R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X IV , N R 1—2, W A R S Z A W A 1983
JO ZEF K O B U S
WPŁYW NAWOŻENIA GLEBY PIASKOWEJ LUŹNEJ KAOLINITEM I BENTONITEM NA PLON ROŚLIN ZBOŻOWYCH
I ZAWARTOŚĆ W NICH NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH
Z akład M ikrobiologii IU N G w P u ła w a ch
Gleby lekkie zajmują w Polsce przeszło połowę całego obszaru znaj dującego się pod uprawą połową. Około 20% tych gleb należy do kom pleksu 6 i 7, a więc są to gleby o bardzo niskiej produkcyjności. W cią gu ostatnich 20 lat przeprowadzono w iele badań, których celem było podniesienie żyzności (tych gleb [6, 12, 13, 16, 20, 21, 23, 25].
W badaniach tych autorzy dużą uwagę przywiązywali do wzbogaca nia w koloidy mineralne i organiczne gleb wytworzonych z piasku lu ź nego lub słabo gliniastego. Spośród w ielu stosowanych zabiegów pro wadzących do tego celu najlepsze w yniki wydaje się dawać nawożenie organiczne i bentonit. W ostatnich latach szczególnie dużo uwagi poświę ciliśm y w pływ ow i bentonitu na aktywność biologiczną gleb lekkich i ich żyzność. Celem niniejszej pracy było sprawdzenie, czy przy nawiezieniu gleby bentonitem zwyżka plonów została wywołana zmianą składu m e chanicznego gleby, czy też jest wynikiem oddziaływania wprowadzonych składników mineralnych. W celach porównawczych badaniami objęto również ikaolinit.
M A TER IA ŁY I M ETO DY B A D A Ń
W latach 1973— 1976 przeprowadzono doświadczenia wazonowe na ubogiej glebie piaskowej, zawierającej 4% części spławialnych, 0,35% w ę gla organicznego i 0,03% azotu, przy pH H20 równym 5,4. Przed założe niem doświadczenia gleba została przesiana przez sito o 0 2 mm. pH gleby doprowadzono z 5,4 do 6,6 za pomocą C aC 03. Do tak przygoto wanej gleby dodano 2 lub 4% kaolinitu lub bentonitu w formie roz drobnionej. Bentonit zawierał 1,66% K, 0,73% Na, 4,95% Ca i 1,22% Mg, kaolinit zaś — 0,01% K, 0,12% Na, 0,34% Ca i 0,25% Mg.
182 J. Kobus
Badano 5 kominacji w pięciu potwórzeniach, dając na wazon 7,5 kg gleby + 1050 mg P + 2456 mg K. Obok kontroli zawierającej tylko glebę i wym ienione nawozy, dwie kombinacje otrzymały: 0,15 kg lub 0,30 kg kaolimtu i dwie tyle samo bentonitu. Kaolinit i bentonit dodawrano do gleby po uprzednim zmieszaniu jej z nawozami fosforowym i i pota sowymi. Nawozy te: K2H P 04 + KH2PO4, dano w dawce czteroletniej, natomiast azot w formie NH4NO3 dodawano corocznie w roztworze wod nym przed siewem nasion w ilości 629 mg N na wazon. Drugą dawkę, również w ilości 629 mg N na wazon stosowano w fazie strzelania roślin w źdźbło. Przed siewem i podczas wzrostu roślin utrzymywano stale w glebie wilgotność na poziomie 55% całkowitej pojemności wodnej. W do świadczeniu przyjęto dwa następujące zmianowania:
rok zm ia n o w a n ie I zm ian ow an ie II
1973 jęczm ień pszenica
1974 owies jęczmień
1975 pszenica owies
1976 jęczmień pszenica
Rośliny zbierano w stadium dojrzałości woskowej i po wysuszeniu oznaczano: powietrznie suchą masę ziarna i słom y oraz zawartość w nich N metodą Kjeldahla, K, Na, Ca i Mg po spopieleniu w piecu m uflowym przy 400°C i ekstrakcji popiołu 1-procentowym HC1 na spektrofotometrze obsorpcji atomowej. Zawartość P oznaczano metodą kolorymetryczną Shella. Gleba w wazonach po sprzęcie roślin była każdorazowo przemie szana i pozostawiona w szklarni nie ogrzewanej zimą.
W Y N IK I
Plon ziarna jęczmienia w pierwszym roku po nawożeniu wysoką daw ką potasu i fosforu był stosunkowo niski i dodatek 2 lub 4% kaolinitu lub bentonitu nie wpłynął w istotny sposób na jego przyrost. Jedynie w serii z bentonitem wzrósł plon słom y (tab. 1).
Dopiero w drugim roku doświadczenia plon ziarna owsa w tych sa m ych wazonach, bez dodatkowego nawożenia P i K, poważnie się zw ięk szył w serii z kaolinitem i bentonitem. Szczególnie silnie zadziałał tu dodatek 4% kaolinitu, w m niejszym stopniu dodany w tej samej ilości bentonit. Nawożenie gleby zarówno bentonitem, jak i kaolinitem w pły nęło również dodatnio na plon słomy.
Jeszcze wyraźniej zaznaczył się w pływ dodanych 4% bentonitu na plon uprawianej pszenicy, gdyż plon ziarna był tu o 45% w yższy niż na kombinacji kontrolnej. Kaolinit w tym wypadku działał nieco słabiej.
Największy jednak w pływ bentonitu zaznaczył się w czwartym, roku doświadczenia. Przyrost plonu ziarna ponownie uprawianego jęczmienia
Т 'а Ъ e 1 a ''1
Wpływ k a o l i n i t u i b e n t o n i t u na p lo n y r o ś l i n zbożowych P lony w g z wazonu
E f f e c t o f k a o l i n i t e and b e n t o n i t e on c e r e a l c ro p y i e l d s , i n grams from p o t N astęp stw o r o ś l i n w l a t a c h Sequence o f c ro p s G leba + nawozyx S o i l + f e r t i l i z e r s * G leba + nawozy + 2% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f k a o l i n i t e G leba + nawozy + 4% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s + 4% o f k a o l i n i t e G leba + nawozy + 2% b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f b e n t o n i t e G leba + nawozy + 4% b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s + o f b e n t o n i t e i n y e a r s z ia r n o g r a in s ło m a s tra w z i a r n og r a i n s ło m a s tra w z i a r n og r a i n 3 ło m a s tra w g r a i nz ia r n o s ło m a s tra w z ia r n og r a i n s ło m a s tra w I zm ianow anie 1 s t c ro p r o t a t i o n Ję с zmień - B a r le y 2 9 ,6 4 1 ,3 2 4 ,3 4 2 ,2 2 9 ,8 40,1 26,8 4 4 ,2 2 9 ,2 .45,4 1973 Owies - O a ts 5 3 ,3 4 6 ,1 5 5 ,6 5 8 ,8 6 7 ,8 5 9 ,1 5 6 ,8 5 2 ,7 61,6 5 9 ,7 1974 P s z e n ic a - Wheat 1 4 ,2 1 8 ,2 0 1 8 ,3 2 4 ,2 16,1 2 4 ,0 14 ,5 2 2 ,1 2 0 ,6 2 4 ,3 1975 Jęczm ień - B a r le y 4 ,7 1 4 ,8 4 ,9 14,5 5 ,7 15,1 1 8 ,5 2 0 ,9 2 6 ,7 *26,1 1976 p t d l a z i e r n a - u t f o r g r a i n = 3, 73 j i t d l a słomy - u t f o r s tra w a :2,81 I I zm ianow anie - U n d c ro p r o t a t i o n P s z e n ic a - Wheat 2 4 ,1 5 0 ,7 2 7 ,5 5 2 ,0 2 5 ,3 4 5 ,3 2 5 ,4 5 3 ,4 2 5 ,9 5 0 ,9 1973 Jęczm ień - B a rle y 4 4 ,7 4 2 ,5 4 3 ,5 3 4 ,3 4 1 ,4 4 1 ,6 45 ,1 4 3 ,1 4 7 ,7 4 2 ,8 1974 Owies - O ats 2 8 ,5 2 9 ,6 3 4 ,8 36,1 2 6 ,9 3 5 ,6 3 5 ,4 3 7 ,2 36,6 3 9 ,8 1975 , P s z e n ic a - Wheat 6 , 3 1 2 ,7 5 ,9 1 3,7 5 ,5 1 3 ,0 15,8 1 8 ,8 1 8 ,4 2 4 ,8 1976
J it d l a z i e t n a - u t f o r g r a i n » 0 , 6 i 6 jut d la słom y - u t f o r s tra w = 2,»62 . x 7 ,3 5 k g g l e b y + 1050 mg P + 2456 mg K/K2HP04 + KH2P04/ 7 .3 5 kg o f s o i l + 1050 mg o f P + 2456 mg o f K/K^HVO^ + КН2Р04 / P lo ny zb óż p ia sk o w y c h n a w o ż o n y c h g li n a m i il a s ty m i
184 J. Kobus
był 4,0- do 5,5-krotnie wyższy w serii z bentonitem niż w serii z kaoli- nitem lub na kombinacji kontrolnej.
Średni sumaryczny przyrost plonów po czterech latach doświadcze nia w zmianowaniu I wynosił około 17% przy nawiezieniu gleby kaolini- tem w ilości 4%, natomiast nie stwierdzono wpływ u dodatku 2% kaoli nitu. Natomiast bentonit ‘dodany w ilości 2 i 4% wpłynął na wzrost plo nów odpowiednio o 15 i 35%. Pod w pływ em tego nawożenia wzrósł też plon słomy o 15,5 i 29,0%.
Analiza plonów roślin w II zmianowaniu (pszenica, jęczmień, owiec 1 ponownie pszenica) wykazała m niejsze różnice w wielkości plonów niż w zmianowaniu I. Należy zaznaczyć, że w zmianowaniu II statystycznie istotną zwyżkę plonów uzyskano jedynie przy dodatku do gleby 2 lub 4% bentonitu (tab. 1).
Z A W A R T O Ś Ć S K Ł A D N I K Ó W M IN E R A L N Y C H W Z I A R N I E I S Ł O M IE
W badaniach naszych staraliśmy się również sprawdzić, jaki w pływ wywiera dodatek minerałów ilastych na zawartość niektórych składni ków mineralnych w ziarnie i słomie uprawianych zbóż przy nawożeniu fosforem i potasem na zapas.
Zawartość N w ziarnie zbóż uzależniona była od rodzaju uprawianej rośliny, wysokości plonu oraz dodatku do gleby minerałów ilastych (tab. 2 i 3). Ziarna zbóż zawierały od 1,78 do 4,42% azotu. Stężenie N było na ogół mniejsze w ziarnach zebranych z roślin rosnących na glebie z bentonitem niż na glebie kontrolnej lub z dodatkiem kaolinitu. Łączyło się to często z wyższym i plonami. Słoma badanych roślin zawierała od 0,37 do 2,22% N. Zawartość azotu wzrastała w kombinacjach z mniejszą zawartością potasu i niższym plonem.
Ziarna badanych zbóż zawierały od 0,^8 do 0,65% fosforu. Najwięcej P zawierały nasiona roślin uprawianych w czwartym roku doświadcze nia. Szczególnie dużą zawartością fosforu odznaczały się ziarna roślin uprawianych na glebie z dodatkiem kaolinitu i na glebie kontrolnej. Naj mniej zawierały go ziarna pszenicy uprawianej w pierwszym roku do świadczenia. Jeszcze większe różnice w zawartości P w ystąpiły w słomie. Zawartość К w ziarnach zbóż wahała się w granicach od 0,4.8 do 0,67%, przy czym najwięcej znaleziono go w ziarnie jęczmienia i owsa, mniej zaś w pszenicy. Zawartość К była na ogół bardzo stabilna, w nie wielkim stopniu uzależniona od wysokości plonu, następstwa roślin i stop nia wyczerpania składników pokarmowych z gleby.
Zawartość К w słomie zależała głównie od poziomu tego składnika w glebie. Badana słoma różnych zbóż, uprawiana na glebie bez dodatku minerałów ilastych lub z dodatkiem kaolinitu lub bentonitu, zawierała od 0,01 do 3,8% potasu w stosuniku do suchej masy. Najwięcej potasu gromadziła słoma roślin rosnących w pierwszym roku doświadczenia.
Sło-T a b e l a 2
S k ła d chem iczny r o ś l i n - C h em ical c o m p o s itio n o f p l a n t s Zm ianowanie I - Crop r o t a t i o n I N astęp stw o r o ś l i n w l a t a c h Sequence o f c ro p s i n y e a r s G leba + nawozy - k o n tr o l a
S o i l + f e r t i l i z e r s - c o n t r o l S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f k a o l i n i t eG leba + nawozy + 2% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s + 4% o f k a o l i n i t eG leba + nawozy + 4% k a o l i n i t u
N P К Na Ca Mg N P К Na Ca Mg N P К Na Ca Mg
S k ła d chem iczny z i a r n a w % s,m • - C h em ical c o m p o sitio n o f g r a in i n % o f d .w .
Jęc z m ie ń - B a rle y 2 ,2 3 0 ,3 3 0,61 0 ,0 1 0 ,0 4 0 ,1 2 2 ,2 1 0 ,3 3 0 ,6 7 0 ,0 1 0 ,0 4 0 ,1 2 2 ,2 8 0 ,2 6 0 ,5 8 0 ,0 1 0 ,0 4 1 ,0 9 1973 Owies - O ats 2 ,0 4 0 ,3 8 0,61 0 ,0 1 0 ,1 2 0 ,1 2 1,91 0 ,3 4 0,60 0 ,0 1 0 ,0 8 0,11 1,78 0 ,3 2 0 ,5 8 0 ,0 1 0 ,0 7 1 ,0 8 1974 P s z e n ic a - Yflieat 2,51 0 ,4 4 0 ,5 9 0 ,0 4 0 ,0 8 0,16 2 ,6 9 - 0 ,6 1 0 ,0 4 0 ,0 7 0 ,1 8 2 ,7 4 - 0 ,6 4 0 ,0 5 0 ,0 7 1,5 8 1975 Jęczm ień - B arle y 4 ,4 2 0,61 0,60 0 ,1 5 0 ,0 4 0 ,1 8 4 ,3 8 0 ,6 5 0,62 0,16 0 ,0 4 0 ,1 7 4 ,4 2 0 ,6 5 0 ,5 8 0 , 1б 0 ,0 4 1 ,7 3 1976
S k ła d chem iczny słom y w % s.m - C hem ical c o m p o sitio n o f s tra w i n % o f d.m .
J ęc z m ie ń - B a rle y 1 ,3 7 0 ,3 0 3 ,6 7 0 ,0 9 0 ,4 4 0 ,0 6 1,58 0 ,3 2 3 ,85 0 ,1 4 0 ,4 5 0 ,0 7 1,2 0 0 ,2 9 3 ,7 3 0 ,3 4 0 ,5 1 0 ,0 6 1973 Owies - O a ts 0 ,5 9 0,16 1 ,3 9 0 ,5 8 0 ,9 0 0,06 0 ,6 7 0 ,2 2 1,56 0 ,5 6 0 ,5 4 0 ,2 1 0 ,3 7 0 ,1 8 1 ,3 2 0 ,5 2 0 ,4 3 0 ,1 5 1974 P s z e n ic a - Wheat 1,0 7 0 ,7 1 0 ,2 7 0 ,4 2 0 ,7 1 0 ,4 4 1,0 6 - 0 ,3 0 0 ,4 3 0 ,7 0 0 ,4 4 1 ,0 3 - 0 ,2 9 0 ,4 4 0 ,6 9 0 ,4 2 1975 Jęc z m ie ń - B a rle y 1 ,9 3 0 ,1 8 0 ,1 3 1 ,1 3 1,28 0 ,5 0 2 ,2 0 0 ,2 2 0 ,1 3 0 ,0 2 1,5 1 0 ,5 4 2 ,1 4 0 ,1 7 0 ,1 3 1 ,09 1,51 0 ,5 3 1976 P lo n y zb óż p ia sk o w y c h n a w o ż o n y c h g li n a m i il a s ty m i
00
05 c d . ta bo l i 2 S k ła d chem iozny r o ś l i n - C h em ical c o m p o sitio n o f p l a n t e
Zmianowanie I - Crop r o t a t i o n I N aetęp stw o r o ś l i n w la ta c h . Sequenoe o f c ro p s i n y e a r G leba + nawozy - k o n t r o l a
S o i l + f e r t i l i z e r s ▼ c o n t r o l S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f b e n to n iteG leba -i• nawozy + 2% b e n to n itu S o i l + f e r t i l i z e r s + 4% o f b e n to n iteG leba + nawozy + 4% b a n t o n i t u
N P К Na Ca Mg N P К Na Ca Mg N P K Na Ca Mg
S k ła d chem iczny z i a r n a w % s.m . - C hem ical c o m p o sitio n o f g r a i n i n % o f d.m .
Jączm ień - B a rle y 2 ,2 3 0 ,3 3 0,61 0,01 0 ,0 4 0 , 1 2 2 , 2 6 0 ,3 6 0,58 о , о з 0 ,0 4 0 ,1 3 2 , 2 1 0 ,3 6 0 ,5 8 0 ,0 3 0 ,0 4 0 ,1 3 1973 Owies - O ats 2 ,0 4 0 ,3 8 0,61 0 , 0 1 0 , 1 2 0,12 1,89 0 ,3 6 0 , 6 8 0 , 0 2 0 ,0 7 0 , 1 2 1 , 8 8 0 ,3 4 0 ,5 8 0 , 0 2 0 ,0 7 0 ,1 1 1974 P s z e n io a - Wheat 2,51 0 ,4 4 0 ,5 9 0 ,0 4 0 ,0 8 0 , 1 6 2 ,6 7 0 ,4 4 0 ,5 9 ' 0 , 0 2 0 ,0 7 0 ,1 7 2 ,5 3 0 ,4 6 0 ,6 3 0 ,0 2 0,06 0 ,1 7 1975 Jęczm ień - B a rle y 4 ,4 2 0, 61 0, 60 0 ,1 5 0 ,0 4 0 ,1 8 3 ,2 7 0 ,4 3 0 ,4 1 0 ,1 4 0, 02 0 , 1 6 2 ,8 9 0,46 0 ,4 3 0 , 1 2 0 ,0 2 0 ,1 5 1976
S k ła d chem iczny słomy w % s.m . - C h ejn ical c o m p o sitio n o f s tra w In % o f d.m .
Jęczm ień - B a rle y 1 ,3 7 0 ,3 0 3 ,67 0 ,0 9 0 ,4 4 0,06 1,20 0 ,3 0 3,11 0 ,8 7 0 ,3 5 0 ,0 7 1 ,0 3 0 ,3 2 2 ,6 3 0 ,8 5 0 ,3 0 0 ,0 7 1973 Owies - O ats 0 ,5 9 0 , 1 6 1.39 0,58 0 ,9 0 0,06 0 ,5 3 0 ,2 0 2 ,5 6 0 ,9 1 0 ,4 5 0 ,1 9 0 ,4 0 0 , 2 1 3,26 1 ,15 0 ,3 1 0 ,1 7 1974 P s z e n ic a - Wheat 1 ,0 7 0 ,7 1 0 ,2 7 0 ,4 2 0 ,7 1 0 ,4 4 1 ,05 0,66 0 ,8 5 0 ,4 5 0 ,5 9 0 ,3 1 . 0,52 0 ,2 4 1,14 0 ,3 4 0 ,3 2 0 ,2 5 1975 Jęczm ień - B a rle y 1 ,9 3 0 ,1 8 0 ,1 3 1 ,1 3 1 ,2 8 0 ,5 0 1,25 0,06 0 ,1 3 1 ,3 2 1,28 0 ,4 6 1,0 9 0,06 0 ,2 2 1,51 0 ,7 9 0 ,4 2 1976 J. K o b u s
T a b e l a 3
S k ła d chem iczny r o ś l i n - C h em ical c o m p o sitio n o f p l a n t s Zm ianow anie I I - Crop r o t a t i o n I I
N astęp stw o r o ś l i n w l a t a c h Sequence o f c ro p s
i n y e a r
G leba + nawozy - k o n tr o l a
S o i l + f e r t i l i z e r s - c o n t r o l S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f k a o l i n i t eG leba + nawozy + 2yó k u o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r sG leb a + nawozy
+ 4% k a o l i n i t u + 4% o f k a o l i n i t e
N P К Na Ca Lig N P К Na Ca Mg N P К Na Ca Mg
S k ła d chem iczny z i a r n a я % s.m . - C h em ical c o m p o sitio n o f g r a in in % o f d, P s z e n ic a - Wheat 1973 2,81 0 ,2 1 0 ,4 8 0 ,0 1 0 ,0 3 0 ,1 2 2,61 0 ,2 0 0 ,4 8 0 ,0 1 0 ,0 4 0 ,1 5 2 ,5 5 0 ,1 8 0 ,4 3 0 ,0 1 0 ,0 4 0,1.4 Jęc z m ie ń - B a rle y 1974 2 ,1 2 0 ,3 9 0 ,6 3 0 ,0 4 0 ,0 5 0 ,1 3 2 ,0 9 0 ,4 0 0 ,6 2 0 , 0 3 0 ,0 5 0 ,1 3 2 ,0 9 0 ,4 1 0 ,5 8 0 ,0 3 0 ,0 5 0 ,1 3 Owies - O a ts 1975 2,60 0 ,4 1 0 ,5 9 0 ,1 2 0 ,1 1 0 ,1 6 2 ,5 6 / - 0,61 0 ,1 0 0 ,1 3 0,16 2,9 8 - 0 ,6 0 0 ,0 8 0 ,1 7 ' 0 j 18 P s z e n io a - Wheat 1976 3 ,3 7 0 ,4 5 0 ,5 8 0 ,0 5 0 ,0 4 0 ,1 6 3 ,5 0 0 ,4 6 0 ,5 8 0 ,0 4 0 ,0 4 0 ,1 7 3 ,3 4 0 ,4 3 0 ,5 7 ; <3,04 0 ,0 4 0,16
S k ła d chem iczny słom y w % s.m . - C h em ical c o m p o sitio n o f s tra w i n % o f d,>m. P s z e n ic a - Wheat 1973 1.1 9 0 ,3 0 3,51 0 ,0 7 0 ,3 2 0 ,0 4 1 ,1 2 0 ,2 6 3 ,4 9 0 ,0 3 0 ,3 2 0 ,0 6 1,07 0 ,2 5 3 ,5 0 0 ,0 4 0 ,3 0 0 ,0 6 Jęc z m ie ń - B a r le y 1974 0 ,9 7 0,16 1 ,5 4 0 ,3 4 0 ,9 0 0 ,1 8 0 ,7 8 0,16 1 ,5 9 0 ,3 1 0 ,7 5 0 ,1 9 0 ,7 6 0 ,1 4 1,45 0 ,3 4 - 0 ,9 7 0 ,2 0 Owies - O ats 1975 1 ,0 3 0 ,5 8 0 ,2 8 1,8 7 0 ,7 1 0 ,4 3 1,01 - 0 ,3 3 1 ,8 2 0 ,7 7 0 ,4 6 1 ,1 7 - 0 ,4 0 1,68 0 ,8 7 0 ,4 5 P s z e n ic a - Wheat 1976 1,46 0 ,1 4 0 ,1 9 0 ,4 6 0 ,7 9 0 ,4 4 1 » 53 1,18 0 ,1 0 . 0 ,5 5 0,9 1 0 ,4 9 1,41 0 ,1 2 0 ,0 9 0 ,5 5 0 ,9 0 0 ,4 1 00 P lo ny zb óż p ia sk o w y c h n a w o ż o n y c h g li n a m i il a s ty m i
I-* g
c d . t a b e l i 3
Skład chemiczny r o ślin •• Chemical composition o f plants ^
Zmianowania I I Crop rotation I I ^
N astę p stw o r o ś l i n
w l a t a c h S o i l *• f e r t i l i z e r s - c o n t r o lG leb a + naw ozy - k o n tr o l a S o i l + f e r t i l i z e r s + 2% o f b e n t o n i t eG leb a + nawozy + 2% b e n to n itu S o i l + f e r t i l i z e r s + 4% o f b e n t o n i t eG leb a + nawozy + 4% b e n t o n i t u Sequence o f o ro p s
i n y e a r s IT p
* Na Ca Mg ЗГ T к Na Ca Mg- ' N P K Na Ca Mg
S k ła d chem iczny z i a r n a w % s.m C hem ical c o m p o sitio n o f g r a i n i n % o f d.m« P s z e n ic a - Wheat 1973 2 ,8 1 0,2 1 0,48 0,01 0 ,0 3 0,1 2 2 ,4 4 0 , 2 2 0 ,4 6 0,01 0 ,0 3 0 ,1 4 2 ,5 9 0,2 2 0 ,4 6 0,01 0 ,0 3 0 ,1 5 Jęc z m ie ń - B a r le y 1974 2 ,1 2 0 ,3 9 0 ,6 3 0 ,0 4 0 ,0 5 0 , 1 3 2,0 1 0 , 4 0 0,61 0 ,0 4 0 ,0 5 0 ,1 3 2,01 0 ,4 0 0,58 0 ,0 4 0 ,0 4 0,12 Owies - G a te 1975 2,60 0 ,4 1 0 ,5 9 0,12 0,11 0,16 2 ,5 3 0 ,4 1 0,61 0 ,0 9 0,12 0 ,1 6 2 ,4 6 0 ,4 1 0,61 '0,06 0,11 0 ,1 6 P s z e n ic a - Wheat 1976 3# 37 0 ,4 5 0 ,5 8 0 ,0 5 0 ,0 4 0,16 2 , 7 6 0 ,3 8 0 ,4 7 0,0 2 0 ,0 3 0 ,1 4 2 »45 0 ,3 6 0 ,4 6 0,01 0 ,0 3 0 ,1 4
S k ła d chem iczny słom y w % s . a C h em ica l c o m p o s itio n o f s tra w i n % o f d.m* P s z e n ic a - ‘Wheat 1973 1 ,1 9 0 ,3 0 3 ,5 1 0 ,0 7 0 ,3 2 0,04 1 ,1 8 0 ,2 4 3 ,3 4 0 ,0 7 0 ,3 2 0 ,0 7 1,01 0 ,2 4 3,26 0 ,0 7 0,22 0 ,0 6 Jęc z m ie ń - B a r le y 1974 0 ,9 7 0,16 1 ,5 4 0 ,3 4 0 ,9 0 0 ,1 8 0 ,7 6 0 ,1 7 2,29 0 ,9 6 0,62 0 ,1 7 0,92 0,21 2,26 1,4 6 0 ,3 3 0 , 1 1 Owies - O a ts 1975 1 ,0 3 0,58 0 ,2 8 1 ,8 7 0 ,7 1 0 ,4 3 0 ,8 7 0 ,6 7 1,01 2,12 0 ,4 5 0 ,3 2 0 ,6 4 0 ,7 6 2,20 2,00 0 ,2 8 0 , 2 3 P s z e n ic a - Wheat 1976 1 ,4 6 0 ,1 4 0 ,1 9 0 ,4 6 0 ,7 9 o , 4 4 0 ,7 5 0 ,0 7 : 0 ,3 0 0 ,5 8 0 ,7 1 0 ,4 4 0 ,6 8 0,0в 0 ,8 7 0 ,4 2 0 ,3 5 0 ,3 5 J. K o b u s
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinami ilastymi 189
ma pszenicy, ppdobnie i jęczmienia, zawierała ponad 3,5% ,potasu. Nieco mniej К znaleziono w słomie jęczmienia uprawianego na glebie zawie rającej bentonit. Najmniej zawierała go słoma zbóż uprawianych w czwar tym roku doświadczenia na glebie kontrolnej lub z dodatkiem kaolinitu. Nasiona zbóż gromadziły na ogół bardzo małe ilości Na, a jego za wartość zależała od rodzaju roślin i od ich zaopatrzenia w potas (tab. 2 i 3). Najmniej sodu kumulowała pszenica (0,01 do 0,05%), najwięcej jęczm ień (od 0,01 do około 0,16%). Zarówno w ziarnach jęczmienia, jak pszenicy i owsa znajdowano więcej sodu w miarę wyczerpywania się po tasu z podłoża. W pływ niedoboru potasu na zawartość sodu uwidocznił się jeszcze wyraźniej w słomie. Ilość sodu w słomie badanych roślin wahała się w granicach od 0,02 do około 2,0%. W miarę wyczerpywania się potasu z podłoża słoma zbóż bogatsza była w sód. Szczególnie dużo sodu gromadził w słomie owies, mniej jęczmień, najmniej zaś pszenica. Na ogół rośliny uprawiane na glebie z dodatkiem bentonitu gromadziły sód w większym stopniu niż rosnące na glelbie kontrolnej lub z dodat kiem kaolinitu.
Zawartość Ca w ziarnie zbóż wahała się w granicach od 0,03 do 0,17%. Najwięcej wapnia zawierały ziarna owsa, w następnej kolejności ziarna pszenicy, najmniej zaś ziarna jęczmienia. Poziom Ca w ziarnie nie zależał od podłoża ani od kolejności roślin w rotacji.
W słomie badanych roślin występowało kilkakrotnie więcej wapnia niż w ziarnie (od 0,3 do 1,5%), a jego poziom wzrastał bardzo wyraźnie w miarę obniżania się w słomie .poziomu potasu i sodu.
Spośród badanych składników mineralnych poziom magnezu w na sionach zbóż należał do najbardziej stabilnych. Zawartość tego składnika wahała się w granicach od około 0,11 do 0,18%.
W iększe natomiast wahania w zawartości Mg stwierdzono w słomie. W miarę wyczerpywania się potasu z gleby wzrastało stężenie Mg i n aj więcej było go w słom ie jęczmienia i pszenicy, uprawianych w czwar tym roku doświadczenia.
W Y K O R Z Y S T A N IE N A W O Z Ó W M IN E R A L N Y C H P R Z E Z U P R A W I A N E R O Ś L IN Y
Rośliny uprawiane w ciągu czterech lat na tym samym podłożu po brały z gleby od 73,3 do 86,9% dodawanego im corocznie azotu. Nie w y daje się więc, aby azot był czynnikiem lim itującym plon roślin. Najlepiej w ykorzystały azot rośliny rosnące w glebie wzbogaconej 4% bentonitu. Należy zaznaczyć, że w serii tej uzyskano najwyższy pion ziarna i sło my. Pobrany azot znalazł się w 52 do 73,5% w ziarnie (tab. 4 i 5).
Fosfor wniesiony do gleby na początku doświadczenia wykorzystany został w 70 do 98,4%. Największe wykorzystanie fosforu przez rośliny stwierdzono w glebie z dodatkiem bentonitu. Fosfor, podobnie jak i azot, został przemieszczony głównie do ziarna (42,8 do 53,1%). Nie stwierdzono
190 J. Kobus
S k ł a d n i k i pokarmowe p o brane z wazonów w c ią g u 4 - l e t n i c h d o św iad c z eń w mg z Tfazonu 3Ta wazon dodano 4960 mg N, 2456 mg К, Ю50 mg P
N u t r i e n t s uptak e, from p o ts i n 4 - y e a r e x p e r im e n ts , i n mg from p o t P e r p o t 496O mg N, 2456 mg К and Ю50 mg P w ere added
Zm ianowanie I - C rop r o t a t i o n I S k ła d n i k E lem en t G leba + nawozy k o n t r o l a S o i l + f e r t i l i z e r s c o n t r o l Gle ba+nawozy+2% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +2% o f k a o l i n i t e G le b a+n aw 0 z y+ 4% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +4% o f k a o l i n i t e G l e ba+nawoz y+ 2fo b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +2% o f b e n t o n i t e Gleba+nawozy+4% b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +4% o f b e n t o n i t e IГ 3636 , 3 341 6 ,0 3 8 7 3 ,0 3 9 7 3 ,5 4 3 1 1 ,7 P 7 5 8 ,7 - - 9 6 4 ,5 100 4 ,6 X 2859,1 327 1 ,5 30 5 6 ,7 3 8 5 4 ,4 4 2 4 6 ,1 m 5 7 1 ,8 6 6 7 ,2 8 1 6 ,4 1 2 8 4 ,4 1 5 3 3 ,3 Ca 9 6 7 ,9 9 6 0 ,9 9 2 5 ,7 8 9 5 ,4 . 6 7 8 ,4 Mg 8 3 4 ,0 4 6 7 ,9 4 3 5 ,3 7 1 3 ,8 4 3 1 ,7 P r o c e n t sk ład n ik ó w w z i a r n i e - P e r c e n t o f n u t r i e n t s i n g r a i n H 6 3 ,6 5 2 ,0 6 6 ,6 6 7 ,2 7 3 ,5 P 5 2 ,6 - - 4 7 ,1 5 3 ,1 К 2 1 ,8 1 9 ,5 2 2 ,9 1 7 ,2 1 8 ,1 . Ba 4 ,2 4 ,0 8 , 8 3 ,7 3 , 4 Ca 8 ,9 7 ,0 7 ,8 1 1 ,7 1 0 ,8 Mg 1 5 ,5 28 ,1 3 2 ,3 2 1 ,5 3 7 ,6 T a b e l a 5
S k ła d n ik i pokarmowe pobrane z wazonu w c ią g u 4 - l e t n i e g o d o ś w ia d c z e n ia w mg z wazonu N u t r i e n t s u p tak e.1 from p o t i n th e 4 - y e a r e x p e r im e n t - i n mg
Zmianowanie I I - C rop r o t a t i o n I I S k ła d n ik E lem ent G leba + nawozy k o n tr o l a S o i l + f e r t i l i z e r s c o n t r o l
G leba+ naw ozy+ 2% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +2% o f k a o l i n i t e
G leba+ naw ozy+ 4% k a o l i n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +4% o f k a o l i n i t e
G leba+ naw ozy+ 2% b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +2% o f b e n t o n i t e Gleba+nawozy +4% b e n t o n i t u S o i l + f e r t i l i z e r s +4/0 o f b e n to n ite IT 3 9 2 5 ,5 4 1 4 6 ,8 389 5 ,6 4 2 8 3 ,8 4 3 1 1 ,3 P 7 8 3 ,8 - - 1032,8 1 0 0 1 ,6 X 3 1 4 2 ,3 3 1 4 0 ,7 3 0 8 4 ,9 3884,5 4419,1 Na 3 2 3 ,5 9 2 6 ,7 8 6 2 ,2 1474,5 1 6 1 2 ,4 Ca 9 1 9 ,3 9 0 6 ,6 1041,8 8 1 7 ,6 5 2 3 ,4 Mg 4 1 9 ,7 4 8 7 ,6 4 6 9 ,9 4 3 4 ,4 7 2 1 ,5 9 P r o c e n t sk ład n ik ó w w z i a r n i e - P e r c e n t o f n u t r i e n t s i n g r a i n JT 6 2 ,2 7 0 ,0 6 4 ,0 6 6 ,8 6 9 ,1 p 4 7 ,7 - - 42,8 4 6 ,5 к 1 9 ,2 2 1 ,0 1 7 ,6 1 7 ,5 1 5 ,9 Sa 6 ,7 6 ,2 4 ,6 3 ,7 3,1 Ca 7 ,0 7 ,6 7 ,4 9 ,5 14,1 Mg 3 3 ,4 3 4 ,8 3 0 ,7 3 5 ,6 2 4 ,7
przy tym nadmiernego pobrania fosforu przez rośliny nawet przy jego dużej koncentracji w pierwszym roku doświadczenia.
Czynnikiem najbardziej lim itującym plonowanie roślin w trzecim i czwartym roku doświadczenia był potas. Został on wykorzystany przez rośliny całkowicie, a poza tym w dużym stopniu zostały naruszone rezer w y glebowe. Z gleby kontrolnej lub gleby z dodatkiem kaolinitu rośliny
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinam i ilastym i 191
pobrały o 16 do 33% więcej potasu w stosunku .do ilości -potasu doda nego do gleby podczas zakładania doświadczenia, w serii zaś z bentoni tem — o 57 do 80% więcej.
Sądząc z wyników analiz chemicznych, już w pierwszym roku do świadczenia rośliny pobrały z gleby kontrolnej i z gleby nawiezionej ka- olinitem 73 do 79% potasu dodanego im na początku doświadczenia. O wiele oszczędniej gospodarowały potasem rośliny w serii z dodatkiem bentonitu, pobrały bowiem o(koło 55% w trakcie pierwszego sezonu w e getacyjnego. W drugim roku doświadczenia uprawiane w tych samych wazonach owies i jęczmień wyczerpały we wszystkich seriach doświad czalnych dodany potas i naruszyły rezerwę glebową.
W trzecim i czwartym roku rośliny korzystały tylko z zapasów potasu znajdującego się w glebie. W miarę wyczerpywania się К zmniejszał sie bardzo wyraźnie plon uprawianych roślin. Jedynie w serii z bentonitem jeszcze w czwartym roku doświadczenia rośliny dawały stosunkowo w y soki plon ziarna i słomy.
Ziarna roślin zbożowych gromadziły nieco więcej magnezu niż potasu. Znaleziono w nich od 15 do 37,6% magnezu pobranego przez rośliny.
Spośród badanych składników mineralnych ziarna zbóż zawierały naj mniej wapnia (7 do 14%) i sodu (3,1 do 8,9%).
Z A L E Ż N O Ś Ć M IĘ D Z Y Z A W A R T O Ś C IĄ jK, N A , C A I M G W S Ł O M IE U R A W IA N Y C H Z B Ó Ż W C Z A S I E C Z T E R O L E T N IC H D O Ś W IA D C Z E Ń
Z rys. 1 wynika, że w pierwszym roku uprawy głównym kationem w słomie jęczmienia był potas. W miarę zmniejszania się jego ilości w słomie w serii z bentonitem uzupełniał go sód. Wzrostowi sodu towarzy szyło zmniejszanie się Ca. Uprawiany w drugim roku owies, mający do dyspozycji mniejszą ilość łatwo przyswajalnego potasu w 'kombinacji kontrolnej lub w glebie z dodatkiem kaolinitu, rekompensował niedobór potasu pobieraniem zwiększonej ilości wapnia i magnezu. N ależy przy tym zauważyć, że owies, naw et przy zmniejszonej ilości potasu, dał bar dzo wysoki plon ziarna i słomy.
Jak wynika z rys. lc, dominującym kationem w słomie pszenicy w trzecim roku doświadczenia w serii kontrolnej lub z dodatkiem kaolinitu był wapń, natomiast w serii z dodatkiem 4% bentonitu — potas. Być może dzięki temu w tej ostatniej serii notowano stosunkowo wysoką zwyżkę plonów w porównaniu z kontrolą.
W słomie jęczmienia uprawianego w ostatnim roku doświadczenia dominującym kationem był wapń, jedynie w słomie jęczmienia rosną cego na glebie zawierającej bentonit — sód.
Podobne zależności obserwowano w płodozmianie II. W yjątkiem tu była słoma owsa uprawianego w trzecim roku doświadczenia, w którym dominującym kationem był sód. Należy przy tym zaznaczyć, że owies i jęczmień m ogły niedobory potasu zastąpić w dużym stopniu sodem.
192 J. K obus
Rys. 1. W p ływ k aolin itu i b en ton itu na zaw artość n iek tórych k ation ów w słom ie up ra w ia n y ch roślin w p ro cen tach m iliró w n o w a żn ik ó w . Z m ian ow an ie I
E ffect of k a o lin ite and b en ton ite on the co n ten t of so m e cations in straw of the crops c u ltiv a te d , in °/o of m illieq u iv a len ts. Crop rotation I
D Y S K U S JA W YNIK ÓW
Z przeprowadzonych doświadczeń wynika, że dodatek 2 i 4% bento nitu podnosił w obydwu zmianowaniach średni plon ziarna o 16 i 30% oraz słomy o 13 i 24%. Kaolinit zaś w niew ielkim stopniu podnosił plony ziarna i słom y tylko w zmianowaniu I.
W cześniejsze badania L h o d z k i e g o [16], Kobusa [13 i 14] oraz in nych wykazały korzystny w pływ bentonitu na plon roślin, chociaż nie zostało wyjaśnione, na czym ten korzystny w pływ polega. Dopiero syste matyczna analiza chemiczna roślin w doświadczeniach 4-letnich wykazała,
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinami ilastymi 193 że bentonit zawiera dość dużo składników pokarmowych dla roślin i dzia ła regulujące na ich pobieranie. Potwierdzeniem tej hipotezy jest nie wielki w pływ bentonitu na plon roślin w pierwszych dwóch latach do świadczenia. Uprawiane rośliny m iały w tym czasie jeszcze wystarcza jącą ilość niezbędnych składników do rozwoju roślin. W trzecim i czwar tym roku doświadczenia w serii z bentonitem niedobory potasu pokry wane były z# zawartych w nim zapasów. Należy przy tym zaznaczyć, że rośliny pobrały z bentonitu od 26 do 40% ogólnej ilości potasu. Znany jest fakt, że rośliny pobierają potas z minerałów znajdujących się w pod łożu. Na przykład E l g a b a l y i W i k l a n d e r [7] znaleźli, że rośliny pobierały К z m inerałów ilastych, zaś T a l i b u d e e n i współpracowni cy [24] stwierdzili, że z miki.
R ys. 2. W p ływ k a o lin itu i b en to n itu n a zaw artość n iek tó ry ch k ation ów w słom ie u p ra w n y ch ro ślin w p ro cen ta ch m iliró w n o w a żn ik ó w . Z m ian ow an ie II E ffect of k a o lin ite and benitonite on th e co n ten t of sa m e cation s in straw of
th e crops c u ltiv a ted , in °/o of m illie q u iv a le n ts. Crop rotation II
194 J. Kobus
Badając zawartość N, P, K, Na, Ca i Mg w ziarnie i słom ie uprawia nych roślin, stwierdzono duży w pływ sposobu nawożenia gleby na stęże nie tych składników w różnych częściach roślin. Szczególnie wyraźnie uwidoczniło się to w zawartości wym ienionych kationów w słomie. W ziarnie skład ten był na ogół stosunkowo stabilny i wykazywał tylko niew ielkie wahania. Do mniej stabilnych należały takie pierwiastki, jak azot i fosfor.
*
Zawartość azotu w ziarnach zbóż zależała w dużym stopniu od rodza ju roślin, wysokości plonu i od zawartości w glebie potasu. Znany jest fakt, że w miarę wzrostu plonu zmniejsza się zawartość azotu w rośli nie. W naszym doświadczeniu stwierdziliśmy, że na przykład ziarna jęcz mienia zebrane w pierwszym roku z gleby kontrolnej zawierały 2,23% N, natomiast w czwartym roku doświadczenia — 4,42%, przy czym plon ziarna w czwartym roku był około 7-krotnie niższy niż w pierwszym. Przy dodatku do gleby 4% bentonitu różnice w pionie w pierwszym i czwartym roku były niewielkie, jak również niew ielkie były różnice w zawartości azotu. Podobne zależności stwierdzono z fosforem.
Analizy chemiczne wykazały w ziarnach zbóż stosunkowo stabilne stężenie potasu i nie zależało ono od jego zawartości w podłożu. W sło mie natomiast zawartość К była wprost proporcjonalna do jego koncen tracji w podłożu. Do podobnego wniosku doszli C o n y e r s i M c L e a n [5] oraz H u m p h r i e s i D e v o n a l d [11], badając koncentrację potasu w roślinach pomidora. Okazuje się, że zarówno niedobór, jak i nadmiar potasu jest szkodliwy dla rozwoju roślin. M e l i a n i współpracownicy [18] doszli do wniosku, że słaby nadmiar tego składnika obniżał plon sałaty o 5%, a większy — już o 19%. Podobne wyniki uzyskaliśm y również w naszym doświadczeniu.
Według amerykańskich badaczy [22, 8] w roślinach występują dwa m echanizmy pobierania mineralnych składników, uruchamiane w zależ ności od stężenia jonów w podłożu. Przy niskiej koncentracji występuje aktywne ich podbieranie przez rośliny, przy czym selektyw ne jest pobie ranie potasu. Po przekroczeniu stężenia jonów powyżej 0,5 mM ujawnia się drugi mechanizm pobierania, który jest mało selektywny. W końco wym efekcie przy wysokiej koncentracji jonów w roztworze glebowym rośliny pobierają dużą ilość różnych jonów, co może mieć poważne zna czenie w praktyce rolniczej.
W badaniach naszych stwierdzono, że w miarę obniżania się zawar tości potasu w słomie uprawianych zbóż wzrastała w niej zawartość so du, wapnia i magnezu. Związane to jest zapewne z koniecznością utrzy mania równowagi jonowej w tkankach roślinnych [10]. Przy nadmiarze potasu w podłożu może zmniejszać się w roślinach zawartość magnezu poza bezpieczną granicę dla zwierząt. Podobne zjawisko obserwowaliśm y przy akumulacji sodu w słomie w braku potasu w podłożu. Zdaniem
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinami ilastymi 195
A r n o l d a [2] taka bezpieczna granica, np. przy uprawie traw, a zapew - niająca m aksymalny plon, w ystępuje wtedy, gdy gleba nawożona jest nawozami potasowym i w wysokości 80 kg K20/ha/pokos.
W doświadczeniach naszych w miarę zmniejszania się ilości potasu niektóre rośliny gromadziły w słomie sód. Szczególnie dużą koncentrację sodu znaleziono w słomie owsa i jęczmienia. Pszenica natomiast niem al przy całkowitym deficycie potasu tylko w niewielkim stopniu pobierała sód. W yniki te byłyby potwierdzeniem w cześniejszych badań [22, 4, 3]. N ależy tu zaznaczyć, że B r o w n e l l [4] udowodnił, że pszenica i jęcz mień mają małą zdolność wym ienną korzeni w stosunku do sodu.
Z naszych doświadczeń wynika, że spośród badanych zbóż owies nale ży do roślin najbardziej aktywnie pobierających sód, w następnej kolej ności jęczmień, najmniejszą zdolność pod tym względem wykazuje psze nica. W edług M c L e a n a [17], a także K o t e r i W a r c h o ł o w e j [15] potas może być częściowo zastępowany przez sód także przy upra wie trawy kanaryjskiej, selera i seradeli.
Z analiz chemicznych wynika, że jęczm ień i pszenica, uprawiano w pierwszym roku po nawiezieniu gleby wysoką dawką potasu i fosforu, pobrały ponad 70°/o К i tylko 20 do 25“% P z gleby kontrolnej lub z do datkiem kaolinitu. W ynikałoby z tego, że gleby o bardzo słabym komplek- się sorpcyjnym nie powinny być nawożone potasem na zapas, gdyż roś liny pobierają ten składnik w nadmiarze. Zdaniem A l l e n a i M a y s a [1] oraz M i v a i in. [19] najkorzystniej odziałuje na plon roślin potas dodany do gleby w formie słabo rozpuszczalnej, gdyż zapobiega to luksu sowemu pobieraniu tego składnika przez rośliny. W przypadku naszych doświadczeń ta*ą funkcję pełni bentonit, który sorbował nadmiar К z ioztworu glebowego i po wyczerpaniu form y wym iennej następowało stopniowe uwalnianie К z tej skały. Dzięki temu plon roślin utrzym ywał się przez okres 4 lat bez dodatkowego nawożenia potasem. Kaolinit zaś tylko w niewielkim stopniu w pływ ał dodatnio na gospodarkę tym skład nikiem pokarmowym w glebie.
W doświadczeniu tym stwierdzono, że celowe jest nawożenie gleby fosforem na zapas, gdyż rośliny nie pobierają P w nadmiarze.
W N IOSK I
Badania nad wpływ em nawożenia gleby piaskowej luźnej 2 lub 4°/o bentonitu zmieszanego z wysoką dawką P i К w płynęło korzystnie na plon uprawianych w tych samych wazonach roślin przez okres 4 lat. Natomiast kaolinit dodany w tej samej ilości miał stosunkowo niew ielki wpływ.
W naszym doświadczeniu, w którym utrzym ywano wilgotność na po ziomie optymalnym, bentonit oddziaływał głównie przez zawarte w nim składniki pokarmowe, a w szczególności potas.
196 J. Kobus
W miarę wyczerpywania się potasu . z podłoża rośliny zbożowe gro madziły w słomie więcej Na, Mg i Ca. W ziarnach zaś stężenie w ym ie nionych składników utrzym ywało się na jednakowym poziomie i nie za leżało od zawartości potasu w podłożu.
Stwierdzono, że przy niedoborze potasu w glebie ow ies i jęczmień za stępowały ten pierwiastek częściowo sodem. Pszenica natomiast nie w y kazywała tych zdolności.
Okazało się, że nawożenie na zapas potasem gleby piaskowej luźnej jest niekorzystne, gdyż rośliny pobierają ten składnik niemal całkowicie już w pierwszym roku uprawy. Dodany do gleby wraz z potasem ben tonit zapobiegał w pewnym stopniu luksusowemu pobieraniu tego skład - nika.
Z przeprowadzonych doświadczeń wynika, że celow e jest nawożenie gleby fosforem na zapas, gdyż rośliny nie pobierają tego składnika w nadmiarze, niezależnie od jego koncentracji w podłożu i obecności do dawanych do gleby minerałów ilastych.
L IT ER A TU R A
[1] A l l e n S. A. , M a y s D. A.: C oated and other slo w -r e le a se fertilizers for
forages. Forage F ertiliza tio n A m . Soc. A gron., M edison, W is. U SA , 1974,
559— 582
[2] A r n o l d G. H.: P o ta ssiu m regim e, dry m atter y ield and m agn esiu m content of grass. G en. M eetin g Europ. G rasslan d Fed. 1978, 941— 953. G ent.
[3] B a j w a M. S., B h u m b l a D. R.: R elation sh ip b e tw e e n root cation e x c h a n ge ca p a city and sod iu m to lera n ce of d ifferen t crops. P la n t and S oil 33, 1571, 57— 63
[4] B r o w n e l l P. F.: Sod iu m as an e ss e n tia l m icro n u trie n t elem en t for som e h igh er p la n ts. P la n t and S oil 28, 1968, 161— 164.
[5] C o n y e r s E. S., M c L e a n E. O.: P la n t uptaike and ch em ical ex tra ctio n s for e v a lu a tin g p o ta ssiu m relea se ch aracteristics of so ils. S o il Sei. Soc. A m er. P roc. 33, 1969, 226— 230.
[6] D o b r z a ń s k i В., Z e p c h ł a W.: W yk orzystan ie odpadów p rzem ysłow ych i k op a ln ia n y ch do zw ięk szen ia urod zajn ości gleb p ia sk o w y ch w P olsce. N ow e Roi. 1971, 15— 16, 14— 16.
[7] E l g a b a l y M. M., W i k l a n d e r L.: E ffect of e x ch a n g e cap acity of clay m in eral and a cid oid co n ten t of p la n t on u p tak e of sod iu m and calciu m by e x c ise d b a rley and pea roots. S o il Sei. 67, 1949, 419— 424.
[8] E p s t e i n E.: P rin cip les and p ersp ectiv es. N e w Y ork 1972.
[9] F o l l e t t R. F., P o w e r J. F., G r ü n e s D. L., K l e i n C. P.: E ffe c t of N and P fertiliza tio n , N sou rce and clip p in g on p o ten tia l teta n y hazard of brom egrass. P la n t and S o il 48, 1977, 485— 508.
[10] H a l l A . D.: Som e e ffe c ts of v a ried ca lciu m n u tritio n on th e grow th and com p osition of tom ato p lan ts. P la n t and S o il 48, 1977, 199— 211.
[11] H u m p h r i e s P. D., D e v o n a l d V. G.: T he d istrib u tion of potassiu m , calciu m and m a g n esiu m in you n g tom ato p lan ts g ro w n in w a ter culture. P la n t and S oil 48, 1977, 435— 445.
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinami ilastymi 197
[12] K o b u s J., S t r z e l c o w a A.: W p ływ m in era łó w ila sty c h na a k ty w n o ść b io lo g iczn ą i żyzn ość gleb lek k ich . C zęść III. R ocz. glebozn. 18, 1963, 116 131. [13] K o b u s J.: W p ły w b en to n itu na p lo n i sk ład ch em iczn y n iek tó ry ch roślin
u p raw n ych . P am . puł. 1972, 55, 57—76.
[14] K o b u s J.: E ffeet of b en to n ite added to loose san d y so il to g eth er w ith ex c e ss of P and К on the y ield and ch em ical com p osition o f cereals. Pol. Jour, of S oil Sei. 12, 1979, 45— 51.
[15] K o t e r Z., W a r c h a ł o w a M.: R ola sodu w ży w ien iu serad eli. A cta agrobot. 11, 1962, 131— 150.
[16] L h o d z i k i J.: P rin zip ien d er W irk sam k eit aus B en ton its als M elio ra tio n s m ittel S c ie n ta A gri. B o h em slo v a ca 19, 1970, 1— 16.
[17] M c L e a n E. O.: U p tak e of sod iu m and other cation s b y fiv e crop sp ecies. S o il Sei. 82, 1956, 21— 28.
[18] M e l i a n G. P., E s с a l o n a A. L., S t e i n e r A. A.: L eaf a n a ly sis as a dia gn osis of n u tritio n a l d eficien cy or ex c e ss in th e so illess cu ltu re of lettu ce. P la n t and S o il 48, 1977, 259— 267.
[19] M i v a E., A l l e n S. E., H u n t C. M. , C l e m e n s L. B.: S tu d ies on co n tro l led p otassiu m fertilizers. II. E v a lu a tio n of p otassiu m silica tes as slo w r e le a se sources of p otassiu m . S o il Scd. and P la n t N u trit. 24, 1978, 103— 111.
[20] M u s i e r o w i c z A.: O stra ta ch azotu przy rozk ład zie ro ślin m o ty lk o w y ch . R ocz. N au k roi. 51, 1949, Ser. A, 3, 298— 305.
[21] N a w r o c k i S., K ę s i k T.: W p ływ iło w a n ia b en to n item na p lo n o w a n ie roś lin i n iek tó re ch em iczn e w ła śc iw o ś c i g leb lek k ich . A nn. U M CS 14, 1969, Sect. E, 180— 186.
[22] R a i n s W. D., E p s t e i n E.: S od iu m ab sorp tion by b a rley roots: role of th e d yal m ech an ism s of a lk a li cation transport. P la n t P h y sio l. 42, 1967, 314— — 318.
[23] Ś w i ę t o c h o w s k i В.: P rob lem atyk a d otycząca zagad n ien ia p odnoszenia
żyzn ości gleb lek k ich . IU N G , w y d a w n ic tw a w ła sn e. Pr. Z akładu U p raw y R o li i P łod ozm ian ów , 1960, 1, s. 15— 23.
[24] T a l i b u d e e n O., B e a s l e y J. D., L a n e P., R a j e n d r a n N.: A ssessm en t of soil p o ta ssiu m rese r v e s a v a ila b le to p la n t roots. Jour, of S o il Sei. 29, 1978, 207— 218.
[25] Z i e m i ę с к а J., K o b u s J.: In flu en ce of d ifferen t com pounds on the
m icrob ial a c tiv itie s in san d y soils. T rans, of 7th Intern. C ongress of S oil Sei., M adison U S A , 2, 1960, 679— 684. Ю . К О БУ С ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ ПЕСЧАНОЙ РЫХЛОЙ ПОЧВЫ КАОЛИНИТОМ И БЕНТОНИТОМ НА УРОЖАЙ ЗЕРНОВЫХ КУЛЬТУР И НА СОДЕРЖАНИЕ В НИХ НЕКОТОРЫХ МИНЕРАЛЬНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ Отделение микробиологии Института агротехники удобрения и почвоведения в Пулавах Р е з ю м е Целью работы была проверка в условиях сосудного опыта влияния вносимою в рыхлую песчаную почву каолинита и бентонита совместно с четырехлетней дозой фосфора и калия на урожай зерновых и содержания в них некоторых минеральных элементов.
198 J. Kobus В итоге четырехлетних опытов установлено, что самое положительное влияние на уро жай растений оказывала прибавка r почве бентонита. П од влиянием бентонита внесенного в количес!ве 2 или 4% урожай зерна повысился в среднем на 15 и 3 5%, а соломы на 15,5 и 29,0% .Полученная прибавка урожая растений в серии с каолинитом оказалась статисти' чески несущественной. Положительное действие бентонита в нашем опыте состояло преимущественно в том» что растения могли использовать содержащиеся в нем питательные элементы при их недос татке в субстрате (почве), особенно в 3-м и 4-м году опыта. Удобрение рыхлой песчаной почвы калием в повышенных нормах (про запас) оказалось мало полезным, либо растения почти полностью отнимали у почвы этой элемент уже в первом году их выращивания. Прибавляемый к почве бентонит в некоторой степени предотвращал избыточное усвоение калия. Целесообразным однако оказалось удобрение почвы про запас фосфором. По мере истощения калия в субстрате зерновые накопляли больше Na, Mg, Ca в соломе. В зерне концентрация выше указанных элементов оставалась на одинаковом уровне и не обнаруили зависимости от содержания калия в субстрате. Установлено, что при недостатке калия в почве овес и ячмень могли частично возме щать этот элемент натрием, однако пшеница не обнаруживала таких способностей. J . K O B U S
E FFECT OF THE LOOSE S A N D Y SO IL FER T IL IZ A T IO N W ITH £
K A O L IN IT E A N D BEN TO N ITE ON THE Y IE LD A N D THE SOM E ?
M IN ERA L ELEM ENTS CONTENT OF CEREAL CRO PS ?
D ep artm en t of M icrobiology, In stitu te of S oil S cien ce an d C u ltiv a tio n of P la n ts
S u m m a r y
T he aim of th e w ork w as to v e r ify th e e ffe c t of loose san d y soil fertilized w ith k a o lin ite and b en to n ite m ix ed w ith fo u rfo ld phosphorus and p otassiu m rate on the y ield and th e som e m in era l elem en ts con ten t in cereal crops.
T he fo u r-y ea r ex p erim en ts h ave p roved th a t th e m ost fa v o u ra b le e ffe c t on the crop y ield s ex erted th e b en to n ite ad d itio n to soil. The b en to n ite added in the am ount of 2 or 4% the grain y ield in crea sed , on the a verage, b y 15 and 35°/e and th e stra w y ield — b y 15.5 and 29.0% re sp e c tiv e ly . T he y ie ld in crem en t of crops in th e series w ith th e k a o lin ite a d d ition w a s s ta tis tic a lly in sig n ifica n t.
T h e m a in a d v a n ta g e of th e b en to n ite fe r tiliz a tio n in our e x p erim en t w as that th e crops after e x h a u ste d of n u trien ts in from so il cou ld u p tak e n u trien ts from b en tonite, it w a s p a rticu la rly im p orten t in th e 3rd and 4th ex p e r im e n t year.
T he e x cess of fe r tiliz a tio n of loose san d y so il w ith p o ta ssiu m appeared to be une reason ab le, b ecau se th e p lan ts u p tak e th is n u trien t elem en t a lm o st to ta lly (as early as) in the fir st crop rotation year. B en to n ite ad d ed to so il cou n teracted th e lu x o r y p o ta ssiu m u ptake. On th e other hand, th e e x c e ss of fe r tiliz a tio n o f soil w ith p hosp h oru s p roved to be p u rp osefu l.
Plony zbóż piaskowych nawożonych glinami ilastymi 1 9 9 C ereal crops accu m u lated m ore N a, M g and Ca in stra w alon g w ith d ecreasing a К am ou n ts in th e su b strate. T he con cen tra tio n of th e ab ove elem en ts in grain s m a in ta in ed a t th e sam e le v e l and did n o t d epend on th e К con ten t in th e su b strate. It has b een p roved th a t at a p otasiu m d eficien cy in soil th is elem n t in oats and Ьат1еу could p a rtly su b stitu ted b y sodium , w h ereas w h ea t did not sh o w such ab ility.
P r o f. d r J ó z e f K o b u s O s a d a P a ł a c o w a — I U N G i t i l a w y
