"Ochrona środowiska naturalnego jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy", Urszula Szymańska, Elżbieta Zębek, Olsztyn 2014 : [recenzja]

Wojciech Truszkowski

"Ochrona środowiska naturalnego

jako interdyscyplinarna dziedzina

wiedzy", Urszula Szymańska, Elżbieta

Zębek, Olsztyn 2014 : [recenzja]

Studia Prawnoustrojowe nr 30, 197-199

2015

UWM Studia Prawnoustrojowe 30

2015

R e c e n zje i s p r a w o z d a n ia

Urszula Szymańska, Elżbieta Zębek, Ochrona środo­

wiska naturalnego jako interdyscyplinarna dziedzina

wiedzy, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2014.

Ochrona środowiska stała się niezwykle istotną dziedziną wiedzy i jednym z podstawowych kryteriów oceny prawidłowości działań podejmowanych zarówno przez osoby fizyczne przedsiębiorstwa, jak i instytucje publiczne. Zakres pojęciowy ochrony środowiska daleko wykroczył poza tradycyjnie postrzegane zachowanie istniejących zasobów przyrodniczych. Z drugiej strony obecnie, jak nigdy w histo­ rii, działania na rzecz ochrony środowiska odpowiadają oczekiwaniom społe­ czeństw. Dzieje się tak na skutek zauważalnego kurczenia zasobów naturalnych i stale rosnących potrzeb zgłaszanych przez przemysł. Konflikt między prawami ekonomicznymi a ochroną środowiska musi być rozwiązywany przez stanowione przepisy prawne.

Autorki recenzowanej monografii podkreślają, że prawo ochrony środowiska nie jest jedynie zbiorem norm prawnych regulujących różne dziedziny działalności gospodarczej - to wyodrębniona, mająca swoją logikę i wewnętrzne powiązania gałąź prawa. Dlatego zaczęły od przybliżenia funkcji, jakie spełnia prawo ochrony środowisk oraz powiązań między tą gałęzią prawa a naukami ekonomicznymi, tech­ nicznymi czy biologicznymi. Na szczególne podkreślenie zasługuje wywód dotyczą­ cy prawa ochrony środowiska jako stymulatora rozwoju gospodarczego, a jednocze­ śnie zbioru instrumentów ograniczających niepożądane użytkowanie zasobów - do represji włącznie. Opis ogólnych zasad stosowanych w prawie ochrony środowiska można w przyszłych wydaniach książki wzbogacić o przykłady rozwiązań horyzon­ talnych, jak np. oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, dostęp do infor­ macji o środowisku i jego ochronie, udział społeczeństwa w procesach ochrony środowiska. Zagadnienia te stanowią przykład przeniesienia ogólnych zasad na pra­ wo, najpierw w Unii Europejskiej, a następnie w Polsce.

Jednak około 80% prezentowanej publikacji poświęcono przykładom konkret­ nego wdrożenia zasad prawa środowiskowego do przepisów dziedzinowych. Defini­ cja środowiska, zamieszczona przykładowo w ustawie Prawo ochrony środowiska, prezentuje katalog szczególnie istotnych elementów zasługujących na ochronę. Au­ torki wybrały ochronę wód, ochronę przed odpadami, ochronę przyrody i gospoda­ rowanie zasobami lasach. Są to elementy na tyle różnorodne, a zarazem reprezenta­ tywne, aby na ich przykładzie wyprowadzić wnioski o mechanizmach regulacji

198 Recenzje i sprawozdania

w całym obszarze środowiska. Tym bardziej że w poszczególnych elementach śro­ dowiska różnie rozłożono akcenty prawne realizujące podstawowe zasady polityki ekologicznej, czyli zasadę zapobiegania, ostrożności, ochrony u źródła oraz zasady „zanieczyszczający płaci”.

Pierwszym przedstawionym w książce elementem środowiska są wody. Użytko­ wanie wód polega oczywiście na ich wydobywaniu w celu zużycia, ale też na traktowaniu rzek jako odbiornika oczyszczonych ścieków. Pierwszy rodzaj użytko­ wania jest analogiczny do poszukiwania i wydobycia kopalin, natomiast drugi np. do emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dlatego rozważenia w przyszłości wymaga rozszerzenie opracowania o rozdział dotyczący ochrony powietrza w związku z rosnącą liczbą oraz coraz ostrzejszym charakterem przepisów UE w zakresie za­ nieczyszczeń powietrza i efektywności energetycznej. W Polsce zarządzanie woda­ mi zorganizowane jest w oparciu o podział zlewniowy. Do tego systemu dopasowa­ na jest zarówno struktura instytucji publicznych, jak i wymagane przepisami plany działań. Rozdział wzbogacono omówieniem zasobów wodnych i podstawowych za­ grożeń dotyczących wód, a dopiero na tej bazie zaprezentowano system gospodaro­ wania wodami. Takie opracowanie tematu z pewnością poszerza możliwości zrozu­ mienia stosowanych w polskim prawie rozwiązań.

Gospodarka odpadami, omówiona w rozdziale piątym, stanowi przykład proble­ mu środowiskowego, który dotyczy wszystkich. Osoby fizyczne i przedsiębiorstwa występują bowiem w charakterze wytwórcy odpadów, a jednostki administracji pu­ blicznej różnych szczebli odpowiedzialne są za zorganizowanie skutecznego syste­ mu zbiórki i przetwarzania lub składowania odpadów. W rozdziale tym znaleźć można wyjaśnienie stosowanej obecnie klasyfikacji odpadów oraz znaleźć opis or­ ganizacyjnych, technicznych i prawnych instrumentów prawidłowego gospodarowa­ nia odpadami.

Część książki poświęcona lasom w sposób szeroki i jednoznaczny przekonuje, że są one jednym z najważniejszych zasobów Polski. Zarówno ich obszar, jak i stan uzasadniają liczne i dość ścisłe przepisy prawne regulujące gospodarkę leśną. Na ostatniej konferencji klimatycznej KOP21 podkreślono, że funkcja klimatotwórcza lasów obejmuje wpływ na obecność w atmosferze gazów odpowiedzialnych za efekt cieplarniany. Z tego powodu oczekiwać można dalszego zainteresowania lasami w przepisach najpierw prawa wspólnotowego, a następnie krajowego w ujęciu nie­ zwykle interdyscyplinarnym.

Rozdział ostatni przybliża formy ochrony przyrody. Dowiemy się m.in., dlacze­ go objęcie nowych obszarów ochroną napotyka na silny opór społeczności lokal­ nych i władz samorządowych, mimo że niemal każdy zgadza się że ochrona przyro­ dy jest istotnym i pozytywnym przejawem troski o zasoby naturalne. Zasady i formy ochraniają wybrane, szczególnie cenne elementy otoczenia, a jednocześnie uzależ­ niają decyzje o rozwoju terenu chronionego i terenów sąsiednich od spełnienia dodatkowych warunków.

Recenzje i sprawozdania ₁₉₉

Autorki dowodzą, że występowanie powiązań pomiędzy poszczególnymi ele­ mentami środowiska naturalnego wymusza interdyscyplinarność przy komponowa­ niu przepisów prawa, jak również w podejściu do rozwiązywania pojawiających się problemów. Dlatego to właśnie interdyscyplinarność uczyniono w opracowaniu klu­ czem do skutecznego wdrożenia zasady zrównoważonego rozwoju.