Dutkiewicz, J. E.
Z działalności katedry konserwacji
malowideł ściennych ASP w
Krakowie
Ochrona Zabytków 19/2 (73), 49-61
J. E. DUTKIEWICZ
Z DZIAŁALNOŚCI KATEDRY KONSERWACJI MALOWIDEŁ ŚCIENNYCH ASP
W KRAKOWIE
K atedra konserw acji malowideł ściennych została utw orzona w 1951 r. w ówczesnym Wy dziale K onserw acji Dzieł Sztuki Akademii
S ztuk Pięknych w Krakowie. W skład 'katedry w eszły z czasem: 1) Pracow nia konserw acji malowideł ściennych, 2) Zakład Inw entaryzacji i Kopii, 3) Zakład chemii i fizyki stosowanej oraz 4) Pracow nia konserw acji rzeźby w m a teriałach pochodzenia mineralnego. Ilość p ra cowników naukow ych i pomocniczych wynosiła w latach 1951—65 od 2 do 6.
Jako zadania naukowo-badawcze wyznaczo ne zostały już m niej więcej od 1953 r. nastę pujące tem aty:
a) prace poszukiwawcze i technologiczno-ba- dawcze z zakresu m alarstw a ściennego w Pol sce, szczególnie okresów wcześniejszych naszej historii, połączone z poznawaniem sposobów naw arstw iania, przeobrażeń i zniszczeń malo w ideł oraz ich właściwości technicznych;
b) prowadzenie kartoteki malowideł ścien nych w Polsce, złożonej z k a rt ew idencyjnych określonych obiektów, uw zględniających ich stan zachowania, budowę technologiczną, znie kształcenia, stan wiedzy o ich właściwościach treściowych i stylow o-form alnych, w yniki ba dań chemo-fizycznych, próbki i fotografie an a lityczne, a następnie archiwum dokum entacji tych malowideł, w którego skład wchodzą w y konyw ane w terenie inw entaryzacje rysunkio- wo-m alarskie ważniejszych zespołów malowi deł, zwłaszcza średniowiecznych, a także kopie całych malowideł i celniejszych fragm entów ;
c) prace konserw atorskie nad w ybranym i obiektam i m alarstw a ściennego. Prace te obej mowały zarówno w stępne zabezpieczenia, jak całkowite zabiegi konserw atorskie, począwszy od usuwania późniejszych naw arstw ień aż do przenoszenia malowideł na nowe podłoże. P rze noszenie malowideł za pomocą now ych spraw nych środków urosło do specjalnego problem u w pracach katedry, szczególnie wobec zadań na ziemiach zachodnich. Zaszła naw et konieczność
1 Katalog W ystaw y prac studentów S tudium K on
serwacji D. S. A SP w Krakowie, Towarzystwo
Przy-utw orzenia specjalnej pracowni pomieszczonej w zamku w Dębnie woj. krakowskiego', przysto sowanej specjalnie do opracow yw ania tran sfe rów;
d) prace techniczne nad udoskonaleniem
i uspraw nieniem metod prac badawczych i kon serw atorskich z zakresu konserw acji m alowideł
ściennych. Jako najpoważniejsze zadania w
tym zakresie przyjęto: 1) metodę badania głę bokich w ielokrotnych naw arstw ień na ścianach, 2) badania w ytrzymałości rozłożonych lub osła bionych narzutów zabytkowych, 3) zastosowa nia wysokosprawnych klejów z tw orzyw sztucz nych do przenoszenia malowideł ściennych. Realizacja zadań technicznych stała się możli wa z chwilą utw orzenia Zakładu Chemii i Fi zyki Stosowanej i odpowiednich laboratoriów, które umożliwiły prowadzenie prac doświad czalnych i badawczych w określonych zakre sach i.
Takie ustaw ienie zadań naukow ych w za kresie konserw acji malowideł ściennych było podyktowane z jednej strony bieżącymi po trzebam i praktyki konserw atorskiej w tej dzie dzinie, z drugiej specyfiką zadań uczelni a rty stycznej oraz jej możliwościami technicznym i i realizacyjnym i. O ile więc korzystano z do świadczeń konserw atorstw a światowego w tym zakresie i usiłowano dostosować w łasne moż liwości techniczne do tego poziomu, starając się je poszerzyć i pogłębić własnymi dośw iad czeniami i badaniami, o tyle z drugiej strony kładziony musiał być nacisk na efekty a rty styczne prac, a zatem na zabezpieczenie, od krycie i na p>odniesienie estetycznych i histo rycznych wartości malowideł ściennych. Pro gram nie był zatem ograniczony tylko do problemów technicznych konserwacji, tak czę sto lansowanych obecnie na pierwsze miejsce w pracowniach konserwatorskich, ale jedno cześnie kierowany na zagadnienia w artościow a nia, w yboru estetycznego i selekcji znaczeń w konserwacji dzieł m alarstw a. Program prac
ka-jaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, .Kraków kwiecień 1964.
4
1. Szydłów . Kościół w w Św iętych. M alowidła z X IV w. na ścianie północnej prezbiterium . R ysunek inw en
taryzacyjny
1. Szydłów. Eglise de la Toussaint. Peinture m urale du X IV e s. sur le m ur nord du choeur. Relevé d’une copie faite au cours de l’inventaire
2. Pępice. Kościół. Malowidło z X V I w. po częścio w y m odsłonięciu
2. Pępice. Eglise. Peinture m urale du X V Ie s. Couche dégagée partiellem ent des surpeints
tedry nie mógł być oparty o istniejące pierw o w zory z tego zakresu, jako że tego rodzaju pro gramy, związane zazwyczaj z pracą instytutów
konserw atorskich o profilu organizacyjnym
opartym o założenia produkcyjne, nie mogły być dostosowane do potrzeb uczelni.
Realizacja wymienionych tu zadań była
stopniowo przeprowadzona zarów no przez pra cowników pedagogicznych, jak i przez studen
tów w zakresie obowiązujących ćwiczeń.
W jednym i drugim wypadku, prace były n ad zorowane przez kierow nictw o katedry. Tak więc w śród prac realizow anych znalazły się prace zlecane przez insty tu cje katedrze, jak i prace w łasne pracowników, a wśród nich ta k że prace kw alifikacyjne. Prace studenckie, re a lizowane w zakresie ćwiczeń, prowadzone były zarówno w pracowni, jak i w czasie wycieczek naukowych, głównie na terenie Polski połud niowej i Ziem Zachodnich. Część prac była realizowana jako prace dyplom owe absol w entów Studium . M ateriały dokum entacyjne wszystkich prac gromadzone są w archiw um katedry i udostępnione do korzystania także osobom spoza uczelni.
Przechodząc do szczegółowego omówienia realizowanych prac należy scharakteryzow ać wyniki w zakresie poszczególnych działów, w y m ienionych poprzednio.
a) P rac poszukiwawczych przeprowadzono
ogółem 88 z tego 57 przeprow adzonych było na terenie województwa krakowskiego i m. K ra kowa, 12 na terenie województwa opolskiego, 9 wrocławskiego', 8 kieleckiego i 2 rzeszowskie go. Rezultatem poszukiwań było odkrycie lub dokładniejsze przebadanie 31 m alow ideł śred niowiecznych, 33 renesansowych, 6 baroko wych oraz 2 klasycystyoznych i rom antycznych. Wśród odkrytych szczególną pozycję z punktu widzenia wartości artystycznych i historycz nych zajm uje g ru p a m alow ideł z teren u d. księ stwa brzeskiego w 'kościołach: św. M ikołaja w Brzegu, Strzelnikach, Krzyżowicach i Pogorzeli. Cennymi odkryciam i b y ły też malowidła w koś ciołach w Stolcu, Mojęcicach, Dobrocinie, Czer nicy i Starkowie, na Śląsku. Także prace ba dawcze prowadzone w kościołach drew nianych odsłoniły nieznane wartościowe polichromie w Haczowie (1494 r.), Podolu (1542 r.) i Siemie- chowie (XVII w.). W artościowym przyczynkiem do dziejów ściennego m alarstw a z doby ren e sansu w Małopolsce było odkrycie malowanych
3. Zbyszyce. Kościół. Malowi
dło z X V I I w. po częściowym odsłonięciu
3. Zbyszyce. Eglise. Peinture m urale du X V IIe s., couche dégagée en partie des su r peints
4. Strzelniki. Kościół. M alowi dło z X V го. na ścianie po łudniowej prezbiterium po od słonięciu
4. Strzelniki. Eglise. Peinture m urale du X V e s. sur le m ur méridional du choeur. Couche dégagée des surpeints
5. Tarnów. R y n ek 21. Frag
m ent fry zu z X V I w. po od słonięciu
5. Tarnów. Place du marché 21. Fragm ent de la frise du X V Ie s. après son dégage m ent des surpeints
6. Szydłów. Kościół w w Św iętych. Fragm ent m alo widła X IV w. w prezbiterium po konserw acji
6. Szydłów. Eglise de la Toussaint. F ragm ent de Ы peinture murale du X IV e s. du choeur après la con servation
di k J & Ä . C d i 4 Ж Ж ï
7. Stary Sącz. Dom plebana. Sgraf f i t o z X V I w. na fasadzie po odsłonięciu i rekonstrukcji
7. Stary Sącz. Maison du Curé. Sgraf f i t o du X V I e s. sur la façade mise à jour et reconstruite
8. Krzyżowice. Kościół. Fragm ent malowidła z X V w.
w prezbiterium po odsłonięciu i konserw acji
8. Krzyżowice. Eglise. Fragment de la peinture murale du X V e s. du choeur, dégagée des surpeints e t après la conservation
fryzów typu wawelskiego w zam ku kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego w Szydłowcu, m a lowideł typu mieszczańskiego w kam ienicach w Krakowie (ul. Floriańska 9, Szpitalna 18), T ar nowie (Rynek 20 i 21), Jarosław iu (kamienica O rsettichj i Końskowoli z XVI i XVII w (il. il. 1— 12).
Prace poszukiwawcze prowadzone były me todą krzyżowych sond odkryw kowych, polega jącą na wyznaczeniu na badanej ścianie siatki pasów pionowych i poziomych, oraz w ykonaniu w miejscach ich skrzyżowania odkryw ek leżą cych na sobie kolejno w arstw narzutów , pobiał i malowideł. O dkrywki w ykonywane były m e chanicznie. Metoda ta pozwalała niem al bez om yłek stwierdzić istnienie poszukiwanych w arstw i ustalać drogą porów nania i analizy porównawczej ich rodzaj i czas powstania. Od kryw ki są dokum entow ane w rysunkach inw en taryzacyjnych na rozwinięciu ścian, a w razie cenniejszych odkryć także przy pomocy barw nej kalki, dalej przy pomocy fotografii w świe tle białym, a szczegółów w fotografii makro. Dokum entem przebiegu prac poszukiwawczych są k arty pracy w ypełniane przez studentów indyw idualnie dla każdego pracow nika (typ a)
9. Siem iechów . Kościół drew niany. Fragment malowidła z X V I w. w prezbiterium po odsło nięciu i konserw acji 9. Siem iechów . Eglise en bois. F ragm ent de la peinture du X V e s. du parem ent du choeur, dégagée des surpeints après la conservation
10. Brzeg. Kościół św. Mikołaja. Fragm ent m a lowidła z X V w. w za krystii przed przeniesie niem
10. Brzeg. Eglise Saint- Nicolas. Fragm ent de la peinture m urale de la sacristie du XVe s. avant son transfert
(il. 13) i k a rty obiektu (typ b) (il. 14), w których obok szeregu ru b ry k dokum entacyjnych notuje się i oznacza stratygrafię naw arstw ień na ścia nie, w yniki analiz m ateriałów m alow idła (m.in. chemicznych, jakościowych i ilościowych), na rzutów, pobiał, spoiw i (barwników. Prace są obecnie dokum entow ane także przy pomocy pobranych i preparow anych próbek m ateriałów i fotografiami w św ietle analitycznym . W k ar tach uw zględnia się pełną bibliografię i źródła do obiektu. Załączony w aneksie wykaz prac wylicza i zaw iera ogólne dane o przebadanych
obiektach ii pracach oraz czasie ich powstania i przebadania.
b) W archiw um katedry konserwacji malo
wideł ściennych gromadzone są m ateriały do ew idencji malowideł ściennych w Polsce, przy czym prace te na razie zaawansowane są w za kresie malowideł średniowiecznych i renesan sowych w Małopolsce. Obok kartoteki groma dzone są, w ykonyw ane w zakresie ćwiczeń stu denckich, opracow ania inw entaryzacyjne ry - sunkow o-m alarskie całych zespołów malowideł. Wykaz prac inw entaryzacyjnych zamieszczony
11. Starków . Kościół. Malowidła z X V I w. w trakcie zdejm ow ania ze ściany
11. Starków . Eglise. Peinture m urale du X V Ie s. au cours de son enlèvem ent du m ur
jest w aneksie, podobnie jak wykaz kopii ścien nych, w ykonyw anych w zakresie tych samych ćwiczeń lub poza nimi. O bejm ują one przede wszystkim malowidła średniowieczne z terenu w ojewództwa krakowskiego i m. K rakow a i nieliczne spoza tego terenu. Zebrany dotych czas zespół kopii malowideł ściennych pomiesz czony jest w zam ku w Dębnie, gdzie zamierzo ne jest utw orzenie m uzeum malowideł i kopii ściennych. N ajpełniejszym zespołem w ykona nych kopii malowideł z ok. 1350 r. je st kom p let kopii z zakrystii kościoła w Niepołomicach. W archiwum są gromadzone ponadto m ateriały zebrane w czasie badań w terenie, z poszcze gólnych zespołów malowideł w postaci wspo m nianych k a rt pracy i obiektów, a także opi sów, fotografii w świetle białym i analitycz nym, próbek i analiz m ateriałów itd. Z najdują się tu też, zbierane na razie przygodnie i uży w ane jako pomoce naukowe do wykładów, oka zy i próbki w arstw m alowanych n a ścianach ważniej szych zabytków polskich i zagranicz nych.
c) Prace konserw atorskie, prowadzone jako
tem at ćwiczeń studenckich, w ykonyw ane były i są przy obiektach drugorzędnego znaczenia,
12. Haczów. Kościół dre wniany. Fragment m a lowidła z 1494 r. po oczyszczeniu 12. Haczów. Eglise en bois. Fragment de la peinture de 1494 après le nettoyage
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH
KATU)RA KONSERWACJI DZIENNIK PRACY MALOWIDEŁ ŚCIENNYCH
Obiekt: Wykonawca:
Miejscowość: Powiat: Województwo:
Data Temp. Wiip. Czynności Dane Kczcgółnwc
Nr 44 - 1.000
•
13. Karta pracy 20,5X31,5 cm, na której prowadzone są adnotacje o pracach konserw atorskich
13. Fiche de travail 20,5X31,5 cm, sur laquelle sont notés les tra va u x de conservation
jak resztki malowideł z XVIII w. w refektarzu ponorbertańskiego klasztoru w Hebdowie, czy przy fragm entach malowideł z X VII/XVIII w. w krużgankach klasztoru poaugustiańskiego w Krakowie. Bardziej wartościowe obiekty zabyt kowe były przedm iotem opracowania konser w atorskiego w pracach dyplomowych, które objęły odsłonięcie, oczyszczenie i zabezpiecze nie, a w yjątkow o także częściową rekonstrukcję malowideł w Stolcu, Mojęcicach, Krzyżowicach, Siemiechowie, Tarnowie, Haczowie a częściowo także w Szydłowie i Niepołomicach.
Specjalnym tem atem zabiegów konserw a torskich było przenoszenie malowideł ze ściany na nowe podłoże. Początkowo wykonywano ten zabieg przez studentów na zabytkowych malo widłach jedynie jako prace dyplomowe, jak np. przeniesienie fragm entu m alow idła z 1 połowy XV w., przedstaw iającego mszę mistyczną św. Grzegorza ze ściany południowej zakrystii koś cioła św. M ikołaja w Brzegu, przy czym praca
była połączona z odkryciem całości malowidła n a tej ścianie. W spomniany fragm ent osadzono na płótnie i umieszczono w Muzeum w Brzegu. Tem atem drugiej takiej pracy dyplomowej by ło zdjęcie m alow idła przypuszczalnie J. Pesizki, które znajdowało się we wnęce nad bram ą do m u przy ul. Kanoniczej 23 w K rakowie i osa dzenie tegoż malowidła na siatce m etalow ej. Tak zabezpieczone malowidło zostało z powro tem umieszczone n a pierw otnym miejscu. Trze cią pracą było zdjęcie fragm entów dużego m a lowidła z XVIII w. w refektarzu klasztoru w Hebdowie, osadzenie go na polioctanie w inylu na płótnie i umieszczenie go w składnicy w Dębnie. Zabieg przeniesienia we w szystkich tych w ypadkach był dyktow any niebezpieczeń stwem odpadnięcia malowidła od ściany n a sku tek takiego czy innego trw ałego zagrożenia. W 1965 r. w ykonano już dwie większe prace przy m alowidłach zabytkowych jako ćwiczenia transferow e studentów. Było to odsłonięcie i zdjęcie ze ściany malowideł z początku XVI w. z przeznaczonego do rozbiórki kościoła sto ją cego w ru in ie w Starkow ie, województwo zie lonogórskie. Zdjęto stam tąd 5 obrazów wym. od 2X1,50 m do 1X0,70 m. Drugim takim za biegiem było zdjęcie przy pomocy nitrocellonu (azotanu celulozy) malowideł z 1708 r. ze skle pienia m auzoleum Panw itzów w Udaninie, wo jewództwo wrocławskie, w ilości 4 obrazów 0 wym. ok. 2X 2 m każdy. Wszystkie te malo w idła zostają poddane opracow aniu w pracow ni transferów n a zam ku w Dębnie.
d) O statni wym ieniony diział to prace do
świadczalne nad stosowaniem nowych m etod technicznych i m ateriałów przy badaniu i kon serw acji malowideł ściennych. Te prace, z n a tu ry rzeczy najbardziej pracochłonne i w ym a gające przygotowania, prowadzone są przez pracow ników dydaktycznych, a w yjątkow o ty l ko powierzane jako tem aty prac dyplom owych studentom . Do takich właśnie tem atów nale żały tego rodzaju prace, jak: 1. „Zastosowanie pary wodnej do 'zdejmowania naw arstw ień 1 pooiał z m alow ideł ściennych”, jak 2. „Zasto sowanie elektrycznego pola szybkozmiennego
(fal ultrakrótkich) do tępienia owadów ż eru ją cych w drew nie zabytkowym i tkaninach”, a dalej prace o tem atyce historycznej konser wacji m alow ideł ściennych, jak: „Przenoszenie malowideł ściennych” (rozwój metod), „K on serw acja m alarstw a ściennego w K rakowie od połowy X IX w. do 1914 r . ”, czy „Działalność konserw atorska w zakresie malowideł ścien nych Julian a M akarewicza”.
Główne prace w ykonywane są jednak w pro gram ie badań prowadzonych przez pracow ni ków naukow ych. Do tych należą tem aty opu blikowane częściowo przez Ośrodek D okum en tacji Zabytków ” 2: J. E. Dutkiewicza „Badania sondażowe ścian dla stw ierdzenia stanu
zacho-2 Zagadnienia technologiczne konserwacji mało- ny Z abytków ”, ser. B, tom IX, W arszawa 1965, s.
wideł ściennych, „Biblioteka M uzealnictwa i Ochro- 41—50, 66—68, 10—116, 191—204, 205—220.
Literatura:
14. Karta obiektu 20,5X31,5 cm, obejm ująca doku m en tację oraz w yn iki prac badawczych i konserw atorskich 14. Fiche de la peinture m urale 20,5X31,5 cm conte na n t la docum entation et les résultats des travaux de recherches et de conservation
w ania m alarstw a ściennego najstarszych okre sów”, M. Ligęzy „O kreślanie n aw arstw ień malo w ideł przy pomocy prostej optyki do thorasko- p u ”, R. Bilińskiego „O niektórych procesach chem icznych i fizyko-chemicznych zachodzą cych w tynkach stanowiących układy izolowa n e ”, M. Schuster-G aw łow skiej „Badania nad zachowaniem polioctanu w inylu w konserwo w anych zabytkach m alarstw a ściennego” i Z. Medweckiej „Zastosowanie łatw o rozpuszczal nej błony z tw orzyw a sztucznego przy zdejmo w aniu i przenoszeniu malowidła ściennego na pobiale na nowe podłoże”.
W obecnej chwili prowadzone są w katedrze prace idące w k ieru nk u znalezienia nowych trw ałych i operatyw nych tw orzyw do um acnia nia, przeklejania i przenoszenia malowideł ściennych na nowe podłoże, połączone z ba daniem w ytrzym ałości daw nych zapraw ścien
nych. Do w ym ienionych prac należą również: ulepszenie badania w ielokrotnych naw arstw ień z różnych epok na pow ierzchni ścian, wreszcie zastosowanie nowych m ateriałów i tw orzyw do osiągnięcia estetycznych efektów przy zabezpie czaniu uszkodzonych m alow ideł oraz zastosowa nie światła analitycznego do w ykryw ania prze- m alow ań i zm ian w pow ierzchniow ych bada niach malowideł.
Niezależnie od rozw iązywania zagadnień technicznych prow adzone są prace nad d al szym kom pletow aniem k arto tek i malowideł ściennych w Polsce, w ykonyw aniem inw enta ryzacji rysunkow ych i kopii w ażniejszych ze społów m alowideł średniowiecznych, wreszcie grom adzenie okazów historycznych zapraw, tynków i m ateriałów , użytych do w ykonania m alow ideł w przeszłości. Chociaż ten długofa lowy plan może wydać poważniejsze rezu ltaty dopiero po latach, to w ydaw ało się słuszne scharakteryzow ać już obecnie jego kierunek i założenia.
prof, dr Józef E. Dutkiew icz A kadem ia Sztuk Pięknych K raków
A N E K S K A T E D R A K O N S E R W A C J I M A L O W I D E Ł
Ś C IE N N Y C H A S P W K R A K O W IE
W Y K A Z P R A C B A D A W C Z Y C H .
L. Miejscowość O biekt Czas badań W yniki Rodzaj M i a s t o K r a k ó w
1. K raków Kam ienica Kanonicza 21 1965 M alow idła renes. i klasy- cystyczne
stud. 2. „ „ św. Tomasza 25 1960 Tynki X IX w.
3. „ ,, Floriańska 55 1960 M alowidło XVI w.
4. „ „ Rynek 9 1964 Tynki gotyckie ,, 5. „ ,, „ 46 1960 M alowidło klasycyst.
6. „ „ „ 13 1958 o
7· „ „ Kanonicza 2 1955 Tynki fasady XVI w. 8· ,, Collegium Juridicum 1955 Tynki renesansow e
9. „ Kościół św. A ndrzeja 1956/6 D Malowidło rom ańskie ,, 10. „ „ „ B enedykta 1959 Tynki średniowieczne
11. „ „ „ Salw atora 1955/57—8 Malowidło renesansow e 12. „ K lasztor poaugustiański 1956 Odkrycie m ai. renesanso
13. „ wych dypl.
” ” 1952/55 Tynki średniowieczne i re
nesansow e stud.
W o j e w ó d z t w o k r a k o w s k i e
14. Czaple Wielkie Kościół św. B artłom ieja 1958 T ynki XVII w. stud. 15. Dziekanowice Kościół św. M ikołaja 1957/8
16. Frydm an „ „ Stanisław a 1958 „ XIV w. M
17. Dwór 1958 S graffito XVII w.
18. Giebułtów Kościół św. Idziego 1962 Tynki XV II w.
19. Graboszyce Dwór 1962/63 „ XVI w. M alowidło X V III/X IX w.
20. Hebdów K lasztor iponorbertański 1956—64 M alow idła X V III w. 21. Iwkowa Kościół cm entarny 1962 M alowidło X VII w. 22. Kościelec Kościół św. W ojciecha 1958 Tynki X III—X IX w.
23. Łapczyca „ NMP 1964 „ X IX w. dypl. 24. Miechów „ Bożogrobców 1960 „ X III w. stud. 25. Niepołomice Zamek 1958/62 „ XIV—XVI w.
26. „ B ram ka kościelna 1959 Sgraffito XVI w.
27. „ Kościół NM P — kapl. Branic. 1961 M alow idła XVI w. ,,
L. Miejscowość Obiekt Czas badań Wyniki
28. Niepołomice Kościół nawa — nowa zakryst. 1951—65 Malowidła XIV—X VIII 29. Nowy Sącz Kolegiata ,1956 Tynki XV—X V III w. 30. >* Dom kanoniczy 1958 Malowidło XVI w. 31. tzw. Pałac bisk. krak. 1963 Tynki XVII w. 32. Młodziejowice Dwór 1955 „ XVI w. 33. Osiek Kościół św. A ndrzeja 1961 Malowidło XVIII 34. Podole „ ww Świętych 1958/9 1542 r.
Siady m al. X II—XV w. 35. Prandocin „ św. Jan a Chrz. 1955
36. Spytkowice Zam ek 1958 Tynki XVI w. 37. St. Sącz Dom plebana 1965 Sgraffito XVI w. 38. 9» M ur obronny 1965 „ XVII w. 39. Kościół ss. K larysek 1964/5 Malowidła XIV—XVIII 40. Sucha „ Stary 1955 „ X VII/XVIII
41. f> Zamek 1954 ,, XVII w.
42. Tarnów R atusz 1959 Tynki XVI—XV III w.
43. Rynek 16 1961 9) »I >1
44. „ 20 1954/55 Malowidło XVI w.
45. » 21 1954
” XVI—XVIII 46. Tyniec K lasztor oo. benedyktynów 1959
47. Wysocice Kościół św. Mikołaja 1956 99 ”
48. Zator „ „ Wojciecha 1956/63 „ X VIII w. 49. Zbyszyce „ „ Bartłom ieja 1960 „ XV—X IX w.
Rodzaj
stud.
W o j e w ó d z t w o k i e l e c k i e
50. Bejsce Kościół św. Mikołaja 1962 M alowidła XV w. stud. 51. Grzegorzowi ce ,, św. Ja n a Chrz.
Klasztor oo. cystersów
1959 Tynki X III—XV III w. » 52. Jędrzejów 1956/59 „ XV—XV III w.
53. Św. Krzyż „ oo. oblatów 1959
54. Szydłów Kościół ww Świętych 1961 M alowidła XIV/XV w. 55. Tarczek „ św. Idziego 1959 M alowidła X III—XVI w. 56. Wąchock K lasztor oo. cystersów 1959 ,» ..
57. Wiślica Kolegiata 1957 ” XV w. -·
W o j e w ó d z t w o o p o l s k i e
58. Brzezina Kościół NMP 1961 M alowidła XV/XVI w. stud.
59. Bierzów 1961 „ XVI w.
60. Brzeg „ św. Mikołaja 1961 „ XV w. ,,
61.
Buszyce
Zamek 1955 Tynki XVI w. ,,
62. Kościół 1961 M alowidła XVI w.
63. Kępnica „ NMP 1962 „ XVI/XVII „
64. Księstwo Brzeskie, Brzeg, Brzezina, Bierzów, Buszyce
Kruszyna, Małujowice, Kościoły 1961
Badania technologii i technik mai. ściennych X III—XVI w.
г ? т г .г \ 1
Obórki, Pępice, Strzel
niki .
65. Krzyżowice Kościół fil. 1964 Malowidła XV w. stud. 66. Pakosławice „ śś. Piotra i Pawła 1962 Tynki XV/XVI w.
67. Pogorzela „ N. Seirca P. Jezusa 1964 Malowidło XV w. 68. Strzelniki „ NMP 1961 >>
69. Wierzbięcice „ św. Mikołaja 1962 „ XVI/XVII , ,
W o j e w ó d z t w o r z e s z o w s k i e
70. Baranów Zamek 1954 Tynki XVI/XVII w. stud. 71. Haczów Kościół NMP i św. Michała 1957 M alowidła 1494 r. dy.pl. 72. Łańcut Zamek 1957 „ X IX w. stud.
W o j e w ó d z t w o w r o c ł a w s k i e
73. Dobrocin Kościół św. Piotra 1960 Malowidła XVI w. stud. 74. Górka K aplica zamkowa 1960 „ XV w. „ 75. Mościsko Kościół św. Ja n a Chrz. 1960 „ XIII(?) w. „ 76. Stary Zamek „ „ Stanisława 1962 „ XVI w. „ 77. Stolec „ NMP 1960 „ XV/XVII w. „ 78. Wądroże W ielkie „ św. P iotra 1962 „ XVI w. „ 79. Wierzbna „ NMP 1962 „ XIII/X V I „
M a ł o p o l s k a h i s t o r y c z n a
80. — 5 kościołów cysterskich 1962 Badanie pierw otnych narzutów i m alow ideł X III w. dypl. 81. — 17 kościołów XIV/XV w. 1961 B adania technologiczne zapraw
i m alow ideł ścień. XV w. dypl. 82. — 10 kam ienic mieszcz. XVI w. 1960 Badania m alow ideł renesanso
K A T E D R A K O N S E R W A C J I M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H A S P W K R A K O W IE
W Y K A Z P R A C IN W E N T A R Y Z A C Y J N Y C H
L. Miejscowość O biekt Czas w ykonania Ilość plansz Rodzaj
1. Brzeziny Kościół drew niany 1960 6 stud
2. Jeżów Dwór obronny 1953/4 3 >9
3. Końskowola Dom kapelana 1953 2 99
4. K raków Kam ienica, św. Anny 19 1962 1 91
5. „ Floriańska 9 1952/6 12 11
6. „ Rynek 10 1960/62 6 11
7. „ Rynek 22 1956 4 11
8. „ Rynek 30 1958 5 11
9. . „ „ PI. M ariacki 3 1927 2 ,ze zbioru Wł. Cho lewińskiego „
10. „ Sław kow ska 6 1962 2 11
11. „ Grodzka 38 1 11
12. l i Collegium Malus 1951 1 11
13. 11 K lasztor oo. franciszkanów 1960 12 11
14. »> „ „ dom inikanów Kościół „ „
1960 5 11
15. 1951/58 3 11
16. l i Klasztor oo. augusti an ów 1905 4 akw arele M. Nałęcz-
Dobrowolskiego „ 17. l i >» ». 1951/60 12 11 18. Kościół B. Ciała 1955/60 10 11 19. 11 Kościół bonifratrów 1950 1 11 20. i* „ św. B arbary 11 2 91 21. »* „ „ Anny 1956/62 20 11 22. >> „ „ K rzyża 1956 2 11 23. >> „ „ A ndrzeja 1961 1 11 24. „ „ P io tra 1964 1 11 25. 11 Wawel Zamek 1955 9 11 26. 11 „ K ated ra 1956/64 8 11
27. Krościenko Kościół w w Świętych 1950 1 11
28. Ląd Klasztor pocysterski 1959 4 11
29. Lublin K atedra 1953 4 11
30. Mieronice Kościół św. Jakuba 1955/60 4 11
31. Mogiła „ oo. cystersów ,, 2 11
32. Niepołomice и NMP 1963 9 11
33. Otmuchów Zamek 1955 3 11
34. Pieskowa Skała 11
Kościół drew niany
1965 1 11
35. Rożnów 1955 2 11
36. Dwór 1955 11 11
37. Sandomierz Kościół św. Jak u b a 1953 1 11
38. Siewierz Kościół św. Jan a Chrz. 1961 1 11
39. Szydłowiec Zam ek 1953 2 11
40. Ratusz 99 2 11
41. Szydłów Kościół w w św iętyćh 4 91
42. Bożnica 1 11
43. Wiślica K olegiata 1957 1 11
K A T E D R A K O N S E R W A C J I M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H A S P W K R A K O W IE
W Y K A Z K O P I I M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H
L. Malowidło Budynek W ymiar Rok
1. Fragm ent K raków -W aw el — K aplica Hińczy z Rogowa 144X97 1956 2- „ „ Kościół św. A nny — tran sep t
ściana -południowa 77X102 1961 3. Biczowanie Chrystusa „ K lasztor oo. franciszkanów
krużganki — skrzydło zach. 127X120 1956 4. Ukrzyżowanie „ Klasztor oo. dom inikanów
refektarz 102X101 1960
5. Supraporta z pejzażem „ K am ienica Szołajskich 60X129 1956 6. Dwie Męczenniczki Niepołomice — Kościół NMP
daw na zakrystia 150X120 1962 7. Chrystus M iłosierny K raków — Klasztor poaugustiański
krużganki 110X96 1959
8. P o rtret Biskupa „ K lasztor oo. franciszkanów
skrzydło południowe 73X107 1960 9. Pielgrzymi — fragm ent „ K lasztor poaiugustiański
obrazu MB Pocieszenia kaplica w krużgankach 62X93^ 1954 10. Ukrzyżowanie „ K atedra, kaplica św iętokrzyska 155X180 1958 11. Postać O pata — fragm. „ K lasztor oo. cystersów
krużganki 80X126 1960
L. Malowidło
12. Fragm ent fryzu 13. „ m alow idła 14. św. Męczenniczka 15. św. Cecylia przed kró lem 16. Męczeństwo św. Cecylii 17. św. Cecylia naucza to w arzyszki 18. Scena męczeństwa św. Cecylii 19. Scena figuralna
20. Scena w ypędzenia złego ducha
21. Dekoracja ościeża okna 22. św. Męczenniczka 23. Męczeństwo świętej 24. Głowa świętego 25. Postać papieża 26. Narodzenie i Pokłon 3 Króli
Budynek W ymiar Rok
K raków Wawel — zamek — skrzydło zachodnie „ K atedra, kaplica świętokrzyska
Niepołomice — Kościół NMP — d. zakrystia
106X360 180X111 190X85 1965 1961 1963 ł ł ł ł i ł ł ł ł ł ł ł 225X220 220X222 1962 1964 ł ł ł ł ł ł 220X222 1964 ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł 222X98 222X98 1964 1964 ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł ł
Mikuszowice — Kościół drew niany Siew ierz — Kościół św. Jana — apsyda Stolec — Kościół paraf.
222X220 101X280 135X142 100X70,5 80X61 80X117 1964 1965 1965 1961 1961 1960 Szydłów — Kościół ww św iętych 105X139 1959
K A T E D R A K O N S E R W A C J I M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H A S P W K R A K O W IE
L. Miejscowość O biekt
W Y K A Z P R A C K O N S E R W A T O R S K IC H
Rodzaj zabiegu Rodzaj pracy Czas
1. Brzeg 2. Hebdów 3. K raków 4. „ 5. „ 6. Krzyżowice 7. Mojęcice 8. Niepołomice 9. Pieskowa Skała 10. Sierra echów 1 1
.
Starków 12. Stolec 13. Szydłów 14. Tarnów 15. Udanin Kościół św. Mi kołaja Klasztor oo. oblatów Kościół św. Krzyża ul. Sienna 5 ul. Kanonicza 23 Kościół fil. .. NMP Zamek Kościół NMP drew niany Kościół Kościół NMP Kościół ww Świętych Rynek 21 Mauzoleum Pan witzówZdjęcie i przeniesienie m alowidła z XV w. na nowe podłoże
Zdjęcie i przeniesienie fragm entów m alowidła z X V III w. na nowe podłoże
Odsłonięcie i konserw acja m alowidła z XVI w. Zabezpieczenie m alowidła z XVIII w.
Zdjęcie i przeniesienie m alowidła J. Peszki na nowe podłoże
Odsłonięcie i konserw acja malowidła z XV w. Odsłonięcie i konserw acja m alow idła z XVI w. Odsłonięcie i konserw acja m alowidła z XVIII w.
Odsłonięcie i konserw acja m alowidła z XVI w. Odsłonięcie i konserw acja m alowidła z XVI i XVII w. Zdjęcie i przeniesienie malowideł z XVI w. na nowe .podłoże
Odsłonięcie i konserw acja m alow ideł z XIV—XVII w. K onserw acja m alow ideł z XIV w.
Odsłonięcie i konserw acja malowideł z XVI w. Zdjęcie i przeniesienie malowideł z r. 1708 na nowe podłoże dypL stud. idypl. stud. 1961 1964 1958 1956 1962 1965 1959 1963 1.956 1960 1965 1960 1959 1957 1965 K A T E D R A K O N S E R W A C J I M A L O W ID E Ł Ś C IE N N Y C H A S P W K R A K O W IE W Y K A Z P R A C T E O R E T Y C Z N Y C H I D O Ś W IA D C Z A L N Y C H S T U D E N T Ó W
Tem at Rodzaj pracy Czas wyk.
1. Przebieg konserw acji malowideł z XVI w. w kościele św. Krzyża w K rakowie na przełomie XIX/XX w.
2. Zastosowanie pola elektrycznego szybkozmiennego (fal ultrakrótkich) do tępienia owadów żerujących w drew nie zabytkowym i tkaninach 3. Przenoszenie malowideł ściennych (zarys historyczny stosowania za
biegu)
4. K onserw acja m alarstw a śćiennego w Krakowie od poł. XIX w. do r. 1914
5. Rozw arstw ianie w arstw m alow ideł i pobiał przy zastosowaniu pary
wodnej ·
6. Działalność konserw atorska w zakresie m alarstw a ściennego J. M aka rew icza dypl. 1952 1955 1956 1956 1961 1965
SUR L’ACTIVITÉ DE LA CHAIRE DE CONSERVATION DES PEINTURES MURALES À L’ACADÉMIE DES BEAUX-ARTS DE CRACOVIE
La Chaire de C onservation ides peintures m urales est instituée à l’Académie des B eaux-A rts de C ra covie depuis 1951 dans le cadre et à côté d’autres chaires de la Faculté de Conservation. Elle se com pose de: 1) l ’a telier de la conservation des peintures m urales, 2) la section des inventaires e t des copies, 3) la section de la chimie et de la physique appliquée, 4) l ’atelier d e la conservation des sculptures en p ie r res. Au début ;il n ’y e u t que deux employés à ce poste, puis leur nom bre s ’éleva ju sq u ’à six personnes. Les recherches scientifiques p o rten t su r les sujets suivants: a) tra v a u x d e recherche s u r l’ancienne p einture m u rale en Pologne, b) fichier d e ces peintures et docu m entation: dessins, peintures, copies, c) trav a u x de conservation effectués su r les peintures m urales, en prem ier lieu le tra n sfe rt des peintures su r de nouveaux supports, d) perfectionnem ent des m éthodes techniques, des sondages et des traitem ents de con servation.
Le program m e de la Chaire est conditionné par les besoins de la p ratiq u e actuelle e t p ar le caractère d e l'Ecole spéciale dont elle fa it partie. D’une p a rt toutes les nouvelles acquisitions de la science dans le dom aine de la conservation m ondiale étaien t mises en pratique, d’au tre p a rt la spécifique des oeuvres d ’a r t conservées, au point de vue artistiq u e e t esthé tique, é ta it prise en considération.
Les tra v a u x étaien t réalisés soit sous form e de trav au x p ratiq u es dans le cadre des fonctions obliga toires pour les étudiants, soit comme trav ail de di plôme p o u r les licenciés, soit encore comme trav au x pris à charge p a r les m em bres du corps enseignant. La docum entation qui en ré su lta it était am assée dans les archives de la Chaire.
Au cours d e la période décrite, les résu ltats obtenus dans chaque groupe de problèm es envisagés se présentaient comme il su it:
a) les investigations et les sondages fu re n t effectués su r 88 peintures, y compris 31 peintures médiévales et 33 peintures d e la Renaissance. P arm i ces réalisa
tions il y a des découvertes de grande valeur comme celles des peintures m urales de: Brzeg, Strzelnik, Krzyżowice — datées de la prem ière m oitié du XVe siècle, ou celles d e Szydłowiec et de Tarnów d a ta n t d u XVIe siècle. Les recherches étaien t faites p ar sondages su r les bandes croisées de peinture décou verte, p a r le g rattag e des couches. Les résultats de la docum entation dressée p a r écrit, illustrée et a n a lysée form ent l’an n e x e de l’article présent,
b) dans les archives d e la C haire on rassem bla, en plus d’un fich ier des peintures m urales des régions sud de la Pologne, 43 relevés en dessins colorés et 29 copies des peintures m urales, ainsi qu’un certain nom bre d’échantillons du m atériel employé pour la réalisation de ces peintures.
e) On a exécuté 15 traitem ents de conservation parm i lesquels 2 seulem ent constituent des trav au x d ’étudiants e t tous les autres des sujets de diplômes. La m ajeu re p a rtie de ces interventions consistait à découvrir des peintures e t à les conserver et ce n ’est que 3 des tra v a u x de licenciés et deux d’é tu diants qui av aien t pour b u t l’enlèvem ent de la p ein tu re e t son tra n sfe rt su r u n nouveau support. Toutefois les d eux traitem en ts effectués par les é tu diants, celui d e Stanków (XVIe siècle) et celui de Udanin (1708) concernent des superficies picturales de grandes dim ensions (Stanków — env. 14 m 2, U da
nin — env. 8 m 2).
d) les tra v a u x techniques e t expérim entaux fu ren t réalisés p a r des enseignants. Ceux de caractère h i storique e t technique, peu nom breux d ’ailleurs, fu ren t élaborés com m e sujets de diplôme p ar les licenciés. Une p a rtie de ces études a été publiée dans les m a tériau x de la conférence sur la conservation des peintures m urales. A ctuellem ent, l ’on poursuit des études s u r le sondage des couches m ultiples et sur la résistance des enduits anciens, ainsi que s u r l’appli cation de nouvelles m atières plastiques pour renforcer les couches picturales affaiblis e t pour tran sp o rter les peintures su r de nouveaux supports.
