejpublikacji, przygotowanej na podstawie materiałów zebranych wtrak­ cie katalogowania najstarszej kolekcji CM UJ, jest skrótowe omówienie księgozbiorów starych drukówznajdujących się w poszczególnychjednostkach, stezauryzowanych i nie- udostępnianych szerszemu gronu czytelników2. Uznałem, żesystematycznie powiększane księgozbiory starych druków KHM i MF, z uwagi naich specyfikę, wymagająodrębnego opracowania, dlatego nie zajmuję się nimi w tym miejscu23 * 5. W ramach CM UJ funkcjo­ nują wszakżeinne jednostki, któreposiadają w swych zbiorach stare druki, zgromadzone w przeciągudziesiątek, jeśli nie setek lat działalności. Zaliczyć do nich należy biblioteki KMS, KO, PAIP, KA, przy czym,jak się wydaje, nie jest to lista kompletna. Najstarsze zbiorytych jednostek, opisane w mojejpublikacji, stanowią zamknięte historyczne zespoły.

Omówiłem równieżzbiórstarych druków BM, któregotrzon stanowią książki przekazane przez Katedrę Ginekologiii Położnictwa. Przedstawionyprzezemnieopiskolekcji otwiera krótki wstęp, w którymdosłownie w kilku słowach nakreśliłem historiękolejnych jednostek naukowo-dydaktycznychCM UJ, scharakteryzowałem ich księgozbiór (biorąc poduwagę najważniejsze zestawienia statystyczne, ujmujące datę wydania książek i liczbę druków polskich) oraz wyszczególniłem interesujące zapiski proweniencyjne.

2Żadna z bibliotek CM UJ, włącznie z BM, nieudostępnia najstarszego księgozbioru czytelnikom. Szersza publiczność miała okazję do zapoznania się z fragmentamikolekcji podczas wystawtowarzyszących obcho­ dom rocznicowym,organizowanymprzez poszczególne jednostki. Przykładowo, KMS, obchodząca w 2004 roku dwóchsetlecieswojego istnienia, przy współpracy BMzorganizowała wystawę, na której eksponowano m.in.

kilka starych druków.

5 Kolekcje starych druków przechowywanew KHM i MFnależą do najobszerniejszychspośród tych, które przechowywane są w jednostkachnaukowo-dydaktycznych CM UJ. Cechuje je relatywnie wysoka różnorodność tematyczna zbiorów, w skład których wchodzą teżinkunabuły (KHM) oraz drukiszesnastowieczne. KHMi MF są jednostkami, któreprowadząświadomą politykęgromadzenia najstarszego księgozbioru (dzięki donacjom i zakupom).Część zbiorów KHM iMF udostępnianajest nastałych ekspozycjach.

KSIĘGOZBIÓR STARYCH DRUKÓW BIBLIOTEKI MEDYCZNEJ CMUJ

Biblioteka Medyczna, o której zracji jej nadrzędnej roliw strukturze bibliotek CM UJ wypada napisać na samym początku, jest pozawydziałową jednostką organizacyjną o za­ daniach naukowych, dydaktycznychi usługowych.Roztacza ona merytoryczną opiekę nad najstarszym księgozbiorem składowanym w bibliotekach jednostek naukowo-dydaktycz­

nych CM UJ. BM, której bezpośrednią poprzedniczką jest powstała w 1950 roku BGAM

w Krakowie, nawiązuje do tradycji efemerycznej Biblioteki Wydziału Lekarskiego UJ, powołanej do życia w 1810 roku4. Od czerwca 1984 roku, po wielu latach peregrynacji zbiorów,jej siedziba mieści się wbudynku przy ul. Medycznej 7. Prócz BMfunkcjonuje szesnaście bibliotek wydziałów, instytutów i katedr CM UJ rozsianych po różnych miej­ scach w Krakowie.

4 Zob. F. Skobel,Wiadomości o stanie WydziałuLekarskiegow Szkole Głównej Krakowskiej,od r. 1809 do r- №17,„Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim”, t. VI, 1843,s. 50. Warto zaznaczyćna marginesie,że w 2010roku odbędą sięuroczystości związane z dwóchsetleciem istnienia BM.

5Profesor Aleksander Rosner od 1907 roku był dyrektorem Kliniki Położniczo-Ginekologicznej, piastował równieżfunkcję prezesa Towarzystwa Lekarskiego i Krakowskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Profesor JanuaryZubrzycki kierował Kliniką od 1931 do1945roku.ZłotaKsięga Wydziału Lekarskiego, podred.J. G r o - chowskiego, Kraków2000, s.334-335; S. S c hw a rz, Naukai nauczanie położnictwa i choróbkobiecych na KrakowskimWydziale Lekarskim, [w:] Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, t. 2: Historia katedr, Kraków 1964, s- 307-308.

6 Biographisches Lexikonder hervorragenden Aerzte aller Zeiten und Völker, hrsg. von А. H i rsc h, Bd. 2, München 1962,s. 265.

W chwili obecnej BM przechowuje trzydzieści pięć starych druków (liczba poda­ na w jednostkach inwentarzowych). Większość tej niewielkiej kolekcji stanowią druki osiemnastowieczne, znaleźć w niej można także trzy książki XVII-wieczne i jeden druk XVl-wieczny. Do BM napływająstaredruki przekazywane przeztebibliotekijednostek naukowo-dydaktycznych CM UJ, które,z racji profilu (gromadzenie i udostępnianie naj­ nowszego księgozbioru) lub braku odpowiednich warunków magazynowych,zrezygnowa­

ły z przechowywania najstarszego księgozbioru (swe zbiory przekazały Biblioteka Katedry Ginekologii iPołożnictwa, Biblioteka Katedry Technologii PostaciLeku i Biofarmacji oraz Biblioteka WydziałuFarmacji). Kolekcjastarychdruków BM jest w zasadzie jednolita pod względem tematycznym,w jej składwchodzą niemalwyłącznie pozycje z dziedzinynauk medycznych.

Struktura proweniencyjna zbiorów CM UJ jest dośćskomplikowana. Tylko dwatytuły zakupione zostały przez BGAM. Pozostałeksiążki wchodziły uprzednio w skład zbiorów Biblioteki Uczniów Wydziału Lekarskiego UJ orazBiblioteki Towarzystwa Lekarskiego w Krakowielub stanowią zwrotyz innychjednostekCM UJ. Wśród tych ostatnichwyod­

rębnić należy książkiprzekazane do BM przez bibliotekę Katedry Ginekologii i Położni­ ctwa, którewchwili obecnej obejmują niemal połowę kolekcji starychdruków przechowy­

wanych w jednostce centralnej (szesnaście jednostek inwentarzowych). Kilka znich nosi znakiwłasnościowe wybitnychkrakowskichginekologów, AleksandraRosneraoraz Janu-

^ego Zubrzyckiego5. Książki te podarowane zostały niegdyś (najprawdopodobniej przez samych właścicieli) Bibliotece Kliniki Położnictwai Ginekologii.

Zbiór starych druków przechowywanych w BM trudno uznać za obszerny, znaleźć w nim można wszakże kilka interesujących tytułów. Zaliczyć do nich należy ilustrowane AnatomecorporishumaniIjsbrandavan Diemerbroecka, najważniejsze dzieło tego holen­

derskiego lekarza. Pierwsza edycja wspomnianej książki ukazała się w Utrechciew 1672 roku4 56.Diemerbroeck zawarłw swej pracy szereg spostrzeżeń nie tylko z dziedziny anato- rnii, ale i chirurgii. BM posiada wydanie z roku 1679, które ukazałosięw Genewie drukiem Samuela de Toumes.

Spośród starych druków przekazanych do BM przez bibliotekę Katedry Ginekologii i Położnictwa bez wątpienianajcenniejszą pozycją są Opera, quae ad nos extant omnia Hipokratesa, włacińskimtłumaczeniu niemieckiegolekarzai humanistyJanusa Comariu- sa. W 1546 roku w Wenecjiukazały się trzy przekłady dzieł wszystkich Hipokratesa. BM posiada egzemplarz wydany przez Vincenzo Valgrisiego, urodzonego we Francji drukarza, księgarza iwydawcy.

W zbiorach BM wyróżnić należy także skromną kolekcję podręczników położnictwa, przekazaną przez Bibliotekę Kliniki Położnictwa i Ginekologii. Bibliotekataposiada dwa egzemplarze Neues Hebammen-Licht Hendrika van Deventera, holenderskiego lekarza or­

topedy i położnika7. Pierwszy z nich, mocno uszkodzony, ukazał się najprawdopodobniej w 1704 roku. Drugi opublikowany został w Jenie w 1717 roku nakładem Heinricha Chri- stophaCrökera. Derschwängern undkreistenden Weibs-Personen allerbeste Hülffleistung toz kolei przekład dzieła Traitédesmaladiesdes femmes grossesetde celles quisont acco­

uchées autorstwa François Mauriceau, francuskiego lekarza położnika.Książkata doczekała się niemal dwudziestu edycji w wielu językach. Wzbiorach BMznajduje sięegzemplarz wydany przez Johanna HofrnannawNorymberdze w 1681 roku. Stanowił onwłasność Alek­

sandra Rosnera. Księga osztuce babienia, czylidzieciodbierania Raphaela JohannaSteidele, wiedeńskiego lekarza,autora kilkuprac z dziedziny położnictwa, jestjednym z jedenastu po­

loników przechowywanych wBM. Pierwsze wydanie tej książki, w oryginale zatytułowane Lehrbuchvon der Hebammenkunst, ukazało się w Wiedniu w 1775 roku. Dzieło tozostało przetłumaczonena język polski w 1777 roku przez JakubaKostrzewskiego,doktora filozofii i medycyny, absolwenta wiedeńskiego uniwersytetu8 9. Drugie polskiewydanie opublikowano w 1786roku we Lwowie. Biblioteka posiada egzemplarz, który ukazałsię w tejże edycji.

7Pierwsza edycja tego niegdyśpopularnego, tłumaczonego na kilka języków podręcznika, ukazała się w Lej- dziew 1701roku pt.: Operationeschirurgicae novum lumenexhibentes obstetricantibus.Biographisches Lexikon derhervorragenden Aerzte,Bd.2, s. 253.

• PSB,t. XIV, Wrocław, 1968-1969, s. 362-363; S.Kośmiński, Słowniklekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzyPolakóworazcudzoziemcówwPolsce osiadłych, dokładną bibliografię le­

karskąpolską od czasównajdawniejszych aż do 1885r.,Warszawa 1977, s.240-241.

9M. Kusiak, Dzieje Katedry Medycyny Sądowej, [w:] Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, s. 328.

KSIĘGOZBIÓRSTARYCH DRUKÓW KATEDRY MEDYCYNYSĄDOWEJ CMUJ

KMS powstała w 1805 roku, dynamiczny rozwój tej jednostki przypada na 2. poło­ wę XIX wieku, od chwili objęcia jej kierownictwa przez Leona Blumenstok-Halbana.

W 1895 roku Katedra zyskała siedzibęw gmachu przy ul. Grzegórzeckiej 16, na pierw­ szym piętrze, tam też obecnie znajduje się biblioteka’. Posiada ona czterdzieścipięć sta­ rych druków. W zbiorach KMS przeważają pozycje z dziedziny medycyny sądowej.

Zdecydowana większość z nich (86%) to druki XVIII-wieczne, sześć wydano w XVII wieku. W zbiorach tej jednostki znajdują się dwa polonika. BibliotekaKMS nie posiada

inkunabułów i druków XVI-wiecznych. Najstarszyksięgozbiórtejjednostki nie jest im­ ponujący, biorąc pod uwagę liczbę starych druków, jednak w połączeniu z XIX- i XX- -wieczną literaturą medyczną, zgromadzoną dzięki staraniom przedwojennych kierowni­ ków Katedry, stanowi zwartą kolekcję.

Struktura proweniencyjna najstarszego księgozbioru KMS nie jest skomplikowana.Nie­ mal wszystkie pozycje noszą znaki własnościoweBiblioteki Zakładu MedycynySądowej UJ (naniesione jeszcze przed II wojną) oraz Zakładu Medycyny Sądowej w Krakowie.Dwa spośród starych druków(na cowskazująznakiwłasnościowe) przekazane zostałybibliotece KMS przez wybitnych jej kierowników, Leona Blumenstok-Halbana oraz Jana Olbrych- ta10. Część starychdruków opatrzona została pieczęciami „Bibliothek des Staatlichen Insti­ tues fürgerichtiliche Medizin undKriminalist[ik] in Krakau”.ZakładMedycynySądowej w latach wojennych przemianowano na Institutfur gerichtiliche Medizinundnaturwissen­ schaftliche Kriminalistik in Amt desGeneralgouvemeurs (od 1942 roku StaatlichesInstitut ftirgerichtiliche Medizin und Kriminalistik)11. Personel uchronił większość książekprzed wywiezieniem w 1944 roku, jednakże, o czymświadczy wykaz braków dołączony do naj­ starszegoinwentarza bibliotekiKMS,część zbiorów uległa zagubieniu.

10 Profesor Leon Blumenstok-HalbankierowałKatedrą Medycyny Sądowejw latach 1881-1895. Profesor

■tan Olbrycht sprawował kierownictwo tej jednostki w latach1933-1962 (w latach 1923-1933 kierował IIKate- Medycyny Sądowej). Złota Księga Wydziału Lekarskiego,s.163-164;456-463.

'M. Ku s ia k,DziejeKatedry MedycynySądowej, [w:] Sześćsetleciemedycyny krakowskiej, s. 333-334.

L-Blumenstok,Fortunato Fedeli, pierwszy autor sądowo-lekarski. Studiumhistoryczno-sądowo-lekar- skie> Kraków 1873, s. 98.

Biographisches Lexikon derhervorragenden Aerzte, Bd. 5, s. 1020-1021.

Najbardziej interesującą i zarazem najstarszą książkąz dziedziny medycynysądowej, którą znaleźć możnaw zbiorach KMS, są De relationibus medicorum libri quatuor autor­ stwa włoskiego lekarza Fortunata Fedelego. Na temat wspomnianej pracy, uważanej za Pierwsząw całości poświęconązagadnieniom tej dyscypliny nauk medycznych, krótką rozprawę napisał Blumenstok-Halban. Uznał on książkę Fedelego za dzieło fundamen­ talne, dające początek nowoczesnej medycynie sądowej12 *. Pierwsze wydanie De relatio­

nibus medicorum ukazało się w 1601 roku w Palermo. Biblioteka KMS posiada edycję 2 1674 roku (Lipsk) w opracowaniu PaulaAmmanna, niemieckiego fizjologa i botanika.

Egzemplarztenjestuszkodzony(brakstron 369-560). Oprawiono go razem z Oeconomia onimalis (Gouda 1685).

Prócz dzieła wspomnianego wyżej biblioteka KMS posiada szereg prac z dziedziny medycyny sądowej. W głównej mierze są to XVIII-wieczne druki niemieckie. Spośród mch na uwagę zasługują Quaestionum medico-legalium tomi très Paola Zacchii,jedyny stary druk formatu folioprzechowywany w KMS. Ta trzytomowa pozycja opublikowana 2°stała wNorymberdze w 1726 roku. Pierwsze wydanie Quaestionumukazałosię wRzy­

mie w 1621 roku. Zacchia, lekarz papieży Innocentego X i AleksandraVII, protomedyk Państwa Kościelnego, uważany jest za jednego z twórców medycyny sądowej1’. Systema Wedicinae forensis succinctum, kolejna interesująca pozycja z punktu widzeniahistoryka medycyny znajdująca się w kolekcji KMS, to łaciński przekład System dergerichtlichen Arzneiwissenschaft autorstwa Johanna Daniela Metzgera, dokonany przez holenderskiego

lekarza JohannaBernarda Keupa. Książka ta,wydana w 1794roku w Stendalu, była jednym z najpopularniejszychpodręcznikówmedycynysądowej na przełomie XVIII/XIX wieku.

Przełożonojąna kilkajęzyków, w tym polski. Podręcznik Metzgerabył wykorzystywany przez Fryderyka Hechla do przygotowywaniawykładówmedycyny sądowej na Wszechni­

cy Krakowskiej14. Zinnych pozycji XVIII-wiecznych, stanowiących najcenniejszy element kolekcji starych druków KMS,wymienić należydwutomowe Vorlesungen über die gerich­

tliche Arzneiwissenschaft Albrechta von Hallera, wydane w Bemie w latach 1782-1784, orazsześciotomowe Systema jurisprudentiae medicaeMichaela Albertiego, opublikowane wlatach 1725-1747 w Hale,Lipsku i Zgorzelcu.

14 M. Ku s iak, Dzieje Katedry Medycyny Sądowej,s. 319.

15 Profesor Bolesław Wicherkiewiczzostał powołanyna Katedrę Okulistyki w 1895 roku, prowadził jądo swejśmierciw1915 roku.M. W i 1 c z e k, Zarys historii Katedryi Kliniki Okulistycznej w Krakowie, [w: ] Sześć­ setlecie medycynykrakowskiej, s. 441.

16 Biographisches Lexikon derhervorragendenAerzte, Bd. 1, s.422-423.

KSIĘGOZBIÓR STARYCH DRUKÓW KATEDRY OKULISTYKI CMUJ

KO utworzono wpołowie XIXwieku.Biblioteka tejjednostki znajduje sięwpowstałym jeszcze przed wybuchemI wojny światowej budynku przy ul. Kopernika 38. Najstarszy księgozbiór przechowywany jest wgabinecie profesorskim. W KO znajduje się zaledwie dwadzieściajedenksiążek wydanych przed 1801 rokiem. Drukite odnoszą się wswej tre­

ści do nauk medycznych, większość z nich poświęcona jest chorobom oczu (zwłaszcza zaćmie). W najstarszym księgozbiorze jednostki znajdująsię wyłącznie pozycje wydane w XVIIIwieku.

Struktura proweniencyjna zbiorów jest nieskomplikowana. Wszystkie książki noszą znaki własnościowe Biblioteki KlinikiOkulistycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Warto wspomnieć wtym miejscu o jednej interesującej proweniencji. Doctrina de morbis oculo- rum autorstwa Josepha Plencka, opublikowana w Wiedniuw 1777 roku, jest daremprze­ kazanym Klinice przez Bolesława Wicherkiewicza, uczonego światowej sławy, jednego z najbardziejzasłużonych pracowników Katedry w jej dziejach15.

Mimo że najstarszyksięgozbiórKO jest stosunkowo niewielki, to wśród książek znaj­

dujących sięw tejjednostceznaleźć można kilkatytułów, które wzbudzić mogą zaintere­ sowaniehistoryków medycyny specjalizującychsię w oftalmologii. W pierwszymrzędzie zaliczyć donichnależy pozycje autorstwa Georga Jozefa Beera. Lekarzten, który prócz me­ dycynystudiował równieżteologię nauniwersytecie w Wiedniu, zaliczany jest do najwy­ bitniejszych okulistów swoich czasów16. Methode den grauen Staarsammt der Kapsel au­

szuziehen, jedna z trzech książek Beera przechowywanych w KO, ukazała sięw 1799 roku wWiedniu. Ta niewielka pozycja formatu octavo poświęconazostała metodom usuwania katarakty. Praktische Beobachtungenüber verschiedene, vorzüglich aberüber jene Augen­

krankheiten, welche aus allgemeinen Krankheiten des Körpers entspringen,oder öfters mit

denselben verbunden sind autorstwaBeerato obszerna ilustrowana monografia ochorobach oczu, przeznaczona dla lekarzy i chirurgów.Ukazała się w Wiedniu w 1791 roku. Trzecią wreszcie pozycją Beeraw kolekcjistarych drukówKO jest druga część Repertorium aller bis zuEnde desJahres 1797 erschienenen Schriften über die Augenkrankheiten, wydana przez Carla Schaumburaga we Wiedniu w 1799 roku. Zawiera ona bibliograficzne dane publikacjiz dziedziny okulistyki, które ujrzały światło dzienne do końca 1797 roku.

KSIĘGOZBIÓRSTARYCH DRUKÓWPOLSKO-AMERYKAŃSKIEGO INSTYTUTU PEDIATRII CMUJ

Instytut PediatriiAkademii Medycznej w Krakowiezainaugurował działalność w 1965 roku. Jego siedziba mieści sięprzy ul. Wielickiej 265. Początkowow skład Instytutu wcho­

dziły I i II Klinika Pediatryczna, Oddział Chirurgii Dziecięcej, Ośrodek Naukowo-Ba­ dawczy oraz przychodnia. W 1966 roku podjęto działalność dydaktycznądla studentów Akademii Medycznej. W chwiliobecnej w ramach Polsko-AmerykańskiegoInstytutu Pe­

diatrii funkcjonujem.in. KatedraChirurgii Pediatrycznej, Katedra Immunologii Klinicznej 1 Transplantologii,Katedra Pediatrii.

PAIP jest stosunkowo młodą jednostką, wspomnieć jednak należy, że katedra i klini­

ka choróbdziecięcych w Krakowiepowstała jeszcze wXIXwieku.Postacią nierozerwal­ ne związaną z jej dziejami byłMaciej LeonJakubowski, znakomity klinicysta i pedagog, Współzałożycielkrakowskiego Towarzystwa Lekarskiego, zwany przezpotomnychojcem Pediatrii polskiej17. Stare druki przechowywane obecnie w bibliotecePAIP stanowiły nie­ gdyśwłasność tegowybitnego lekarza, przekazane zostały następnie bibliotece Kliniki Pe­

diatrycznej.

17 Profesor Maciej Leon Jakubowski (zm. w 1915 r.) byłdługoletnim kierownikiem krakowskiej Kliniki Pediatrycznej, sprawował również funkcję rektoraUJ.T.G i za, Dziejenauki inauczania pediatrii na Wydziale Lekarskim UniwersytetuJagiellońskiego i Akademii MedycznejwKrakowie, [w:] Sześćsetleciemedycyny kra­ kowskiej, s. 476-478;Złota Księga łtydziału Lekarskiego,s. 154-159.

18 Biographisches Lexikon derhervorragendenAerzte, Bd. 4,s.171.

19 PSB, t. III,Kraków 1937, s. 450-451; S. Kośmiński, Słowniklekarzówpolskich, s. 70.

W zbiorach biblioteki PAIP znajdują się jedynie dwastare druki,są to jednak pozycje godne zainteresowania nietylkoz uwagi naichproweniencję. Pierwszy z nich toDe morbis Puerorum tractatus locupletissimi variaq[ue] doctrina referti autorstwaGirolamaMercu-

nalego. Książka ta, wydanaprzez Paola Meiettiego, ukazała się w Wenecji w 1583 roku.

Biblioteka PAIP posiada pierwszą edycję tegoż dzieła. Mercuriale studiował medycynę na uniwersytetach w Bolonii i Padwie. Był autoremlicznych prac z dziedziny medycyny, w tym komentarzy do dzieł Hipokratesa i Galena18 19.De morbis puerorum opracował polski lekarz Jan Chrościejowski”. Książka ta doczekała się kilku edycji w językułacińskim,zo­ stała równieżprzetłumaczona na język niemiecki. Uważana była przez współczesnychza naJlepszy podręcznik chorób dzieci.

Drugim starym drukiem wzbiorach PAIP jest dzieło WalteraHarrisa De morbis acutis infantum, wydane przez Samuela Smitha w Londynie w 1689roku. Harris urodził się w An­ glii, studia medyczne ukończył we Francji. Był nadwornym lekarzem króla Jerzego III. Jest autorem kilku znaczących publikacji, zktórych największy rozgłos zdobyławspomniana Demorbis acutis infantum. Książka ta,uważanaza fundamentalne dziełoz dziedziny pedia­ trii, spotkałasięz dużym zainteresowaniem środowiska medycznego20.Dość stwierdzić, że przez latkilkadziesiąt ukazało sięosiemnaścieedycji dzieła Harrisa w tłumaczeniu na kilka języków. Biblioteka PAIP posiada pierwsze wydaniewspomnianej książki.

20 Biographisches Lexikon derhervorragendenAerzte, Bd.3, s. 64.

21 S. Kohmann, Dzieje nauki inauczania anatomii w Krakowie, [w:] Sześćsetleciemedycynykrakowskiej, s. 224,229-231.

22 Profesor Kazimierz Kostanecki kierowałKatedrą do 1935 roku. Tamże,s. 231.

KSIĘGOZBIÓRSTARYCHDRUKÓW KATEDRY ANATOMIICMUJ

Na koniec słów parę o najstarszym księgozbiorze KA. Zbiór ten nie został jeszcze opracowany, stądw chwili obecnej ograniczyć się muszę do kilku ledwie uwag na jego temat. Biblioteka KAmieści sięobecnie w budynku Theatrum Anatomicum przy ul. Ko­ pernika 12.Najstarszy księgozbiór przechowywanyjest w pomieszczeniu bibliotecznym.

Choć Katedra funkcjonuje już od z górą czterechstuleci, większość najcenniejszego księ­

gozbioru pochodziz darowizny jednego z jej najwybitniejszych profesorów - Ludwika Karola Teichmanna, który kierował nią wlatach1868-189421.

Zdecydowanawiększość starych druków (99%) wydana została w XVIII wieku. Jedynie pięćpozycjiukazałosię w XVII wieku. W zbiorach KA znajduje się jedendrukpolski.Księ­ gozbiór KAjest dośćzróżnicowanypod względemtematyki. Prócz książek medycznych, na ogół z dziedziny anatomii, w jego skład wchodzą także arcydzieła literatury pięknej, wtympokaźny zbiór prac Jana JakubaRousseau. Kolekcja starych druków KA obejmuje zgórą 500 jednostek inwentarzowych. Trudnowchwiliobecnejo dokładniejsze szacunki, gdyż, jak wspomniałem, prace nad stworzeniem katalogudla tej kolekcji zostały rozpoczęte dopiero z końcem 2007roku.

Strukturaproweniencyjnanajstarszego księgozbioru KAjest dośćjednolita. Większość starych druków zgromadzonych w bibliotece Katedry jest darem Teichmannadla tejże jed­

nostki. Niestety, w zdecydowanej większości książki nie noszą znaków własnościowych darczyńcy,wobec czego jedynym źródłempoświadczającym ich proweniencję jest prowi­ zoryczny katalogkartkowy, w którym ujęto całość przejętegoksięgozbioru. Część starych druków przekazana została biblioteceKA przez Kazimierza Kostaneckiego, profesora ana­

tomii, któryobjął kierownictwo Katedry po ustąpieniuTeichmanna w 1894 roku22.

PODSUMOWANIE

Stare druki przechowywane wbibliotekachjednostek naukowo-dydaktycznych CM UJ stanowiączęść większych historycznych kolekcji, obejmujących przede wszystkim księgo­ zbiórXIX-wieczny. Zbiory te formowałysię u schyłku XIXwiekurównoleglezrozwojem poszczególnychkatedr Wydziału Lekarskiego UJ. Podkreślićnależydużywkładpracowni­ kówwkształtowanietych kolekcji. Wzapiskachwłasnościowych naksiążkach pojawiająsię nazwiska wybitnych przedstawicieli krakowskiegośrodowiska medycznego, m.in. Rosne­

ra,Blumenstok-Halbana,Jakubowskiego, Wicherkiewicza, Teichmanna. Charakterystyczna jestzauważalna pod koniec XIX wieku silna tendencja do tworzenia podręcznegozbioru w klinikachi bibliotekach katedrmedycznych UJ.Księgozbiory te nie mogły stanowić al­ ternatywy wobec bogatego zasobu wydawnictw medycznych zgromadzonego w Bibliote­ ce Jagiellońskiej, aczkolwiek większości z opisanych przeze mnie książek, subiektywnie uznanych zanajcenniejsze lub najbardziej reprezentatywne dla poszczególnych kolekcji, czytelnik nie znajdzie w zbiorachJagiellonki. Kolekcje wyróżnia jednolitośćtematyczna Wchodzących w ich skład książek, związana z dyscypliną nauk medycznych reprezentowa­

ną przez daną katedrę. W pewnymstopniu wyjątkowe podtym względem są zbiory KA, Podarowane bibliotece tejjednostki przez Ludwika Karola Teichmanna i KazimierzaKosta- neckiego, lwią ich część stanowią jednak drukimedyczne. Czysto utylitarny charakter tych kolekcji powoduje, że dominują w nichdruki z 2. połowy XVIII wieku, które, biorącpod uwagę ichmerytoryczną treść, nieutraciły zupełnie naaktualności w wieku następnym.

OLD printsoftheacademic

-

.

OF COLLEGIUMMEDICUM, JAGIELLONIANUNIVERSITY

SUMMARY

The goal of the publication prepared on the basis of the materials gathered in the course of ca-

^•oging the oldest book collection of Collegium Medicum of the Jagiellonian University, is a brief Presentation of the old prints collections which are stored in the libraries of the Chair of Forensic Medicine, the Chair of Ophthalmology, of the Polish-American Pediatrics Institute and of the Chair

°f Anatomy. The author also described the old prints collection of the Medical Library of Collegium Medicum at the Jagiellonian University, whose core is made up of books that were donated by the Chair of Gynecology and Obstetrics. The description of the collection contains a brief history of the

•ndividual academic-didactic institutions of Collegium Medicum at the Jagiellonian University as 'Veh as a review of their collections, which mentions the most valuable items in the collection.