UKI> [1iIi3.łII'1:649.514.7.1] :550.85ł(ł38.Z6-1ł)
Magdalena JĘCZMYK, Jerzy KANASIEWICZ
Rozsypiska kasyterytu
w
północnei częścibloku izerskiego
WSTĘP
Występowanie kasyterytu w północnej części bloku izerskiego po raz pierwszy zostało stwierdzone w 1967 r. dzięki pracom szlichowym, wyko-
:ąanym 'W tym rej'onie przez Zakład ~óż Pierwiastków Rzadkich i Pro- mieniotwórezych Instytutu Geologicznego.
W latach 1970-71 sporządzono :zdjęcie szlichowena obszarze północ
nej części bldku izersikiego - od gTanicy państwa na zachodzie po Gry- fów SląSki na wschodzie, dochodząc ku południowi do linii Mirska. Na obszarze tym o powierzchni około 340 km2 pobrano łącznie 969 prćJbek
szlichowych.
W wymku przeprowadzonych prac wytkryto szereg rozsypisk kasyte- rytu w środkowej części badanego obszaru - między Grabiszycami a Augustowem. Charakterystykę poszczególnych anomalii aluwialnych kasyterytu p,rzedstawiano niżej.
BUDOWA GEOLOGICZNA REJONU BADAA
W Ibudorwie geologicznej obszaru (/fig. 1) obiorą udział głównie gnejsy izerskie cienko laminowane, słojowe, oczkowe ,i słojowo-ocikorwe. W obrę
bie utworów gnejsowych przełbiega równoleżnikowo, wzdłuż jeziora Złot
nickiego, strefa Z'budowana z łupków łyszczykowych. Zdaniem J. Oberca (1968) kompleks gnejso'wy jest produktem ,granityzacji serii łupkowej.
Procesy c metamorfizmu tej serii przebiegały niejednak'Owo, naj słabiej zostały zmetamorfizowane łupki łyszczytkowe/pasma złotnickiego. W pół
nocnej części obszaru - w rejonie Kościelnik oraz 'na południe od Woli- mierza - procesy metamorfiCZllle dOszły do stadium palingenetycznego
dając w konsekwencji granity izerskie. Wiek kompleksu gnejsowego nie jest jednoznacznie określony. Ostatnio przyjmuje się, że gnejsy izerskie
powstały 'W prekambrze, a śrM'fol"IIl'acyjne granity izerskie związane są
z tektogeneząassyntyjską '(J. Oberc, J. Kotowski, 1969; J. Szałamacha,
1970).
Kwartalnik Geolog:iczny, 't. 17. nr l, 1973 1'.
168 Magda:lena· Jęczmyk, . Jerzy Kanasiewicz
1-_ -1
1Ir er el
2~3 t::t:=::::::::I:l s ~7 [±JB
I~łt 19 L ... -110
o ~!_~""""-.,.j' 2 3km. Fig. 1. Mapa geologaczna północnej części bloku izerskiego. Geologic map of the nortbern part ol tbe Izera block
M.Locen: 1 - P'iaBki i iły. 2 - bazalty; BIlaftll:y paleaco!k: 3 - metałUpki. 4 - szaro-
głazy, 5 - leU!1l:ograJrllty me1lllBomatyczne l leukognejsy. 8 - enejsy 1zerakie, ., -
łupki łyszezyJwwe, 8 - granity alkaldezne; 9 - aluwdalne Iroaypieka kilsY1lerytu; 10 -
działy wodne
M1ocene: 1 - sa.nds and elays, 2 - baBaltll; Early Palaeozole: 3 - metucbJsIB, 4 - greywaekes, 1\ - metaeomatW leu~nites and leucogneilSe8. 8 - !zera gneIBseB, ., - miea schists. B - alk.aline groanIites; 9 - a.lluvial plaeers ot casslter4.te; 10 - watersbeds
Na
obszarze !bloku izerskiegostwierdzono liczne ·,przejawy pneumato- lityczne wyrażone w tworzeniu się grejzenów, turmalinów, skał topazo- wych i leullrogl'anitów, ·które zdaniem K. Smulikowskiego (19'58) są pro- . duktem metasomErtycznej przeróbki granitognejsów.. Autorzy niniejszego opracowania stwierdzili w rejonie Leśnej ponadto
chlorytyzację, hematytyzację i pirytyzację .gnejsów O1'azmineralizację
kasyterytem. Wyjaśnienie zjawisk pneumatolitycznych w tym rejonie jest trudne. Brak jest dowodów na istnienie przejawów plutonizmu z okre":' su tworzenia się granitów izers'k:ich.J. Oberc i J. KotoW'S'ki {1969) nie wy-
łduczają istnienia przejawów pómiejszej pneumatolizy. J. Pawłowska
(1966) uważa, że grejzeny są późniejsze niż leukogranity. W procesie me-
Rozsy!piska kasyterytu w p6łn(Jcnej części blokU izerskiego 169 tasomatycznym 'WY'I'óżnia ona etap albityzacji i etap grejzenizacji, czasowo
wiąże je z orogenezą kaledońską.
Wyniki 'badań rómych autorów wskazują na bardzo złożoną genezę
kompleksu skalnego bloku izerski~o. Po sfałdowaniu staroassyntyjskiego kompleksu osadowego miały miejsce proce~y anatektyczne, które dopro-
wadziły do powstania granitów i granodiorytów izermch kosztem serii osadowych i innych skał. Przejawy pneumatolityczne na tym obszarze
spowodowały metasomatozę skał, powstanie leukogranitów, grejzenów,
skał '1lur>malinowo-topazowych, al1bityzację, chlorytyzację, hematytyzację
i pirytyzację oraz mineralizację cynową. Wiekowo pr.zejawy pneumato- litycme najprawdopodobniej związane są z magmatyzmem waryscyjskim w Sudetach. Teza ta wydaje się tbyć słuS2'IDa, szczególnie jeżeli uwzględni
~ę fa!kt, że mineralizacja cynowa w europejskiej prowincji cynonośnej - a szczególnie związana .z Masywem Czeskim, którego peryferycznym ele- mentem strukturalnym są Sudety - związana jest genetycznie z oroge-
nezą waryscyjską.
METODA BADAŃ
Przy pracach poszukiwawczych zastosowano metodę szlichową, opraco-
waną w Za!kładzie Złóż Pierwiastków Rzadkich i Promieniotwórczych.
Metoda ta jest barozo przydatna do poszukiwań rozsypisk kasyterytu i in- nych minerałów. Ogółem pobrano 969 próbek szlichowych z aluwiów
współczesnych strUmieni, potoków i cieków wodnych o łącznej długości
.287 km. Próbki pobierano co 250 m z utworów żwirowo-piaszczystych.
Przy opróbowaniu omijano odcinki dolin zabagnione; wypełnione mułka
.mi, iłami lub torfem. Wyjściowa objętość próbek wynosiła 0,02 m3. Ma-
teriałpiaszczysto-żwirowy przesiewano przez sito o wymiarach oczek 2,5 mm. Frakcję nadsitową po określeniu składu petrograficznego okru- chów odrzucano, natomiast piasek po odszlamowaniu przemywano w czer- pakach typu azjatyckiego, aż do uzyskania szarego szlichu. Próbki szarego szlichu po wYsuszeniu rozdzielano w bromoformie. Otrzymany w ten spo- sób szlich czarny ważono z dokładnością do 0,05 g, a następnie magnesem
ręcznym oddzielano frakcję magnetyczną.
.. Przedmiotem dalszych badań mineralogicznych i chemicznych była
frakcja niemagnetyczna, stanowiąca od 0,02 do 6,37 kg/m3 próbki wyjścio
wej. Wstępne obserwacje mineralogIczne szlkhu czarnego 'Pozwoliły lIla wyeliminowanie z dalszych badań całkowicie płonnych próbek szlicho- wych. Pozostałe pr(;łjki, w których stwierdzono nawet pojedyncze ziarna kasyterytu, były analizowane chemicznie na zawartość Sn. Oznaczenia cheinicme :wykonano w Pracowni Analitycznej Zakładu Złóż Pierwiast- . ków Rzadkich i Promieniotwórczych IG.
WYNIKI BADAŃ
Wyniki chemiczne zawartości Sn przeliczono z procentów wagowych w sżlichu na g/ms żwirów, uwzględniając objętość wyjściową próbki oraz
ciężar uzySkanego z niej szlichu czarnego. Otrzymane w ten sposób wyniki
zawartości Sn w żwirach aluwialnych opracowano statystycznie. Próbki o zawartościach powyżej 10 g/m3 Sn przyjęto jako anomalne. Próbki o za-
170 Magdalena Jęczmyk, Jerży KanasleWicz
warlOlŚCiach Sn mieszczących się w granicach tła ·geochemicznego stanowią
'76,7% całości ,badanych próbek. Pr61Jki. Q anO'malnych zawartościach cyny, w granicach 10-100 g/m3. stanowią 21,2%, a próbki o anomalnej zawar-
tości cyny powyżej '100 g/m3, stanowią 2,2% całości -badanych próbek.
Pr<1bki szlichowe o anomalnych zawartościach kasyterytu pochodzą
.z alu'wiów sześciu potoków przecinających 'gnejsy izers'kie na obszarze
między Grabiszycami, Koś·cielnikami, Aug-ustowem i Wolimierzem.
Anomalne ikoncentracje kasyterytu stwierdzono w dolinie potoku Bruszn:ik na odcinku 3,2 km, między Leśną i Swieciem oraz w II lewym
dopływie tegoż potolku na oddn!ku 1,3 1ml. Zawartość cyny w aluwiach potoku Bruszn'ik dochodzi w pojedynczych próbkach do 220 g/ma ż·wiru ..
W II lewym dopływie potoku Brusznik zawartość cyny w ;mn-ach aluwialnych w pojedynczych próbkach osiąga wartości rzędu 820 g/m3•
Wśród minerałów ciężkich towarzyszących kasyterytowi. w szlichach
występują: ilmenit, granat, topaz, staurolit, turmalin, hematyt, fluoryt,
"Szelit, rutyl i złoto.
Drugi pdtok zawierający anomalne ilości !kasyterytu płynie po drugiej stronie działu wOOnego, ograniczającego od zachodu zlewnię Brusznika.
Potok ten zaczyna swój !bieg na S od Grabiszyc Górnych, początkowo pły
nie wzdłu'ż granicy państwowej, następnie wpływa na teren Czechosło-
'wacji, aby·po przebyciu około 1,5 km przekroczyć znóW granicę i zasilić
potdk Miłosz6wlka, płynący przez miejscówość Miłoszów. Aluwia wzboga- cone w kasyteryt występu'ją w PotOlru Granicznym na długości 1,9 km.
Zawartość cyny w aluwiach tegO' potoku w pojedynczyCh próbkach dochodzi do 295 g/m3. Rozsypiska !kasyterytu w aluwiach potoku Miło
.szówłka prześledzono na odcinku 2,7
m.
Zawartość cyny w pojedynczych próblkach żwirów aluwialnych d'Ochodzi do 385 g/m3•N astępn.y 'ku zacłhodorwi potok - Grabiszydki na odcin'kU 6,5 km po- 'Siada aluwia w2Jbogacone w kasyteryt. Zawartość cyny w aluwiach tego potO'ku w pojedynczyCh pró}jkach 1iwiru dochodzi do 160 g/m3• W poto- kach: Granicznym, Miłoszówce i Gra,biszyc'kim 'kasyteryt, niełkiedy 'Obec~
ny w szlichach w zrostach z kwarcem, występuje JW asocjacji z granatami, . topazem, turmalinem, staurolitem, rutylem, grammatytem i szelitem.
W aluwiachpotaku płynącego od wsi Bożkowice w kierunku NW i wpadającego dO' Kwisy w rejonie Kościelnik Górnych stwierdzono na-
stępną .anomalię Sn. Podwyższone zawartości kasyterytu stwierdzono na -odcinku 2,0 km. potoku. Zawartość cyny w aluwiach tego potoku (w poje- 'dynczy"ch pr&lkach) osiąga wartość 55 g/m3 Sn. Obok 'kasyterytu prze-
ważnie średnioziarnistego w pr6bkach szlichowych 'Oznaczono: granat, ilmenit, topaz, staurolitt rutyl, turmalin, limonit i hematyt.
W górnej części potoku Augustowskiego (na odcinku około 1,9 km)
W próbkach sz1ichowych obok 'bazaltu, oliwinu i diopsydu stwierdzono grubookIruchowy kasyteryt oraz granat, topaz, staurolit, turmalin, szelit, rutyl, piryt i złoto. Anomalia wykryta w rejonie Augustowa jest naj-
uboższa w kasyteryt, zawartość Sn w aluwiach tego potoku dochodzi w pojedynczych pr6bkach do 75 g/m3•
Rozsypiska kasyterytU w północnej części bloku izerskiego· . 171
Na zachód od WoUmierza, w dopływie Czarnego Potoku płynącym od granicy państwowej w kierunku wschodnim, na odcinku 1,2 km stwier- dzono koncentracje średnioziarnistego kasyterytu w asocjacji z granatem,
topazem, twrmalinem, grammatytem, staurolitem, rutylem i wolframitem.
ZBIWartośĆ cyny w alU'Wiach tego potOku 'w pojedynczych próbkach osiąga wartość 90 g/m3 Sn. Dane 'dharakteryzujące poszczególne aluwialne roz- sypiska kasyterytu zestawiono w ta'beli 1.
Tabela" l Zestawienie rozsypisk ahnrIaInyeh kasyterytu
wykrytych zdjęciem szIiehowym
DługoŚĆ Zawartość
I
cyny w poje- , anomalnego
I
dynczychMiejscowoŚĆ Nazwa potoku odcinka próbkach
m-
I
potoku rów aluwial-I wkm nych w g/m3
I-Swiecie Brusznik z dopły-
wami 6,0 820
Brusznik 3,2 220
II lewy dopływ
I
1,3 820I
IMiłoszów Miłoszówka I 2,7 385 I
Graniczny 1,9 29S
---_.
Grabiszyce GrabiszYCki 6,5 160
- - - -
KoŚcielnik.i - 2,0 55 I I
Augustów Augustowski 1,9 7S
I
Wolimierz
I Dopływ Czarnego I
Potoku 1,2 90
Skład mineralny szlichów w potokach zawierających koncentracje ka- syterytu na obszarze między Augustowem i Ora'biszycami jest Ibardzo
·zbliżony. Minerałami towarzyszącymi zawsze tlenkowi Sn są: topaz, tur:- malin, rutyl, szelit, ilmenit i granat. Dla badanego obszaru charakterys- tyczny jest kasyteryt () uziarn.ieniu.OO 0,1 do 2,{l mm. Obliczona przykła
dowo średnia wielkoś·ć ·ziarn kasyterytu dla Potoku Granic7l1lego wynosi 0,5 mm, natomiast w potoku Granicznym i II lewym dopływie Bruszni- ka - 0,7 mm. Jest to przeważnie kasyteTyt o ,barwie brązowej do prawie czarnej, niekiedy z odcieniem czerwonawym; rzadziej spotykano ziarna jasno zabarwione, kremowe do prawie beZ'barwnych_
Mineralizacja cynowa w tym rejonie związana jest najprawdopodob- niej z typem złóż kasyterytowo-kwarcowym. Wskazuje na to obecność
w szlichach taokich minerałów towarzyszących jak: topaz, turmalin, szelit, fluoryt, hematyt i rutyl, oraz oznaezone zawartości pierwiastków ślado-
172 Mag~aletia Jęczmyk, Jerzy Kanasiewf.cz
wyeh w kasyterycie: W, Mn, In, Zr, Nb, Sc, V, Be, Pb, Bi (M. Jęcz-
myk,1971). .
, Przedstawione wyżej wyniki Ibadań świadczą wyraźnie o istnieniu stref mineralizacji cynawej w obrębie granitognejs6w izerskieh. Obszar o ano- , malnych zawartościach Sn ciągnie się szerokim pasem od p6łnocnego 'kon- taktu 'bloku i:zerskiego z osłoną, paleozoiczną ku południowi do granicy
Państwa, <włączając w to znaną strefę mineralizacji cynowej w kamie- nickim pasie łupkowym. '
Zakład Zł6ż Pierwiastk6w Rzadkich i Promieniotw6rczych Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4
Nadesłano dnia 2 marca 1972 r.
PISMIENNICTWO
JĘCZMYK M. (1~1) - Kasyteryt i inne mierały clęikie w aluwiach potoku Brusznik.
'Kwart. geol., 15, p. 651--668, nr 3. Warszawa.
OBERC J. (1968) - Budowa geologi'Czna Polski, 1. Wyd. Geol. W'arszawa.
'OBERC J., KOTOWSKI J. (1969) - Orienta'Cja mezoskopowych enklaw autochtonicz- nych i struktury szkieletowe w granicie rumburskim. Biul. Inst. Geol..
230, p. S-.12e. Warszawa.
PAWŁOWSKA J. (1966) - Koncentracja fluor'u i przejawy gtejzenizacji w meta~
morfi'k:u Pog6rza Izerskiego. ~iuL Inst. Geol., 201, p. 5-65. Warszawa.
SZAŁAMACHA J. (1970) - O geologicznym 7JWią7ku utwor6w metamorficznych bloku izerskrego i łużyckiego. Biul. Inst. Geol., 239, p. 5-30. Warszawa.
SMULIKOWSKI K. (10958) - Zagadnienie genetycznej klasyfikacji granitoid6w. Stud~
geol. pol., 1. Warszawa. .
POCCIdIIH KACHTEPHTA B CEBEPHOR lIAClH HlEPCKOroJ)JlOKA
PC310MC
npe,D;CTIlBJICHl>1pe3Y:m .. ran,nroHCXoB anmoBHa.m.m.IX POCCl>1lIel: JCaCJtrepHTa MCTO.n;OM lIIJl1tXo- Bal: C'I>CMKH B CCBepO-3ana,ll;HOl: 'IllCm H3epcxoro 6noJ:a. B cyMMC Hccn~OBaHO 281 KM IIOTOEOB, nyreM OT6opa 969 mJlllXOBIalX lIPoó.
B pe3YJIbTaTC 1IP0ae.n;cHBLIX pa60T BIIOTOJ:8X OTEPhlT96 pOCCh1IIe1I: KaCHTepHTa Ha TeppliTopmi MC:E,Dy IPa6HmHnaMH •. 'KOCbIl;eJJblłlllra.MH, AyrycTOBOM H BOJIHMClKOM. Co.n;ep3[8HHe onoB8.
B aJIJIIOBIOOt AOCTHraJIO 820 r/Ms rpaBB'Jl.
Stres7iczenie 173
Magdalena Jp;cZMYK, Jeczy KANASIEWICZ
CASSITEBlTE PLACERS IN THE NORTHERN PART OF THE IZERA BLOCK
Summary
The authors present the results ·of sea'l"ching for the alluvial cassiterdte placers by heavy concen·trate survey in the north-western part of the Izera block. Totally 287 km of stream channels have been examined and 969 heavy con<!entrate samples have been gathered.
During the !research works cassiierite placers have been disoovered along 6 streams within the area 'between Grabiszy<!e, Koacielnild, AugustOw and Wolimierz.
Tin content in the alluvial deposits amoun·ts \.lip to 820 g/m8 of gravels.
