Mieczysław Gogacz
Wizyta w ATK prof. Endre von
Ivanka z Wiednia
Studia Philosophiae Christianae 9/1, 307-309
WIZYTA W ATK PROF. ENDRE VON IVANKA Z WIEDNIA
W d niu 4 m a ja 1972, przebyw ający w Polsce z k ró tk ą w izytą n a ukow ą prof. E n d re von Iv a n k a z W iednia, w ygłosił w ATK, zap ro szony przez K a te d rę H istorii Filozofii, odczyt pt. Die hum anistische
u n d die m önchische In terp reta tio n des N eu p la to n ism u s im XV J a h r h u n d ert (H um anistyczna i m onastyczna in te rp re ta c ja neoplatonizm u w XV w ieku). O dczyty z zak resu dziejów neoplatonizm u prof. Iv an k a wygłosił n astęp n ie w PA N (5 m aja) i w K U L (6 m aja).
P rof. Iv a n k a z ra c ji sw ych p u b lik a cji je st znanym i w ybitnym h i storykiem neoplato n izm u tzw . bizantyjskiego, to znaczy tego n u rtu w neoplatonizm ie, k tó ry stanow i bezpośrednią k o n ty n u a cję m yśli P seudo- -Dionizego A reopagity. B adając tę k o n ty n u a cję prof. Iv an k a śledzi także przem ian y ideologii. Jego w a rsz ta t naukow o-badaw czy c h a rak te ry z u ją w ięc d w a asp ek ty : ujm o w an ie zjawlisk historycznych z pozycji h isto ry k a filozofii i z pozycji h isto ry k a ideologii.
N a odczycie prof. Iv an k i w ATK, oprócz stu d en tó w ze specjalizacji h isto rii filozofii i oprócz inn y ch zainteresow anych dziejam i neop lato nizm u, obecni byli: prof. d r S. Sw ieżaw ski, ks. doc. d r B. D em bowski, doc. d r M. Gogacz, ks. doc. d r A. Skow ronek, ks. doc. d r J. K linger z ChAT, oraz d oktoranci z W ydziału Filozoficznego A T K : m gr S. P o rębski, m gr T. K lim ski, m gr J. W róbel.
S potkanie otw orzył, a potem przew odniczył posiedzeniu doc. d r M. Go gacz, k ie ro w n ik K ate d ry H istorii Filozofii w ATK. W słow ach p o w ita n ia doc. Gogacz w y ra ził radość, że K a te d ra H isto rii Filozofii może gościć ta k znakom itego znaw cę dziejów neoplatonizm u. Zauw ażył, że n a se m in a riu m h isto rii filozofii średniow iecznej w A TK an a liz u je się w b ie żącym ro k u akad em ick im te k st L ib er de causis. N ie zanied b u jąc b adań nad dziejam i esse i n ad dziejam i filozoficznych teorii człowieka, b ad a ń w yznaczonych te m a ta m i p rac sem inaryjnych, m agisterskich i d o k to r skich, studenci h isto rii filozofii w A TK stu d iu ją także dzieje odm ian neoplatonizm u zapoznając się głów nie z jego w e rsją z L ib er de causis.
W ykład prof. Iv an k i, którego p u b lik a cje są znane w środow iskach m e- diew istycznych, był w ięc w A TK oczekiw any ze zrozum iałym za in te resow aniem .
W sw oim w ykładzie, w ygłoszonym w języku niem ieckim (w ykład tłu m aczył n a język polski ks. doc. d r A. Skow ronek), prof. Iv a n k a om ów ił n a jp ie rw tzw . sta n badań, a — d okładnie m ów iąc — n astaw ie n ia b a daw cze w obec tek stó w Pseudo-D ionizego, i z kolei p rzed staw ił sw oją in te rp re ta c ję isto tn ej zaw artości problem ow ej tekstów A reopagi ty, w y ja śn ia ją c przy okazji, k tó re zespoły problem ów zostały podjęte przez h u m a n istó w lub środow iska m onastyczne w XV w ieku.
Prof. Iv a n k a stw ierdził, że teologia średniow ieczna nie podejm ow ała problem ów teologii Pseudo-D ionizego. P rzytoczenia z Pseudo-D ionizego w te k sta ch średniow iecznych są tylko arg u m e n to w an ie m poglądów d a nego teologa. N iezależnie od tego, w średniow ieczu zachw ycano się neoplatonizm em Pseudo-D ionizego. C eniono jego pism a, kom entow ano je. P o m ija n e przez teologów poglądy P seudo-D ionizego podejm ow ali i rozw ijali filozofow ie. W w ieku XV, którego głów ną te n d en c ją było poszukiw anie sposobów filozoficznego przekroczenia możliwości lu d z kich, b u d u je się analizy n a filozoficznych tezach Pseudo-D ionizego. M i kołaj z K uzy m ów i o ograniczoności ludzkiego poznania. Poszukuje się je d n a k w łaśn ie przekroczenia tych m ożliw ości czerpiąc z P seudo- -Dionizego teorię ekstazy. E kstaza je st sposobem dośw iadczania Boga dzięki m iłości ek statycznej (am or extaticus). In te rp re tu ją c ekstazę i m i łość ekstatyczną n a sposób drogi afek ty w n ej (via affectiva) Tom asz a K em pis p o d k reśla ł w spo tk an iu człow ieka z Bogiem p roblem „chcieć”. I n te rp re tu ją c to sam o n a sposób drogi in te le k tu a ln e j (via intellectiva) D ionizy K a rtu z ro zw ijał p roblem „poznać”. S taran n iejsz e stu d ia nad P seudo-D ionizym zaczęto u p raw ia ć dopiero w w ieku X IX i XX. Prof. Iv a n k a przypom niał, że w edług S tegm iillera dzieło Pseudo-D ionizego jest o p a rte n a P roklosie i że S teg m ü ller badał, czy i w ja k im stopniu P seu- do-D ionizy w sw ym u ję ciu zn iekształcił neoplatonizm lu b chrześci jaństw o. P rof. Iv a n k a przytoczył też pogląd D anielou, że dzieło P seudo- -Dionizego je st chrześcijańskie, lecz w n eoplatońskiej „o rk ie strac ji”.
Prof. Iv a n k a p o d ejm u je w y n ik ający ze sta n u b a d a ń problem relacji m iędzy neoplatonizm em i chrześcijań stw em w te k sta ch Pseudo-D ioni zego. U siłuje ustalić, co je st isto tn e w tych te k sta c h : chrzęścijaństw ro, czy neoplatonizm . Dochodzi do w niosku, że P seudo-D ionizy chce w y kazać poganom , iż chrześcijaństw o zaw iera i w y ra ża m yśl filozoficzną. P seudo-D ionizy podkreśla, że dlatego, iż je st filozofem , może w łaśnie być chrześcijaninem , p rzeciw staw iając się tezie sw oich czasów, że kto je st filozofem nie m oże być chrześcijaninem . W ynika z tego, że w dziele Pseudo-D ionizego m yśl chrześcijań sk a je st w ażniejsza niż filozoficzna. N ie znaczy to, oczywiście, że — ja k się niekiedy sądzi — chrześcijanie
chcą zag arn ąć Pseudo-D ionizego. C h rześcijaństw o Pseudo-D ionizego je st po p ro stu w yrażone w neoplatońskiej pro b lem aty ce h ie ra rc h ii bytów .
In te rp re tu ją c ch rześcijań sk ą m yśl Pseudo-D ionizego prof. Iv an k a c h a ra k te ry z u je dw ie grupy zagadnień:
1) Pseudo-D ionizy p rzy jm u je neoplato ń sk ą budow ę w szechśw iata i em an acy jn e zależności m iędzy bytam i. N ie używ a w sw ych tekstach te rm in u „stw arza n ie”, lecz je d n a k posługuje się m yślą o stw arzan iu . D oskonałość bytów polega w ięc nie n a tym , aby przekroczyć stopień w em an acy jn ej d rab in ie bytów , lecz aby n a sobie w łaściw ym stopniu realizow ać swój byt. Nie chodzi o opuszczenie swego m iejsca w hie ra rc h ii bytów , nie chodzi w ięc o id en ty fik ację z Bogiem, lecz o u n i fikację.
2) W edług P seudo-D nionizego droga człow ieka do Boga nie je st proce sem m yślowym . Owszem, człow iek szuka tego, co nieznane, i w ie tylko to, czego szuka. C złow iek je d n a k rea ln ie w znosi się do Boga. Eros po w oduje to poszukiw anie i zdążanie. S ta je się ono m ożliw e dzięki tem u, że z w yższej sfery bytów em an u je coś na stopień niższy. E m a n u ją czyn niki, czyniące człow ieka aniołem . Nie opuszczając swego m iejsca w h ie ra rc h ii bytów człow iek w sw ej vita angelica je st zdolny do miłości ekstatycznej, k tó ra stanow i szukanie Boga całym sw ym bytem , szukanie św ia tła w ciem ności. K resem szukania je st ekstaza. W ekstazie człow iek uzyskuje henozis, zjednoczenie z Bogiem. O znacza to pom inięcie w szyst kiego i w stępow anie w jasność. To pom inięcie w szystkiego nie je st je d n a k u Pseudo-D ionizego w kolizji z grom adzeniem w sobie w artości.
V ita angelica, k tó ra sta ła się n eoplatońską o rie n ta c ją w ascezie i asce-
tyce chrześcijań sk iej, je st przecież o d b ieran iem od w yższej sfery bytów doskonalących człow ieka czynników , k tó re u m o żliw iają ekstazę, am or
e x ta titu s i henozis (unificatio).
W dyskusji za b rali głos: prof. d r S. Sw ieżaw ski, ks. doc. d r J. K lin ger, doc. d r M. Gogacz. W śród w ielu poruszonych zagadnień filozoficz nie w ażne asp ek ty w iązały się z dw om a p y ta n iam i: czy i ja k P seudo- -Dionizy rozw iązuje neoplatoński p roblem reditio ad essentiam suam (pow racanie istoty do siebie sam ej) i co uw aża za czynnik ontyczny, odróżniający poszczególne sfery bytów ?
O dpow iadając n a te p y ta n ia prof. Iv an k a p o d ją ł tzw. chrześcijański aspekt zagadnienia, a w ięc asp ek t teologiczny. W problem ie reditio a k centow ał w obec tego teorię pełnego p o w ra ca n ia istoty do sam ej siebie
(plena reditio). P seudo-D ionizy oczywiście rozw aża problem epistrefe,
czyli reditio, rozum iejąc przez pełną reditio w łaśnie henosis, czyli u n i fik ac ję z Bogiem. W problem ie różnicy m iędzy sferam i b ytu prof. Iv a n ka om aw iał za P seudo-D ionizym teorię, w edług k tó rej w pływ D ucha Św iętego n a człow ieka nie lik w id u je ontycznej odrębności ludzi.
